Punaoa Faaleaiga
Vasega Iva: Faaaogaina o Taunuuga


Vasega Iva

Faaaogaina o Taunuuga

Faamoemoega o le Vasega

I lenei vasega, fesoasoani i matua:

  • Ia malamalama i le taua o taunuuga mo amio talafeagai ma le le talafeagai.

  • Ia iloa le eseesega i le va o taunuuga masani ma taunuuga talafeagai ma pe faapefea ma po o afea foi e aoga ai i le taitaiina o amio.

  • Ia iloa pe faapefea ona faaaoga taunuuga talafeagai.

  • Ia malamalama i le faaaogaina o le malologa e avea o se ituaiga o taunuuga.

O le Taua o Taunuuga

E aoao fanau ao latou faia filifiliga i aso uma ma aafia i taunuuga o a latou filifiliga. O i latou e tausia poloaiga a le Atua, galulue malosi, ma ola i tulafono lautele e tele atu avanoa e ola fiafia ma manuia ai. O i latou e paie pe le usitai foi e masani lava ona ulu atu i le olaga faatagata matua e le’i saunia mo le ola manuia. I le iuga, tatou te aafia uma lava i taunuuga o a tatou gaoioiga. O e amiotonu o le a maua le ola e faavavau, ao e le salamo o le a tulia i fafo (tagai i le Mataio 25:46). E mafai e matua ona faaaoga taunuuga i auala e fesoasoani ai ia latou fanau e aoao amio talafeagai.

Na matauina e le Epikopo Pulefaamalumalu o Bishop H. David Burton faapea “o matua ua faamanuiaina i mea e tele e masani ona faigata ona fai atu leai i manaoga o fanau manao tele. O le a afaina a latou fanau i le le aoaoina o le taua o tulaga faatauaina e pei o le galue malosi, tolopo le agaga faafetai, faamaoni, ma le agaalofa.”1

E tusa ai ma le finagalo o William Damon, o le faatonu o le Stanford Center on Adolescence, o gaoioiga a le tele o matua e faamalosia ai le manatu o le tagata ia te ia lava ia ma le le faatuatuaina o a latou fanau.2 O nei matua e taumafai e faateleina le lagona lelei o le fanau e ala i le tauina atu ia i latou e matuai lelei lava i latou e aunoa ma le mauaina mai o se mea e taui ai mai ia i latou.3 O lenei viiviiga le talafeagai e masani ona iu i fanau ma talavou paie, manaomea, le faaaloalo, ma le le aoaia. O matua tuuavanoa e manaomia mai a latou fanau sina mea laitiiti, i le tuuina atu o ni nai taunuuga laiti po o le leai foi mo le faalogogata po o le le usitai.

Na aoao mai e Peresitene Iosefa F. Samita le taua o le tauia o fanau e tusa ai ma latou amio le talafeagai: “Ua le talia e le Atua le i ai o se tasi o i tatou e manatu tuufau, e le mafaufau ma papau lo tatou alofa mo a tatou fanau ma ua sese atoa ai ma lo latou alofa valea i mea o le lalolagi e sili ae nai lo le amiotonu, ona o le popole ina nei faatiga ia i latou.”4

Touka

O Touka o se talavou atamai ae faalogogata. Ao taitaia e lona tama, o se faipisinisi mauoa, sauniga Lotu i Aso Sa, e masani ona ona Touka, ma masau solo i le taulaga lana taavale ma le le taupulea. Na malepe taavale e lua ia Touka ao ona o ia. I le mavae ai o faalavelave taitasi, e faatau ai lava e lona tama se taavale fou mo ia.

Na talitonu le tama o Touka o loo fesoasoani o ia i lona atalii pe a ia tuuina atu ia te ia le mea e manao ai. Na foliga mai o loo tofotofo e Touka pe i ai ni tapulaa mo ana amio. Ina ua ia iloa e leai, na ia faaauau ona faia auala e solia ai poloaiga ma tetee atu i tulafono lautele. I ni nai tausaga mulimuli ane, na molia ai Touka i se solitulafono mamafa ma na faasalaina i le falepuipui. O se taimi ina ua tatala mai, na pule ai o ia i lona ola. Ao faigata ona iloa tonu le mafuaaga o lenei gaoioiga mulimuli o le faatamaia faaletagata lava ia, na manino lava ia i latou e masani ia te ia faapea na puipuia o ia o se tamaitiiti mai taunuuga o ana amio sese.

O le Luitau o le Tausia o Fanau i Taimi Faigata

O nisi matua e taumafai e uunaia amio a latou fanau e ala i le alofa faivavale ma le tuuavanoa. O se tagata faapena le tama o Touka. Na manatu o ia e sili ona ia faaalia lona alofa i le tuuina atu ia Touka soo se mea lava e manao ai o ia. Na fefe o ia afai e le talia e ia se manaoga, e ono ita Touka po o le manatu e le alofagia o ia. Ae o le tele lava o le tuuina atu e le tama o Touka, o le tele foi lena o mea na faamoemoe i ai Touka ma faaitiitia ai lona loto faafetai mo mea na ia mauaina.

Na manaomia e Touka ona matua e tausia o ia ise isi auala. Ia tuputupu ae e avea o se tagata matua faatuatuaina, na manaomia e Touka ni tapulaa, puipui, ma ni tiutetauave. Na manaomia ona matua e teena ona manaoga le talafeagai ma faatagaina o ia e tigaina i taunuuga o ana filifiliga leaga.

E tele matua e feagai ma luitau faigata o o latou atalii ma afafine. Ua loloto lava le popolega o taitai o le Ekalesia ma tagata aoaoina faapitoa e uiga i auala ua uia e le tele o fanau. E tusa ai ma le faamaumauga i le Faaola o faamanuia fanau laiti, ua faamaumauina i le 3 Nifae 17, na matauina e Elder Jeffery R. Holland o le Korama a le Toasefululua:

“Tatou te le mailoa tonu pe o a ni lagona na oo i le Faaola i lea taimi ootia, ae ua tatou iloa na ‘atu’ o Ia ma sa ‘oi i lona finagalo’ ona o aafiaga faatafunaina ua pesi mai ma siomia ai e lotomama. Ua tatou iloa sa Ia lagonaina se manao tele e tatalo ma faamanuia le fanau.

“… O nisi aso e foliga mai e pei o se vasa o faaosoosoga ma agasala ua lofituina ai i latou. … Ma e masani ona foliga mai e sili atu nai lo latou malosi faaletagata.”5

O le tele o fanau e masani ona ofoina atu i ai fualaau faasaina, mea inu malolosi, ata leaga, ma feusuaiga. Ua matautia faaosoosoga. O i latou e le maua le taitaiga faamatua, tulaga faatauaina faaleagaga, ma taunuuga mo amio sese e masani ona faiaina.

O matua faatuatuaina e saunia le taitaiga, tulafono, ma le aoaiga i se siosiomaga o le alofa ma le manatu alofa. I aiga o na matua, e talafeagai tulafono, ma o taunuuga e fesootai lelei lava ma amio le tatau. E aoao fanau mai mea sese i lenei siosiomaga ma e lagona foi e talafeagai taunuuga, e ui lava latou te le vave lagolagoina.

Faaaogaina o Taunuuga

O nei mataupu faavae o le a fesoasoani i matua ia iloa ai pe faapefea ona faaaoga tatau taunuuga ia latou fanau.

Faafetaia ma Faailoaina o Amio Talafeagai

E matele fanau i le toe faia o amio na e gauai atu ai o latou matua. O le finagalo o se faiaoga o matua o le Au Paia o Aso e Gata ai o Glenn Latham, “Matua e masani lava ona le amanaia 95–97 pasene o mea uma lava talafeagai ma lelei e fai e a latou fanau. Ae a faalogogata se tamaitiiti, e 5–6 taimi e mautinoa lava e gauai atu matua i lena amio.”6 Pe afai nao mea leaga lava e fai e fanau e tali atu ai matua, e le ofo se tasi pe a faalogogata fanau.

E mafai e matua ona faamalosia amio talafeagai e ala i le faaalia o le fiafia i mea o loo fai e a latou fanau ma le feoeoeai ma i latou i se auala lelei—ataata, faaleo le loto faafetai, po o le tuuina atu o se popo i le patua. O le viiga e tatau ona faamaoni ma tuusao lava i le amio a le tamaitiiti ma lona taua i matua ma isi. Mo se faataitaiga: “Ou te lagona le loto faafetai pe a e fesoasoani e faamama le umukuka. Ou te fiafia i le taimi ta te faatasi ai, ma e sili atu le vave o le galuega.” Viiviiga tuusao i fanau (“o oe o se tamaitiiti lelei tele”) e ono oo atu o se tala le faamaoni ma na fuafuaina.

Faataga Fanau e Aafia i Taunuuga Masani Talafeagai

O taunuuga masani e mulimuli sao mai lava i gaoioiga. Mo se faataitaiga, o se tamaitiiti e le suesue mo se suega e masani lava ona maua togi maualalo. O se talavou e maua se sala mai le saoasaoa e tatau ona totogi le sala. O tagata e vave aoao mai taunuuga masani ona o taunuuga e oo mai tusa lava pe tetee ma finau atu i ai. Afai e puipuia e matua a latou fanau mai taunuuga masani, e pei o le totogiina o sala o taavale mo latou, ua latou taofia fanau mai lesona taua.

O taunuuga masani e ono faamanualia ai fanau o e ua laiti tele ona malamalama i ai. Mo se faataitaiga, o se pepe faatoa savali e tatau ona puipuia mai le pai atu i se ogaumu vevela po o le savali na o ia i se alavai po o le taalo i se alatele pisi.

Ae ui i lea, e mafai e matua ona faatagaina se tamaitiiti laitiiti e aafia i ni taunuuga masani laiti, e pei o le faaleagaina o se mea taalo ona o le sasaina i le faalii agai le puipui po o le faaleagaina o se peni ona e musu e fai le tapuni. I na tulaga, e mafai ona sili le aoao o fanau mai taunuuga pe afai ua aoaoina i latou i tulafono ma malamalama i taunuuga masani o le a tupu mai ona o le solia o tulafono.

Faaaoga Taunuuga Talafeagai

O taunuuga talafeagai e faamamafaina e matua i se auala e fetaui lelei ma le amio a le tamaitiiti. Mo se faataitaiga, o se tamaitiiti e faiamio i le taimi o aiga o le afiafi e ono fautuaina e tuua le laulau seia naunau o ia e ai filemu. E sili ona aoga taunuuga talafeagai pe a latou:

  • Foliga sao i le tamaitiiti.

  • Faailoa le faaaloalo mo le tamaitiiti.

  • Manaomia le tamaitiiti e totogi se tau.

E tatau i matua ona faamamafaina atu nei mea i se tulaga mausali ma faauo—le o le ita—nei aumaia e taunuuga le inoino. Mo se faataitaiga: (1) E masani ona tuai mai se tamaitiiti i le aiga afiafi, ona tuuese lea e matua meaai ma tau atu i le tamaitiiti o le isi meaai o le a maua i le taeao; (2) Ua molia se talavou i le gaoi ae ua telefoni i le aiga ma manao e aumai nei loa o ia, ae ua tuu e matua o ia ia faaalu le po i le faasalaga.

I faataitaiga taitasi, e foliga sao le taunuuga i le tamaitiiti (e fesootai ma le amio sese) ma manaomia le tamaitiiti e totogi se tau (leai se meaai mo le tuai i le aiga afiafi; faaaluina o le taimi i le faasalaga mo le faia o se soligatulafono). E ui lava e leai se tamaitiiti e fiafia i le taunuuga, e faaaloalogia le taunuuga pe afai e faaaoga ma le mausali enimatua agalelei e le saua ma faamasinosino. O taunuuga taitasi e suitulaga i le mea e tatau ona faamoemoeina e se tasi mo le faia o mea sese.

E mafai foi e matua ona faaaoga taunuuga e foliga e itiiti le talafeagai, e pei o le aveesea o le avanoa e matamata televise ai pe a le faia e a latou fanau a latou galuega. O le fesootaiga e faia i le galuega ma avanoa. O le matamata i le televise o se avanoa e maua mai le faatuatuaina. O se tamaitiiti e le faatuatuaina e mafai ona le maua se avanoa.

Pe a faaaogaina taunuuga, e tatau i matua ona tulimatai atu i le puleaina o a latou lava amio nai lo le puleaina o le la tama. E tatau i matua ona tau atu i le tamaitiiti le mea o le a fai e matua, le o le mea o le a fai e le tamaitiiti, lena e le mafai ona la pulea. Mo se faataitaiga, atonu la te fai atu i se talavou faalogogata: “O le faaaogaina o le taavale a le aiga o se avanoa ma te tuuina i tagata o le aiga e fai a latou galuega. Afai e te filifili e le faia ou tiute, o le a le avanoa loa le taavale a le aiga mo oe.”

I tulaga uma lava, e tatau ona faamamafaina atu taunuuga i se lagona o le alofa ma le agalelei. Mafaufau i le fuaiupu mai le Mataupu Faavae ma Feagaiga 121:41–42: “E leai se mana po o se aafiaga e mafai pe tatau ona faatumauina … , nao i le faatauanau, i le talitiga, i le agamaulalo ma le agamalu, ma le alofa faamaoni; i le agalelei, ma le malamalama manino, lea o le a faalautele ai le agaga e aunoa ma le pepelo, ma aunoa ma le faa’ole’ole.”

Saki

O Saki o se tamaitiiti e fiafia i mea faafiafia, loto malosi, ma le le mafaufau. I tausaga muamua o lona olaga, na masalomia e ona matua o le a ia luia i laua ao ia tuputupu ae. Na la aoaoina o ia ma le agalelei i le talalelei ma le faaaloalo mo le aiga ma tulafono lautele. Ae ui i lea, na faigata ia Saki ona usitai i na tulaga faatonuina. I le iva o tausaga, na ia gaoia ni peni ma se pusa o pepa o le pele mai se faleoloa i le taulaga e tu i ni nai maila mai lo latou nuu e nonofo ai. Na maua e lona tina nei mea ma fesili ia te ia e faamatala mai. Na ioe Saki na ia gaoi maia.

Na ave e le tama o Saki o ia ma oloa na gaoia i le faleoloa. Na ia faatonuina o ia e tau i le pule le mea na ia faia, faafoi oloa, faatoese mo ana gaoioiga, ma talia soo se taunuuga lava o le a manaomia e le pule. I le lagonaina o le nofosala ma le salamo, na fai e Saki le mea na tau atu ia te ia. Na faalogo lelei le pule ma faafetai atu ia te ia mo le ioeina o lana solitulafono ma le toe faafoiina atu o oloa. Na ia fai atu na te faamoemoe na aoaoina e Saki se lesona taua tele ae lei faia se isi gaoioiga. Mo le isi lua vaiaso, na tuu ai e matua Saki i le fale i soo se taimi lava la te o ai i le taulaga. Na la fai atu ia te ia e mafaufau i le mea na ia faia ma faamautinoa atu ia te ia o le a la toe ave o ia i le taulaga, ma tuu atu ia te ia le isi avanoa e faaalia ai e mafai ona ia usitai i le tulafono.

E tele nisi sese mulimuli ane, e pei o le fufusu ma ona tei, faataitai i tapaa ma mea inu malolosi, solia o taimi faatapulaa, ma le misia o le aoga. I nei tulaga taitasi, e faamamafa lava e matua o Saki taunuuga talafeagai e fesoasoani ia te ia e aoao ai mai ana amio sese. Ina ua 18 ona tausaga, na le toe i ai loa ni faafitauli tau i le amio. Na auauna Saki i se misiona, faauu mai le kolisi, faaipoipo i le malumalu, ma avea o se tama faatuatuaina. I ni nai faatasiga, e faafetai o ia i ona matua mo le aoaiga na la saunia, le aoaiga lea na fesoasoani ia te ia e avea ma se tagata matua faatuatuaina, ma le usitai i tulafono.

Tuu atu i le Tamaitiiti le Tiutetauave

Pe a feagai ma se faafitauli tau i le amio ma ao lei faamamafaina atu se taunuuga, o matua e masani lava ona atamamai e talanoaina le faafitauli ma le tamaitiiti, ma fesiligia le tamaitiiti pe faapefea ona ia faasa’oina le faafitauli. O le fesili e taua aua o le a faatagaina le tamaitiiti e tauave le tiute o le foiaina o le faafitauli. E tele lava ina faaleleia e fanau a latou amio pe a latou fesoasoani i le faailoaina o le ituaiga o gaoioiga o le a latou faia. Afai e musu le tamaitiiti e auai i lenei ituaiga o talanoaga, ua tatau loa ona faaauau e matua le tuuina atu o le taunuuga.

Tuu atu i Taunuuga e faia le Aoaoga

Pe a faaaogaina e matua taunuuga, o nisi taimi e tali mai fanau i le ita ma mananao e finau. O le aoaoga sili lava e tupu mai pe a faaitiitia tala a matua ae mulimuli i le faataunuuina o taunuuga. Afai e manino le sootaga i le va o le measese ma le taunuuga, o le a lagona e le tamaitiiti lona tiute ma aoao mai le aafiaga. Ae ui i lea, afai e faamamafa atu e matua se taunuuga ona finau lea i ai ma le tamaitiiti, o le a tulimatai e le tamaitiiti le malo i le finauga ma o le a le iloa ai le mafuaaga mo le taunuuga. E faapena foi, o le ee atu ma le faasa’oga e masani lava ona le aoga; nao le faaosoina o le inoino i le tamaitiiti. E tatau i matua ona tuu atu i taunuuga e faia le aoaoga.

O le mana a’oa’o o taunuuga o loo faaalia i le faataitaiga lenei o se tamaitiiti e fa-tausaga ma ona matua.

Tina

Ua oo i le taimi e teu ai le potu. Ua toeitiiti o mai ni a tatou uo.

Atalii:

Ou te le manao ai. Ou te fia matamata i ata komi.

tamā

(Ma le to’a.) E mafai ona e teua nei meataalo, po o lo’u teua. Afai ou te teua, e te le toe vaai i ai vagana ua e faia ni galuega faaopoopo e toe maua mai ai. O fea e te filifilia?

Atalii:

Teu e oe.

Ua teu filemu e tama meataalo ma tuu i totonu o se ato, ma tuu le ato i le kapoti. O le aso na sosoo ai:

Atalii:

O fea au mea taalo?

Tamā:

Na ou tuuesea.

Atalii:

Ou te fia taalo ai.

Tamā:

E te manatua ananafi ina ua ou fai atu e teu au meataalo ae e te lei manao e fai? Ia, o lena ua aveese e pei lava ona ou fai atu ai.

Atalii:

Ia, ou te manao e toe aumai. Ou te fia taalo ai.

Tina:

(Ma le faaaloalo.) Ou te iloa e te fia taalo ai. O au meataalo e sili ona e fiafia i ai.

Atalii:

Ou te manao e toe aumai. Aumai ia te au.

Tina:

(Ma le agaalofa.) Ua ma iloa ua e matua lagona lava le faanoanoa. (Mapuea, e pei o mafaufau i le mea e fai.) Atonu e mafai ona tatou mafaufau i nai galuega e mafai ona e faia e toe maua mai ai. E a lena mea?

Atalii:

(Ee atu i le ita.) Ou te le fia galue e maua mai ai. Aumai nei loa ia te au.

Tamā:

O lau tala ia oe, a mafai ona e talanoa filemu, e aunoa ma le ee po o le ita, o le a tatou vaai pe maua se auala mo oe e toe maua mai ai. Ao le taimi nei o loo i ai isi mea ma te mananao e fai.

Ua savavali ese matua. I se itula mulimuli ane na oo atu ai le atalii i le tama ma faatulaga ni galuega faaopoopo e toe maua mai ai ana meataalo. O aso na sosoo ai, na naunau lava o ia e usitai pe a fai atu e teu ana meataalo pe a aluese.

O lenei faataitaiga e faaalia ai le tele o aoga o le faamamafaina o taunuuga talafeagai:

  • Ua aoao le tamaitiiti e faamaoni lava matua i mea e fai atu ai.

  • Ua aafia le tamaitiiti i taunuuga o le amio le talafeagai.

  • O taunuuga e aoaoina le savali o le faia o le tiute o le tamaitiiti pe a manao e olioli i le avanoa e pei o le taalo i ana meataalo.

  • E ala i le toa lelei, e aoao atu e matua o faafitauli e foia i le filemu ma le galulue faatasi nai lo le faia o ni faaaliga ita.

  • O le toa o matua e faatumauina ai le tulimatai i le amio le talafeagai a le tamaitiiti. O le otegia po o le finau semanu e gauai atu ai i matua.

  • E ala i le mumusu e finau, ua tapunia ai e matua le mataupu ma puipuia ai le toe finau ma le faateleina o le ita.

O le isi faataitaiga e faaalia ai le ala semanu e taofia ai se tamaitai talavou mai le aoaoina o lesona taua ona o le aoaiga i upu. Ina ua faaalia e matua le alofa ma le lagolago nai lo le tetee, na mafai loa e le la tama teine ona tulimatai atu i taunuuga masani o ana amio.

Mala

O Mala, e 17 tausaga, ua valu vaiaso o le maitaga. Na ia faia le faaiuga ua le mafai e ia ona faatali e tau atu i ona matua lona maitaga. O le faapauina o le pepe e lei fesiligia, e faapena foi le faaipoipo ia Lila, le tama o lana pepe. Na iloa e Mala o le a matua feita ona matua. Na ia vaai faalemafaufau i le faanoanoa le-iu, otegia, soona fai o ia, aloese mai ia ia, ma le afe o “Na ou fai atu faafia ia oe.” Faatoa maea le aiga afiafi. Ua lagona e Mala le fefe ma le faafaufau, ua toeitiiti puai. Ae ui i lea, na ia maua le lototele ma faasilasila atu, “Tina ma Tama, e i ai se mea ou te fia tau atu ia te oulua. Ua ou to.”

E pei ona faamoemoeina, na tali atu ona matua i le faateia, ita, ma le faanoanoa. E faapefea ona ia faia se mea faapea? Pe na le aoga ea a la aoaoga? Pe leai ea ni ona tulaga tatau ai po o ni mataupu faavae? Aisea na ia le faalogo ai ia i laua ina ua la fai atu ua tele naua taimi ua ia faaaluina e faatasi ai ma Lila?

Ona tupu mai lea o se mea e lei faamoemoeina. O upu o le ita ma le tiga na suia i le faaalia o le alofa ma le agaalofa. Na faatumulia mata o lona tina i loimata. Na ia fusi mai Mala i ona lima. “Ai ua e maua se lagona mafatia,” lana tala. “Ou te matua faanoanoa ua tupu lenei mea. Ou te faatoese atu i lo ma feita. E faapefea ona ma fesoasoani?” Na fusi mai e tama i laua uma, ma faaopoopo atu: “Mala, ma te alolofa tele ia te oe. O le a ma faia mea uma ma te mafaia e fesoasoani ai ia te oe i lenei mea.” Na maligi loimata o Mala, toeitiiti malemo i lagona o le alofa ma le lagolago.

Na vave lava mulimuli ane ona oo mai se vaaiga fou ia Mala. Na popole o ia mo ni vaiaso e uiga i ona matua ma le auala o le a la tali mai ai. Na ia vaai faalemafaufau i finauga faaauau pea, faitioga, teenaina, e oo lava i le ono solaese. Ao lenei ua leai na popolega. Na amata ona faamalumalu mai se mea e sili atu le taufaafefe i ona luga. O le a le mea ua ia faia ia te ia lava ia? O le a le mea o le a ia faia? Ae faapefea le pepe o loo ola i totonu o ia? O le a le mea ua tupu i le filemu ma le fiafia na ia mauaina muamua i le avea ai o se tagata toaga o le Ekalesia? Ao ia mafaufau i tua i na mea, o le popole i ona matua na faigofie atu; semanu na te tuuaia i laua mo le saua, foliga pau, le manatu mai, le lotoalofa na ia manatu ai ia i laua. O lenei ua ia iloa na sese o ia. Na pau lava le mea na ia manatu i ai o ona lava faafitauli. Ma na faigata ona feagai ma le mea moni. O le mea sili ua ia iloa e le manaomia lona feagai ai nao ia.

Faaaoga le Malologa

O le malologa o se taunuuga e sili ona aoga i tamaiti mai le tolu i le valu tausaga. E aofia ai le aveina o le tamaitiiti mai se tulaga faalavelave i se isi potu po o se nofoaga e le maua ai e le tamaitiiti le gauai atu i ai.

O le malologa e faapitoa lava le aoga mo fanau e faigofie ona ulavavale. E le aoga i fanau loto malolosi o e o loo i ai le malosi e tauivi ai ma o latou matua. O nei fanau e ono feita tele e le mafai ona nonofo i se nofoa po o se potu. Afai e faamalosia e usitai, latou te ono faaleagaina pe talepe meatotino po o meafale.

O le malologa e aoao ai le tamaitiiti i le ala pulea, ma saogalemu e taulima ai faafitauli. Pe a aveina e matua se tamaitiiti i se malologa, e tatau ona latou tumau i le toa ma le alofa, ma manatua “o le tali filemu e liliueseina ai le ita” (Faataoto 15:1). O le taimi e tuuese ai mai le aiga e tatau ona pau ai lea o le taunuuga.

O lenei auala e le tatau ona faaaoga e matua feita o e o le a tatoso a latou fanau i le potu fuafuaina e avea o se faasalaga. Pe a faaaoga e matua amio pei o le faalii ma fai atu upu e faatiga ai le tamaitiiti, ua latou aoao atu ma le le iloa ma faamlosia le amio le talafeagai. Na apoapoai mai Paulo i tagata o le Ekalesia, “Aua nei faaita ia outou fanau” (Kolose 3:21).

Tuu atu i matua nei faatonuga e fesoasoani ia i latou ia faaaoga tatau le malologa. E tatau i matua ona:

  1. Tau muamua atu i le tamaitiiti e uiga i le amio e faamoemoeina mai ia i latou ma le amio e le faatagaina. Tau atu ia i latou le taunuuga o le malologa ma le auala o le a faaaoga ai.

  2. Pe a tupu mai se amio sese, tau atu filemu ma faapuupuu i le tamaitiiti pe aisea o le a alu ai i le malologa. Filifili na o amio sili ona leaga nai lo le lisiina o nai sese laiti taitasi. (“O le a e nofo i le potu mo le tolu minute ona o le poina o lou uso.”)

  3. Fesili atu i le tamaitiiti e mafaufau i lana amio pe faapefea ona faasa’oina. E tatau foi i matua ona tau atu i le tamaitiiti o le a la fesili atu mo lana fofo pe a uma le malologa. (E le tatau ona tuu e matua se tamaitiiti i le malologa ae le mafai ona malamalama.)

  4. Ia i ai le tamaitiiti i le malologa mo se taimi filemu sili ona puupuuu, atonu o le aofai o minute e tutusa ma le matua o le tamaitiiti (o se lima tausaga e nofo i le malologa mo le lima minute); seki le taimi pe afai ua filemu le tamaitiiti.

  5. Agai atu i le nofoaga o le malologa pe afai ua filemu le tamaitiiti i le aofai o minute atofaina. E le tatau ona tali atu matua pe a faaali e le tamaitiiti amio e maua ai le gauai atu, e pei o le tagi po o le faataio.

  6. Ao lei faatagaina le tamaitiiti e tuua le malologa, fesili atu mo lana fofo i le faafitauli. I nisi tulaga, atonu e fesoasoani le tuu atu i le tamaitiiti e faaali pe faapefea ona ese mai lana amio ina ia le toe tupu mai le faafitauli. Afai e foliga lelei mai le fofo, ona faatagaina lea e matua le tamaitiiti e toe faatasi ma le aiga. Afai e lei saunia le tamaitiiti e usitai, e mafai e matua ona tuu atu ia te ia e toe fai gaoioiga o loo faamatalaina i vaega 3, 4, ma le 5.

  7. E ausia loa se lotogatasi, faafetai atu i le tamaitiiti mo le faia o le mea na tuuina atu. Mulimuli ane, e tatau i matua ona vaaia avanoa e tuuina atu ai le fiafia ma lagona lelei mo amio talafeagai, i le faaali atu o le alofa faateleina e pei ona taua i le Mataupu Faavae ma Feagaiga 121:43.

O le tele o matua e filifilia se potu mo le malologa e leai se avanoa mo le faatosina po o le faaleagaina (leai se televise, meataalo, tusi, po o nisi mea e faafiafia ai le tamaitiiti pe faaleaga foi e le tamaitiiti). Afai e leai se potu faapea e maua, e mafai e matua ona faia ia nofo le tamaitiiti i se nofo mo le malologa i le potu lava lea po o se potu o sosoo ai e iloa atu. O nisi matua na latou iloaina e aoga le malologa pe a faataga fanau e faitau, faalogo i musika, alu e savali, pe taofi foi e le matua. O manaoga o tamaiti taitasi e tatau ona faaalia ai le mea sili.

Saili Muamua le Maliega i Tulafono ma Taunuuga

E masani lava, e sili atu le mafutaga e matua ma a latou fanau pe a malamalama fanau ma malilie i tulafono ma taunuuga faaleaiga. O fono faaleaiga, afiafi faaleaiga, ma faatalanoaga faaletagata o ni taimi sili e auai fanau i le talanoaina o tulafono faaleaiga, le autu i tua atu, ma taunuuga mo le le usitaia. Afai e malie le tamaitiiti i le tulafono ona soli lea, e mafai e matua ona faamanatu ia te ia le tulafono ma taunuuga. E mafai e matua ona faaalia ma le manatu alofa o avanoa ua le maua. Ona le vaai tele lea o le tamaitiiti faapea o taunuuga o se faasalaga, e pei ona faaalia i lenei faataitaiga.

Tina:

E te manatua le tatou maliega e uiga i po o Aso Toonai ma taunuuga pe a e solia tulafono?

Afafine:

Ioe. E tatau ona ou i le fale i le sefululua, po o le a ou le mauaina le avanoa e tafao ai i le po o le Aso Toonai e sosoo ai.

Tamā:

O le a la le uiga o lena mea?

Afafine:

O le a ou le tafao i le po o le Aso Toonai a sau.

Tina:

E sa’o lelei. Ma te iloa na e fuafua e alu i se konaseti. Ma te lagona le faanoanoa o le a le mafai ona e alu. Na foliga mai e matua manaia lava.

O le taimi lava e talanoaina ai tulafono ma malilie i ai matua ma fanau, o nisi talanoaga ma toe iloiloga i taimi o se mea sese e le manaomia ma e ono faamalosia ai togafiti fuafuaina a fanau ia aloese ai mai o latou tiutetauave mo a latou amio. Ao tatau ona faamamafa atu e matua taunuuga na malilie i ai, e tatau ona taitaia i latou e le mafaufau lelei ma fai ni suiga pe a oo mai ni faamatalaga fou ma talafeagai.

Faaaoga le Faamasinoga Lelei

O amiosese laiti e le talafeagai ai le faaaogaina o taunuuga. O le talanoa atu i le tamaitiiti e ono lava lena. O amioga inosia ae saogalemu e sili pe a le amanaia. O le a vave lava ona tuua e fanau pe a le amanaia na ituaiga amio. O le gauai atu e ono faamalosia ai amio le lelei.

Aoaia i le Alofa

Na aoao mai e Peresitene James E. Faust o le Au Peresitene Sili le taua o le alofa ma le iloaina o le eseesega i fanau pe a aoai i latou: “O le aoaoina o le tamaitiiti, e faalagolago lava i ona uiga. Aua e tofu lava le tamaitiiti ma ona uiga faapitoa. O le aoaoga e aoga i le isi e le aoga i le isi. Ou te le iloa po o ai e lava lona poto e faapea mai ai ua mamafa le aoaiga pe ua mama foi, sei vagana lava matua o le fanau, o e sili ona alolofa ia te i latou. O lena mataupu e faapitoa lava i le taitaiga tatau a matua. O le aoaoga faavae lava o le aoaia o fanau, e tatau ona faia i le alofa nai lo le faasalaga.”7

O le tiutetauave taua lava a matua i le tausia o a latou fanau e le tatau ona faia i le saua. I le faaiuga o lenei aoaoga, e ono fesoasoani le faasoa atu o lenei fuaitau mai ia Peresitene Faust, na faamamafaina mai le taua o le aoaoina ma le avea ma matua lelei:

“E moni, e itiiti lava ni lui faaletagata e sili atu i le avea ma ni matua lelei, e itiiti foi ni avanoa e maua ai le olioli e sili atu i le avea mani matua lelei. E moni lava e leai se isi galuega e sili atu i lenei lalolagi nai le aoaoina o a tatou fanau ia matatau i le Atua, ia fiafia, ava, ma fai mea lelei. O le a iloa e matua e leai se fiafia e sili atu pe a ava fanau ia te i latou ma a latou aoaoga. O le sini lena o le olaga faamatua. Na molimau mai Ioane, “E leai sou fiafia e sili i lenei, pe a ou faalogo ua savavali lau fanau i le upu moni” (3 Ioane 1:4). I lou manatu, o le aoaoina, ma le tausia lelei o le fanau, e matua manaomia ai le faautauta, atamai, malamalama, loto maulalo, malosi, poto, faaleagaga, faapalepale, ma le galue malosi nai lo se isi lava lui e mafai ona tatou maua i le olaga. Ua matua tatau lava lenei tulaga, aua ua solia i lalo tulaga faavae o le ola mama ma le amiolelei i o tatou alalafaga. Ina ia maua ni aiga lelei ma le malolosi, e tatau ona aoao tulaga faatauaina, ma faia ni tulafono, ma tulaga faatonuina, ma ia tausisi i ai. E tele sosaiete e le lagolagoina matua i le aoaoina ma le faamamaluina o tulaga faatauaina lelei. E tele ni tu fou ua le faatauaina ai le ola mama, e toatele foi le autalavou i na sosaiete ua le iloa ni tulafono o le ola mama.

“Ona o le tele o sosaiete ua faaleagaina ma aveesea lo latou ola mama ma le tele foi o aiga ua malepelepe, e tasi lava lo tatou faamoemoega sili, o le uai atu o a tatou taumafaiga i le aoaoina o le isi tupulaga—o a tatou fanau ia. O le faia o lenei mea, e tatau ona tatou faamalosia faiaoga muamua o le fanau. O faiaoga sili ia i faiaoga uma, o matua ia ma isi tagata o le aiga, o mea sili ona lelei e tatau ona i ai i le aiga. E tatau ona tatou taumafai malosi i ala uma e faamalosia ai o tatou aiga ina ia tutu atu o ni olo malolosi e tetee atu i uiga leaga uma ua siomia ai i tatou. O le lotogatasi, fiafia, filemu, ma le alofa i le aiga, e mafai ona fesoasoani i fanau e maua ai le malosi e manaomia e feagai ai ma lui o le olaga.”8

Faamatalaga

  1. I le Conference Report, Oke. 2004, 103–4; po o le Liahona, Nov. 2004, 98.

  2. Greater Expectations: Overcoming the Culture of Indulgence in Our Homes and Schools (New York: Free Press Paperbacks, 1995), 19–20.

  3. Greater Expectations, 22–24.

  4. Gospel Doctrine, lom. 5. (Salt Lake City: Deseret Book, 1939), 286.

  5. I le Conference Report, Ape. 2003; 90; po o le Liahona, Me 2003, 85.

  6. What’s a Parent To Do?: Solving Family Problems in a Christlike Way (Salt Lake City: Deseret Book, 1997), 116.

  7. I le Conference Report, Oke. 1990, 41; po o le Liahona, Nov. 1990, 34.

  8. I le Conference Report, Oke. 1990, 40.

O matua e puipuia a latou fanau mai taunuuga leaga o amio sese ua faia e i latou se mea sese, i le puipuia o i latou mai le aoaoina o tulaga faatauaina o le usitai.

Lolomi