Hugna 46: Ang Pagkamartir: Ang Propeta Misilyo sa Iyang Pagpamatuod pinaagi sa Iyang Dugo

Hugna 46

Ang Pagkamartir: Ang Propeta Misilyo sa Iyang Pagpamatuod pinaagi sa Iyang Dugo

“Siya nagpuyo nga bantugan, ug siya namatay nga halangdon diha sa mga mata sa Dios ug sa iyang mga katawhan.”

Gikan sa Kinabuhi ni Joseph Smith

Ang tingtugnaw ug ang tingpamulak niadtong 1843–44 usa ka panahon sa grabe nga tensyon sa Nauvoo, dihang ang mga kaaway ni Joseph Smith midugang sa ilang mga paningkamot sa paglaglag kaniya ug sa Simbahan. Nasayud nga ang iyang mortal nga pangalagad hapit na matapos, ang Propeta kanunay nga nakighimamat sa mga sakop sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles sa pagpanudlo kanila ug sa paghatag kanila sa mga yawe sa priesthood nga kinahanglanon aron sa pagdumala sa Simbahan. Kini nga mga preparasyon gitapos sa usa ka miting uban sa mga Apostoles ug sa pipila ka mga suod nga kaubanan niadtong Marso 1844. Niining dili kasarangan nga konseho, ang Propeta misangon sa Napulog Duha sa pagdumala sa Simbahan human sa iyang kamatayon, mipasabut nga siya mitugyan diha kanila sa tanan nga mga ordinansa, katungod, ug mga yawe nga gikinahanglan sa pagbuhat sa ingon. “Akong ibalhin karon ang palas-anon ug responsibilidad sa pagpangulo niini nga simbahan gikan sa akong mga abaga nganha kaninyo,” siya miingon. Karon andama ang inyong mga kaugalingon ug pas-ana ang mga palas-anon sama sa kalalakin-an, kay ang Ginoo mopapahulay kanako sa makadiyot.”¹

Pagka Hunyo 10, 1844, si Joseph Smith, nga mayor sa Nauvoo, ug ang konseho sa siyudad sa Nauvoo mimando sa pagguba sa Nauvoo Expositor ug ang mantalaan diin kini gimantala. Ang Nauvoo Expositor usa ka anti-Mormon nga mantalaan nga nagdaot sa Propeta ug sa ubang mga Santos ug nanawagan alang sa pagsupak sa Balaod sa Nauvoo. Ang mga opisyales nahadlok nga ang pagmantala niini mohaling sa paglihok sa mga manggugubot. Agi og resulta sa aksyon nga gihimo sa mayor ug sa konseho sa siyudad, ang mga awtoridad sa Illinois mihimo og mga pasangil nga walay basihan sa kagubot batok sa Propeta, sa iyang igsoon nga si Hyrum, ug sa ubang mga opisyales sa siyudad sa Nauvoo. Ang gobernador sa Illinois, si Thomas Ford, mimando sa katawhan sa pag-atubang sa bista didto sa Carthage, Illinois, ang dapit sa sibil nga administrasyon, ug misaad kanila og proteksyon. Si Joseph nasayud nga kon siya moadto sa Carthage, ang iyang kinabuhi mamiligro gayud gikan sa mga manggugubot kinsa naghulga kaniya.

Nagtuo nga sila lamang ang gikinahanglan sa manggugubot, si Joseph ug Hyrum nakahukom nga mobiya ngadto sa Kasadpan pagpreserbar sa ilang mga kinabuhi. Pagka Hunyo 23, gilabang nila ang Suba sa Mississippi, apan wala madugay nianang adlawa, ang mga kaigsoonan gikan sa Nauvoo nakakita sa Propeta ug giingnan siya nga ang mga tropa moilog sa siyudad kon dili siya mosurender ngadto sa mga awtoridad sa Carthage. Kini giuyonan sa Propeta nga buhaton, sa panghinaut aron pagtagbaw sa gobyerno ug sa mga manggugubot. Pagka Hunyo 24, si Joseph ug Hyrum Smith nanamilit sa ilang mga pamilya ug misakay kuyog sa lain pang mga opisyales sa siyudad sa Nauvoo ngadto sa Carthage, boluntaryo nga mitahan sa ilang mga kaugalingon sa mga opisyales sa Carthage pagka sunod nga adlaw. Human ang managsoon gibuhian tungod sa piyansa alang sa nag-una nga pasangil, gipasanginlan sila og usa ka sayop nga pasangil nga sila nagluib sa ilang nasud [treason] batok sa nasud sa Illinois, gidakop, ug gipriso sa Bilanggoan sa Carthage aron maghulat sa husay. Sila si Elder John Taylor ug Willard Richards, mao lang ang mga sakop sa Napulog Duha kinsa wala magserbisyo og misyon, miboluntaryo nga motipon kanila.

Pagkahapon sa Hunyo 27, 1844, ang gamay nga grupo sa mga kaigsoonan hilum nga nanaglingkod ug magul-anon didto sa bilanggoan. Usa kanila mihangyo kang Elder Taylor, kinsa adunay maanindot nga tingog sa tenor, sa pagkanta kanila. Dayon ang iyang tingog milanog: “A poor wayfaring Man of grief hath often crossed me on my way, who sued so humbly for relief that I could never answer nay.”² Si Elder Taylor nahinumdum nga ang himno “miangay gayud sa among mga pagbati nianang panahona kay ang among mga espiritu tanan nagmasulub-on ug nagluya.’³

Wala madugay paglapas sa alas singko sa hapon, usa ka dako nga pundok sa mga manggugukod miatake sa bilanggoan, gipamusil ang mga tawo sa sulod. Sulod sa pipila ka minuto, ang mangil-ad nga buhat nahuman. Si Hyrum Smith maoy unang naigo ug namatay hapit diha-diha dayon. Si Elder Richards milagro nga nakaangkon lamang og mabaw nga samad; ug si Elder Taylor, bisan og grabe ang samad, nakalahutay ug wala madugay nahimong ikatulo nga Presidente sa Simbahan. Si Propeta Joseph midagan ngadto sa bintana ug gipusil ngadto sa kamatayon. Ang Propeta sa Pagpahiuli ug ang iyang igsoon nga si Hyrum misilyo sa ilang mga pagpamatuod pinaagi sa ilang dugo.

Mga Pagtulun-an ni Joseph Smith

Ang Dios nanalipod ni Joseph Smith hangtud ang iyang kalibutanon nga misyon nahuman.

Pagka Agosto 1842, si Joseph Smith miingon: “Ang akong mga pagbati sa pagkakaron mao nga, kay ang Ginoo hangtud karon mipreserbar sa akong kinabuhi, padayon Siya nga mopreserbar kanako, pinaagi sa hiniusa nga pag-ampo sa mga Santos, hangtud hingpit nako nga matuman ang akong misyon sa kinabuhi, ug sa kalig-on miestablisar sa dispensasyon sa kinatibuk-an nga priesthood sa kaulahiang mga adlaw, nga ang tanang gahum sa yuta ug sa impyerno dili gayud makabuntog kaniya.”⁴

Pagka Oktubre 1843, ang Propeta miingon: “Akong gipugngan ang tibuok kalibutan sa pagguba sa buhat sa Dios; ug ako nanagna nga wala gayud silay gahum sa pagpatay kanako hangtud ang akong buluhaton matuman, ug ako andam na nga mamatay.”⁵

Pagka Mayo 1844, ang Propeta miingon: “ang Dios manalipod kanako hangtud mahuman ang akong misyon.”⁶

Pagka Hunyo 1844, ang Propeta miingon: “Wala nako igsapayan ang akong kaugaligong kinabuhi. Andam na ako nga ihalad isip sakripisyo niini nga katawhan; kay unsa man ang mahimo sa atong mga kaaway? Mopatay lamang sa lawas, ug dayon ang ilang gahum anaa na sa utlanan. Barug nga malig-on, akong mga kahigalaan; ayaw og kahadlok. Ayaw pangandoy sa pagluwas sa inyong kinabuhi, kay siya kinsa mahadlok nga mamatay alang sa kamatuoran, mawagtangan sa kinabuhing dayon. Magpabilin nga matinud-anon hangtud sa katapusan, ug kita mabanhaw mahimong sama sa mga Dios, ug maghari sa gingharian nga celestial, mga kayutaan, ug mga kamandoan nga walay katapusan.”⁷

Sayo niadtong Hunyo 27, 1844, sa Bilanggoan sa Carthage, si Joseph Smith mihimo og dinali-dali nga sulat ngadto ni Emma Smith: “Ako andam na nga modawat sa akong dangatan, sayud nga ako nahatagan og kaangayan ug nakahimo sa tanan kutob sa mahimo. Ipadangat ang akong gugma ngadto sa akong mga anak ug sa tanan nakong mga higala … ; ug mahitungod sa pagluib sa nasod, ako wala gayud makahimo niini, ug sila walay ikapamatuod bisan usa ka panghitabo sa ingon nga matang, mao nga ikaw walay angay nga kahadlokan nga adunay dautang mahitabo kanamo bahin niana nga butang. Unta ang Dios manalangin kaninyong tanan. Amen.”⁸

Sa wala pa siya mamatay, si Joseph Smith mitugayan ngadto sa Napulog Duha ka mga Apostoles sa matag yawe sa priesthood ug gahum nga gisilyo diha kaniya sa Ginoo.

Si Wilford Woodruff, ang ikaupat nga Presidente sa Simbahan, nakahinumdum: “Si [Joseph Smith] nagpalabay sa iyang katapusan nga tingtugnaw sa iyang kinabuhi, mga tulo o upat ka bulan, uban sa korum sa Napulog Duha sa pagpanudlo kanila. Dili lang kay pipila lamang ka oras ang pagpangalagad ngadto kanila sa mga ordinansa sa ebanghelyo; apan siya migahin sa iyang adlaw human sa laing adlaw, semana human sa laing semana, sa pagpanudlo kanila ug sa uban sa mga butang sa gingharian sa Dios.”⁹

Si Wilford Woodruff miingon mahitungod sa miting ni Joseph Smith uban sa mga Apostoles niadtong Marso 1844: “Nakahinumdum ako sa katapusan nga pagpamulong nga sukad gihatag ni [Joseph Smith] diri kanamo sa wala pa siya mamatay…. Nagbarug siya sulod sa mga tulo ka oras. Ang kwarto napuno og ingon sa nagaut-ut nga kalayo, ang iyang nawong tin-aw nga masanag, ug siya gisul-uban sa gahum sa Dios. Siya mipasabut kanamo sa among mga katungdanan. Siya mipasabut kanamo sa kahingpitan niining mahinungdanon nga buluhaton sa Dios; ug sa iyang pagpamulong kanamo siya miingon: ‘akong gisilyo dinhi sa akong ulo ang matag yawe, matag gahum, matag baruganan sa kinabuhi ug kaluwasan nga sukad gihatag sa Dios ngadto sa tawo kinsa nakapuyo sukad sa ibabaw niini nga yuta. Ug kini nga mga baruganan ug kini nga Priesthood ug gahum nahilakip niining mahinungdanon ug katapusan nga dispensasyon diin ang Dios sa Kalangitan miandam sa Iyang mga kamot sa pag-establisar dinhi sa kalibutan. Karon,’ miingon siya, ngadto sa Napulog Duha, ‘Akong gisilyo diha sa inyong mga ulo ang matag yawe, matag gahum, ug ang matag baruganan diin ang Ginoo misilyo diri sa akong ulo.’ Ug sa pagpadayon, siya miingon, ‘taas na ang akong pagpuyo—hangtud niining panahona—Dinhi na ako taliwala niining mga tawhana ug sa mahinungdanon nga buluhaton ug paghago alang sa katubsanan. Nagtinguha ako nga mabuhi aron makita kining Templo nga mobarug. Apan dili gayud ako mabuhi aron makita kini nga kompleto na; apan kamo makakita—kamo makakita.’ …

“Human mamulong ngari kanamo sa ingon niini nga paagi miingon siya: ‘Sultihan ko kamo, ang palas-anon sa gingharian anaa na karon sa inyong mga abaga; ilibot kini ninyo sa tibuok kalibutan, ug kon dili kamo mohimo niini kamo panghimarauton.’ ”¹⁰

Mga Sakop sa Korum sa Napulog Duha mirekord: “Kami, ang [Napulog Duha], … didto niadto nga konseho sa may katapusan nga bulan sa Marso kaniadtong [1844], nga gihimo didto sa Siyudad sa Nauvoo….

“Niini nga konseho, si Joseph Smith ingon og luya sa espiritu, ug gigamit ang kagawasan sa pagpahayag ngari kanamo sa iyang tinud-anay nga gibati …. ‘Kaigsoonan, ang Ginoo miingon kanako nga dalion ang buluhaton diin kita nahiapil…. Ang pipila sa importante nga mga talan-awon duol na nga mahitabo. Basin tingali ang akong mga kaaway mopatay kanako. Ug kon ugaling buhaton gayud nila, ug ang mga yawe ug gahum nga ania kanako dili mahatag diha kaninyo, mawala kini sa kalibutan. Apan kon magmalampuson man ako sa pagbutang niini diha sa inyong mga ulo, diha mahimo na akong mahulog nga usa ka biktima ngadto sa mga mamumuno nga mga kamot kon itugot na kini sa Dios, ug makabiya ako uban sa tanang kalipay ug katagbawan, sa kasayuran nga ang buluhaton natuman na, ug ang pundasyon natukod diin ang gingharian sa Dios pagatukuron niini nga dispensasyon sa kahingpitan sa panahon.

“‘Diha sa mga abaga sa Napulog Duha kinahanglan nga ang responsibilidad sa pagpangulo sa simbahan anaa dayon mopatong hangtud nga kamo mopili ug lain nga mosunod kaninyo. Ang inyong mga kaaway dili makapatay kaninyong tanan sa usa ka higayon, ug kon aduna man kaninyo ang mapatay, makapatong kamo sa inyong mga kamot ngadto sa uban ug pulihan ang inyong korum. Sa ingon kini nga gahum ug mga yawe magpadayon dinhi sa yuta.”…

“Dili gayud namo makalimtan ang iyang mga pagbati o ang iyang mga pulong niini nga okasyon. Human siya nakapamulong, mipadayon siya sa paglakaw sa hawanan, nga nag-ingon: ‘Tungod kay ako na nga nabalhin ang mga palas-anon gikan sa akong mga abaga, gibati nako ang kagaan sama sa usa ka sungsong. Gibati nako ang kagawasnon. Nagpasalamat ako sa akong Dios alang niini nga pagkahaw-as.’ ”¹¹

Si Parley P. Pratt, usa ka sakop sa Korum sa Napulog Duha, misulat: “Kining talagsaon ug maayo kaayo nga tawo gigiyahan, sa wala pa siya mamatay, sa pagpundok sa Napulog Duha, sa matag karon og unya, ug sa pagpanudlo kanila sa tanang butang nga may kalabutan sa gingharian, mga ordinansa, ug pangagamhanan sa Dios. Sa kasagaran makabantay siya nga siya nagtukod sa pundasyon, apan kini magpabilin alang sa Napulog Duha sa pagkompleto sa bilding. Miingon siya, ‘wala ako masayud; apan sa ubang hinungdan ako giawhag sa pagdali sa akong mga pagpangandam, ug sa pagtugyan ngadto sa Napulog Duha sa tanan nga mga ordinansa, mga yawe, mga pakigsaad, mga endowment, ug mga ordinansa sa priesthood sa pagsilyo, ug mao nga gihatag kanila ang sumbanan sa tanang butang kalabut sa sanktwaryo [ang templo] ug ang endowment diha niini.’

“Sa nahimo na niya kini, nalipay siya kaayo; kay, miingon siya, ang Ginoo andam na sa pagbutang sa palas-anon diha sa inyong mga abaga ug mopapahulay kanako sa makadiyot; ug kon ila man ako nga mapatay, mipadayon siya, ang gingharian sa Dios magpadayon, ingon nga ako karon natapos na sa buluhaton nga gisangon kanako, pinaagi sa akong pagtugyan diha kaninyo sa tanang mga butang alang sa katukuran sa gingharian sumala sa langitnon nga panan-awon, ug sa sumbanan nga gipakita kanako gikan sa langit.”¹²

Si Brigham Young, ikaduha nga Presidente sa Simbahan, nagtudlo: “Si Joseph mitugyan dinhi sa among mga ulo sa tanang mga yawe ug mga gahum nga nahilakip sa pagka Apostoles diin iya usab mismo nga gihuptan sa wala pa siya kuhaa, ug walay tawo o pundok sa mga katawhan nga makapanghilabot ni Joseph ug sa Napulog Duha niini nga kalibutan o sa kalibutan nga moabut. Unsa ka makanunayon si Joseph nga moingon ngadto sa Napulog Duha, ‘ako na nga gitukod ang pundasyon ug kamo motukod gikan niini, kay diha sa inyong mga abaga nag-agad ang gingharian.’ ”¹³

Si Propeta Joseph Smith ug iyang igsoon si brother Hyrum nagpuyo nga dungganan ug namatay nga dungganan tungod sa ilang mga pagpamatuod sa ebanghelyo.

Sumala sa nakasulat diha sa Doktrina ug mga Pakigsaad 135:1–6, si John Taylor, samtang nagserbisyo isip usa ka sakop sa Korum sa Napulog Duha, misulat: “Aron pagsilyo sa pagpamatuod niini nga basahon ug sa basahon ni Mormon, kami nagpahibalo sa pagkamartir nila ni Joseph Smith ang Propeta, ug Hyrum Smith ang Patriarch. Sila gipusil sa Bilanggoan sa Carthage, sa ika-27 sa Hunyo, 1844, sa mga alas singko sa hapon, sa mga armado nga manggugubot nga panon—nga pinintalan og itom—nga gikan sa 150 ngadto sa 200 ka mga tawo. Si Hyrum mao ang gipusil pag-una ug inanay nga natumba, nagtuaw: Ako usa ka patay nga tawo! Si Joseph milukso gikan sa bintana, ug gipusil patay diha sa pagpaningkamot, nagtuaw: O Ginoo akong Dios! Silang duha gipusil human sila mamatay, sa usa ka walay kalooy nga paagi ug silang duha naigo sa upat ka mga bala.

“Si John Taylor ug Willard Richards, duha sa Napulog Duha, mao lamang ang mga tawo diha sa lawak niana nga panahon; ang una nasamdan sa mabangis nga paagi uban sa upat ka mga bala, apan sukad niana naulian; ang ulahi, pinaagi sa kalooy sa Dios, nakaikyas, walay bisan lungag sa iyang kupo.

“Si Joseph Smith, ang Propeta ug Manalagna sa Ginoo, nakahimo og daghan pa, gawas lamang kang Jesus, alang sa kaluwasan sa mga tawo niini nga kalibutan, kay ni bisan kinsa nga tawo nga nakapuyo dinhi. Sulod sa mubo nga panahon sa kawhaan ka mga tuig, siya nakapatungha sa Basahon ni Mormon, diin siya mihubad pinaagi sa gasa ug gahum sa Dios, ug mihimo sila nga mga paagi sa pagmantala niini ngadto sa duha ka mga dagko nga kayutaan; nakapadala sa kahingpitan sa walay katapusan nga ebanghelyo, diin kini naglangkob, ngadto sa upat ka mga dapit sa yuta; nakapatungha sa mga pagpadayag ug mga sugo nga naglangkob niini nga basahon sa Doktina ug mga Pakigsaad, ug daghan nga ubang maalamon nga mga kalig-unan ug mga panudlo alang sa kaayohan sa mga katawhan; nagpundok og daghang kaliboan nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, naghimo og usa ka dako nga siyudad, ug nagbilin og usa ka dungog ug ngalan nga dili mamatay. Siya nagpuyo nga bantugan, ug siya namatay nga halangdon diha sa mga mata sa Dios ug sa iyang mga katawhan; ug sama sa kasagaran nga pinili sa Ginoo sa karaan nga mga panahon, nakasilyo sa iyang misyon ug sa iyang mga buhat uban sa iyang kaugalingon nga dugo; ug ingon man ang iyang igsoon nga lalaki nga si Hyrum. Sa kinabuhi sila wala mabahin ug sa kamatayon sila wala mabulag!

“Sa diha nga si Joseph miadto sa Cartgage aron pagtugyan sa iyang kaugalingon ngadto sa mga gikinahanglan sa balaod, duha o tulo ka adlaw sa wala pa siya gipatay, siya miingon: ‘Ako moadto sama sa usa ka karnero ngadto sa ihawanan; apan ako malinawon ingon sa kabuntagon sa ting-init; ako adunay tanlag nga walay sala ngadto sa Dios, ug ngadto sa tanan nga mga tawo. Ako mamatay nga walay sala ug kini ikasulti pa mahitungod kanako—siya gituyo pagbuno sa walay kalooy.’—sa sama nga buntag, human makaandam si Hyrum sa paglakaw—maingon ba kini ngadto sa ihawan? oo, kay kini mao—siya mibasa sa mga mosunod nga paragrap, duol sa katapusan sa ikanapulog duha nga kapitulo sa Ether, diha sa Basahon ni Mormon, ug gipakli ang dahon niini:

“Ug nahinabo nga ako nag-mpo ngadto sa Ginoo nga siya mohatag ngadto sa mga Hentil og grasya, nga sila unta makaangkon og gugma nga putli. Ug nahinabo nga ang Ginoo miingon ngari kanako: Kon sila walay gugma nga putli dili igsapayan nganha kanimo, ikaw nagmatinud-anon; busa ang imong mga saput pagahimoon nga limpyo. Ug tungod kay ikaw nakakita sa imong kahuyang, ikaw himoon og malig-on, gani ngadto sa paglingkod sa dapit diin Ako nag-andam diha sa mga mansyon sa akong Amahan. Ug karon ako … manamilit ngadto sa mga Hentil; oo, ug usab ngadto sa akong mga kaigsoonan kinsa akong gihigugma, hangtud nga kita magkita sa atubangan sa hukmanan ni Kristo, diin ang tanan nga mga tawo masayud nga ang akong mga saput walay lama sa inyong dugo. [Ether 12:36–38.] Ang mga saksi karon patay na, ug ang ilang testamento gigamit.

“Si Hyrum Smith kap-atan ug upat ang panuigon sa Pebrero, 1844, ug si Joseph Smith katloan ug walo sa Disyembre, 1843; ug sukad diha ang ilang mga ngalan nahan-ay taliwala sa mga martir sa relihiyon; ug ang magbabasa sa matag nasud mapahinumduman nga ang Basahon ni Mormon, ug kini nga basahon sa Doktrina ug mga Pakigsaad sa simbahan, nagbili sa labing mahal nga dugo sa ikanapulo ug siyam ka gatusan aron sa pagpadala kanila ngadto alang sa kaluwasan sa usa ka dautan nga kalibutan; ug nga kon ang kalayo makadaut sa usa ka buhi nga kahoy alang sa himaya sa Dios, unsa kasayon nga kini mosunog sa uga nga mga kahoy aron paghugas sa ubasan gikan sa pagkadunot. Sila nagpuyo alang sa himaya; sila nagpakamatay alang sa himaya; ug ang himaya mao ang ilang walay katapusan nga ganti. Gikan sa panahon ngadto sa lain nga panahon ang ilang mga ngalan mahinumduman ngadto sa kaliwatan ingon og mga mutya alang sa gibalaan..”¹⁴

Si Joseph Smith mituman sa iyang kalibutanon nga misyon ug misilyo sa iyang pagpamatuod pinaagi sa iyang dugo.

Si Brigham Young namahayag: “Bisan og ang mga kaaway adunay gahum sa pagpatay sa atong propeta, nga mao ang, pagpatay sa iyang lawas, wala ba siya makahimo sa tanan nga anaa sa iyang kasingkasing sa paghuman sa iyang panahon? Iya nga nabuhat, sigun sa akong piho nga kahibalo.”¹⁵

Si Brigham Young nagtudlo usab: “Kinsa ang miluwas ni Joseph Smith gikan sa mga kamot sa iyang mga kaaway sa adlaw sa iyang pagkamatay? Ang Dios; bisan kon siya balik-balik nga gidala ngadto haduol sa iyang kamatayon, aron diha sa tawhanong pagtan-aw wala nay paglaum nga maluwas. Sa dihang didto siya sa bilanggoan sa Missouri, ug walay tawo nga nagdahum nga siya makalingkawas gikan sa ilang mga kamot, ania kanako ang pagtuo ni Abraham, ug giingnan ang Kaigsoonan samtang ang Ginoo buhi, makalingkawas siya gikan sa iyang mga kamot. Bisan kon siya nanagna nga dili siya mabuhi hangtud sa 40 nga edad, bisan pa man kami malipayon sa panghinaut nga unta sayop kadto nga panagna, ug unta makig-uban siya kanamo sa hangtud. Nagtuo kami nga ang among hugot nga pagtuo makapakgang niadto, apan nangasayop kami—siya sa kaulahian nahimong usa ka martir sa iyang relihiyon. Miingon ako walay sapayan; karon ang pagpamatuod anaa na sa kinatibuk-an nga kusog; iya kini nga gisilyohan pinaagi sa iyang dugo.”¹⁶

Si Wilford Woodruff mipamatuod: “Kasagaran ako nga adunay lahi nga pagbati kabahin sa iyang kamatayon ug ang pamaagi diin ang iyang kinabuhi gikuha. Gibati nako nga kon … si Joseph makaangkon sa iyang tinguha, unta makauna siya padulong sa Rocky Mountains. Apan sukad niadto ako nang hingpit nga gidawat ang kamatuoran nga kadto nahitabo sumala sa programa sa Dios, nga kadto gikinahanglan kaniya, isip pangulo niini nga dispensasyon, nga siya kinahanglan nga mosilyo sa iyang pagpamatuod pinaagi sa iyang dugo, ug moadto dayon sa kalibutan sa mga espiritu, naggunit sa mga yawe niini nga dispensasyon, aron pag-abli sa misyon nga karon gipalihok pinaagi sa pagsangyaw sa Ebanghelyo didto sa ‘bilanggoan sa mga espiritu.’”¹⁷

Si Joseph F. Smith, ikaunom nga Presidente sa Simbahan, nagtudlo: “Unsa man ang natudlo ngari kanato sa pagkamartir [ni Joseph ug Hyrum Smith]? Ang usa ka mahinungdanon nga leksyon nga ‘ang tugon moabut lamang inig-abut na sa kamatayon, sanglit dili man kini magapulos samtang buhi ang naghimo niini’ (Mga Hebreohanon 9:16) aron mahimo kini nga mas mapuslanon. Mao nga ang dugo sa mga martir sa pagkatinuod maoy binhi sa Simbahan. Ang Ginoo mitugot niana nga sakripisyo aron ang pagpamatuod niadtong mga mahiyason ug matarung nga mga tawo mobarug isip usa ka saksi batok sa hiwi ug dautan nga kalibutan. Ug, usab, mga ehemplo sila sa talagsaon nga gugma diin ang Manunubos namulong: ‘Walay bisan kinsa nga may gugma nga labaw pa niini, nga ang usa ka tawo magahalad sa iyang kinabuhi sa pagpakamatay alang sa iyang mga higala.’ (Juan 15:13.) Kini ang talagsaon nga gugma nga ilang gipakita ngadto sa mga Santos ug ngadto sa kalibutan; kay sila nakahibalo ug mipahayag sa ilang konbiksyon, sa wala pa nila sugdi ang ilang panaw padulong sa Carthage, nga sila mipaingon sa ilang kamatayon…. Ang ila nga kaisug, ilang hugot nga pagtuo, ang ilang gugma alang sa katawhan walay kinutuban, ug ilang gihatag ang tanan nga anaa kanila alang sa ilang mga katawhan. Ang ingon nga debosyon ug gugma walay gibilin nga pagduhaduha diha sa mga hunahuna niadtong kinsa nakatagamtam sa pakig-uban sa Balaang Espiritu nga kining maayo nga mga tawo ug matinud-anon, mao gayud sa pagkatinuod ang adunay katungod nga mga sulugoon sa Ginoo.

“Kini nga pagmartir mao kanunay ang inspirasyon sa mga tawo sa Ginoo. Nakatabang kini kanila sa ilang inadlaw nga mga pagsulay, nakahatag kini kanila og kaisug sa ilang tagsa-tagsa nga mga pagsulay; nakahatag kini kanila og kaisug aron mapadayon ang usa ka dalan ngadto sa pagkamatarung ug aron masayud ug sundon ang kamatuoran, ug kinahanglan mahuptan kanunay sa sagrado nga panumduman sa Ulahing adlaw nga mga Santos kinsa nakakat-on sa mahinungdanon nga kamatuoran nga ang Dios nagpadayag pinaagi sa Iyang sulugoon, nga si Joseph Smith.”¹⁸

Si George Albert Smith, ang ikawalo nga Presidente sa Simbahan, namahayag: “Si Joseph Smith mihimo sa iyang misyon; ug sa dihang miabut na ang panahon nga iya nang gikaatubang ang kamatayon, siya miingon, ‘ako moadto sama sa usa ka karnero ngadto sa ihawanan, apan ako malinawon ingon sa kabuntagon sa ting-init. Aduna akoy tanlag nga walay sala ngadto sa Dios ug ngadto sa tanan nga mga katawhan. Kon sila mokuha sa akong kinabuhi, ako mamatay nga walay sala, ug ang akong dugo mosinggit gikan sa ilawom sa yuta alang sa panimalos, ug kini ikasulti pa mahitungod kanako, “Siya gituyo pagbuno sa walay kalooy.” ’ [Tan-awa sa D&P 135:4.] Wala siya mahadlok nga mobarug atubangan sa malipayon nga hukmanan sa atong Amahan sa Langit ug manubag sa mga binuhatan nga gibuhat sa lawas. Wala siya mahadlok nga moatubang sa mga pasangil nga gibuhat batok kaniya, nga siya nanglingla sa mga katawhan ug sa giingon nga dili makiangayon nga pagdala kanila. Wala siya mahadlok sa sangputanan sa iyang misyon sa kinabuhi, ug ang katapusan nga kalampusan sa buluhaton diin siya nasayud nga gikan kini sa balaan nga tinubdan, diin iyang gihatag ang iyang kinabuhi.”¹⁹

Si Gordon B. Hinckley, ang ika kinse nga Presidente sa Simbahan mipamatuod: “Sigurado kaayo si [Joseph Smith] sa katuyoan nga iyang gipangulohan, sigurado kaayo sa iyang balaanong hinatag nga buluhaton, nga iya kining gihatagan og bili labaw pa sa iyang kaugalingong kinabuhi. Uban sa iyang mapanagnaon nga kahibalo sa umaabut niya nga kamatayon, gitahan niya ang iyang kaugalingon ngadto sa mohatod kaniya nga walay panalipod ngadto sa mga kamot sa manggugubot. Iyang gisilyohan ang iyang pagpamatuod pinaagi sa dugo sa iyang kinabuhi.”²⁰

Mga Sugyot alang sa Pagtuon ug Pagtudlo

Hunahunaa kini nga mga ideya samtang kamo magtuon niini nga hugna o samtang kamo mangandam sa pagtudlo. Alang sa dugang nga tabang, tan-awa sa mga pahina vii–xiii.

Sa duol na ang ilang kamatayon si Joseph ug Hyrum Smith, si Elder John Taylor mikanta og “A Poor Wayfaring Man of Grief ” (pahina 643). Basaha o kantaha ang mga pulong niini nga himno (Hymns, nu. 29), ug hunahunaa kon unsay kalambigitan niini sa kinabuhi ni Propeta Joseph Smith. Ngano nga kini usa man ka haum nga himno ubos niadto nga mga kahimtang?
Ribyuha ang mga pulong nga nagpamatuod nga si Joseph Smith mitugyan sa mga yawe sa priesthood ngadto sa Napulog Duha ka mga Apostoles (mga pahina 644–48). Sa inyong hunahuna ngano kaha nga ang mga Apostoles mibati nga importante ang pagpamatuod niini nga mga kasinatian? Unsa man ang inyong pagpamatuod kabahin sa pagpuli sa Kapangulohan sa Simbahan?
Tun-i ang asoy ni John Taylor kabahin sa pagkamartir ni Joseph ug Hyrum Smith (mga pahina 648–50). Unsaon ninyo sa pagdepensa sa mga pulong nga si Joseph Smith “nakahimo og daghan pa, gawas lamang kang Jesus, alang sa kaluwasan sa mga tawo niini nga kalibutan, kay ni bisan kinsa nga tawo nga nakapuyo dinhi”? Sa wala pa moadto sa Bilanggoan sa Carthage, si Hyrum mibasa sa Ether 12:36–38 ug gitak-upan ang kasulatan. Sa unsa nga mga paagi kini nga mga pulong magamit ngadto ni Joseph ug Hyrum? Unsa ang inyong mga pagbati samtang inyong gihunahuna ang mga sakripisyo nga gihimo ni Joseph ug Hyrum Smith alang sa ilang mga pagpamatuod ni Jesukristo?
Basaha ang mga pagpamatuod sa mga propeta sa ulahing mga adlaw diha sa mga pahina 650–53. Unsang mga pulonga sa pasalamat ug pagpamatuod ang inyong ikadugang sa ilaha?

May Kalabutan nga mga Kasulatan: Mga Hebreohanon 9:16–17; D&P 5:21–22; 98:13–14; 112:30–33; 136:37–40

mob at Carthage Jail — Pagkahapon sa Hunyo 27, 1844, usa ka manggugubot miatake sa Carthage, Illinois, mipatay sa Propeta nga si Joseph Smith ug Hyrum Smith.

Joseph teaching — Si Wilford Woodruff, ang ikaupat nga Presidente sa Simbahan, nakahinumdum: “Si [Joseph Smith] nagpalabay sa iyang katapusan nga tingtugnaw sa iyang kinabuhi, mga tulo o upat ka bulan, uban sa korum sa Napulog Duha sa pagpanudlo kanila…. Siya migahin sa matag adlaw, matag semana ug matag bulan.”