Punaoa Faaleaiga
Vasega Fa: Faafaileleina o Fanau


Vasega Fa

Faafaileleina o Fanau

Faamoemoega o le Vasega

I lenei vasega, fesoasoani i matua:

  • Ia malamalama i le taua o le faafaileleina o a latou fanau.

  • Ia iloa auala eseese e faafailele ai fanau.

  • Ia aoao ma faaaoga le faagasologa o le faafaileleina e lima laasaga ua taua o le “faatonutonuina o lagona.”

O le Manaomia o le Faafaileleina

Na faamalosiau mai Peresitene Gordon B. Hinckley i matua ia faafailele a latou fanau: “Tausi a outou fanau i le alofa, i le aoaoga ma poloaiga a le Alii. Tausi lelei a outou fanau laiti, talia lelei i latou i o outou aiga ma faafailele ma alofa ia i latou ma o outou loto atoa.”1

O le faafaileleina e aofia ai le tali atu i manaoga o se tamaitiiti i se auala alofa ma le agalelei. E aofia ai le fafagaina (faaletino, faalelagona, ma le faaleagaga), alofa, aoaoina, puipuia, fesoasoani, lagolagoina, ma le faamalosiauina.

E i ai i matua se matafaioi taua i le saunia o a latou fanau e taulimaina le tele o luitau o le olaga. O fanau o loo lelei le faafaileleina ua sili atu le faaaupegaina e manumalo i taimi faigata. O le faafaileleina o a latou fanau o se tasi lea o mea sili ona taua e mafai e matua ona fai.

O le mea e faanoanoa ai, o tina ma tama e pisi tele e tuua i nisi taimi a latou fanau ae le vaavaaia. Sa faapopoleina matua, faiaoga, ma taitai o le ekalesia ma alalafaga mo le tele o tausaga, i le tulaga manuia o fanau e le vaavaaia lelei. Ua maoae foi le faateleina o faafitauli e mafua mai faaipoipoga malepelepe. O tina ma tama o loo tauivi ma ni mafutaga faatuputiga e masani ona faaitiitia le malosi e aoao ai, faamalolo, ma faamafanafana a latou fanau. E masani ona lagona e fanau le tiga ma le mafatia ona o feeseeseaiga i faaipoipoga. E tusa lava pe le tatalaina le faaipoipoga a o latou matua, e aafia lava fanau i taunuuga o filifiliga e fai e isi tagata ma ola ai i se lalolagi faaletino e le atoatoa. E ui lava o nisi o nei faafitauli e foliga mai e le maalofia, ae o le tele lava e mafai ona puipuia.

Ua saunia e tusitusiga paia se faavae faaleaoaoga mo le faafaileleina o fanau. Na faamalamalamaina mai e le fai Salamo le amataga paia o matua ma fanau: “O atua outou; o fanau foi outou uma a le Silisili ese” (Salamo 82:6). E faapena foi, na aoao mai Paulo o tagata “o fanau i tatou a le Atua” (Roma 8:16). Ua tuuina mai e le Atua Lana fanau ia tausia e o latou matua faaletino. Ua i ai i matua le tiutetauave paia o le fesoasoani ia latou fanau ia toe foi atu i Lona afioaga. Na fautua mai Paulo o matua e tatau ona “tausi [fanau] i aoaiga ma apoapoaiga a le Alii” (Efeso 6:4). Na tuuina mai e le Alii se faatonuga faapenae ala mai i le Perofeta o Iosefa Samita: “Ua ou poloaina outou ia tausi ae a outou fanau i le malamalama ma le upumoni” (MF&F 93:40).

Ua faamautinoa mai e perofeta o aso nei lenei upumoni faaletusipaia. Na faailoaina mai ma le faamaoni e le Au Peresitene Sili ma le Korama a le Toasefululua : “Ua i ai i matua se tiute paia e tausia a latou fanau i le alofa ma le amiotonu, ia tuuina atu i ai mea e manaomia i le faaleagaga ma le faaletino, ia aoao i latou e alolofa ma feauaunaai, ia tausia poloaiga a le Atua ma avea ma tagatanuu usiusitai i tulafono i soo se mea e nonofo ai. O tane ma ava—tina ma tama—o le a latou tali atu i le Atua mo le faataunuuina o nei mea e ao ona faia.”2

E le tatau lava ona faagaloina e matua lo latou tiutetauave paia o le tausia o a latou fanau. Na fautua mai Peresitene Gordon B. Hinckley i matua: “Ou te faamoemoe tou te faaauau le faafaileleina ma le alofa o a outou fanau. … I meatotino uma lava ua tou maua, e leai se mea e tutusa le matua taua tele ma a outou fanau.”3}

Auala e Faafaileleina ai Fanau

E tatau ona tele vaega o le faafaileleina, e aofia ai:

  • Aoaoina o fanau i aoaoga faavae moni o le faaolataga. Na faamamafa mai e Peresitene Ezra Taft Benson o tama amiotonu o le Tusi a Mamona na aoaoina ia latou fanau “‘le fuafuaga silisili a le Atua Faavavau’—o le Pau, toe fanauina, Togiola, Toe Tutu, Faamasinoga, ma le ola faavavau. (Tagai i le Alema 34:9.) Ua fai mai Enosa sa ia iloa o lona tama o se tagata amiotonu, ‘aua sa ia aoao mai ia te au i lana gagana, faapea ma le apoapoaiga ma le lapataiga a le Alii …’ (Enosa 1:1).”4

  • Atiina ae le tuputupu ae faaleagaga e ala i suesuega faaletusipaia, tatalo, afiafi faaleaiga, ma le auai i gaoioiga i le Ekalesia.

  • Saunia meaai, lavalava, ma fale mo fanau.

  • Tautala ma faalogo i fanau i se auala faaKeriso.

  • Aoaoina o amio talafeagai.

  • Faamamafaina o taunuuga mo le le usitai.

  • Faaalia o le alofa, faaaloalo, ma le faamaoni.

  • Faia o se faataitaiga lelei.

  • Aoaoina o le taua o le galue ma le saunia o avanoa mo galuega.

  • Aoaoina o le faaaogaina tatau o tupe ma mataupu faavae o le pulea o tupe, e aofia ai le sefuluai ma le teuina o tupe.

  • Saunia o gaoioiga faafiafia tuufaatasi aoga.

O se tasi o avanoa sili mo le faafaileleina o fanau e oo mai pe a latou aafia i ni puapuaga po o le feagai ma ni faafitauli.

Faafaileleina o Fanau i Taimi Faigata

Pe a feagai tagata ma faafitauli, o nisi taimi latou te manaomia le fesoasoani mai isi—o se taliga e faalogo, o se lima fesoasoani, se fautuaga mai se uo faatuatuaina. Na faamalamalama mai e Peresitenene Spencer W. Kimball “e masani lava e auala mai i se isi tagata le faafetaiaia e le [Atua] o o tatou manaoga.”5 Pe a pagatia fanau, e faapitoa lava lo latou manaomia o le fesoasoani mai o latou matua aua o latou matua, e sili atu i se isi lava, e mananao e fai le mea sili mo i latou. O matua e tatau ona avea ma uo a latou fanau, a latou uo i taimi e manaomia ai. Ua i ai i matua le avanoa ma le tiute e taulimaina ai manaoga o a latou fanau. O le ala e tali atu ai matua imanaoga o a latou fanau e masani ona faatosinaina ai manatu o fanau e uiga i le Tama Faalelagi ma Lona naunautai ina alofa atu ma fesoasoani ia i latou.

E tusa ai ma le matafaioi faafailele a tina, na fautua mai Elder Russell M. Nelson o le Korama a le Toasefululua: “Pe a foi mai lana … fanau … mai mea sa feagai ai ma toatuga o le lalolagi, e mafai e se fafine alofa ona faapea atu, ‘O mai ia te au. O au tou te malolo ai.’ Soo se mea e i ai o ia e avea ma nofoaga paia, e malu ai mai afa o le soifuaga. E i ai iina le saogalemu, ona o lona poto e aoao ma le le alofa faapito.”6 E faatatau foi lenei faamatalaga i tama.

I le suesuega e 20-tausaga o ni aiga e 119, na maua ai e le tagata tomai faapitoa o mafaufau o John Gottman mai le Iunivesite o Uosigitone faapea o ulugalii na sili ona faamanuiaina i tulaga faamatua na mafai ona fesoasoani ia latou fanau i le taimi na sili ona manaomia ai e a latou fanau le fesoasoani—pe a faanoanoa i latou ma lē fiafia. O matua na faamanuiaina na faia mea e lima—galuega uma o le faafaileleina—lea na tuuina atu ai ia latou fanau le faavae sili ona lelei mo le olaga.

Na faaaoga e Gottman le faaupuga “faatonutonuina o lagona” e faamatala ai gaoioiga a nei matua. Na ia mauaina o fanau nafaafaileleina na aoao ina ia malamalama ma sili atu ala na taulimaina ai o latou lava lagona, e fegalegaleai ai ma isi, ma foia faafitauli i auala talafeagai. Na sili atu foi lo latou soifua maloloina, maualuluga atu togi i aoga, sili atu mafutaga ma uo, tau leai ni faafitauli tau amio, sili atu ona lelei lagona, ma sili atu le maloloina faalelagona.7 O le faagasologa e lima laasaga o le faatonutonuina o lagona8 o loo faamatalaina atu i lalo.

Laasaga 1: Ia Iloa Lagona o le Tamaitiiti

O matua faamanuiaina i le suesuega a Gottman na mafai ona faailoa ma tali lelei atu i lagona o a latou fanau. O lagona o se vaega autu, ma taua o le olaga. O matua e faailoa ma talia o latou lava lagona e faigofie ona faailoa ma talia lagona o a latou fanau. O fanau e vaai o taulimaina e o latou matua lagona faigata e masani ona mafai ona pulea o latou lava lagona.

E masani lava ona tuuina atu e fanau faailoilo pe afai o loo i ai se faafitauli. Mo se faataitaiga, atonu latou te faaalia faafitauli tau i le amio, suia le fiafia i meaai, manao e alu ese mai tagata, leaga togi i le aoga, po o le foliga faanoanoa foi.

E maua e matua le lagona alofa pe a latou iloaina se tamaitiiti ua le mautonu ma pe a latou lagona le matua popole lava mo ia. O le mafai ona maua o le lagona alofa e faateleina ai le faamanuiaina o matua i le faafaileleina o a latou fanau, e pei ona faaalia i le suesuega lenei.

Brandon

Na ulu atu Brandon e fa tausaga i le potu e matamata le televise faatasi ma lona tina ma nai ona tei e toalua. Ao le’i nofo i lalo, na tu Brandon mo ni nai minute i luma o le nofoa, ma talanoa atu i lona tuafafine, o Kate. A o faia le la talanoaga, na ulu mai i le potu lona uso matua, o Sitivi, toso ese le nofoa mai tua o Brandon ma nofo i lalo. E aunoa ma le iloa o lenei mea, na amata ona nofo ifo i lalo Brandon ma pau i luga o le fola. O le mea na tupu na faafuasei ae malie. Na toe tagata uma vagana ai Brandon. I le maasiasi, na ia tamoe ai i lona potu, ma loka ia lava i le pusa tu, ma amata ona tagi. I ni nai minute mulimuli ane, na tuitui lemu tina ma tatala le faitotoa. Na ia tootuli i ona tafatafa, sogi atu i lona alafau, ma faapea atu, “Ou te iloa ua e maasiasi ma tiga lou loto. Ou te faatoese atu ona o lo’u ata. Ou te alofa ia te oe.” Na ia tu i luga ma alu ese atu.

I ni tausaga mulimuli ane, na manatua e Brandon le mea na tupu o se tasi o taimi sili ona taua o lona olaga faatamaitiiti. O le faaalia o le alofa na seasea tupu i lona aiga, ae o lenei mea na tupu na ia lagona ai le malamalama ma le alofagia o ia i se taimi na sili ai ona ia manaomia. E le mafai ona galo ia te ia.

Laasaga 2: Faatauaina Lagona o se Avanoa mo le Mafutaga Vavalalata ma le Aoao Atu

O nisi matua e aloese mai le talanoa atu i se tamaitiiti pe a le o fiafia o ia, masalo o le fefe i le teena po o le fefe foi ona ua latou toilalo i le tamaitiiti. O le tele o matua e faamoemoe o lagona faaletonu o a latou fanau o le a tea ese. E masani lava, o nei lagona e le tea ese e aunoa ma sina ituaiga o fesoasoani. E tatau i matua ona vaai i lagona faigata o a latou fanau o se avanoa mo le fusia faatasi ma le tuputupu ae. O le fesoasoani e faamalolo lagona faigata o se tamaitiiti o se tasi lea o mea sili ona faamalie loto e mafai e matua ona fai. E lagona e fanau le faamalamalamaina ma le faamafanafanaina pe a faataua ma malamalama ni matua alolofa ma agalelei i o latou lagona.

Karl

Sa o se taeao matagofie, ma le mafanafana o le Aso Toonai. Na lagona e Osa le fiafia o loo ola pea ma na tulimatai atu i le faaaluina o le aso e faatasi ai ma lona aiga. A maea galuega i le faaiuga o le vaiaso, na ia fuafua e ave lona aiga mo se tafaoga i le paka o le aai. E fiafia le aiga i nei tafaoga aua e matua tele lava mea e fai. Ina ua fautuaina e Osa le fanau e faauma galuega i le vave e mafai ai, na ia vaai atu ia Karl, lona atalii e 11 tausaga, ua foliga ita. Na vaai atu Karl i lona tama ma le faalii, fuli lona tua ma savali ese. Na lagona e Osa le tei ma le popole. O Karl o se tamaitiiti e mafaufau tele. Na fesili atu Osa pe mafai ona la talanoa mo sina taimi.

Osa:

Na e foliga ita ina ua ou talanoa atu i mea tau galuega. O i ai se mea o e popole ai?

Karl:

(Tuutiai.) Leai. O le a ou faia. Aua le popole i ai.

Osa:

E te foliga le fiafia. O le a le faalavelave? (Faalogo toto’a, valaaulia le tamaitiiti e tautala.)

Karl:

E te popole o le a? Pau lava le mea e te manao ai o le faia o feau, e sao? Ia o le a ou faia.

Osa:

E sao ou te manao ia faia le galuega, ae le na o le pau lena o le mea ou te popole ai. Ou te popole foi i ou lagona ma le mea o e popole ai. O loo i ai se mea o loo e ita ai, ma e foliga mai masalo o au. Ou te fia iloa le mea o loo tupu. (Faalogo ma le le taliupu, ma le manino.)

Karl:

Ou te le fiafia i lau kata faavalevalea o galuega—o le mea lena o loo faalavelave ia au. Aisea e tele atu ai taimi e sau ai lou igoa i le lisi e fai galuega sili ona leaga i lo se isi lava? E le fetaui.

Osa:

E le o tele atu taimi e sau ai lou igoa. Na ou faia le kata ina ia tutusa uma tagata, vagana ai Meki ma Eni. E laiti tele laua mo galuega i fafo.

Karl:

E sese oe. E tele atu au galuega e tatau ona fai i lo isi.

Osa:

E te manatu ua ou faia ma le iloa se mea le lelei ia oe. (Faalogo ma le to’a.)

Karl:

Ioe.

Osa:

Faaali mai ia te au le uiga o lau tala. (Ua faaali atu e Karl i lona tama o lona igoa e sao lava o loo tele atu taimi i luga o le kata o galuega nai lo ona uso. Ua faateia ma ua le mautonu Osa.) E sao oe. Na ou faia se mea sese. Ua ou salamo. O le a ou faasa’oa nei loa. (Faalogo ma le to’a—taliaina o se mea sese.)

Na suia e Osa le kata ma tuuina atu i lona atalii se malologa mai galuega i le vaiaso na sosoo ai. E le’i toe ita Karl, ma na vave foi mai lagona lelei.

Laasaga 3: Faalogo ma le Loto Malamalama ma Faataua Lagona o le Tamaitiiti

Ao faaali mai e se tamaitiiti lagona, e mafai e matua ona toe fai atu lo latou malamalama i mea na tau mai, e faaaoga ai ia tomai o le faalogo i le vasega 3 ma e pei ona faaalia i le talanoaga i le va o Osa ma Karl. Mo se faataitaiga, e mafai ona faapea atu le matua, “Ua e lagona le faanoanoa ua malaga ese lau uo.” Pe afai e i ai ni fesili a matua e uiga i le mea o fai mai ai le la tama po o lagona, e mafai ona fesili atu mo se faamaninoga. Ae peitai, o fesili suesue e ono faaoso ai le le to’a o le tamaitiiti ma taofia ai le talanoa mai. O mea laiti e matauina e masani lava ona sili atu. Mo se faataitaiga, e mafai ona faapea atu le matua, “Sa ou matauina, ina ua amata ona e talanoa e uiga i togi, na amata ona e le mautonu.” Ua tatau loa ona faatali le matua ae faataga le tamaitiiti e faaauau. O le a sili atu ona faaauau le talanoa a fanau pe a latou lagona ua latou pulea le talanoaga ma ua i ai se tagata faalogo e le faitio, ae loto malamalama.

Anelia

Na matauina e Valelia lana tama teine e fitu-tausaga, o Anelia, na foliga le fiafia i le taimi na taunuu mai ai i le fale mai le aoga. Na saili Valelia ina ia malamalama i le mafuaaga.

Valelia:

Ua e foliga le fiafia lava. Aisea ua faanonou ai mata ma faataupepe tauau?

Anelia:

Ou te le toe fia alu i le aoga.

Valelia:

Ua e le fiafia i le aoga?

Anelia:

E le o le aoga; o Lineti ma Asalei. E le fiafia ia te au, ma la te faia mai tala le lelei pe a la vaai ia te au. Ou te le iloa pe aisea. Ou te le’i faia lava se mea ia i laua.

Valelia:

Ua la faatiga ou lagona, ae e te le malamalama pe aisea.

Anelia:

Ou te iloa la te le’i fiafia ina ua ma uo ma Melani. E mananao na o i laua lava e faauo i ai [Melani]. O lea ua la taumafai nei ia aua nei toe avea o ia ma au uo.

Valelia:

E tiga lena mea. Ua e popole la o le a la faaleagaina le lua faigauo ma Melani.

Anelia:

O le mea e sili ona tiga o le, la te le fiafia ia te au. Aisea la te popole ai pe a ma uo ma Melani? E mafai foi ona ia taalo ma i laua. Ou te le’i faia se mea ia i laua. (Amata ona tagi.)

Valelia:

(Ua fusi mai lana tama teine mo sina taimi e aunoa ma se upu, ona tali atu lea.) Semanu ou te lagona foi le tiga ma le faanoanoa. E faigata i taimi uma pe a e lagonaina le teena e se tasi.

Anelia:

O le a le mea e tatau ona ou faia?

Valelia:

O se fesili lelei lena. Se’i ou mafaufau i ai. O le a se mea o e mafaufau e mafai ona e faia?

Anelia:

Ua uma ona ou taumafai e faaali atu uiga lelei ia i laua. Ae na ona la toē lava ma faauu mai ia te au. Masalo e manaomia lou le amanaiaina o i laua. Na fai mai Melani e aua le amanaiaina i laua aua ua la le mafaufau. Fai mai o ia lava o lau uo. Ae ou te inoino pe a le fiafia se tasi ia te au.

Valelia:

E le faigofie, a ea?

Anelia:

Ou te manao ia fiafia tagata uma ia te au.

Valelia:

O le mea e tasi ua fesoasoani ia te au o le iloa lea e le mafai ona ou faafiafiaina tagata uma. E tusa lava po o ai oe po o le a lau mea o fai, e i ai lava se tasi e le fiafia i le mea o loo e faia. O le mea sili o le taumafai e faafiafia le Tama Faalelagi i le faia o le mea e te lagona e sao ma e te manatu o le mea lea e finagalo o Ia ia e faia. Afai e te faia o lena, ona le taua tele lea pe fiafia isi tagata ia te oe.

Anelia:

O le a faaauau pea la ona ou agalelei ia i laua, ae o le a ou taumafai e aua ou te soona ita fua pe a la agaleaga mai ia te au.

Valelia:

Ua lelei lena mea mo oe?

Anelia:

Pei a. Ou te iloa ou te maua se lagona lelei i le na o le mafai lava ona talanoa i ai.

Valelia:

Ia, tau mai pe faapefea aluga o mea uma. Ou te faamoemoe o le a lelei mea uma mo oe.

Anelia:

Faafetai, Tina.

I lenei faataitaiga, na fesoasoani atu Valelia i lana tama teine ia maua se lagona sili atu i se faafitauli i le aoga. A o faaauau ona agaleaga tupulaga a Anelia ia te ia, atonu o le a ia vaai i le tulaga i se ala ese ma o le a le tiga tele ai. O le a ia lagonaina le malamalama ma le lagolagosua a lona tina. Ao ia tulimatai atu i le faia o le mea na te lagona e sao nai lo le saili atu i le fiafia mai o isi, o le a faateleina ona lagona o le taua faaletagata lava ia.

Laasaga 4: Fesoasoani i le Tamaitiiti ia Iloa ma Faaigoa mai Lagona

O nisi taimi e faaseseina matua i le faapea e i ai upu a latou fanau e faamatala ai le mea o loo latou lagonaina i totonu. Ae ui i lea, e le masani ona i ai ni upu a fanau mo o latou lagona. O matua o e saunia upu mo a latou fanau e fesoasoani ia i latou e suia lagona le manino, le faamatalaina, ma le lelei i ni upu faamatala e pei o le “faanoanoa,” “ita,” “loto vaivai,” “fefe,” “popole,” “le to’a,” ma isi foi. E amata ona lagona e fanau se lagona o le pulea o latou lagona ao latou aoaoina upu e faamatala ai.

O le taimi sili e aoao ai upu alofa o le taimi lea ua aafia ai fanau i faalogona. O le tina e vaai atu i lana tama teine ua tagi ona o le a malaga ese lana uo e mafai ona faapea atu, “Ua e matua lagona lava le faanoanoa. O oulua o se uo mafana tele.” I le faalogo atu i lenei tala, ua le gata ina lagona ai e le teine o loo malamalama ia te ia ae ua i ai se upu e faamatala ai lona aafiaga.

O nisi suesuega na faaalia o le faailoaina ma le faaigoaina o lagona “e mafai ona maua ai se aafiaga faamalolo i le vaega o neura o le tino, e fesoasoani i fanau e vave ona manumalo mai aafiaga e maua ai le le fiafia.”9 O fanau e leai ni upu e faamatalaina ai lagona e faaali atu o latou lagona i nisi taimi po o le faia o upu le talafeagai e pei o le “tapuni lou gutu,” “tuu pea au,” po o le sili atu ona leaga, e pei ona faaalia i lenei suesuega faataitai.

Toti

Na aumaia e matua o Toti o ia i le faufautua ina ua mavae lona fia faalii lata mai nei. Na la faamoemoe o le la tama tama e fitu-tausaga atonu o le a tuputupu ae ma uma atu ai lona faafitauli o le faalii. Peitai, o le aoauli talu ai, na oso ai le faalii o Toti ina ua musu lona tina e ave o ia e vaai lana uo o Peti. Na ee Toti i le mea e gata mai ai, lalau atu igoa i lona tina, ma kiki le puipui. Ina ua fesili atu le faufautua ia Toti po o le a lona lagona ina ua musu lona tina e fai lona manao, na ia tali mai, “Ou te le iloa.” Ina ua fesiligia po o le a lona lagona pe a faia ni mea e sili ona fiafia ai, na ia tuuina mai le tali lava lena. O isi fesili na faaalia ai e leai ni upu a Toti e faamatala ai ona lagona.

Semanu e ese le tala ia Toti pe ana mafai ona ia faamatalaina manino mai ma sao ona lagona. O le fesoasoani atu i se tamaitiiti e aoao igoa e faamatala ai lagona e le faapea o le a sili atu ai le amio talafeagai o le tamaitiiti. Ae peitai, o le a faaitiitia ai le faatinoina e fanau o latou lagona pe a mafai ona latou talanoa i ai. E faapea foi, pe a faamatala e fanau o latou lagona, o le a sili atu ona faigofie i matua ona faamafanafana ma faamalolo manua faalelagona.

Laasaga 5: Seti ni Tapulaa a o Fesoasoani i le Tamaitiiti e Aoao e Foia Faafitauli

O le a faateleina le lototele o le tamaitiiti ao fesoasoani atu matua i le tamaitiiti e aoao e taulima lagona le lelei. E tatau i fanau ona aoao e taulima mafaufauga ma lagona faigata i auala na e taliaina faalevaifafo ma lelei faalelagona. Atonu e manaomia e matua ona setiina ni tapulaa i amio le talafeagai ao fesoasoani i fanau e foia faafitauli.

Reupena

Na le mafai e Reupena, e 12 tausaga, ona sapo le polo, semanu e malo ai lana au ma ulu atu ai i suega siamupini. Ao savali ese o ia mai le malae, sa ee atu se tasi o lana au, “Malo lava, faavalevalea!” Ao lagonaina le mafatia, sa tamoe atu Reupena i le talavou, uu mau lona ua ma tauau, ma taumafai e ato i lalo i le eleele. Na vave ona oso mai le tama o Reupena mai le nofoaga matamata, toso ese lona atalii, fusi mau o ia, ma fai atu: “Ou te iloa o loo e ita ma tiga, ae tatou te le faatiga i isi. Ta o i le fale ma talanoa i se auala sili atu e foia ai lenei mea.”

Nai lo le otegia po o le lauga atu, e mafai e le tama i lenei faataitaiga ona faaaoga le mea ua tupu e faalatalata atu ai i lona atalii e ala i le faalogo ma le alofa, faatauaina lagona o Reupena, ma fesoasoani ia te ia e suesue isi auala e taulima ai tulaga faigata. O le faagasologa o le a fesoasoani ia Reupena e lagona ai le malamalama ia te ia, faatauaina, ma sili atu ai ona mafai ona taulima ona lagona.

Afai e le iloa e matua le pogai o le faafitauli a se tamaitiiti, e tatau ona latou fesili muamua ia faailoa ai le mafuaga ina ia maua ai se fofo. E tatau i matua ona fai atu fesili e pei “O le a le mea ua mafua ai ona e lagona faapea?” E le tatau ona latou faatagaina le tamaitiiti e tuuaia isi pe afai e le tatau ona tuuaia isi.

Afai ua faailoaina le mafuaaga, e mafai ona fesili atu matua, “O le a sou manatu i le mea e foia ai le faafitauli?” E tatau ona la faalogo lelei i tali a le tamaitiiti. E mafai ona la ofoina atu ni nai fofo laiti e fesoasoani ai i le tamaitiiti e mafaufau i isi auala. E manaomia e matua le taitaia o fanau laiti ifo. Atonu latou te lagona e fesoasoani le mafaufau i le tele o fofo faatasi ma fanau matutua atu. Pe a mafaufau matua ma fanau i le tele o fofo, e le tatau ona latou vaai i se fofo faapea e leaga pe le talafeagai; o le faitio e faalavelave i le faagasologa o le mafaufau, ma e mafai e matua ma fanau ona filifili fofo talafeagai mulimuli ane. E tatau ona faaalia e matua le talitonu i le mafaia e le tamaitiiti ona faailoaina se fofo talafeagai. E tatau ona latou faatagaina le tamaitiiti e fai e ia lava ia le tele o faaiuga, e fesoasoani atu ai i le tamaitiiti e tuputupu ae mai le faalagolago i le tutoatasi.

O nisi taimi e fesoasoani foi i le tamaitiiti le toe mafaufau i isi taimi o le olaga na ia taulimaina ai faafitauli ma le manuia. O le a le mea na fai e le tamaitiiti i lena taimi na mafai ai? Pe mafai ona faaaoga lena auala i le faafitauli lenei? O isi fautuaga faaopoopo i le foiaina o faafitauli e mafai ona maua i le vasega 7.

O le isi vaega o le laasaga 5 o le iloiloina o fofo talafeagai. Atonu e manaomia e matua ona fesili atu i le tamaitiiti i fesili faapea:10

  • “Pe talafeagai lenei fofo?”

  • “Pe o le a aoga?”

  • “Pe saogalemu?”

  • “Pe o le a faapefea ou lagona?”

  • “Pe faapefea ona afaina isi ona o le fofo?”

  • “Pe o le a fesoasoani pe faatiga ea le fofo i se isi?”

  • “Pe faaalia e le fofo le faaaloalo i tagata uma o loo aafia?”

A maea loa ona latou sailiilia faamatalaga mo fofo taitasi, ua tatau loa ona fesoasoani matua i le tamaitiiti e filifili po o fea le fofo e sili. E tatau ona ofo atu manatu ma le taitaiga a matua. E manaomia e fanau le faamanuiaga o le atamai ma le poto masani a o latou matua. E mafai ona faasoa atu e matua o latou aafiaga i le foiaina o ia ituaiga faafitauli. E mafai ona latou tau atu ia latou fanau filifiliga na latou faia ma le mea na latou aoao mai ai.

Afai e naunau pea lava le tamaitiiti e taumafai se fofo e manatu matua o le a le manuia, atonu la te mananao e faataga lena mea e tupu pe afai o le a le afaina le iuga ma o le a le avea ma se avega i le tamaitiiti faatasi ai ma ni faafitauli matuia. O nisi o lesona silisili o le olaga e aoaoina e ala i le toilalo. Mulimuli ane, e aunoa ma le fai atu, “Na ou fai atu lava,” e tatau ona fesoasoani matua i le tamaitiiti e galulue i se isi fofo.

E mafai e matua ona mafaufau i la latou mafutaga ma a latou fanau e pei o se teuga tupe. E teu [faaagaga] e matua i le mafutaga e ala i le tausia lea o a latou fanau i le ala talafeagai, faaaloalo i o latou tuaoi, faalogo i o latou mafaufauga ma lagona, faatonutonuina i latou i o latou faafitauli, ma aoai i le alofa. O gaoioiga uma o le agalelei, alofa, ma le faaaloalo o se luutaga lea i le tusi [faaagaga] o mafutaga. Pe afai ua le manuia taumafaiga e foia-faafitauli ma ua manao pea le tamaitiiti e fai se mea sese matautia, e mafai e matua ona tala mai i tua pe afai o loo lava saofaga [faaagaga]. O le tala mai i tua e aofia ai le fai atu i le tamaitiiti e fai se mea e taua tele i le matua. Mo se faataitaiga, pe afai ua manao se atalii e faaalu le faaiuga o le vaiaso ma ana uo e matua faailoga fesili uiga, e mafai e matua ona fai atu ia te ia e aua le alu ma o le a faigofie atu ona malie mai pe afai o loo lava le saofaga a matua i le tusi [faaagaga].

Taiala mo le Aafia i Faafitauli a Fanau

O nisi taimi e tau mafaufau matua pe o le a le tele o lo latou aafia e tatau ona i ai pe a i ai se faafitauli o se tamaitiiti. E mafai ona fesoasoani ia mataupu faavae nei.

  • O loo i ai i matua se tiutetauave o le fesoasoani ia latou fanau. (Tagai i leMosaea 4:14–15; MF&F 68:25; 93:40.)

  • O fanau e mafai ona filifili i le va o le lelei ma le leaga e tali atu mo le auala latou te faaaoga ai lo latou saolotoga. (Tagai i le 2 Nifae 2:27; Moronae 7:12–17; MF&F 58:27–29.)

  • A o tutupu ae fanau i le tulaga matutua, e tatau ona latou aoao pe faapefea ona tausia i latou lava. I le avea ai ma tagata matutua, e tatau ona latou tutoatasi, taulimaina o latou lava manaoga “faaagafesootai, lagona, faaleagaga, faaletino, po o le tamaoaiga”.11

O se vaega taua o le tulaga faamatua o le fesoasoani lea i fanau ia tuputupu ae mai le faalagolago i le tutoatasi. E mafai e matua ona fesoasoani ia latou fanau e atiina ae le tutoatasi i le aoaoina lea o i latou i mataupu faavae sao ina ia mafai e fanau ona aoao e pulea i latou lava i le amiotonu ma le faatuatuaina. Afai e tauave e matua faafitauli a a latou fanau, ua latou soona faamamafaina a latou avega ao taofia a latou fanau mai le avanoa e aoao ai tiutetauave ma le tutoatasi. O se tulafono masani, e tatau ona foia e fanau a latou lava faafitauli, le mautonu, le fiafia, ma toilalo, faatasi ai ma le fesoasoani a matua o ni faiaoga ma taitai pe a manaomia.

O nisi taimi e manaomia e matua ona taitaia le foiaina o faafitauli. E tatau ona fai e matua le taitaiga pe afai e laiti tele fanau, le masani, po o le le lava o le mafaufau e taulima ai le faafitauli. E tatau foi ona faasalavei matua pe afai ua faafefe latou e se tamaitiiti, ave pe faaleaga ni meatotino, po o le faafefe foi o isi. I nei tulaga, e mafai e matua ona fesoasoani e ala i le taulimaina o le amio sese. O le faatulagaina o le fuaiupu “ou” o loo faamatalaina i le vasega 3 o se auala lelei e talanoaina ai le amio sese. (Afai o loo auai uma matua, e tatau ona faaaoga le “ma te” i lo le “ou.” E mafai foi e matua ona fesoasoani ia latou fanau e tauaveina tiutetauave e ala i le tuuina atu o filifiliga (talanoaina i le vasega 8) po o le faamamafaina o taunuuga (talanoaina i le vasega 9).

O le Taua Faavavau o le Faafaileleina

O le a tali lelei mai fanau pe a faafailele e matua i latou i le alofa, agalelei, ma le manatu alofa, i le faaaogaina o fautuaga i lenei vasega pe a manaomia. E tatau ona vave amata le faagasologa o le faafaileleina ma faaauau i le olaga atoa o tamaiti taitoatasi i auala talafeagai mo ona manaoga.

Na faamamafa mai e Peresitene Gordon B. Hinckley le manaomia o le galulue faatasi ma le Tama Faalelagi i le alofa ma le faafaileleina o fanau: “Aua nei galo o nei fanau iti o atalii ma afafine o le Atua ma o la outou galuega o se mafutaga faatausitama ia i latou, na avea muamua o Ia ma matua ao le’i avea outou ma matua ma Na te le’i faamaamuluina Lana aia tatau faamatua po o le fiafia i Ana fanau iti nei.”12

Faamatalaga

  1. Salt Lake University 3rd Stake conference, Nov. 3, 1996; i le Church News, 1 Mat., 1997, 2.

  2. “O Le Aiga: O Se Folafolaga i le Lalolagi,” Liahona, Oke. 2004, 49.

  3. I le Church News, 3 Fep., 1996, 2.

  4. I le Conference Report, Oke. 1985, 47; po o le Liahona, Ian. 1986, 29.

  5. “Nai Galuega Faatauvaa,” Liahona, Tes. 1976, 1.

  6. I le Conference Report, Oke. 1989, 27; po o le Liahona, Ian. 1990, 20.

  7. Mai Raising an Emotionally Intelligent Child saunia e John Gottman, Ph.D. ma Joan DeClaire, Upu Tomua saunia e Daniel Goleman. Copyright © 1997 e John Gottman. Toe Lomia i le faatagaga a Simon & Schuster, Inc., NY. Itulau 16–17.

  8. Raising an Emotionally Intelligent Child, 76–109.

  9. Raising an Emotionally Intelligent Child, 100.

  10. Tagai Gottman, Raising an Emotionally Intelligent Child, 108.

  11. Spencer W. Kimball, i le Conference Report, Oke. 1977, 124; po o le Liahona, Mat. 1978, 120.

  12. I le Church News, 1 Mat., 1997, 2.

“Tausi lelei a outou fanau iti, talia lelei i latou i o outou aiga ma faafaileleina ma alolofa ia i latou ma o outou loto atoa.”

Peresitene Gordon B. Hinckley

Upu e Faamatala ai Lagona

  • Fefe

  • Tuuatoatasi

  • Faafiafiaina

  • Ita

  • Popole

  • Loto Faafetai

  • Faapopoleina

  • Faateia

  • Leaga

  • Faamaulaloina

  • Faalataina

  • Le Mautonu

  • Le Fiafia

  • Faateleina le Ita

  • Le Fiafia

  • Le To’a

  • Loto Toa

  • Inoino

  • Avea ma Avega Mamafa

  • Toafilemu

  • Maofa

  • Inoino

  • Fiafia

  • Foliga Pau

  • Lago Lelei

  • Agaalofa

  • Atamai

  • Atugaluga

  • Lototele

  • Le Mautonu

  • Anotusi

  • Lelei

  • Palaai

  • Taomia

  • Fia Iloa

  • Le To’a

  • Faavauvau

  • Faatoilaloina

  • Faafiafiaina

  • Faalagolago

  • Loto Faanoanoa

  • Taofia

  • Faanoanoa

  • Faasaogalemu

  • Le Faamalieina

  • Lotovaivai

  • Inoino

  • Faalavelavea

  • Atuatuvale

  • Le Talitonuina

  • Popolega

  • Le Mautinoa

  • Vaivai

  • Matautia

  • Mataga

  • Valea

  • Le Magagana

  • Naunau

  • Oliolisaga

  • Talenia

  • Fiafiaga

  • Maasiasi

  • Loto Alofa

  • Gaogao

  • Faafiafiaina

  • Faamalosiauina

  • Ulavale

  • Toatamai

  • Faananau

  • Naunautai

  • Lotovale

  • Faaita

  • Faagaeetia

  • Le Lava

  • Olioli

  • Ofo

  • Faateia

  • Faamaimai

  • Faamemelo

  • Faavalevalea

  • Popolevale

  • Faauo

  • Faafefeina

  • Loto Vaivai

  • Toatamai

  • Fiafia

  • Lelei

  • Faafetai

  • Ootia

  • Nofosala

  • Faavaivai

  • Fiafia

  • Inosia

  • Loto Nutimomoia

  • Loto Fesoasoani

  • Le Fesoasoani

  • Faamamaluina

  • Faamata’uina

  • Paaa

  • Lotomaualalo

  • Amusia

  • Fiaai

  • Tatope

  • Tiga

  • Le Onosai

  • Taua

  • Faamamafa

  • Faagaeetia

  • Laitiiti

  • Le filiga

  • Le popole

  • Le talenia

  • Fia pepe

  • Faananau

  • Faaita

  • Matamuli

  • Le saogalemu

  • Musuia

  • Fiafia i ai

  • Maitaita

  • Tuuesea

  • Lotoleaga

  • Laumatafiafia

  • Olioli

  • Agalelei

  • Paie

  • Faagaloina

  • Tuu i lalo

  • Laitiiti

  • Tuuatoatasi

  • Maualalo

  • Laki

  • Agamalu

  • Faavauvau

  • Lagona le lelei

  • Faaaoga sese

  • Tauagafau

  • Ma

  • Uunaia

  • Mama

  • Manaomia

  • Le nofo lelei

  • Faapito

  • Itu lelei

  • Ita vave

  • Manumalo

  • Maoae le fiafia

  • Lofituina

  • Faamanualia

  • Faafefefefe

  • Le minoi

  • Filemu

  • Le malie

  • Fiu

  • Molia

  • Le manofo

  • Itu leaga

  • Faanoanoa mo

  • Lofitu

  • Saunia

  • Puipuia

  • Faamaualuga

  • Faaoso

  • Leiloa

  • Luluina

  • Teena

  • To’a

  • Faafetaia

  • Momomo

  • Salamo

  • Inosia

  • Osovale

  • Taui ma sui

  • Migao

  • Leai se uiga

  • Itagia

  • Veuveua

  • Faanoanoa

  • Faamalieina

  • Fefe

  • Ita tele

  • Le mautinoa

  • Manatu faapito

  • Alofa mo ia lava

  • Nofouta

  • Ova le alofa

  • Filemu

  • Matuia

  • Luluina

  • Faateia

  • Mai

  • Faavalevalea

  • Alu Lemu

  • Atamai

  • Faamaoni

  • Tiga

  • Faanoanoaga

  • Salamo

  • Feololo

  • Tautevateva

  • Te’i

  • Fou

  • Taia

  • Le mautinoa

  • Valea

  • Usitai

  • Maualuga

  • Afaina

  • Malamalama

  • Le nofonofo lelei

  • Faaita

  • Le lava

  • Onosai

  • Talitonuina

  • Faatuatuaina

  • Vaivai

  • Le loto faafetai

  • Leai se lagona lelei

  • Le mautonu

  • Le fiafia

  • Le taua

  • Le alofa

  • Le alofagia

  • Le saunia

  • Le mautinoa

  • Le agavaa

  • Faanoanoa

  • Le nofonofo lelei

  • Faaaogaina

  • Le aoga

  • Leai se faamoemoe

  • Saua

  • Faauo

  • Vaivai

  • Tulaga ese

  • Le lata

  • Matagofie

  • Popole

  • Le aoga

  • Agavaa

Lolomi