Ako ki he Naunau Fakalēsoní
Ako ki he Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí


“Ako ki he Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí,” Ako ki he Naunau Fakalēsoni ʻa e Seminelí (2025)

ʻĪmisi
kau finemui ʻoku ako folofola

Ako ki he Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí

Vakai Fakalūkufuá

Hili hono fakahīkihikiʻi ʻa e kau faiakó ʻi heʻenau feinga ke tāpuekina ʻa e toʻu tupú, naʻe pehē ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, “Ka ʻoku fiemaʻu [ʻe heʻetau kau akó] ha meʻa lahi ange. ʻOku fuʻu tokolahi ha kau ʻosi mei he seminelí ʻoku ʻikai ke nau feʻunga ke ngāue fakafaifekau. ʻOku fuʻu tokolahi ha niʻihi ʻo ʻetau kau ako faivelengá ʻoku ʻikai ke nau maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ngaahi ouau fakatemipalé. ʻE fakalalahi ʻa e ngaahi meʻa fakamamahi ko iá ʻiate kinautolu ʻo kapau he ʻikai ke tau liliu” (“We Must Raise Our Sights” [CES Conference, Aug. 14, 2001], Gospel Library).

Kuo laka hake ʻeni ʻi he taʻu ʻe 20 talu mei hono fai ʻe Palesiteni ʻAealingi ʻa e lea ko iá. ʻOku fehangahangai hotau toʻu tupú mo ha ngaahi pole mo e fakafepaki lahi ange—ʻo ʻikai ngata pē ʻi heʻenau tuí ka ʻi he ngaahi tafaʻaki kehe foki ʻo ʻenau moʻuí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ke tokoniʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e toʻu tupu ʻo e toʻu tangata ko ʻení. ʻOku ʻoange ʻe he ngaahi lēsoni ko ʻeni ʻo e Teuteu ki he Moʻui ha ngaahi faingamālie ki he kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ke:

  • Fehangahangai mo e ngaahi fehuʻi faingataʻá mo e ngaahi tūkunga faingataʻa ʻo e moʻuí.

  • Fakatupulaki ʻa e moʻui fakafalala pē kiate kitá ke tokonaki maʻa kita mo e fāmilí.

  • Hoko ʻo moʻui lelei ange fakatuʻasino mo fakaeloto.

  • Fakatupulaki ʻa e ngaahi taukei ke lavameʻa ʻi he akó.

  • Faʻu ha ngaahi palani ke teuteu ki he ako mo e ngāue maʻuʻanga moʻui ʻi he kahaʻú.

  • Teuteu ki he ngāue fakafaifekaú mo e ngāue ʻi he Siasí.

  • Teuteu ke fakahoko mo tauhi ‘a e ngaahi fuakava ʻi he temipalé.

ʻE tokoni ʻa e ngaahi lēsoni ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo e toʻu tupú ʻi ha founga ʻoku fakatefito ʻia Kalaisi, fakatefito ʻi he folofolá, mo fakatefito ʻi he tokotaha akó ʻa ia ʻoku tataki ʻe he Laumālié. Fakataha mo e ngaahi lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá, ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ke fakaloloto ʻa e ului ʻa e kau akó kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei kuo fakafoki maí.

Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí pea mo e Taumuʻá

ʻI he ako ko ʻení, te ke maʻu ai ʻa e faingamālie ke vakaiʻi ʻa e founga ʻoku fakataumuʻa ai ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ke fakahoko ʻa e taumuʻa ʻo e S&I, ʻo hangē pē ko e ngaahi lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá. Naʻe hiki ʻa e lēsoni takitaha ʻo e Teuteu ki he Moʻuí ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ko ʻení ʻi he palakalafi “Akoʻi” ʻo e taumuʻa ʻa e S&I:

ʻOku tau fakatefito ʻa e aʻusia fakaako takitaha ʻia Sīsū Kalaisi mo ʻEne sīpingá, ngaahi ʻulungāngá, mo e mālohi ʻo e huhuʻí. ʻOku tau tokoniʻi ‘a e kau akó ke ako ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he folofolá pea mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá. ʻOku tau tokoniʻi ʻa e kau akó ke fakahoko honau fatongiá ʻi heʻenau ako ʻiate kinautolu pē. ʻOku tau fāifeinga ke fakaafeʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakahoko Hono fatongiá ʻi he aʻusia fakaako takitaha.

ʻOku Tokoni ʻa e Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ke Aʻusia ʻa e Taumuʻa ʻo e S&I

Fakaʻuhingaʻi

ʻI hoʻo teuteu ʻa e ngaahi lēsoní, kau ai ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí, ʻe ala tokoni ke kumi ʻa e founga ʻoku fakahoko ai ʻe he lēsoní ʻa e ngaahi sētesi takitaha mei he palakalafi “Akoʻi” ʻo e taumuʻá.

Fakatātaaʻi

ʻOku ʻoatu ʻi lalo ha konga ʻe ua mei he ngaahi lēsoni ʻo e Teuteu ki he Moʻuí ki he 2025. Ko e ʻuluakí ko ha lēsoni ki he Moʻui Lelei Fakatuʻasinó mo Fakaelotó ʻoku ui ko e “Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Sīpinga Fakakaukau ʻoku Moʻui Leleí.” Ko hono uá ko ha lēsoni Lavameʻa ʻi he Akó ʻoku ui ko e “Ko Hono ʻIloʻi Ho Ngaahi Mālohingá mo e Meʻa Te Ke Malavá.” Kumi ʻa e founga ʻoku fakataumuʻa ai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ako ko ʻení, ʻa ia ʻoku nofotaha ʻi ha ngaahi tefito kehekehe, ke fakahoko ʻa e taumuʻa ʻo e S&I.

Lēsoni 186: Ko Hono Fakatupulaki ʻo e Ngaahi Sīpinga Fakakaukau ʻoku Moʻui Leleí

Fakatefito ʻia Kalaisí: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ke fakatefito ʻa e aʻusia fakaakó ʻia Sīsū Kalaisi. Fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku kole ai ki he kau akó, ʻi he ngaahi tuʻunga ko ʻení, ke nau fekumi ki he tokoni ʻa e Fakamoʻuí mo ako mei Heʻene sīpingá mo e ngaahi akonakí.

  • Te ke lava ʻo vahevahe mo e kau akó te nau akoako fakaafeʻi ʻa e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke fakatonutonu ʻa e ngaahi fakakaukau halá pe ʻikai leleí.

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke hanga ki he Fakamoʻuí ʻi heʻetau ngaahi fakakaukaú? (ʻOku kau ʻi he ngaahi sīpinga ʻe niʻihi ʻa e ngaahi meʻá ni: fakalaulauloto ki he founga ʻe ala ngāue ai ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi tūkunga ʻoku tau fehangahangai mo iá, ʻo kumi ʻa e founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai ʻEne ngaahi akonakí ki he tūkungá, mo hono manatuʻi ʻEne ʻofá.)

Fakatefito ʻi he folofolá: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ki he kau akó ke nau ako mei he folofolá pea mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻoange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke ako ʻa e folofolá pea ʻe ala tokoni ʻa e ngaahi lea ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní ke mahino ki he kau akó ʻa e potufolofola ko ʻení.

  • Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:36, ʻo kumi ʻa e meʻa ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi ke tau fakahokó.

  • Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Nalesoni fekauʻaki mo e potufolofola ko ʻení ʻo pehē: “Kuo pau ke fakamaʻu ʻetau tokangá ʻi he Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí. ʻOku mafatukituki fakaʻatamai ke hanga kiate Ia ʻi he fakakaukau kotoa pē. Ka ʻi heʻetau fai iá, ʻoku mole atu ʻetau veiveiuá mo e manavasiʻí” (Russell M. Nelson, “Ko Hono Tohoakiʻi mai e Mālohi ʻo Sīsū Kalaisí ki Heʻetau Moʻuí,” Liahona, Mē 2017, 41).

Fakatefito ʻi he tokotaha akó: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ki he kau akó ke fakahoko honau fatongia ʻi he ako maʻanautolu peé. Fakatokangaʻi ange ʻoku fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fakatokangaʻi ʻenau ngaahi fiemaʻú ke fakaʻaiʻai kinautolu ke nau kau ʻi he aʻusia fakaakó. ʻOku fakaafeʻi foki ʻa e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau makehé.

  • Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke fakalaulauloto ki he tuʻo lahi ʻo ʻenau fakatokangaʻi ʻenau ngaahi sīpinga fakakaukaú pea ʻoku faʻa tokoni pe tonu nai ʻa e ngaahi sīpinga ko iá.

  • Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku mahuʻinga kiate koe mei he fakamatala ʻa Palesiteni Nalesoní?

Tataki ʻe he Laumālié: Ko ha sīpinga ʻeni ʻo ha founga ʻe lava ke fakaafeʻi ai ʻe he lēsoní ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakahoko Hono fatongia ʻi he aʻusia fakaakó. ʻOku poupouʻi ʻa e kau faiakó ke nau fakataumuʻa ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi ki ha fakahinohino mei he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi fakaafe pehení ki he kau akó ʻi heʻenau feinga ke maʻu ha ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní ʻi heʻenau akó.

  • Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi ki ha fakahinohino ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke mahino lelei ange ʻenau ngaahi sīpinga fakakaukaú, tautautefito ki he taimi ʻoku nau tali ai e ngaahi tūkunga faingataʻá.

Lēsoni 193: Ko Hono ʻIloʻi Ho Ngaahi Mālohingá mo e Meʻa Te Ke Malavá

Fakatefito ʻia Kalaisí: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ke fakatefito ʻa e aʻusia fakaakó ʻia Sīsū Kalaisi. Fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku fehokotaki ai ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku fakaʻilongaʻi mataʻāʻā ʻi he lēsoni ko ʻení mo Kalaisí pea fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau tafoki kiate Ia ke maʻu ha tokoni. ʻOku toe fakamanatu foki ki he kau akó honau tuʻunga fakalangí pea ko e ngaahi mālohinga mo e ngaahi meʻa ʻoku nau malavá ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofa mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá.

  • ʻE lava ke fakamahinoʻi ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni hangē ko ʻení: ʻOku ʻikai ʻafio ʻa e ʻEikí ki he fōtunga ki tuʻá ka ki he lotó (vakai, 1 Samuela 16:7). Te tau lava ʻo fai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻia Sīsū Kalaisi, ʻokú Ne fakamālohia kitautolú (vakai foki, Filipai 4:13; ʻAlamā 26:12). ʻOku mahuʻinga lahi ʻa hotau ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10).

  • Fakamanatu ki he kau akó ʻi heʻetau hoko ko e fānau ʻa e ʻOtuá ʻoku fakatupu ʻi Hono tataú, ʻoku tāpuekina kitautolu takitaha ʻaki ha ngaahi mālohinga mo ha ngaahi ivi malava kehekehe. ʻE lava ke ʻi ai ha kau ako ʻoku faingataʻa ke nau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi mālohinga mo e ngaahi ivi malava kuo tāpuekina ʻaki kinautolu ʻe he ʻOtuá.

Fakatefito ʻi he folofolá: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ki he kau akó ke nau ako mei he folofolá pea mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá. Fakatokangaʻi ange ʻoku fakataumuʻa hono fili ʻa e ngaahi potufolofola ʻe ako ʻe he kau akó ke fakatafoki ʻa e kau akó kia Sīsū Kalaisi ke maʻu ʻEne tokoní. ʻOku maʻu leva ʻe he kau akó ha faingamālie ke ako ʻa e faleʻi mei ha ʻAposetolo fekauʻaki mo e founga ke ʻiloʻi ai ha niʻihi ʻo ʻenau ngaahi meʻafoaki kuo foaki ʻe he ʻOtuá.

  • Ako ha niʻihi ʻo e ngaahi potufolofola ko ʻení, ʻo kumi ʻa e ngaahi moʻoni taʻengata ʻe ala tokoni ke tau ʻiloʻi ʻa ʻetau malava ke aʻusia ʻa hotau ivi malavá ʻo fakafou ʻia Sīsū Kalaisí. 1 Samuela 16:7; Filipai 4:13; Sēkope 4:7; ʻAlamā 26:12; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10.

  • Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Lānolo A. Lasipeni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha niʻihi ʻo e ngaahi founga te tau lava ai ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi talēniti, mālohinga, mo e ngaahi ivi malava kuo tāpuekina ʻaki kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní: “ʻOku mahino ʻa e ngaahi talēniti kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau tulifua ki aí. Kapau ʻokú ke fifili ki ho ngaahi talēnití, lisi ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ke manako ke faí. Fakakau kotoa ai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻokú ke fiefia ai mei he ngaahi tapa kehekehe ʻo hoʻo moʻuí—fakalaumālie, mūsika, fakatulama, fakaʻatamai, sipoti, mo e alā meʻa peheé. Ako mo fakalaulauloto ki ho tāpuaki fakapēteliaké ki ha ngaahi fakakaukau mo ha ueʻi fakalaumālie. Talanoa ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻa falalaʻangá, kau faiakó, mo e kau takí; ʻoku faʻa lava ke fakatokangaʻi ʻe he niʻihi kehé ʻiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku faingataʻa ke tau ʻiloʻi ʻiate kitautolu peé” (Ronald A. Rasband, “Parables of Jesus: The Parable of the Talents,” Ensign, Aug. 2003, 34).

Fakatefito ʻi he tokotaha akó: Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi mei he lēsoni ko ʻení ʻoku tokoni ki he kau akó ke fakahoko honau fatongia ʻi he ako maʻanautolu peé. Fakatokangaʻi ʻa e founga ʻoku tokoni ai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ʻení ki he kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau ngaahi aʻusiá mo e tūkungá. ʻOku fakataumuʻa kinautolu ke tokoniʻi ʻa e kau akó ke nau ongoʻi ʻoku fakaʻaiʻai kinautolu ke tuku honau lotó mo e ʻatamaí ki he aʻusia fakaakó ke tokoniʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻoku nau lolotonga maʻú. ʻOku maʻu foki ʻe he kau akó ha faingamālie ke fakakaukau ki he ngaahi pole moʻoni ʻoku nau fehangahangai mo iá pea mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he ngaahi moʻoni ʻoku maʻu ʻi he folofolá.

  • Fakakaukau ki ha ngaahi fatongia pe ngaahi faingamālie fakaengāue ʻokú ke saiʻia ke tulifua ki ai ʻi he kahaʻú. Feinga foki ke ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi pōtoʻi ngāue mo e ngaahi ivi malava ʻokú ke kei fiemaʻu ke fakatupulaki ʻa ia ʻe tokoni ke ke mateuteu lelei ange ai ki he kahaʻú.

  • ʻE tokoniʻi fēfē kitautolu ʻe he ngaahi moʻoni ko ʻení ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi loto-foʻi ai fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá?

Tataki ʻe he Laumālié: Ko ha sīpinga ʻeni ʻo ha founga ʻe lava ke fakaafeʻi ai ʻe he lēsoní ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakahoko Hono fatongia ʻi he aʻusia fakaakó. Fakatokangaʻi ange ʻoku fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi ki ha ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní ke nau vakai lelei ange ki heʻenau ngaahi fiemaʻu lolotongá mo e ngaahi sitepu hoko ke mateuteu lelei ange ai ki he moʻuí.

  • ʻI hoʻo ako ʻi he ʻaho ní, fekumi ki he fakahinohino ʻa e Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoni atu ke ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi mālohinga mo e ngaahi taukei kuó ke ʻosi maʻú ʻa ia te ne lava ʻo teuteuʻi koe ki he ngaahi fatongia ko ʻení.

Fakaangaanga

Feinga ke ʻiloʻi ha lēsoni Teuteu ki he Moʻuí te ke akoʻi ʻi he kahaʻu vave maí, ʻo makatuʻunga ʻi hoʻo fakahinohino fakafeituʻu ki he vave hono akoʻí. Toe vakaiʻi ʻa e lēsoni ko ‘ení ʻo fekumi ki ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

  • ʻOku fakatefito fēfē ʻa e aʻusia fakaakó ʻia Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e lēsoní ki he kau akó ke nau ako ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá?

  • ʻOku tokoniʻi fēfē ʻe he lēsoní ʻa e kau akó ke fakahoko honau fatongiá ʻi heʻenau ako maʻanautolu peé?

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e lēsoní ke fakaafeʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakahoko Hono fatongia ʻi he aʻusia fakaakó?

Ko e Fetuʻutaki ke Mahino ‘a e Taimi-tēpile ʻo e Lēsoní

Mahalo ʻe fakatupu puputuʻu ki he kau akó ke fai ha lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá ʻi ha ʻaho kehe pea hoko atu ki ha lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ʻi he ʻaho hono hokó. ʻI he taimi ʻoku ʻoange ai ki he kau akó ha vīsone lahi ange ki he meʻa te nau ako ʻi he lolotonga ʻo e uiké, ʻe lava ke tokoni ia ke nau mateuteu lelei ange ai ke ako. Ko e ngaahi taukei ko ʻení ko ha ngaahi founga ia ʻe niʻihi te ke ala fakahoko ai ʻeni. Kapau ʻokú ke fakatokangaʻi ʻoku puputuʻu hoʻo kau akó ʻi he taimi ʻokú ke feʻunuaki ai ʻi he ongo lēsoni kehekehé, te ke lava ʻo ʻahiʻahiʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi fokotuʻu ko ʻení pe ko ha meʻa ʻokú ke fakakaukau ki ai ʻiate koe pē. ʻE tokoniʻi koe ʻe he ako ko ʻení ke:

  • Fakahā mahino ʻa e meʻa ʻe akoʻi ʻi he lolotonga ʻo e uiké pea mo hono ʻuhingá.

  • Fetuʻutaki mahino ʻi he lolotonga ʻo e uiké ʻi he taimi ʻoku liliu ai ʻa e lēsoní pe tefitó mei he ngaahi lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá ki he ngaahi lēsoni ʻo e Teuteu ki he Moʻuí.

Fetuʻutaki Mahino e Meʻa ʻe Akoʻi lolotonga e Uiké pea mo Hono ʻUhingá

Fakaʻuhingaʻí

ʻI he kamataʻanga ʻo e uike takitaha, te ke lava ʻo fakafeʻiloaki ʻa e kau akó ki he ngaahi lēsoni mo e ngaahi tefito naʻe palani ki he ʻaho takitaha ʻo e uiké. ʻI he taimi ʻoku mahino ai ki he kau akó ʻa e fakahinohino ki he uiké mo e ngaahi taumuʻa ʻo e lēsoní, te nau lava ʻo mateuteu ange ke kau ʻi he aʻusia fakaakó. Ko e founga ʻe taha te ke lava ai ʻo fetuʻutaki ʻa e meʻa ʻe akoʻi ʻi he lolotonga ʻo e uiké ko hono fakaʻaliʻali ʻa e hingoa ʻo e ngaahi lēsoni takitaha ʻo e uike ko iá, fakataha mo ha fakamatala nounou ʻo e meʻa ʻe lava ke ʻamanaki ʻa e kau akó ke ako ʻi he ngaahi lēsoni ko iá.

Fakatātaaʻi

Kalasi, ʻoku ou fiefia ʻi heʻetau ngaahi lēsoni ki he uike ní. [ʻOku fakaʻaliʻali ʻe he faiakó ha fakatātā mo e saati ko ʻení]

Mōnite

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 3

Tūsite

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4

Pulelulu

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 5

Tuʻapulelulu

Lēsoni Siviʻi Hoʻo Akó

Falaite

Ko Hono Mapuleʻi ʻo e Loto-Mafasiá mo e Loto-Hohaʻá

ʻI he Mōnite ki he Pulelulu ‘o e uike ní te tau ako ai ʻa e vahe 3–5 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá. Ko ha taimi ʻeni naʻe fakamafasia ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻi heʻene foua ha ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa ʻaupito. Te tau ako mei he ngaahi vahe ko ʻení ha ngaahi moʻoni mahuʻinga naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá ʻe ala tokoni ke tau tafoki kia Sīsū Kalaisi pea tuʻu maʻu lolotonga ʻo e ngaahi taimi faingataʻá. ʻI he Tuʻapulelulú, te ke maʻu ai ha faingamālie ke fakakaukau ki he meʻa ʻokú ke ako ʻi ha lēsoni Siviʻi Hoʻo Akó. ʻI he ʻaho Falaité, te tau aleaʻi ʻa e founga ke ikunaʻi ai ʻa e loto-mafasiá mo e loto-hohaʻá ʻaki ʻa e tokoni mo e mālohi ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí.

Fakaangaanga

Vakai ki hoʻo fakahinohino mo e vakai fakalūkufua ki he vave hono akoʻi ʻi he uike hoko maí. Hiki ʻa e meʻa te ke lava ʻo fai ke fetuʻutaki mahino ai ʻa e meʻa ʻe akoʻi he lolotonga ʻo e uiké.

Fetuʻutaki Mahino lolotonga ʻo e Uiké ʻI he Taimi ʻoku Liliu ai ʻa e Lēsoní pe Tefitó mei he Ngaahi Lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá ki he Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí

Fakaʻuhingaʻí

ʻI he taimi ʻoku hiki ai mei he ngaahi lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá ki he ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí, te ke lava ʻo talaange ki he kau akó ʻa e tefito mo e taumuʻa ʻo e lēsoni ʻo e ʻaho ko iá. Mahalo ʻe tokoni ke vahevahe ʻa e founga ʻoku faitatau pe kehekehe ai ʻa e lēsoní mo e kanotohí mei he kalasi kimuʻá. ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke fai ʻeni ʻi he taimi kotoa pē, ka ʻe ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe tokoni ai ke mahino ki he kau akó ʻa e taumuʻá mo e fakahinohinó.

Fakatātaaʻi

Te ke sio ʻi lalo ki ha sīpinga ʻoku fenāpasi vāofi ange ai ʻa e ngaahi taumuʻa ʻo e lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá mo e lēsoni Teuteu ki he Moʻuí pea mo ha sīpinga ʻoku ʻikai ke na fenāpasi vāofi ai.

  1. Kuo tau ako ʻi he uiké ni ki ha ngaahi tūkunga fakamafasia ʻaupito naʻe fehangahangai mo e Palōfita ko Siosefá. ʻOkú ke manatuʻi nai hanau niʻihi? [Ngaahi tali ʻa e kau akó] Te tau liliu ʻi he taimí ni mei he ako fekauʻaki mo e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki hono ako ʻa e folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke tokoni atu ke ke maʻu ha mālohi mei he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi hoʻo fehangahangai mo ho ngaahi tūkunga fakamafasiá.

  2. ʻI heʻetau ako ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, kuo tau ako ai ʻa e founga te tau lava ai ʻo maʻu ha mālohi mei he ʻEikí ke fehangahangai mo e ngaahi tūkunga fakamafasiá. Te tau liliu ʻi he taimí ni ke ako ki he founga te tau lava ai ʻo maʻu ha mālohi mei he ʻEikí ke hoko pea moʻui taau maʻu pē ke hū ʻo moihū kiate Ia ʻi Hono temipalé.

Fakaangaanga

Vakai ki he naunau fakalēsoni ki he taimi-tēpile ʻo e uike ní. Hiki ha founga ke fetuʻutaki mahino ai ʻa e meʻa ʻe tokanga taha ki ai ʻa e kalasí ʻi he ʻaho takitaha.

Ngaahi Fakatokanga

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ha ngaahi faingamālie ki he kau ako ʻi he seminelí ke nau ako ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kinautolu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke matuʻuaki e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻui fakamatelié. ʻI hoʻo akoʻi ʻa e ngaahi lēsoni ko ʻení, tokanga ki he ngaahi fakatokanga ko ʻení:

Ko e Aʻusia Fakaako Kotoa Pē ʻOku Totonu ke Fakatefito ʻia Kalaisi, Fakatefito ʻi he Folofolá, pea Fakatefito ʻi he Tokotaha Akó

ʻOku totonu ke tokoni ʻa e aʻusia fakaako kotoa pē ʻi he seminelí ke aʻusia ʻa e Taumuʻa ʻo e Seminelí mo e ʻInisititiuti Fakalotú. ʻOku ʻuhinga ʻeni te nau fakatefito maʻu pē ʻia Kalaisi, fakatefito ʻi he tokotaha akó, fakatefito ʻi he folofolá, pea tataki ʻe he Laumālié. ʻOku faingofua ke ʻikai palanisi ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke maʻu ʻe he faiakó ha taukei lahi ʻi ha taha ʻo e ngaahi tefitó pea te ne lava ʻo fakakaukau ke tukutaha ʻene tokangá ʻi hono ʻai ke nofotaha ʻa e aʻusiá ʻi he tokotaha akó, ʻo fakamamafaʻi ha ngaahi taukei mo ha ngaahi founga lahi ke tokoniʻi ai ha fiemaʻu ʻa e kau akó. Neongo ia, ka ko e lolotonga iá ʻoku malava pē ke faingofua ki he faiakó ke ne taʻe-fakatokangaʻi ʻa e fiemaʻu ke fakafehokotaki ʻa e kau akó kia Kalaisí mo akoʻi kinautolu mei he ngaahi lea ʻa e folofolá mo e kau palōfitá.

Talanoa: Kuo lahi ʻa e taukei ʻa Sisitā Sōnasi ʻi he palani fakapaʻangá. ʻOku fakakaukau ʻa Sisitā Sōnasi ke akoʻi ki heʻene kau akó ha ngaahi taukei lahi fekauʻaki mo e palani fakapaʻangá ʻi ha founga ʻoku mātuʻaki fakatefito ʻi he tokotaha akó.

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko tuʻunga ʻi hono fakahoko ʻe Sisitā Sōnasi ʻa e lēsoní ʻi he founga ko ʻení?

Fakapalanisi ʻa e Lahi ʻo e Ngaahi Lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ʻo hangē ko hono Fokotuʻutuʻu ʻi he Naunau Fakalēsoní

ʻE lava pē ke ʻi ai ha faʻahinga lēsoni pe tefito ʻe niʻihi ʻe fie fakaʻaongaʻi ai ʻe ha kau faiako ʻe niʻihi ha taimi kalasi lahi ange pe siʻisiʻi ange ʻo kehe ia mei ha kalasi ʻe niʻihi. Manatuʻi naʻe fealēleaʻaki fakataha ha kakai tokolahi, kau ai ʻa kinautolu mei he ngaahi potungāue kehe ʻa e Siasí, ke fakapapauʻi ʻa e lahi ʻo e lēsoni ʻi he kulupu takitaha. Naʻa mo ha tefito ʻe hā ngali taʻeoliʻia ai ha faiako, ʻe lava ke mahuʻinga ʻaupito ia ki ha kau ako e niʻihi. Ko hono fakaʻaongaʻi ha taimi kalasi lahi ange ʻi he meʻa kuo fokotuʻutuʻu ʻi he naunau fakalēsoní ke akoʻi ai ha ngaahi lēsoni ʻe niʻihí, ʻe lava ke ʻikai fakamamafaʻi feʻunga ai ʻa e ngaahi ola fakaako kehe ʻoku mahuʻingá. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he “Ako ki he Faʻu ha Fakahinohino ki he Vave Hono Akoʻí” ʻoku totonu ko e angamahení ke lahi ange ʻa e ngaahi lēsoni ʻi he Kalasi Ako Folofolá ʻi he ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ʻi hoʻo fakahinohino ki he vave hono akoʻí. ʻOku fakahaaʻi foki ʻe he lahi ʻo e ngaahi lēsoni ki he kulupu takitaha ʻo e Teuteu ki he Moʻuí, ha palanisi kuo fokotuʻu atu. Muimui ʻi he ngaahi fakahinohino ko ʻení kae siʻisiʻi ʻaupito e ngaahi fakaʻatā makehé.

Talanoa: ʻOku fiefia ʻa Brother Henituliki ʻi he faifai pea ʻi ai ha ngaahi ngāue pau ʻi he seminelí ke teuteuʻi ʻa e toʻu tupú ki he ngāue fakafaifekaú. Naʻe ʻikai ke ne akoʻi ʻa e ngaahi lēsoni pē ʻe nima ki he teuteu ngāue fakafaifekaú, ka naʻá ne fakaʻaongaʻi ha uike ʻe ua ke akoʻi ai ʻa e ngaahi lēsoni ko ʻení mo ha ngaahi lēsoni kehe naʻá ne faʻu ʻe ia pē.

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ʻi he founga ʻa Brother Henituliki ki hono akoʻi ʻo e ngaahi lēsoni teuteu ngāue fakafaifekaú?

Fakaʻaongaʻi ʻa e Naunau Fakalēsoní Neongo Pe Ko e Hā ʻa e Tuʻunga Hoʻo Aʻusiá

Hangē ko e lahi ʻo e ngaahi lēsoní, naʻe fakapapauʻi foki ʻa e taumuʻa ʻo e lēsoni takitaha ʻi he fengāueʻaki mo ha kakai tokolahi, kau ai ʻa e kau mēmipa ʻo e ngaahi potungāue kehe ʻa e Siasí. Naʻe faʻa fakafalala ʻa e ngaahi potungāue ko ʻení ki he fakatotolo naʻe fakakakato ʻe he Vaʻa Fakatotolo Fakafekauʻaki ʻa e Siasí ki he fakamatala ne nau ʻomí. Hangē ko e kotoa ʻo e ngaahi lēsoni ʻi he naunau fakalēsoni ʻa e S&I, kuo toe vakaiʻi fakalelei ʻe he Potungāue Fakafekauʻaki ʻa e Siasí ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ke tonu mo taau fakatokāteline. ʻOku fakataumuʻa ʻa e ngaahi lēsoní ke hoko ko ha founga faingofua ki he tefito ʻoku nau fakamatalaʻí, kae ʻikai ko ha kalasi fakaʻauliliki ʻo e kaveingá. Kapau ʻokú ke taukei ʻi he tefitó, mahalo te ke ongoʻi kuo liʻaki ha ngaahi fakakaukau mahuʻinga. Tokanga ʻaupito ki hono tānaki atu ha meʻa ʻoku teʻeki fakakau ai. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e lahi pe siʻisiʻi ʻo e aʻusia ʻokú ke maʻu ʻi ha tefito, fakaʻaongaʻi ʻa e naunau fakalēsoní ko ha fakavaʻe ki he aʻusia fakaako te ke ʻomí. Kamata ʻaki hano akoʻi pau ʻo e lēsoní ʻi he tuʻunga ʻoku ʻi aí kimuʻa pea toki fakakaukau ke liliu e lēsoní ki he fiemaʻu ʻa e kau akó. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange ki heni, vakai ki he “Ko Hono Akoʻi mo Fakafenāpasi ʻa e Ako ki he Naunau Fakalēsoni ʻa e Seminelí” ʻoku maʻu ʻi he Ako ki he Naunau Fakalēsoni ʻa e Seminelí.

Talanoa: Ko Sisitā Penisoní ko ha taha kuo ʻosi laiseni ke ngāue kilīniki ʻi he meʻa fakasōsialé (clinical social worker). ʻOkú ne lolotonga lavameʻa lahi ʻi haʻane ngāue ʻaki ha founga foʻou ke tokoniʻi ai ʻene kau kasitomaá ʻi he maʻunimaá. ʻOkú ne fakakaukau ke akoʻi ki heʻene kau akó ʻa e ngaahi taukei ʻoku fekauʻaki mo e founga foʻou ko ʻení kae ʻikai ko ha taha ʻo e ngaahi lēsoni ki he moʻui lelei fakaelotó.

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ʻi he founga ʻa Sisitā Penisoni ki he ngaahi lēsoni ki he moʻui lelei fakaelotó?

Manatuʻi Ho Fatongia ko ha Faiakó

ʻI hoʻo ako ʻi ʻa e ngaahi lēsoni Teuteu ki he Moʻuí, manatuʻi ho fatongia ko e faiako seminelí. ʻE lava ke vahevahe atu ʻe he kau akó ha ngaahi tūkunga faingataʻa ʻoku nau fehangahangai mo ia. Ko ho fatongiá ke tataki kinautolu ki heʻenau mātuʻá mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia te nau lava ʻo tataki kinautolu ki he tokoni ʻoku nau fiemaʻú. Ke maʻu ha tokoni ki he ngaahi tūkunga ʻe ala kau ai ʻa e ngaohikoviá, kātaki ʻo vakai ki he “Ngaohikoviá” ʻi he Tohi Fakahinohino ʻa e Seminelí mo e ʻInisititiutí ki he Tokoni ki he Meʻa Fakatuʻupakeé.

Talanoa: Kuo ʻilo ʻe Sisitā Penisoni hili hono akoʻi ʻene ngaahi lēsoní, ʻoku tokolahi ha kau ako ʻoku nau nofo mai ʻi he ʻosi ʻa e kalasí. ʻOku nau loto ke vahevahe mo ia ha ngaahi fakaikiiki fakataautaha fekauʻaki mo ʻenau moʻuí. ʻOkú ne fakataha fakafoʻituitui mo kinautolu ʻi hono ʻōfisí ʻi he tuku ʻa e kalasí pea mo e tuku ʻa e akó.

Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ʻi he fengāueʻaki ʻa Sisitā Penisoni mo ʻene kau akó?

Fakaʻosí

ʻI he taʻu ʻe fā ʻo e seminelí, ʻe maʻu ʻe he kau akó ha ngaahi faingamālie lahi ke ako ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ki ha ngaahi tūkunga mo e tuʻunga kehekehe. ʻE teuteuʻi lelei ange ʻe he ngaahi aʻusia fakaako ʻoku tānaki atu ʻe he lēsoni Teuteu ki he Moʻuí ki he ngaahi lēsoni ʻo e Kalasi Ako Folofolá ha toʻu tangata kakato ke nau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí ʻaki ʻenau fakaʻaongaʻi ʻa e mālohi, ngaahi akonaki, mo e ongoongolelei ʻa e Fakamoʻuí. Te nau mateuteu lelei ange ke teuteuʻi kinautolu, ko honau ngaahi fāmilí, mo e niʻihi kehé ki he moʻui taʻengata mo ʻenau Tamai ʻi Hēvaní.

Paaki