Wase 6

E Dua na iWirini ni Veitacini Marama e Vuravura Raraba

Ni sota vata kei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei mai Nauvoo, e vakavuvulitaka na Parofita o Josefa Simici me ikuri ni nodra veiqaravi vakayago, me ra vaqaqacotaki ira talega na tamata vakayalo (raica na wase 2). Ni ra yavutaki ena ivakavuvuli oqo, era sa kunea na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei na loloma kei na veitaqomaki mai na cava ni bula na nodra veiqaravi vata. Era sa veiwasei vei ira vakataki ira ena kosipeli i Jisu Karisito ka vakakina vei ira era tu wavoliti ira. Sa yaco me ivakaruru mai vuravura na iSoqosoqo ni Veivukei—e dua na ivakavakacegu—ka rarama ki vuravura—e dua na vanua ni veivakauqeti.

Ena dua na soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei mai Ogden e Utah, a vakacaucautaka kina vakalevu sara o Sisita Eliza R. Snow, na ikarua ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei na nodra sasaga na marama me ra veivaqaqacotaki vakataki ira ena veika vakayago kei na veika vakayalo. A tukuna vei ira ni dina ga ni sega ni volaitukutukutaka tu na Lotu na cau yadua era vakayacora me ra vukei kina na vakaleqai tu, e volaitukutukutaka tu vakavinaka sara na Turaga na nodra cakacaka ni veivakabulai:

“Au kila vinaka tu ni levu sara na cau e sega ni volaitukutukutaki. E kaya o Peresitedi Josefa Simici ni a tauyavutaki na isoqosoqo oqo me vakabulai kina na yalo. Na cava era sa cakava na marama me ra lesu tale mai kina o ira era sa lako sese tu?—me vakatakata na yalodra o ira era sa batabata mai ena kosipeli?—E maroroi tu e dua tale na ivola me baleta na nomuni vakabauta, na nomuni yalovinaka, na nomuni cakacaka vinaka, kei na vosa. E dua tale na ivolatukutuku sa maroroi tu. E sega ni dua na ka e yali.”¹

E dua tale na ivolatukutuku vakalomalagi sa maroroi tu me baleta na nodra cakacaka na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra dolele yani vei ira sa batabata mai na yalodra ka ra gadreva na vakabauta, na yalovinaka, na cakacaka vinaka, kei na vosa vinaka.

Veitacini Marama e Vuravura Raraba

Ena loma ni 1900 vakacaca, ni sotava tu na vuravura na revurevu ni veivaluvaluti kei na veileqa sega ni namaki, sa rabailevu tikoga na cakacaka ni iSoqosoqo ni Veivukei. Ni dina tiko ena inaki ni isoqosoqo—vakalevutaki cake na vakabauta kei na buladodonu ni tamata yadua, vaqaqacotaki ni matavuvale kei na vuvale, ka vakasaqarai ka ra vukei o ira era vakaleqai tu—a vakarautaka na iSoqosoqo ni Veivukei e dua na ivakaruru vei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ka veivakauqeti ena veika vinaka. Ena 1947 eratou vakavuvulitaka kina na mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei (o Sisita Belle S. Spafford, Marianne Sharp, kei Gertrude Garff), “Na noda na itavi ni veivakabulai ka gadrevi kina e dua na uto levu, na tatara ni yalovinaka, na yalo tudei.”²

Ena gauna oya, eso na matanitu era sa vakaduria na vakatatabu vakapolitiki ka ra biuta sara ga eso na bai. Na vakatatabu eso oqori kei na bai, ka ra kilai tu ena yacadra me vaka na iLati Kaukamea kei na Bai kei Berilini, a kena inaki me ra vakatabui kina eso na tamata ka ra vakuwai eso tale. Na kena veibasai, o ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei era tara na bai vakayalo ka kedra inaki me veitaqomaki ka veitokoni. Era lako vata mai ena dua na iwirini ni veitacini marama ka sureti eso tale me ra oka vata kei ira.

Ena veimatanitu sara mada ga ka tu kina na iyalayala vakapolitiki kei na lawa ka vakatabui kina na vakaitavi raraba ena lotu, era vakila na lewe ni iSoqosoqo ni Veivukei na kedra isema vei ira na marama e veiyasai vuravura. Era dinata tikoga na nodra ivakadinadina ni kosipeli vakalesui mai kei na inaki ni iSoqosoqo ni Veivukei.

Ena 1980, erau a sikova kina e dua na iSoqosoqo ni Veivukei mai Czechoslovakia (sa kilai tu ena gauna oqo me Czech Republic kei Slovakia) o Peresitedi Boyd K. Packer ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua kei na watina o Donna. A qai nanuma lesu o koya e muri:

“A sega ni rawarawa na kena sagai na visa, ka keirau qarauna sara vakavinaka me keirau kua ni vakaleqa na nodra taqomaki vinaka kei na nodra tiko vinaka na noda lewenilotu, ka ra sotava mai na veika dredre vakalevu sara ena nodra tovolea tiko mai ena vica vata na itabatamata me ra vakabula tiko na nodra vakabauta ena ituvaki ni bula ka sega ni vakamacalataki rawa na levu ni veisaqasaqa e sotavi kina.

“Na soqoni guilecavi dredre duadua a vakayacori ena dua na rumu e cake. E dumu tu na ilatilati. Ena bogi sara mada ga, o ira na mai tiko ena bose era dui lakolako mai, e dua mai na dua na yasana ka dua mai na dua tale, me kakua kina ni kilai.

“Eratou tiko rawa e 12 na marama. Keimami lagata na serenilotu kei Saioni mai na ivolanisere—qaqana ga ka sega na kena ivakatagi—tabaki ena sivia na 50 na yabaki sa oti. [E dua na lesoni] a vakavulici ena vakarokoroko mai na draunipepa ni dua na ivolavakarau caka ga e liga. …

“Au tukuna vei iratou na marama oya ni ratou okati ki na isoqosoqo levu duadua ka sega talega ni vakataratutu ni isoqosoqo cecere duadua ni marama e vuravura. Au cavuta na nona vosa na Parofita o Josefa Simici ena gauna era tauyavutaka kina kei ira na turaga Veitacini na iSoqosoqo ni Veivukei. …

“A tiko kina na Yalotabu. A tagi e matanalevu na marama totoka ka a veiliutaki ena yalomalua kei na vakarokoroko.

“Au tukuna vei iratou niu na lesu mai au sa lesi tu meu vosa ena dua na koniferedi ni iSoqosoqo ni Veivukei; e rawa beka niu tukuna e dua na itukutuku mai vei iratou? E vica vata vei iratou era sa volavola; na ivakaraitaki yadua, o iratou kece, e tu vei ira na yalo ni solisoli—ka sega ni kerea e dua na ka. Au na sega ni guilecava vakadua na ka e vola e dua na marama: ‘E dua na iwirini lailai ni marama era vakauta yani na yalodra kei na nodra vakanananu vei ira kece na marama ka vakatakekere vua na Turaga me vukei keitou me keitou toso ki liu.’

“Na malanivosa oqori, iwirini ni marama, e vakauqeti au. Au rawa ni raici ira ni ra tu wavoki ena dua na iwirini ka yacova yani na tautuba ni rumu oya ka wavokita na vuravura.”³

Ni nanuma lesu na soqoni oya, e kaya kina o Peresitedi Packer, “Au a tu vakalailai ena iwirini oya ka vakila na tatuki ni vakabauta kei na yaloqaqa kei na loloma ka lako mai ena yasana ruarua.”⁴

Na mataqali vakabauta kei na yaloqaqa kei na loloma vakaoqori era dau kumuni vata me tarai cake kina na nodra iyau na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ena veivanua kecega. E vakayaloqaqataki ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei o Peresitedi Henry B. Eyring, e dua na daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada me ra wasea na iyau oqo. “O na veisolitaka tiko yani na iyau oqo ena nomu vukei ira tale eso me ra ciqoma na isolisoli ni loloma cecere e yalodra,” e kaya o koya. “Sa na qai rawa kina me ra solia yani vei ira tale eso. E volai tu na itukutuku ni iSoqosoqo ni Veivukei ena veimalanivosa kei na matanifika, ia na iyau e soli mai na yalo ki na yalo.”⁵ Oqori e yaco ena iwirini ni veitacini marama ena iSoqosoqo ni Veivukei.

E Dua na iVakaruru

Me tekivu mai na veisiga taumada ni iSoqosoqo ni Veivukei, era dau vakarautaka na marama e dua na ivakaruru—e dua na vanua ni veivakabulai, loloma, yalovinaka, veikauwaitaki, kei na veiyaloni. E Nauvoo, era dau kunea na marama na ivakaruru ena iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra vakararavi ki na nodra dui vakabauta kei na maqosa kei na nodra veiwaseitaka na kakana kei na isulu. E tomani tiko oqo ena nodra kosova na bucabuca kei na nodra tauyavutaki ira ena yasayasa vaka-Utah. Oqo, ni sa tubu na Lotu e vuravura raraba, era sa dau kunea tikoga na marama na ivakaruru ena iSoqosoqo ni Veivukei.

E kaya o Peresitedi Boyd K. Packer: “Na iwirini levu ni marama oqo ena itataqomaki vei kemuni yadua kei na nomuni matavuvale. E rawa ni vakatauvatani na iSoqosoqo ni Veivukei kei na dua na vanua ni vakaruru—na vanua me da maroroi ka taqomaki kina—na idrodro ni veigauna makawa. O na taqomaki vinaka kina. E virikovuta na marama yadua me vaka e dua na bai veitaqomaki.”⁶

Ena 1999, eratou a toki o Bobbie Sandberg e dua na marama radinivale gone ka tina kei na nona matavuvale mai Amerika ki Taiwan. E dina ni na tiko voli ga mai kea me ono na vula ni rau veivakavulici kina kei na watina ena dua na kalasi ni vosa Vakavalagi, era a virikovuti koya na tacina marama ni Taiwan ena veivakauqeti veitaqomaki ni iSoqosoqo ni Veivukei.

A vakavotukana na veitaqomaki oqori ni kurea na matanitu oya e dua na uneune rerevaki ka volekata sara ga na nodratou itikotiko na Sandberg na utona. Era kakasurasura na veivale e yasa ruarua ni koronivuli eratou vakaitikotiko kina. Ni oti ga e vica na auwa mai na imatai ni sakure levu, sa basika ki nodratou matavuvale na nona peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei o Sisita Sandberg me vaka e dua na agilosi dauloloma cecere me dikeva na veika eratou gadreva ka vukei iratou. Baleta ni sa vakarusai tu e vuqa na gaunisala kei na veivale ka sa vakacacani na sala kece ni veitaratara, e vakayagataka na peresitedi dau veikauwaitaki oqo na sala duadua ga ni veilakoyaki e raica rawa. A vodoka na nona basikeli ena maliwa ni icaca ni veivale me yacova ni sa sikovi ira e vuqa na marama ena tabanalevu.

Ena loma ni bula yavavala vakayago, a toka o Sisita Sandberg ena veitaqomaki vinaka ni iSoqosoqo ni Veivukei. A kauwaitaka na nona peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei na nodra taqomaki vinaka kei na nodra gagadre na marama yadua ena nona tabanalevu.

E vuqa na Yalododonu Edaidai e veiyasai vuravura era rawa ni vakadinadinataka na dina ni itukutuku oqo mai vei Peresitedi Packer, me vakataki Sisita Sandberg: “Sa dua dina na vakacegu levu me da kila ni veitalia ga na vanua e [gole kina e dua na matavuvale], sa na waraki ratou tu mai e dua na matavuvale ena Lotu. Mai na siga ga eratou yaco yani kina, ena okati o koya ki na dua na kuoramu ni matabete ka okati na marama ki na iSoqosoqo ni Veivukei.”⁷

E Dua na Vanua ni Veivakauqeti

A kacivi me ikaciwa ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei o Sisita Belle S. Spafford ena Epereli ni 1945, ka vakatikori o Peresitedi George Albert Smith me ikawalu ni Peresitedi ni Lotu ni oti e ono na macawa. A vakayaloqaqataki Sisita Spafford kei ira kece na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei o Peresitedi Smith me ra vakarautaka na veitokoni vakayago vei ira na tamata era se vakaleqai tikoga mai na revurevu ni iKarua ni iValu Levu. E kerei ira talega me vakilai na nodra veivakauqeti vei ira na marama kece e vuravura raraba. E kaya kina, “Ni wirica na Parofita o Josefa Simici na idola ni nodra vagalalataki na marama, sa wirici kina me baleta na vuravura taucoko.”⁸

Na Vale ni iSoqosoqo ni Veivukei, na Vale ni Veivakauqeti

Ena Okotova ni 1945, sa kacivaki na ituvatuva me tara e dua na vale ni iSoqosoqo ni Veivukei.⁹ Ena Okotova ni 1947, eratou a vakadonuya kina na Mataveiliutaki Taumada e dua na ituvatuva a vakatura o Sisita Belle S. Spafford: era a kerei kina na lewe yadua ni iSoqosoqo ni Veivukei, ka kena iwiliwili ena gauna oya e 100,000, me ra solia e lima na dola ki na sasaga oqo. Era vakauta yani na nodra cau na marama mai na veiyasai vuravura. Eso era vakauta mai na cakacaka ni liga mai na nodra veivanua me ukutaki kina na loma ni vale. Ena dua na yabaki era sa kumuna rawa na marama e $554,016.

E kaya kina o Sisita Spafford: “Sa dua na iwase levu ni ilavo e rawa oqo, ia e sega ni ilavo walega. E rawa eke e vuqa sara na veika talei vakayalo—na veika talei ka cecere sara na kena isau—na vakavinavinakataki ni itutu dokai e nodra na marama ena ituvatuva ni kosipeli; na ivakadinadina ni kena vakalou na cakacaka ni isoqosoqo; kei na vakavinavinaka me baleta na madigi e soli vei ira na marama ena Lotu me ra veiqaravi … ; na yalodina vei ira na veiliutaki; na yalodina ka sega kina na nanumi koya ga ki na dua na inaki cecere. Sa iyaloyalo ni veika cecere ka ukutaki tu kina na isoqosoqo.”¹⁰

Na vale ka toka ena vua-i-cake ni Valetabu e Salt Lake, a vakatabui ena ika 3 ni Okotova, 1956. Ena nona masu ni vakatatabu, a tukuna kina o Peresitedi David O. McKay, na ikaciwa ni Peresitedi ni Lotu, na veivakauqeti ni vuravura taucoko ena basika mai na vale oqo: “Me mana vakalevu cake kina na nodra veiqaravi vei ira na vakaleqai tu kei ira era kune rarawa ena Lotu kei ira e Vuravura, sa tarā kina na iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra veivuke na lewe ni Lotu raraba na itikotiko totoka oqo ni iSoqosoqo ni Veivukei.”¹¹

Me tekivu mai na 1984 sa vakavaletaki talega tiko ga kina ena vale oqo na valenivolavola ni mataveiliutaki raraba ni Goneyalewa kei na mataveiliutaki raraba ni Lalai.

Veivakauqeti Vei Ira ena Matavakabauta Tani

A vulica o Sisita Spafford e dua na lesoni cecere mai vei Peresitedi George Albert Smith me baleta na kena wasei na veika talei me baleta na Lotu vei ira na marama ni vuravura. Ni qai oti wale toka na nona tokoni me peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, “a yaco mai e dua na ivola mai na Matabose ni Marama ena Matanitu (National Council of Women), ka tukuni mai kina na nodra bose vakayabaki me vakayacori mai Niu Ioka (New York).

“Sa dau tiko ena veisoqoni vakaoqo o Sisita Spafford e liu, ia mai na veika sa dau sotava oti e liu, eratou a vakasamataka sara kina vakavinaka kei rau na nona daunivakasala ena vica na macawa na veisureti oqori.

“Eratou sa mani lewa vata kina me ratou vakatura vua na Peresitedi ni Lotu me sa muduka na iSoqosoqo ni Veivukei na nona lewena na veimatabose oqori. Eratou vakarautaka e dua na itukutuku ni vakatutu, ka vola na vuna kece sara me vakayacori kina.

“Ena sautanini kei na veilecayaki, a biuta kina o Sisita Spafford na tikinipepa ena teveli nei Peresitedi George Albert Smith, ka kaya, ‘Eratou gadreva na Mataveiliutaki ni iSoqosoqo ni Veivukei me ratou vakatura ki na Matabose Raraba me muduka na nona lewena tiko na Matabose ni Matanitu kei na Matabose Raraba ni Marama, na vuna sa tuvai koto ena pepa oqo.’

“A wilika sara vakavinaka o Peresitedi Smith na pepa. E sega beka ni ratou sa lewena tiko ena sivia na veimama ni senijiuri? e taroga.

“E vakamacalataka o Sisita Spafford na kena isau levu na lako ki Niu Ioka, na gauna e taura, ka vakamacalataka na veivakacacani eratou dau sotava ena so na gauna. E vakatura o koya me ra sa vakasuka baleta ni sega ni dua na ka eda rawata mai na veimatabose oqo.’

“A vakala ki muri na nona idabedabe na parofita vuku qase oqo ka raici koya ena mata tarotaro. Dou sa via vakasuka baleta ni sega ni dua na ka dou rawata mai kina?’ e taroga.

“‘Oqori na neitou nanuma,’ e sauma yani.

“‘Tukuna mada vei au, ‘e kaya yani, ‘na cava dou sa cakava tiko kina?

“‘I Sisita Spafford,’ e tomana yani, ‘o vakidacalataki au sara. O dau vakasamataka tu beka ga na veika o rawa ni rawata mai kina? O sega beka ni dau vakasamataka talega na veika e rawa ni o solia?’

“E vakasuka vua na pepa oya ka dodoka yani na ligana. Ena domo kaukauwa vakarauta e kaya yani, ‘Tomana tiko na nomuni lewena na veimatabose oqori ka cakava me ra vakila na nomuni veivakauqeti.’”¹²

A cakava dina me ra vakila na nona veivakauqeti. A vakaitavi ena Matabose ni Marama ena Matanitu kei na Matabose Raraba ni Marama ka taura na veitutu ni veiliutaki ena veisoqosoqo oqori ena vuqa na yabaki. A tutaka vakaukauwa na ivakavuvuli ni kosipeli i Jisu Karisito kei na inaki eso ni iSoqosoqo ni Veivukei.

Ena veigauna kece e dau lako kina o Sisita Spafford ki na Matabose Raraba ni Marama (MRM), e dau lesi ki na iwasewase ni “welefea ni bula raraba kei na bula savasava.” E nanuma lesu o koya:

“Ena dua na gauna au sa kudruvaka na noqu lako tale ki na iwasewase ni welefea ni bula raraba kei na bula savasava, ena gauna ko ya keirau sa veiyaloni vinaka sara tiko kina kei na peresitedi ni MRM. … Au mani kaya, ‘Au sa dau lako ga ena veigauna ki na iwasewase oqo, ka sa dragali mai au sa vinakata kina me veisau mada.’ Qai kaya o koya, ‘Io, o gadreva dina na veisau, kau na raica me soli vei iko.’

“Oti qai lesu tale mai ka kaya, Keitou sega ni rawa ni vakadonuya na nomu kerekere baleta o iratou sara ga na nomu matabose eratou kerea tiko mo tiko ga ena welefea raraba kei na bula savasava.’ Qai kaya o koya, ‘O na taleitaka beka mo kila na vuna. E kaya na peresitedi mai nomu vanua ni o dau tutaka ga na nanuma ni nomu Lotu ena veika vakaoqo ia era kila o ira na nanuma ni Lotu Momani ka ra nanuma ni vinaka mo tiko ga eke.’”¹³

Era kila na marama ena isoqosoqo oqo ni nodra itokani o Belle Spafford ena dau tutaka ga na ivakavuvuli ni Lotu, ka ra gadreva na mataqali yalomatua kei na igu vakaoqori. Ena 1954 a digitaki o koya me nodra iliuliu na matataki Amerika mai ki na Matabose Raraba ni Marama mai Helsinki e Finland. Ni liutaka e dua na tayabe levu ena idola ni koniferedi, a lesu tale na nona vakanananu:

“Niu raici ira yani na vakarorogo o ira na tamata mai na veimatanitu … , au qai nanuma mai vakasauri na nodra vosa na iliuliu painia ena (iSoqosoqo ni Veivukei] … ‘ni ra tucake tu me vakataki keimami e liu vei ira na marama e vuravura,’ … ‘me baleta na nodra dodonu na marama e Saioni kei na nodra dodonu na marama ni veimatanitu kecega.’ … Au kila ni a soli vei ira na noda marama iliuliu taumada ena rai vakalou me ra kila na vanua ena yaco kina na iSoqosoqo ni Veivukei. … Au sa vakadeitaka kina ni sa yaco mai na gauna me vakilai kina e vuravura raraba na nodra veivakauqeti na marama.”¹⁴

Ena 1987 eratou a veivakasalataki kina na Mataveiliutaki Taumada vei ira na iSoqosoqo ni Veivukei me ra sa vakasuka mai na Matabose ni Marama ena Matanitu kei na Matabose Raraba ni Marama. Sa yaco mai na gauna vei iratou na mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei me ratou vagolea vakalevu cake na nodratou igu ki na nodratou isoqosoqo ni vuravura raraba sa tubu sara tiko vakatotolo, mai na kena vagolei tiko ki na inaki eso vakamatanitu se inaki ni vuravura raraba. Ia ni sa tubu tiko na Lotu, era sa tomana tiko na marama Yalododonu Edaidai me vakilai na nodra veivakauqeti e vuravura taucoko—ena nodra veitikotiko, veikoronivuli, kei na veisoqosoqo yaga tale eso ena noda veivanua. Era sa muria tiko na ivakarau erau sa virikotora tu o Peresitedi Smith kei Sisita Spafford, ena nodrau vakasamataka na veika e rawa ni rau solia, ka sega ni veika e rawa ni rau rawata.

Susugi ka Vakavulici O Ira na Vakadikeva Tiko kei ira na Curuvou Mai

Ena tubu tiko ni Lotu e vuravura, sa yaco na iSoqosoqo ni Veivukei me vanua ni veivakauqeti vei ira na vakadikeva tiko kei ira na curuvou mai. Na veivakauqeti oqo e oka kina na kena soli vei ira na lewenilotu vou na madigi me ra veiqaravi ka veiliutaki. A tukuni tinana o Sisita Silvia H. Allred e dua na daunivakasala ena mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, o Hilda Alvarenga, ka veiqaravi voli vakaperesitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei e San Salvador, El Salvador:

“O tinaqu e se qai curu vou mai ki na Lotu ena gauna e kacivi kina me peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ena neitou tabana lailai e San Salvador. E tukuna vua na peresitedi ni tabana ni sega vua na kila, sega tu ni vakarau, ka sega ni ganiti koya. Sa yabaki 30 vakacaca tiko, ka lailai sara na nona vuli, ka vagolei vakatabakidua ga na nona bula vua na watina kei na vitu na luvedrau. Ia a kacivi koya ga na peresitedi ni tabana.

“Au raica na nona sotava na tinaqu na ka e gadrevi vua. Ni veiqaravi tiko, a vulica na maqosa eso ni veiliutaki ka vakatorocaketaka na isolisoli vovou eso me vaka na veivakavulici, vosa e matana levu, kei na tuvai ka cicivaki ni soqoni, itaviqaravi, kei na cakacaka vakaveiqaravi. A vakauqeti ira na marama ena tabana. A qaravi ira ka vakavulici ira me ra dau veiqaravi vei ira vakataki ira. Era lomani koya ka dokai koya na marama. A vukei ira eso tale na marama me ra raica, vakayagataka, ka vakatorocaketaka na isolisoli kei na taledi, a vukei ira ko koya me ra tara cake na matanitu kei na veimatavuvale qaqa ka vakayalo. A yalodina tikoga ki na veiyalayalati ni valetabu a vakayacora. Ena gauna e takali yani kina, erau sa veisaututaki oti kei Koya a buli koya.

“Qai volavola mai vua e dua na marama ka a veiqaravi vata kaya vakadaunivakasala ena iSoqosoqo ni Veivukei ena vica na yabaki ki muri: ‘Na tinamu a vakavulica vei au na ivakarau meu yacova kina na vanua au sa tu kina nikua. Au vulica mai vua na loloma cecere, na yalovinaka, na dina, kei na itavi ni noda veikacivi. O koya na noqu idusidusi ka noqu ivakaraitaki. Au sa yabaki 80 oqo, ia au se yalodina tikoga vua na iVakabula kei na Nona kosipeli. Au sa kaulotu oti, ka sa vakalougatataki au vakalevu na Turaga.’”¹⁵

Na peresitedi yalodina ni iSoqosoqo ni Veivukei oqo a veivuke ena kena vaqaqacotaki na nodra ivakadinadina na marama era sa lewena rawa tu na tabana. A susuga cake talega na nodra vakabauta na marama era a vakadikeva tiko na Lotu kei ira era se qai papitaiso walega ka vakadeitaki. A liutaka o koya na sasaga me vanua ni veikidavaki ka veivakatataki cake na iSoqosoqo ni Veivukei.

Vakauqeti Ira na Tani ena Wasei ni Kosipeli

Sega ni dede mai na nodrau veisiko o Peresitedi kei Sisita Packer vei ira ena iwirini lailai ni marama oya mai Czechoslovakia, a vakayarayarataki kina ki na iwirini oqori e dua na goneyalewa ka a vaqara voli e dua na ivakaruru vakayalo, na loloma, kei na ibalebale ni nona bula. Na yacana ko Olga Kovářová, ena gauna koya a vuli vuniwai voli kina ena dua na univesiti ena siti o Brno. E vakavulici vei ira na gonevuli ena univesiti oqo ni sega na Kalou. E nanuma o Olga ni lala tu na nodra bula na gonevuli kei ira kecega era tu wavoliti koya. E gadreva o koya e dua na bula vakayalo titobu cake, ka vakila na gagadre vata oqori vei ira na nona itokani kei ira era vuli vata.

Ena gauna ni tiko nei Olga ena univesiti, erau a sota kina kei Otakar Vojkuvka, e dua na turaga yabaki 75 Yalododonu Edaidai. A qai nanuma lesu e muri: “E rairai yabaki 75 vei au ia na yalona se qai voleka beka ni tinikawalu ka sinai tu ena reki. Oqori e ka matalia sara mai Czechoslovakia donumaka na gauna oqori ni sega ni veivakabauti. … Au raica rawa ni sega walega ni vuli vakavinaka ia e kila na ivakarau ni bula mamarau.” E tarogi koya kei na nona matavuvale me baleta na ibalebale ni bula, ka ratou qai vakaveikilaitaki koya vei ira eso tale na lewe ni Lotu. E vinakata me kila se ratou kunea vakacava na marau ka ratou wilika mai vei na veika e baleta na Kalou. Eratou solia vua e dua na iVola i Momani, ka tekivu sara me wilika ena yalo vakanuinui.

Sa saumaki o Olga ki na kosipeli vakalesui mai, ka nanuma me sa papitaiso. Me sa na laki papitaiso ena loma ni veikau ena bogi me kakua kina ni laurai levu ni caka tiko e dua na itaviqaravi vakalotu. E kalouca, ni ra a tiko voli e loma ni veikau e vuqa na dauqoli ena bogi me caka kina na papitaiso. Ia ni ratou wawa voli ka qai yaco mai na gauna me cabori kina na masu, era sa dui lako yani na dauqoli.

A tarogi Olga e dua na lewe ni Lotu ka a tiko ena papitaiso, “O kila beka na vuna era a tiko voli kina e yasa ni wai e vuqa na dauqoli nikua?” Oti qai kaya, “O nanumi Jisu, ena nona lako voli ena bati ni wai mai Kaleli, a kaya vei Saimoni Pita kei Adriu, ka rau a biu lawa tiko ki waitui, ‘Muri au mai, au na qisi kemudrau mo drau gonedau ni tamata.’” E vakila o Olga ni “kena ibalebale ni sega ni dede sa dodonu me yaco o koya me iyaya ena liga ni Kalou ena nodra kau mai na itabagone ki na Lotu.”

A vakayacora sara ga o Olga na veika oqori. A vakauqeti ira e vuqa era vaqara tiko na dina kei na marau. Me vaka ni sega ni vakatarai ena nodra vanua na kaulotu ki na veivale, eratou a cicivaka e dua na kalasi o koya kei iratou na matavuvale na Vojkůvka ka ratou vakatoka me “Koronivuli ni Yalomatua.” Ena veigauna oqori, erau vakavuvulitaka kina na ivakavuvuli ni bula savasava kei na itovo ni bula dodonu me vukei ira na tamata me ra kunea na veika vakayalo kei na reki ena nodra bula. Era vakila e vuqa na nodratou gonevuli na veivakauqeti ni Yalotabu, ka dau tadola na madigi eso ni veitalanoa kei ira na vica era digitaki me baleti Tamada Vakalomalagi kei na kosipeli i Jisu Karisito.¹⁶

E muri, ni veiqaravi tiko vakaikatinikadua ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei o Sisita Barbara W. Winder, a donumaki koya na madigi me lako ki Czechoslovakia kei na turaga watina o Richard W. Winder, ka a veiqaravi mai kea vakadaukaulotu cauravou ena veiyabaki yani i liu. Ni rau curuma yani e dua na itikotiko ka na vakayacori kina e dua na soqoni, a kidavaki rau mai e dua na goneyalewa waribariba ka kaya, “Drau bula vinaka! Na yacaqu o Olga, o au na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei.” Erau raica o Baraca kei Sisita Winder na serau ni kena irairai kei na Yalo ni Turaga e tu vua. Ni peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ena nona tabana lailai, sa dau veivakauqeti ena veika vinaka o Olga Kovářová ena dua na vuravura ni veisaqasaqa vakapolitiki kei na vakacacani ni veimatalotu, ka dau veivuke ena vakarautaki ni ivakaruru vei ira era curu mai ki na Lotu ka yaco me ra lewe ni iSoqosoqo ni Veivukei. A veivuke ena kena vakabulai na yalodra eso ena nona kauti ira mai vei Karisito.

Na italanoa ni nona saumaki mai kei na nona cakacaka ni kaulotu o Sisita Kovářová sai koya na kena vakataucokotaki e dua na tiki ni nona parofisai o Peresitedi Spencer W. Kimball, na ikatinikarua ni Peresitedi ni Lotu: “E vuqa na tubu lelevu ena yaco mai ki na Lotu ena iotioti ni gauna, ena yaco mai baleta ni vuqa na marama vinaka ni vuravura (ka dau tu e lomadra vakavuqa na vakanananu e loma ni bula vakayalo) era na vakayarayarataki mai ki na Lotu vakalewelevu. Ena yaco oqo ni ra sa vakaraitaka tiko ena nodra bula na marama na buladodonu kei na madila vakavosa ka vakakina ni sa rairai tiko ni ra duatani—ena veisala mamarau eso—mai vei ira na marama ni vuravura.”¹⁷

Vakauqeti Ira na Tani ena Veiqaravi

Ena 1992, era a marautaka kina na marama e vuravura raraba na ika 150 ni yabaki ni iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra vakaitavi ena veicakacaka vakaveiqaravi ena nodra veitikotiko. Ena sasaga oqori, ka cicivaki ena ruku ni nodra vakatulewa na veiliutaki raraba kei na veiliutaki e veivanua ni matabete, era sa wasea kina na marama na veivakauqeti ni iSoqosoqo ni Veivukei e vuravura raraba. E kaya o Sisita Elaine L. Jack, ka a veiqaravi tiko vakaikatinikarua ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei ena gauna oya:

“Keimami kerei ira na noda veitabanilotu yadua me ra raica na veika e gadrevi ena nodra veitikotiko ka ra vakatulewataka se veiqaravi cava ena gadrevi vakalevu duadua. E rawa beka ni o raitayaloyalotaka na ka ena yaco ki vuravura mai na veika oqori?

“E dua vei ira na noda peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei a lako ki na matabose ni koro ena dua na siti mai California ka kaya, ‘Na cava soti o nanuma ni gadrevi ena itikotiko oqo e rawa ni keimami cakava?’ Qai kaya na turaga oya, ‘O kaya tiko ni 20,000 na ilawalawa ena vuravura oqo era na cakava tiko na ka vata oqo?’ E kaya o koya io. Qai kaya [e dua na lewe ni matabose ni koro], ‘O ni na veisautaka na vuravura.’ Au vakabauta ni keimami a cakava vakakina … ka vinaka cake kina. Oqori e dua vei ira na ka a veivakaduavatataki. Ia e dua na ka na levu ni veimataqali veiqaravi. … Era caka ibe lalai [na marama] mai Sauca Aferika me baleti ira na qase ena veivale ni veiqaravi. … Era tei senikau wavokita na valenikaloko mai Samoa. Ka ra cakava e vuqa tale na ka me vaka nodra ivakaruru na sega ni vakavale se soli na ivola me baleti ira na gone se boro ni nodra vale na tina sega ni vakawati, na veika vaqori. Keimami vakila ni cakacaka vakaveiqaravi sa dua na ka cecere e vuravura raraba, vei ira na marama ka vakakina ena itikotiko.”¹⁸

Vakauqeti Ira na Tani ena Wilivola kei na Volavola

Ni ra tauyavutaka na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei na cakacaka vakaveiqaravi ena veitikotiko, eratou vakanamata o Sisita Jack kei rau na nona daunivakasala ena dua na sasaga ni veiqaravi e vuravura raraba: me ra vukei na marama me ra vulica na wilivola. “Keimami nanuma ni dodonu me ra rawa ni wilivola na marama kece e vuravura, ni lewevuqa e sega tu ni rawa,” e kaya o koya. “E rawa beka ni o ni vakasamataka—kevaka era sega ni kila na wilivola, era na vakavulici ira vakacava na luvedra, era na vakavinakataka cake vakacava na kedra ituvaki, e rawa vakacava ni ra vulica na kosipeli? Keimami sa nanuma kina ni sega tale ni dua na ka ena yaga vakalevu cake me vaka na kena tutaki na sasaga ni vuli wilivola. … Ia na neimami inaki talega me vakayaloqaqataki na vuli ena bula taucoko me baleti ira yadua na marama.”¹⁹

A sotava ena dua na gauna o Peresitedi Thomas S. Monson, na ikatinikaono ni Peresitedi ni Lotu, e dua na marama mai Monroe e Louisiana, ka sa vakalougatataki ena veiqaravi oqo ni iSoqosoqo ni Veivukei ka wasea yani na veivakalougatataki oqo vei ira tale eso. A lako yani vua ena dua na rara ni waqavuka ka kaya: “I Peresitedi Monson, ni bera niu curuma na Lotu ka yaco me lewena na iSoqosoqo ni Veivukei, au a sega tu ni rawa ni wilivola. Au sega ni rawa ni volavola. E sega ni dua ena noqu matavuvale e rawa.” E tukuna vei Peresitedi Monson ni ra sa vakavulici koya na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei me wilivola ia ena gauna oqo sa vukei ira tale eso me ra vulica na wilivola. Ni oti na nodrau veitalanoa, a vakasamataka o Peresitedi Monson “na marau vakaivua ena vakila ena nona cereka na nona iVolatabu ka wilika ena imatai ni gauna na vosa ni Turaga. … Ena siga ko ya mai Monroe e Louisiana,” e kaya o koya, “Au ciqoma kina na veivakadeitaki ni Yalotabu me baleta na nomuni inaki vakacerecerei ni kena vakavinakataki cake na wilivola vei ira na tacimuni marama.”²⁰

Vakauqeti Ira ka Vaqaqacotaki Ira na Marama ena Veitabanalevu kei na Tabana

Ni ra sa veivakauqeti tiko na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra veitikotiko ka vakakina e vuravura raraba, era sega ni guilecava me ra veivaqaqacotaki vakataki ira ena nodra dui tabanalevu kei na tabana. A kunea o Sisita Julie B. Beck, ka a qai veiqaravi e muri vakaikatinikalima ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei na bula vakaveitacini marama, na ivakaruru, kei na veivakauqeti ena iSoqosoqo ni Veivukei ni se marama dauqaravi vale ka tina gone ka lecaika. E nanuma lesu kina:

“Sa dodonu me tauyavutaki, vakadodonutaki, ka tosoi na iSoqosoqo ni Veivukei me vaqaqacotaka na matavuvale ka vukea me ra vanua ni ivakaruru dokai mai vuravura na noda veitikotiko. Au vulica rawa oqo ena vuqa na yabaki sa oti niu qai vakawati wale. Erau tukuna na noqu itubutubu, ka rau a tiko volekati keitou ga, ni rau sa vakarau toki ki na dua tale na yasai vuravura. Au dau vakararavi voli ga ena nona ivakaraitaki veivakadeitaki, yalomatua, ka veivakayaloqaqataki na tinaqu. Sa vakarau oqo me yali tu ena dua na gauna balavu sara. Oqo ni se bera na imeli, misini ni vakau itukutukuvolai, selevoni, kei na itaba ni initaneti, ka berabera na vakaumeli. Ena dua na siga ni bera ni lako, keirau dabe ka veitagicaki tiko au qai tarogi koya, ‘O cei ena qai tinaqu?’ A vakasama sara vakavinaka, ena veivuke ni Yalotabu kei na kaukauwa ni ivakatakila dau yaco mai vei ira na marama vakaoqori, e kaya kina vei au, ‘Kevaka au sa sega tale ni lesu mai, kevaka o sa sega tale ni raici au, kevaka au sa sega ni vakavulica rawa tale vei iko e dua na ka, semati iko ki na iSoqosoqo ni Veivukei. Ena tinamu na iSoqosoqo ni Veivukei.’

“E kila o nau ni kevaka au na tauvimate, era na qaravi au na marama, niu vakaluveni, era na vukei au. Ia na nona vakanuinui levu duadua na tinaqu me ra na noqu iliuliu qaqa vakayalo na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei. Sa tekivu mai na gauna ko ya na noqu vuli vakalevu sara mai vei ira na marama dokai ka tudei ena vakabauta.”²¹

E Dua na iWirini Rabailevu Tikoga ni Marama

Na imatai ni gauna me tukuna raraba kina o Peresitedi Boyd K. Packer na veika a sotava vata kei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei mai Czechoslovakia, a vosa tiko ena soqoni raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei ena 1980. E kaya kina o koya, “Au toboka rawa kina ena gauna ko ya na raivotu me baleta e dua na iwirini cecere ni marama.”²² Ena 1998 a wasea tale kina na veika a sotava oya, ena gauna oqo ena nona vosa tiko ki na Lotu taucoko ena dua na koniferedi raraba. A dikeva kina o koya vaqo, “Na iSoqosoqo ni Veivukei sa sega ni dua walega na iwirini ena gauna oqo; sa vaka e dua na isulu sa tevu kosova na veivanua ni vuravura.”²³

O ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei era tiki ni dua na isoqosoqo vakauqeti vakalou ka tauyavutaka na Parofita o Josefa Simici ena veivakadonui ni matabete. Ni ra vakaitavi na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ka yalataki ira kina, era na dau vakarautaka tikoga na ivakaruru kei na isema ni veitacini yalewa ka ra na dau veivakauqeti kina ena vinaka. A yalataka o Peresitedi Packer na veivakalougatataki cecere vei ira na marama era veiqaravi ena inaki oqo:

“Ena vakayacori taucoko na nomuni gagadre, ena gauna oqo, kei na veigauna tawamudu; ena bokoci tani na vakawelewele kece sara; ena vakadodonutaki na vakasabusabu kece sara. Na veika kece oqori e rawa ni yaco mai vei iko, ka na yaco totolo mai, ni o ni sa soli kemuni ena yalodina ki na iSoqosoqo ni Veivukei.

“Na veiqaravi ena iSoqosoqo ni Veivukei ena vakalevulevuya ka vakasavasavataka na marama yadua. Na nomu lewena na iSoqosoqo ni Veivukei ena tudei tu. Ni o yalataki iko ki na iSoqosoqo ni Veivukei ka tauyavutaka ka cicivaka ka vakaitavi kina, o sa tokona tiko na inaki ka na vakalougatataki kina na marama yadua era na curuma yani na kena veivakauqeti.”²⁴

Vaqaqacotaki na Veitacini Marama ena Vakaraitaki ni Loloma Cecere

Ena dua na nona vosa vei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei, a wasea o Peresitedi Thomas S. Monson eso na vakasama me baleta na sala e rawa ni vaqaqacotaki kina na isema vakaveitacini marama ena iSoqosoqo ni Veivukei:

“Au nanuma ni loloma cecere—se ‘na loloma savasava i Karisito’—na veibasai ni veivakacacani kei na veivakalewai. Ni da tukuna na loloma cecere, e sega ni tiko ena noqu vakasama ena gauna oqo na nodra vukei o ira era sotava tiko na leqa ena noda solia na veika e tu vei keda. Oqori, sa dina sara, e dodonu ka veiganiti. Ena bogi nikua, au vakasamataka tiko na loloma cecere ka dau vakaraitaki koya ena gauna eda dau veiciqomi kina vei ira tale eso ka da vosota na nodra ivalavala, na loloma cecere e dauveivosoti, na loloma cecere e dau vosota vakadede.

“Au vakasamataka tiko na loloma ka dau vakavuna na noda dau kauwai, yalololoma, ka vakila na loloma cecere, sega walega ena gauna ni tauvimate kei na vakararawataki kei na yaluma ia ena gauna talega era malumalumu se caka cala kina na tani.

“Sa gadrevi talega vakalevu na loloma cecere ka ra kauwaitaki kina o ira era sega tu ni dau kauwaitaki, na inuinui vei ira era yalolailai, na veivuke vei ira era vakararawataki. Na loloma cecere dina sai koya na loloma e cakacakataki. E gadrevi na loloma cecere ena veivanua kecega.

“E gadrevi na loloma cecere ka sega ni dau lomavinaka ena nona rogoca se me tukuna wavoki na itukutuku ni veika ca era sotava na tani, me caka walega kevaka ena vinaka vua e sotava na kalouca. …

“Na loloma cecere sai koya na noda vosoti koya e vakawalena na noda veivakabauti. Sai koya na noda vorata na yalo e dau vakacudrui vakatotolo. Sai koya na noda ciqoma na malumalumu kei na guce. Sai koya na noda ciqomi ira na tamata ena kedra ituvaki dina. Sai koya na noda raibaleta na irairai e taudaku ka raica na ivakarau ni bula ka na sega ni kataremoremo mai ni toso na gauna. Sai koya na noda vorata na yalo ni veivakaduiduitaki.

“Na loloma cecere, sai koya na loloma savasava i Karisito, e vakavotukanataki ena nodra lakova e vica na drau na maile na goneyalewa mai na dua na nodra tabanalevu na sega ni vakawati me ra tiko ena nona veibulu na tinana e dua na tacidra ena iSoqosoqo ni Veivukei. E dau vakaraitaki na loloma cecere ena nodra lesu mai e veivula, kei na veiyabaki na dauveisiko vua na marama sega ni kauwai, ka daulelewa. E dau vakadinadinataki ena nona nanumi ka dau mai kau ki na veisoqoni ni tabanalevu kei na itaviqaravi ni iSoqosoqo ni Veivukei e dua na marama yada. Ena vakilai ena gauna e sureti mai kina na marama ka dabe duadua voli ena iSoqosoqo ni Veivukei, ‘Lako mai—mai dabe ike.’

“O ni dui daramaka tu na isulu ni loloma cecere ena vica na drau na kena sala lalai. E sega ni dua vei keda e taucoko vua na vinaka ni bula. Me tu vei keda na loloma savasava i Karisito ena vukudra eda lakova vata tiko na ilakolako ni bula oqo, ka me kua na veidusi kei na veivakalewai. Me da kila ni da sa dui solia tiko na noda igu yadua me da sotava kina na bolebole e yacovi keda mai, ia me da solia nanoda dui igu me da veivuke.

“Sa vakamacalataki na loloma cecere ni ‘ivakarau cecere, vakaturaga ka kaukauwa duadua ni loloma,’ na ‘loloma savasava i Karisito … ; ia ko koya sa laurai vua ena iotioti ni gauna, ena vinaka[ vua].’

“‘Sa sega ni mudu na loloma.’ Me liutaki kemuni ena veika kece sara o ni cakava na ibole makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei, na dina ni veigauna kecega oqo. Me curuma na yalomuni ka vakaimawe tu ena nomuni vakanananu kei na nomuni ivalavala.”²⁵

Era na kunea na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei na loloma ka ra taqomaki mai na cava ni bula ena nodra veiqaravi vata.

Era soqoni vata mai na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ena dua na iwirini vakaveitacini ni marama.

“Se vanua cava ga e lako kina e dua na matavuvale, ena waraki ira tu mai e dua na matavuvale ena Lotu” (Boyd K. Packer).

Relief Society Building, Salt Lake City, Utah, 1956

Sisita Belle S. Spafford, imawi, ena dua na soqoni ni Matabose Raraba ni Marama

Marama ena iSoqosoqo ni Veivukei kei ira na daukaulotu tudei mai San Antonio e Texas, rauta na 1950

Me vakataki ira na iApositolo Makawa ni iVakabula, e rawa talega ni ra iyaya ni cakacaka ena ligana na Kalou o ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei.

E rawa ni veisautaka na vuravura me vinaka cake na veiqaravi.

Sa vukei ira na marama me ra vakavinakataka cake na kedra ituvaki, vulica na kosipeli, ka vakavulici ira na luvedra, na nodra rawa ni wilivola.

Lagasere tiko ena Valecavu mai Salt Lake e dua na matasere ni iSoqosoqo ni Veivukei, 1956

“Na loloma cecere dina sai koya na loloma e cakacakataki. Na loloma cecere e gadrevi ena veivanua kecega” (Thomas S. Monson).

Ena vakilai na loloma cecere ena veisureti “Lako mai—mai dabe ike.”