Historia e Kishës
Përkthimi dhe Vërtetësia Historike e Librit të Abrahamit

Përkthimi dhe Vërtetësia Historike e Librit të Abrahamit

Kisha e Jezu Krishtit e Shenjtorëve të Ditëve të Mëvonshme e pranon librin e Abrahamit si shkrim të shenjtë. Ky libër, një anal i Abrahamit, profetit dhe patriarkut biblik, tregon se si Abrahami i kërkoi bekimet e priftërisë, nuk e pranoi idhujtarinë e atit të tij, bëri besëlidhje me Jehovain, u martua me Sarain, u shpërngul në Kanaan e në Egjipt dhe mori njohuri rreth Krijimit. Libri i Abrahamit ndjek kryesisht rrëfimin biblik, por shton informacion të rëndësishëm lidhur me jetën dhe mësimet e Abrahamit.

Libri i Abrahamit u botua fillimisht në vitin 1842 dhe u kanonizua si pjesë e Perlës me Vlerë të Madhe në vitin 1880. Libri e pati fillesën te papiruset egjiptiane që Jozef Smithi i përktheu duke filluar nga viti 1835. Shumë njerëz i panë papiruset, por nuk ka mbijetuar asnjë rrëfim nga dëshmitarë okularë të përkthimit, duke e bërë të pamundur që të rikrijohet procesi i përkthimit. Sot ekzistojnë vetëm fragmente të vogla të rrotullave të gjata të papiruseve që dikur ishin në zotërimin e Jozef Smithit. Lidhja midis atyre fragmenteve dhe tekstit që kemi sot, është kryesisht një çështje hamendësimi.

Ne vërtet i dimë disa gjëra rreth procesit të përkthimit. Fjala përkthim zakonisht hamendëson një njohuri mjeshtërore të shumë gjuhëve. Jozef Smithi shpalli se nuk kishte njohuri të veçantë për ndonjë gjuhë. Ai e pranoi me gatishmëri se ishte një nga “gjërat e dobëta të botës”, i thirrur për të folur fjalë të dërguara “nga qielli”1. Duke folur për përkthimin e Librit të Mormonit, Zoti tha: “Ti nuk mund ta shkruash atë që është e shenjtë, veçse nëse të jepet nga unë”2. I njëjti parim mund të zbatohet për librin e Abrahamit. Zoti nuk kërkoi që Jozef Smithi të kishte njohuri për gjuhën egjiptiane. Nëpërmjet dhuratës dhe fuqisë së Perëndisë, Jozefi mori njohuri rreth jetës dhe mësimeve të Abrahamit.

Në shumë hollësi, libri i Abrahamit është në përputhje me njohurinë historike rreth botës së lashtë.3 Një pjesë e kësaj njohurie që diskutohet më vonë në këtë ese, nuk ishte zbuluar ende ose nuk ishte e mirënjohur në vitin 1842. Por madje edhe kjo evidencë e zanafillës së lashtë, edhe pse mund të jetë e shumtë, nuk mund ta provojë vërtetësinë e librit të Abrahamit më shumë sesa provat arkeologjike mund të provojnë eksodin e izraelitëve nga Egjipti apo Ringjalljen e Birit të Perëndisë. Prestigji i librit të Abrahamit si shkrim i shenjtë në fund të fundit varet nga besimi në të vërtetat shpëtuese që gjenden brenda vetë librit, siç dëshmohen nga Fryma e Shenjtë.

Libri i Abrahamit si Shkrim i Shenjtë

Mijëra vite më parë, profeti Nefi mësoi se një qëllim i Librit të Mormonit ishte të “vendos[te] të vërtetën” e Biblës.4 Në mënyrë të ngjashme, libri i Abrahamit mbështet, zgjeron dhe qartëson rrëfimin biblik të jetës së Abrahamit.

Në rrëfimin biblik, Perëndia besëlidh me Abrahamin që “prej [tij] … të bëj[ë] një komb të madh”5. Libri i Abrahamit jep kontekstin për atë besëlidhje, duke treguar se Abrahami ishte një kërkues i “dije[s së] madhe” dhe një “ndjekës i drejtësisë”, i cili zgjodhi shtegun e duhur pavarësisht nga vështirësia e madhe. Ai nuk e pranoi ligësinë e familjes së atit të tij dhe i përbuzi idhujt e kulturës që e rrethonte, pavarësisht nga kërcënimi me vdekje.6

Në Bibël, besëlidhja e Perëndisë me Abrahamin duket se fillon gjatë jetës së Abrahamit. Sipas librit të Abrahamit, besëlidhja filloi përpara krijimit të tokës dhe iu dha më pas Adamit, Noeut dhe profetëve të tjerë.7 Në këtë mënyrë Abrahami zë vendin e vet në një linjë të gjatë profetësh e patriarkësh, misioni i të cilëve është të ruajnë e shtrijnë mbi tokë besëlidhjen e Perëndisë. Thelbi i kësaj besëlidhjeje është priftëria, nëpërmjet së cilës përçohen “bekimet e shpëtimit, madje të jetës së përjetshme”8.

Libri i Abrahamit qartëson shumë mësime që janë të paqarta në Bibël. Jeta nuk filloi me lindjen, sikurse besohet zakonisht. Përpara se të vinin në tokë, individët ekzistonin si shpirtra. Në një vegim, Abrahami pa se njëri prej shpirtrave ishte “sikurse Perëndia”9. Kjo qenie hyjnore, Jezu Krishti, i udhëhoqi shpirtrat e tjerë që të organizonin tokën nga “materiale” ose materie paraekzistuese, jo ex nihilo apo nga hiçi, sikurse arritën të besonin shumë të krishterë më vonë.10 Abrahami më tej mësoi se jeta në vdekshmëri ishte thelbësore për planin e lumturisë që Perëndia do të siguronte për fëmijët e Tij: “Ne do t’i provojmë me këtë”, tha Perëndia, “për të parë nëse ata do t’i bëjnë të gjitha gjërat që Zoti, Perëndia i tyre, do t’i urdhërojë”, duke shtuar një premtim për të shtuar lavdi përgjithmonë mbi besnikët.11 Askund në Bibël nuk shprehet kaq qartë qëllimi dhe potenciali i jetës tokësore sesa në librin e Abrahamit.

Zanafilla e Librit të Abrahamit

Të vërtetat e fuqishme që gjenden në librin e Abrahamit, dolën nga një grup ngjarjesh historike të pashoqe. Në verën e vitit 1835, një sipërmarrës i quajtur Majkëll Çendlër mbërriti në zyrat qendrore të Kishës në Kirtland të Ohajos me katër mumie dhe rrotulla të shumta papirusi.12 Çendlëri gjeti një publik të gatshëm për ta dëgjuar. Pjesërisht për shkak të bëmave të perandorit francez, Napoleonit, objektet antike të zbuluara në katakombet e Egjiptit kishin krijuar një magjepsje anembanë Europës dhe Amerikës Veriore.13 Çendlëri përfitoi prej këtij interesimi duke bërë turne me objektet e lashta egjiptiane dhe duke u kërkuar pagesë vizitorëve për t’i parë ato.

Këto objekte antike ishin zbuluar nga Antonio Lebolo, një ish-ushtar kavalerie në ushtrinë italiane. Lebolo, i cili mbikëqyri disa prej gërmimeve arkeologjike për konsullin e përgjithshëm të Francës, nxori 11 mumie nga një varr jo larg prej qytetit të lashtë të Tebës. Lebolo i transportoi objektet antike për në Itali dhe pas vdekjes së tij, ato përfunduan në Nju-Jork. Në njëfarë kohe, mumiet dhe rrotullat u gjendën nën zotërimin e Çendlërit.14

Në kohën kur koleksioni mbërriti në Kirtland, të gjitha objektet, përveç katër mumieve dhe disa rrotullave prej papirusi, ishin shitur tashmë. Një grup shenjtorësh të ditëve të mëvonshme në Kirtland i blenë për Kishën objektet e mbetura antike. Pasi Jozef Smithi i shqyrtoi papiruset dhe filloi “përkthimin e disa prej karaktereve ose hieroglifëve”, tregon historia e tij, “për gëzimin tonë të madh, gjet[ëm] se një prej rrotullave përmbante shkrimet e Abrahamit”15.

Përkthimi dhe Libri i Abrahamit

Jozef Smithi punoi për përkthimin e librit të Abrahamit gjatë verës dhe vjeshtës së vitit 1835, kohë deri në të cilën ai përfundoi të paktën kapitullin e parë dhe pjesë të kapitullit të dytë.16 Ditari i tij më pas flet për përkthimin e papiruseve në pranverën e vitit 1842, pasi shenjtorët ishin shpërngulur në Navu të Ilinoisit. Që të pesë kapitujt e librit të Abrahamit, së bashku me tri ilustrimet (tani të njohura si faksimilet 1, 2 e 3), u botuan në Times and Seasons [Kohët e Stinët], gazeta e Kishës në Navu, midis marsit dhe majit të vitit 1842.17

Libri i Abrahamit ishte materiali i fundit i përkthyer nga Jozef Smithi. Në këto përkthime të frymëzuara, Jozef Smithi nuk shpalli se i njihte gjuhët e lashta të analeve që po përkthente. Po ashtu sikurse Libri i Mormonit, përkthimi nga Jozefi i librit të Abrahamit u shënua në gjuhën e Biblës së Mbretit Xhejms. Kjo ishte mënyra e shprehjes në shkrimet e shenjta, e njohur prej shenjtorëve të ditëve të mëvonshme, dhe përdorimi i saj ishte në përputhje me modelin e Zotit për zbulimin e të vërtetave të Tij “sipas gjuhës së tyre [shërbëtorëve të Tij], që ata të mund të arrijnë të kuptojnë”18.

Përkthimet e Jozefit patën një larmi formash. Disa prej përkthimeve të tij, si ai i Librit të Mormonit, përdorën dokumente të lashta që ai i kishte në zotërim. Herë të tjera, përkthimet e tij nuk u bazuan në ndonjë anal të njohur si objekt fizik. Përkthimi prej Jozefit i pjesëve të Biblës, për shembull, përfshiu rivendosjen e tekstit origjinal, korrigjimin e kundërshtimeve brenda vetë Biblës dhe komente të frymëzuara.19

Disa dokumente sugjerojnë që Jozefi i studioi karakteret në papiruset egjiptiane dhe u përpoq ta mësonte gjuhën egjiptiane. Historia e tij raporton se, në korrik të vitit 1835, ai po “përfshihej vazhdimisht në përkthimin e një alfabeti për Librin e Abrahamit dhe po përshtaste një gramatikë të gjuhës egjiptiane, siç praktikohej nga të lashtët”20. Kjo “gramatikë”, sikurse u quajt, përbëhej nga kolona me karaktere hieroglifike të pasuara nga përkthimet në anglisht, të shënuara në një fletore të madhe shënimesh nga shkruesi i Jozefit, Uilliam W. Felpsi. Një tjetër dorëshkrim, i shkruar nga Jozef Smithi dhe Oliver Kaudëri, ka karaktere egjiptiane të pasuara nga shpjegime.21

Marrëdhënia e këtyre dokumenteve me librin e Abrahamit nuk kuptohet tërësisht. As rregullat, as përkthimet në librin e gramatikës nuk përputhen me ato që pranohen nga egjiptologët sot. Pavarësisht nga roli i librit të gramatikës, duket se Jozef Smithi e filloi përkthimin e pjesëve të librit të Abrahamit pothuajse menjëherë pas blerjes së papiruseve.22 Duket që Felpsi besonte se Jozef Smithi kishte aftësi të pashoqe për t’i kuptuar karakteret egjiptiane: “Ngaqë askush nuk mund t’i përkthente këto shkrime”, i tha ai bashkëshortes së tij, “ato iu paraqitën Presidentit Smith. Ai menjëherë e kuptoi se çfarë ishin ato.”23

Papiruset

Pasi shenjtorët e ditëve të mëvonshme u larguan nga Navuja, objektet antike egjiptiane u lanë pas. Familja e Jozef Smithit i shiti papiruset dhe mumiet në vitin 1856. Papiruset u ndanë dhe iu shitën palëve të ndryshme; historianët besojnë se shumica u shkatërruan në Zjarrin e Madh të Çikagos në vitin 1871. Dhjetë fragmente të papiruseve, dikur në zotërimin e Jozef Smithit, përfunduan në Muzeun Metropolitan të Artit në Nju-Jork-Siti.24 Në vitin 1967, muzeu ia transferoi këto fragmente Kishës, e cila më vonë i botoi ato në revistën e Kishës, Improvement Era [Koha e Përmirësimit].25

Zbulimi i fragmenteve të papiruseve e ripërtëriu debatin rreth përkthimit të Jozef Smithit. Fragmentet përfshinin një skicë, ose ilustrim, që shfaqet në librin e Abrahamit si faksimilja 1. Kohë përpara se fragmentet të botoheshin nga Kisha, disa egjiptologë kishin thënë se shpjegimet e Jozef Smithit për elementet e ndryshme të këtyre faksimileve nuk përputheshin me vetë interpretimet e tyre për këto vizatime. Jozef Smithi i kishte botuar faksimilet si vizatime të veçuara, të shkëputura nga hieroglifët ose karakteret e veçanta egjiptiane që i rrethonin skicat në origjinal. Zbulimi i fragmenteve do të thoshte që lexuesit mund t’i shihnin tani hieroglifët dhe karakteret që e rrethonin përqark skicën, e cila u bë faksimilja 1.26

Asnjë prej karaktereve në fragmentet e papiruseve nuk e përmendi emrin e Abrahamit apo ndonjë prej ngjarjeve të shënuara në librin e Abrahamit. Egjiptologët mormonë dhe jomormonë bien dakord që karakteret në fragmentet nuk përputhen me përkthimin e dhënë në librin e Abrahamit, edhe pse nuk ka marrëveshje të plotë, edhe midis studiuesve jomormonë, rreth interpretimit të duhur të skicave në këto fragmente.27 Studiuesit i kanë përcaktuar fragmentet e papiruseve si pjesë të teksteve standarde të varrimeve, të cilat u vunë së bashku me trupat e balsamosur. Këto fragmente datohen midis shekullit të tretë pr.K. dhe shekullit të parë ps.K., shumë kohë pasi jetoi Abrahami.

Sigurisht, fragmentet nuk ka pse të jenë të së njëjtës kohë kur jetoi Abrahami, që libri i Abrahamit dhe ilustrimet e tij të jenë të vërteta. Analet e lashta shpesh përçohen si kopje ose si kopje të kopjeve. Anali i Abrahamit mund të ishte redaktuar e përmbledhur nga shkrues të mëvonshëm, sikurse historianët-profetë të Librit të Mormonit, Mormoni e Moroni, rishikuan shkrimet e njerëzve më të hershëm.28 Për më tepër, dokumentet fillimisht të hartuara për një kontekst mund të përdoren sërish për një kontekst ose qëllim tjetër.29 Ilustrimet që dikur ishin të lidhura me Abrahamin, mund të ishin larguar ose ndryshuar nga konteksti i tyre origjinal dhe të ishin interpretuar sërish qindra vite më pas në aspektin e praktikave të varrimit në një periudhë më të vonë të historisë egjiptiane. E kundërta mund të jetë gjithashtu e vërtetë: ilustrimet pa lidhje të qartë me Abrahamin në lashtësi, me anë të zbulesës, mund të hidhnin dritë mbi jetën dhe mësimet e kësaj figure profetike.

Disa kanë hamendësuar se hieroglifët e bashkëngjitur dhe përqark faksimiles 1 duhet të jenë një burim për tekstin e librit të Abrahamit. Por kjo teori mbështetet tek hamendësimi që një skicë dhe teksti i bashkëngjitur i saj duhet të jenë të lidhur në kuptim. Në fakt, nuk ishte e pazakonshme për skicat e lashta egjiptiane që të vendoseshin në njëfarë largësie nga komentimi i tyre shoqërues.30

As Zoti as Jozef Smithi nuk e shpjeguan procesin e përkthimit të librit të Abrahamit, por disa ide mund të fitohen nga udhëzimet e Zotit dhënë Jozefit lidhur me përkthimin. Në prill të vitit 1829, Jozefi mori një zbulesë për Oliver Kaudërin që na mësoi se si puna intelektuale dhe zbulesa ishin thelbësore në përkthimin e analeve të shenjtë. Është e nevojshme ta “studiosh atë tërësisht në mendjen tënde” dhe më pas të kërkosh miratim shpirtëror. Analet tregojnë se Jozefi dhe njerëz të tjerë i studiuan papiruset dhe se vëzhguesit që ishin pranë, gjithashtu besuan që përkthimi erdhi nëpërmjet zbulesës. Sikurse vërejti Xhon Uitmeri: “Jozef Shikuesi i pa këto Anal[e] dhe, nëpërmjet zbulesës nga Jezu Krishti, mundi t’i përkthente këto anale”31.

Është pothuajse e padobishme ta vlerësojmë aftësinë e Jozefit për t’i përkthyer papiruset kur ne tani kemi vetëm një pjesë të papiruseve që ai i pati në zotërimin e tij. Dëshmitarët okularë folën për “një rrotull të gjatë” ose “rrotulla” të shumta papirusi.32 Përderisa mbijetuan vetëm fragmente, ka të ngjarë që shumica e papiruseve në dispozicion të Jozefit, kur përktheu librin e Abrahamit, nuk janë mes këtyre fragmenteve. Humbja e një pjese domethënëse të papiruseve do të thotë që marrëdhënia e papiruseve me tekstin e botuar nuk mund të përcaktohet me siguri duke iu referuar papiruseve.

Përveç kësaj, studimi i papiruseve nga Jozefi mund të ketë çuar drejt një zbulese rreth ngjarjeve dhe mësimeve kyçe në jetën e Abrahamit, sikurse ai kishte marrë më përpara një zbulesë rreth jetës së Moisiut, ndërkohë që studionte Biblën. Ky këndvështrim hamendëson një përkufizim më të gjerë të fjalëve përkthyes dhe përkthim.33 Sipas këtij këndvështrimi, përkthimi i Jozefit nuk ishte një përkthim i mirëfilltë i papiruseve sikurse do të ishte një përkthim tradicional. Përkundrazi, objektet e lashta fizike siguruan një rast për meditim, përsiatje dhe zbulesë. Ato përshpejtuan një proces me anë të të cilit Perëndia i dha Jozef Smithit një zbulesë rreth jetës së Abrahamit, edhe nëse ajo zbulesë nuk lidhej drejtpërsëdrejti me karakteret në papiruse.34

Libri i Abrahamit dhe Bota e Lashtë

Një studim i kujdesshëm i librit të Abrahamit jep një vlerësim më të mirë të meritave të librit sesa ndonjë hipotezë që e trajton tekstin si një përkthim tradicional. Provat sugjerojnë se detajet që përmban libri i Abrahamit, gjejnë vend më së miri në botën e lashtë dhe mbështetin deklarimin që libri i Abrahamit është një anal i vërtetë.

Libri i Abrahamit flet në mënyrë mosmiratuese për sakrificën njerëzore të ofruar mbi një altar në Kalde. Disa viktima u vendosën mbi altarin si flijime, sepse ata nuk i pranuan idhujt e adhuruar nga udhëheqësit e tyre.35 Studimet e kohëve të fundit kanë gjetur raste të ndëshkimeve të tilla që mbajnë datën e kohës së Abrahamit. Njerëzit që e kundërshtuan rendin e atëhershëm fetar, qoftë në Egjipt apo në krahina të tjera mbi të cilat ai kishte ndikim (të tilla si Kanaani), mund të ekzekutoheshin dhe iu nënshtruan ekzekutimit për shkeljet e tyre.36 Konflikti lidhur me fenë e faraonit, siç përshkruhet tek Abrahami 1:11–12, është një shembull i ndëshkimit tashmë të njohur që u krye gjatë epokës abrahamike.

Libri i Abrahamit përmban hollësi të tjera që përputhen me zbulimet bashkëkohore rreth botës së lashtë. Libri flet për “pllajë[n e] Olishemit”, një emër që nuk përmendet në Bibël. Një mbishkrim i lashtë, që u zbulua dhe u përkthye vetëm në shekullin e 20-të, përmend një qytet të quajtur “Ulisum”, të vendosur në Sirinë veriperëndimore.37 Për më tepër, Abrahami 3:22–23 është shkruar në një formë poetike më karakteristike për gjuhët e Lindjes së Afërme sesa për stilin e të shkruarit të hershëm amerikan.38

Shpjegimet e Jozef Smithit për faksimilet e librit të Abrahamit përmbajnë tipare të tjera dalluese të botës së lashtë. Faksimilja 1 dhe Abrahami 1:17 përmendin perëndinë-idhull të Elkenahut. Kjo perëndi nuk përmendet në Bibël, prapëseprapë studiuesit bashkëkohorë e kanë përcaktuar atë se ishte mes perëndive të adhuruara nga njerëzit e lashtë të Mesopotamisë.39 Jozef Smithi i paraqiti katër figurat në figurën 6 të faksimiles 2 si “këtë tokë në të katër skajet e saj”. Një interpretim i ngjashëm është debatuar nga studiuesit që studiojnë figura të njëllojta në tekste të tjera të lashta egjiptiane.40 Faksimilja 1 përmban një perëndi-krokodil duke notuar në atë që Jozef Smithi e quajti “kup[a] qiellore mbi kokat tona”. Ky interpretim ka kuptim nëse merret parasysh studimi që i përcakton konceptet egjiptiane të qiellit si “një oqean qiellor”41.

Libri i Abrahamit përputhet me hollësi të ndryshme që gjenden në historitë jobiblike rreth Abrahamit, të cilat qarkulluan në botën e lashtë me shumë gjasa rreth kohës që ishin shkruar papiruset. Në librin e Abrahamit, Perëndia e mëson Abrahamin rreth diellit, hënës dhe yjeve. “Unë t’i tregoj këto gjëra përpara se të shkoni në Egjipt”, thotë Zoti, “që ju të mund t’i shpallni gjithë këto fjalë.”42 Tekstet e lashta në mënyrë të përsëritur i drejtohen Abrahamit që udhëzon egjiptianët me njohuri rreth astronomisë. Për shembull, Eupolemi, i cili jetoi nën sundimin egjiptian në shekullin e dytë pr.K., shkroi se Abrahami u dha mësim priftërinjve egjiptianë rreth astronomisë dhe shkencave të tjera.43 Një papirus i shekullit të tretë nga një bibliotekë e një tempulli egjiptian e lidh Abrahamin me një ilustrim të ngjashëm me faksimilen 1 në librin e Abrahamit.44 Një tekst i mëvonshëm egjiptian, i zbuluar në shekullin e 20-të, tregon se si faraoni u përpoq ta flijonte Abrahamin, porse u ndalua kur Abrahami u shpëtua nga një engjëll. Më vonë, sipas këtij teksti, Abrahami u dha mësim anëtarëve të oborrit të faraonit nëpërmjet astronomisë.45 Të gjitha këto hollësi gjenden në librin e Abrahamit.

Hollësi të tjera në librin e Abrahamit gjenden në traditat e lashta që haseshin anembanë Lindjes së Afërme. Këto përfshijnë traditën që Terahu, ati i Abrahamit, ishte një adhurues idhujsh; një zi buke që goditi mëmëdheun e Abrahamit; njohurinë e Abrahamit për idhujt egjiptianë; dhe traditën që Abrahami ishte më pak se 75 vjeç kur u largua nga Harani, sikurse thotë rrëfimi biblik. Disa prej këtyre elementeve që nuk gjenden në Bibël, ishin të gjindshme në librat e Apokrifës ose në komentet biblike gjatë kohës së Jozef Smithit, por elemente të tjera ekzistonin vetëm në traditat jobiblike që nuk ishin në dispozicion ose ishin të panjohura për amerikanët e shekullit të 19-të.46

Përfundimi

Vërtetësia dhe vlera e librit të Abrahamit nuk mund të përcaktohen nga debati i studiuesve lidhur me përkthimin dhe vërtetësinë historike të librit. Pozita e librit si shkrim i shenjtë mbështetet në të vërtetat e përjetshme që libri na i mëson, dhe shpirtin e fuqishëm që përçon ai. Libri i Abrahamit përmban të vërteta të thella rreth natyrës së Perëndisë, marrëdhënies së Tij me ne si fëmijët e Tij dhe qëllimit të kësaj jete në vdekshmëri. E vërteta e librit të Abrahamit më së fundi gjendet nëpërmjet studimit të kujdesshëm të mësimeve të tij, lutjes së sinqertë dhe pohimit nga Shpirti.

  1. Doktrina e Besëlidhje 1:17, 19, 24.

  2. Doktrina e Besëlidhje 9:9.

  3. Shih, për shembull, Daniel C. Peterson, “News from Antiquity”, Ensign, janar 1994 dhe John Gee, “Research and Perspectives: Abraham in Ancient Egyptian Texts”, Ensign, korrik 1992.

  4. 1 Nefi 13:40. Shih edhe Mormoni 7:8–9.

  5. Zanafilla 12:2.

  6. Abraham 1:1–2, 5–12.

  7. Abraham 1:2–3, 19.

  8. Abraham 2:11. Shih edhe Doktrina e Besëlidhje 84:19–21.

  9. Abraham 3:24.

  10. Abraham 3:24; 4:1, 12, 14–16.

  11. Abraham 3:25–26.

  12. Joseph Smith History, 1838–1856, vëll. B-1, f. 596, i gjindshëm te josephsmithpapers.org.

  13. Shih S. J. Wolfe me Robert Singerman, Mummies in Nineteenth Century America: Ancient Egyptians as Artifacts (Jefferson, NC: McFarland, 2009); dhe John T. Irwin, American Hieroglyphics: The Symbol of the Egyptian Hieroglyphics in the American Renaissance (New Haven: Yale University Press, 1980).

  14. Trajtimi më i zgjeruar i Lebolos dhe gërmimeve të tij, edhe pse disa prej hollësive janë të vjetërsuara, është në H. Donl Peterson, The Story of the Book of Abraham: Mummies, Manuscripts, and Mormonism (Salt Lake City: Deseret Book, 1995), f. 36–85. Lidhur me vendndodhjen e mumieve pasi mbërritën në Shtetet e Bashkuara, shih Brian L. Smith të intervistuar nga Philip R. Webb, “Mystery of the Mummies: An Update on the Joseph Smith Collection”, Religious Studies Center Newsletter 20, nr. 2 (2005): f. 1–5.

  15. Joseph Smith History, 1838–1856, vëll. B-1, f. 596, i gjindshëm te josephsmithpapers.org.

  16. Brian M. Hauglid, A Textual History of the Book of Abraham: Manuscripts and Editions (Provo, UT: Maxwell Institute, 2010), f. 6, 84, 110.

  17. Joseph Smith, Journal, 8–9 mars 1842, i gjindshëm te josephsmithpapers.org; “A Fac-Simile from the Book of Abraham” dhe “A Translation”, Times and Seasons, 1 mars 1842, f. 703–706, i gjindshëm te josephsmithpapers.org; “The Book of Abraham”, Times and Seasons, 15 mars 1842, f. 719–722, i gjindshëm te josephsmithpapers.org; dhe “A Fac-Simile from the Book of Abraham” dhe “Explanation of Cut on First Page”, Times and Seasons, 16 maj 1842, f. 783–784.

  18. Doktrina e Besëlidhje 1:24.

  19. Robert J. Matthews, “A Plainer Translation”: Joseph Smith’s Translation of the Bible: A History and Commentary (Provo, UT: Brigham Young University Press, 1985), f. 253. Në kohën e Jozef Smithit, fjala përkthej mund të nënkuptonte “të interpretosh; të japësh në një gjuhë tjetër”. Fjala interpretoj mund të nënkuptonte “t’ia shpjegosh domethënien e fjalëve një personi që nuk i kupton ato” ose “të shpjegosh apo shpalosësh domethënien e parashikimeve, vegimeve, ëndrrave ose të fshehtave; të zgjerosh dhe të hapësh atë që fshihet nga të kuptuarit”. (Noah Webster, An American Dictionary of the English Language [New York: S. Converse, 1828], në zërin “Translate”, “Interpret”.)

  20. Joseph Smith History, 1838–1856, vëll. B-1, f. 597, i gjindshëm te josephsmithpapers.org.

  21. Transkriptimet dhe pamjet dixhitale të këtyre dorëshkrimeve, të njohura së bashku si “Kirtland Egyptian Papers”, mund të gjendet te “Book of Abraham and Egyptian Material”, josephsmithpapers.org.

  22. Joseph Smith History, 1838–1856, vëll. B-1, f. 596, i gjindshëm te josephsmithpapers.org.

  23. W. W. Phelps drejtuar Sally Phelps-it, 19–20 korrik 1835, në Bruce A. Van Orden, “Writing to Zion: The William W. Phelps Kirtland Letters (1835–1836)”, BYU Studies 33, nr. 3 (1993): f. 555, i gjindshëm te byustudies.byu.edu.

  24. John Gee, A Guide to the Joseph Smith Papyri (Provo, UT: Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2000), f. 2. Fragmentet njihen të kenë qenë pjesë e papiruseve të zotëruara nga Kisha, sepse ato ishin të ngjitura në letër bashkë me analet e hershme mormone, gjë që përputhet me përshkrimet bashkëkohore të paraqitjes në papiruset.

  25. Jay M. Todd, “New Light on Joseph Smith’s Egyptian Papyri”, Improvement Era, shkurt 1968, f. 40–41. Një fragment tjetër u gjet në Zyrën e Historianit të Kishës rreth së njëjtës kohë si zbulimi metropolitan, duke bërë gjithsej 11 fragmente.

  26. Michael D. Rhodes, “Why Doesn’t the Translation of the Egyptian Papyri found in 1967 Match the Text of the Book of Abraham in the Pearl of Great Price?” Ensign, korrik 1988, f. 51–53.

  27. Kerry Muhlestein, “Egyptian Papyri and the Book of Abraham: A Faithful, Egyptological Point of View” dhe Brian M. Hauglid, “Thoughts on the Book of Abraham”, të dy te No Weapon Shall Prosper: New Light on Sensitive Issues, bot. Robert L. Millet (Provo and Salt Lake City, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, and Deseret Book, 2011), f. 217–258. Për mungesën e marrëveshjes së plotë mes egjiptologëve, shih, për shembull, John Gee, “A Method for Studying the Facsimiles”, FARMS Review 19, nr. 1 (2007): f. 348–351; dhe Hugh Nibley, The Message of the Joseph Smith Papyri: An Egyptian Endowment, bot. i 2-të (Provo and Salt Lake City, UT: Deseret Book and Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2005), f. 51–53. Për përkthimin e fragmenteve dhe komentet mbi to, shih Michael D. Rhodes, Books of the Dead Belonging to Tschemmin and Neferirnub: A Translation and Commentary (Provo, UT: Maxwell Institute, 2010); Michael D. Rhodes, The Hor Book of Breathings: A Translation and Commentary (Provo, UT: Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2002); dhe Nibley, Message of the Joseph Smith Papyri, f. 34–50.

  28. Jozef Smithi, ose ndoshta një bashkëpunëtor, e paraqitën përkthimin e botuar duke thënë se analet u “shkruan nga dora e vetë [Abrahamit], mbi papirus”. Fjala mund të kuptohet se do të thotë që Abrahami është autori dhe jo kopjuesi i mirëfilltë. Hugh Nibley dhe Michael Rhodes, One Eternal Round (Salt Lake City, UT: Deseret Book, 2010), f. 20–22; Michael D. Rhodes, “Teaching the Book of Abraham Facsimiles”, Religious Educator 4, nr. 2 (2003): f. 117–118.

  29. Kevin L. Barney, “The Facsimiles and Semitic Adaptation of Existing Sources”, në John Gee dhe Brian M. Hauglid, red., Astronomy, Papyrus, and Covenant (Provo, UT: Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2005), f. 107–130.

  30. Henk Milde, “Vignetten-Forschung”, në Burkhard Backes dhe të tjerë, red., Totenbuch-Forschungen (Wiesbaden, Germany: Harrassowitz Verlag, 2006), f. 221–231; Holger Kockelmann, Untersuchungen zu den späten Totenbuch-Handschriften auf Mumienbinden (Wiesbaden, Germany: Harrassowitz Verlag, 2008), 2:212–214; Valérie Angenot, “Discordance entre texte et image. Deux exemples de l’Ancien et du Nouvel Empires”, GöttingerMiszellen 187 (2002): f. 11–21.

  31. John Whitmer, History, 1831–rreth 1837, f. 76, në Karen Lynn Davidson, Richard L. Jensen dhe David J. Whittaker, red., Histories, Volume 2: Assigned Historical Writings, 1831–1847, vëll. 2 i serive të Historive të The Joseph Smith Papers, redaktuar nga Dean C. Jessee, Ronald K. Esplin dhe Richard Lyman Bushman (Salt Lake City: Church Historian’s Press, 2012), f. 86. “Unë jam ulur përkrah tij dhe kam shkruar përkthimin e hieroglifëve egjiptiane, ndërkohë që ai shpallte se e mori atë nëpërmjet frymëzimit të drejtpërdrejtë nga Qielli”, shkroi Uoren Perishi, shkruesi i Jozef Smithit. (Warren Parrish, 5 shkurt 1838, Letër drejtuar redaktorit, Painesville Republican, 15 shkurt 1838, f. [3].)

  32. Hauglid, Textual History of the Book of Abraham, f. 213–214, 222.

  33. “Joseph Smith as Translator”, në Richard Lyman Bushman, Believing History: Latter-day Saint Essays, bot. Reid L. Neilson dhe Jed Woodworth (New York: Columbia University Press, 2004), f. 233–247; Nibley, Message of the Joseph Smith Papyri, f. 51–59. Shih edhe shënimin 19 në fund të faqes.

  34. Si analogji, Bibla duket të ketë qenë një përshpejtues i vazhdueshëm për zbulesat e Jozef Smithit rreth marrëdhënieve të Perëndisë me popullin e Tij të lashtë të besëlidhjes. Studimi nga Jozefi i librit të Zanafillës, për shembull, nxiti zbulesa rreth jetës dhe mësimeve të dhëna nga Adami, Eva, Moisiu dhe Enoku, që gjenden sot në librin e Moisiut.

  35. Abraham 1:8, 10–11. Shumë studiues sot e besojnë vendndodhjen e “Kaldesë” (ose Urit) në Mesopotaminë jugore, larg nga zona e ndikimit egjiptian, por argumente bindëse janë dhënë për një vendndodhje veriore, brenda zonës së ndikimit egjiptian. (Paul Y. Hoskisson, “Where Was Ur of the Chaldees?” në H. Donl Peterson dhe Charles D. Tate Jr., bot., The Pearl of Great Price: Revelations from God [Provo, UT: Brigham Young University Religious Studies Center, 1989], f. 119–136; dhe Nibley, Abraham in Egypt, f. 84–85, 234–236.)

  36. Kerry Muhlestein, Violence in the Service of Order: The Religious Framework for Sanctioned Killing in Ancient Egypt (Oxford, U.K.: Archaeopress, 2001), f. 37–44, 92–101; Kerry Muhlestein, “Royal Executions: Evidence Bearing on the Subject of Sanctioned Killing in the Middle Kingdom”, Journal of the Economic and Social History of the Orient 51, nr. 2 (2008): f. 181–208; Anthony Leahy, “Death by Fire in Ancient Egypt”, Journal of the Economic and Social History of the Orient 27, nr. 2 (1984): f. 199–206; Harco Willems, “Crime, Cult and Capital Punishment (Mo’alla Inscription 8)”, Journal of Egyptian Archeology 76 (1990): f. 27–54.

  37. Abraham 1:10; John Gee, “Has Olishem Been Discovered?”, Journal of the Book of Mormon and Other Restoration Scriptures 22, nr. 2 (2013): f. 104–107, i gjindshëm te maxwellinstitute.byu.edu.

  38. Julie M. Smith, “A Note on Chiasmus in Abraham 3:22–23”, Interpreter: A Journal of Mormon Scripture 8 (2014): f. 187–190, i gjindshëm te mormoninterpreter.com; Boyd F. Edwards dhe W. Farrell Edwards, “When Are Chiasms Admissible as Evidence?” BYU Studies 49, nr. 4 (2010): f. 131–154, i gjindshëm te byustudies.byu.edu.

  39. Kevin L. Barney, “On Elkenah as Canaanite El”, Journal of the Book of Mormon and Other Restoration Scripture 19, nr. 1 (2010): f. 22–35, i gjindshëm te maxwellinstitute.byu.edu; John Gee dhe Stephen D. Ricks, “Historical Plausibility: The Historicity of the Book of Abraham as a Case Study”, në Historicity and the Latter-day Saint Scriptures, red. Paul Y. Hoskisson (Provo, UT: Religious Studies Center, Brigham Young University, 2001), f. 75.

  40. Martin J. Raven, “Egyptian Concepts of the Orientation of the Human Body” në Proceedings of the Ninth International Congress of Egyptologists (2007), 2:1569–1570.

  41. Erik Hornung, “Himmelsvorstellungen,” Lexikon der Ägyptologie, 7 vëll. (Wiesbaden: Harrassowit, 1977–1989), 2:1216. Për këto dhe shembuj të tjerë, shih Peterson, “News from Antiquity”; Hugh Nibley, An Approach to the Book of Abraham (Salt Lake City and Provo, UT: Deseret Book and Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2009), f. 115–178; Nibley dhe Rhodes, One Eternal Round, f. 236–245; John Gee, “A New Look at the Conception of the Human Being in Ancient Egypt” në “Being in Ancient Egypt”: Thoughts on Agency, Materiality and Cognition, red. Rune Nyord dhe Annette Kjølby (Oxford, U.K.: Archaeopress, 2009), f. 6–7, 12–13.

  42. Abraham 3:2–15.

  43. Pjesë të shkëputura nga Eupolemus, në John A. Tvedtnes, Brian M. Hauglid dhe John Gee, red., Traditions about the Early Life of Abraham, Studies in the Book of Abraham, red. John Gee, vëll. 1 (Provo, UT: Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2001), f. 8–9. Për referenca të tjera rreth Abrahamit që jep mësime për astronominë, shih, për shembull, Tvedtnes, Hauglid dhe Gee, Traditions about the Early Life of Abraham, f. 7, 35–43.

  44. Pjesë të shkëputura nga P. Leiden I 384 (PGM XII), në Tvedtnes, Hauglid dhe Gee, Traditions about the Early Life of Abraham, f. 501–502, 523.

  45. John Gee, “An Egyptian View of Abraham”, në Andrew C. Skinner, D. Morgan Davis dhe Carl Griffin, red., Bountiful Harvest: Essays in Honor of S. Kent Brown (Provo, UT: Maxwell Institute, 2011), f. 137–156.

  46. Shih E. Douglas Clark, rishikuar nga Michael E. Stone, Armenian Apocrypha Relating to Abraham (2012), në BYU Studies Quarterly 53:2 (2014): f. 173–179; Tvedtnes, Hauglid dhe Gee, Traditions about the Early Life of Abraham; Hugh Nibley, Abraham in Egypt, bot. i 2-të (Salt Lake City and Provo, UT: Deseret Book and Foundation for Ancient Research and Mormon Studies, 2000), f. 1–73. Disa prej këtyre elementeve jashtëbiblike, ishin në dispozicion për Jozef Smithin nëpërmjet librave të Jasherit [Të Drejtit] dhe Josefusit. Jozef Smithi kishte njohuri për këta libra, por nuk është e ditur nëse i përdori ato.