Boyingisi

Malongi mpe Mayokani ezali bosangani ya bimoniseli uta na Nzambe mpe mayebisi oyo efulami, epesami mpo na botongi mpe bokambami ya bokonzi ya Nzambe na mabele na mikolo ya nsuka. Atako mingi ya biteni etindamaki na bandimi ya Eklezia ya Yesu Klisto ya Basantu ba Mikolo mya Nsuka, bitinda, makebisi, mpe malendisi ezali mpo na litomba ya bato ya lolenge nyonso mpe ezali na libiangi mpo na bato nyonso epayi nyonso ete bayoka mongongo ya Nkolo Yesu Klisto, kolobaka na bango mpo na bolamu na bango ya ntango mpe lobiko na bango ya libela.

Mingi ya bimoniseli kati na liboke ya nkoma oyo ezwamaki na nzela ya Joseph Smith Mwana profeta mpe mokambi ya yambo ya Eklezia ya Yesu Klisto ya Basantu ba Mikolo mya Nsuka. Mosusu epesamaki na nzela ya balandi na ye kati na Bokambi (tala mitu ya Mal&May 135, 136, mpe 138, mpe Mayebisi ya Bakambi 1 mpe 2).

Buku ya Malongi mpe Mayokani ezali moko ya makomi minene ya Eklezia elongo na Biblia Esantu, Buku ya Mormon, mpe Liyaka ya Ntalo Monene. Nzokande, Malongi mpe Mayokani ezali se moko mpo ezali bobongoli ya nkoma ya kala te, kasi ebandeli ya buku ezali ya ntango ya sika mpe epesamaki na Nzambe na nzela ya baprofeta na Ye, oyo baponamaki mpo na bozongisi ya mosala na Ye mosantu mpe botongi ya bokonzi ya Nzambe na mabele na mikolo oyo. Kati na bimoniseli yango, moko na moko akoyoka mongongo ya pete kasi ya sikisiki ya Nkolo Yesu Klisto, kolobaka lisusu kati na eleko oyo ya litondi ya ntango; mpe mosala oyo ebandi kati na yango ezali ya bomilengeli mpo na boyei na Ye ya mibale, na bokokisami mpe na boyokani na maloba ya baprofeta basantu nyonso uta na ebandeli ya mokili.

Joseph Smith Mwana abotamaki na mokolo ya ntuku mibale na misato ya sanza ya zomi na mibale ya mobu 1805, na Sharon, na etuka ya Windsor, Vermont. Na ntango ya bolenge na ye, akendaki elongo na libota na ye na Manchester, na westi ya New York. Ezalaki na ntango azalaki kofanda penepene ya Manchester na eleko ya bobimi ya milona ya 1820, ntango azalaki na mibu zomi na minei, nde azwaki limoni na ye ya yambo, kati na oyo wapi Nzambe, Tata ya Seko, mpe Mwana na Ye Yesu Klisto babimelaki Ye na bomoto. Ayebisamaki na limoni oyo ete Eklezia ya Yesu Klisto ya solo oyo etongamaka na ntango ya makomi ya Boyokani ya Sika, mpe oyo esalelaka litondi ya nsango malamu, ezalaki lisusu te awa na mabele. Mamonisi mosusu ya Nzambe elandamaki kati na oyo wapi ateyamaki na banjelu baike; elakisamaki epayi na ye ete Nzambe azali na mosala moko eleki malamu ya kopesa ye kosala na mabele mpe ete na nzela na ye Eklezia ya Yesu Klisto esengeli kozongisama na mabele.

O botamboli ya ntango, Joseph Smith akokaki na lisalisi uta na Nzambe kobongola mpe kobimisa Buku ya Mormon. Na ntango moko wana, ye mpe Oliver Cowdery bakulisamaki na Bonganganzambe ya Alona na Yoane Mobatisi na sanza ya mitano ya mobu 1829 (tala Mal&May 13), mpe kala mingi te nsima ya wana bakulisamaki na Bonganganzambe ya Melikisedeki na Bapostolo ya kala Petelo, Yakobo, mpe Yoane (tala Mal&May 27:12). Makuli mosusu elandaki kati na oyo wapi bafungola ya bonganganzambe epesamelaki bango na Mose, Eliya, Eliyasi, mpe baprofeta mingi ya kala (tala Mal&May 110; 128:18, 21). Makuli oyo ezalaki, solo, bozongisi ya likoki ya Nzambe epayi ya moto na mabele. Na mokolo ya motoba ya sanza ya minei ya mobu 1830, na bokambami ya Nzambe, Profeta Joseph Smith abongisaki Eklezia, mpe na yango nde Eklezia ya solo ya Yesu Klisto ezali mbala moko lisusu koyangela lokola lingomba kati na bato, na likoki ya koteya nsango malamu mpe kosala makuli ya lobiko. (Tala Mal&May 20 mpe Liyaka ya Ntalo Monene, Joseph Smith—Mambi ya Kala 1.)

Bimoniseli ya bule oyo ezwamaki na boyanoli ya losambo, na ntango ya mposa, mpe ebimaki lokola makambo ya solo na bomoi mpenza na kosalelaka bato ya solo. Profeta mpe baninga na ye ya lingomba, balukaki bokambi ya Nzambe mpe bimoniseli oyo elakisi ete bazwaki yango. Kati na bimoniseli yango, moko moko amoni bozongisi mpe bokoli ya nsango malamu ya Yesu Klisto mpe ebandeli ya eleko ya litondi ya ntango. Botamboli ya Eklezia epayi na westi uta na New York mpe Pennsylvania kokende na Ohio, na Missouri, na Illinois, mpe mpo na kosukisa na Eziba Monene oyo ya Amerika ya westi mpe bitumba makasi ya Basantu na komekaka kotonga Siona na mabele na ntango oyo ya sika elakisamaki lisusu kati na bimoniseli oyo.

Ebele ya biteni ya yambo etali makambo ya bobongoli mpe emoniseli ya Buku ya Mormon (tala biteni 3, 5, 10, 17, mpe 19). Biteni ndambo ya nsima etalisi mosala ya Profeta Joseph Smith na kosalaka bobongoli moko ya Biblia oyo efulami, na ntango wana mingi ya biteni ya malongi minene ezwamaki (tala, na ndakisa, biteni 37, 45, 73, 76, 77, 86, 91, mpe 132, oyo moko moko ezali na mokangano ya semba na bobongoli ya Biblia).

Kati na bimoniseli yango, malongi ya nsango malamu emonisami elongo na ndimbola mpo na oyo etali makambo ya ntina monene lokola oyo ya lolenge ya Bonzambe, epayi wapi moto awuti, bosolo ya bozali ya Satana, ntina ya bomoi ya kufa, ntina ya botosi, ntina ya koyambola, misala ya Molimo Mosantu, makuli mpe makokisi oyo etali lobiko, nsuka ya mabele, ezalela ya moto na mikolo mikoya, nsima ya Bosekwi mpe Bosambisi, bokangisami ya seko ya libala, mpe bozalani ya seko ya libota. Lisusu, bokoli moke moke na lolenge ya kokamba Eklezia etalisami na libiangi ya baepisikopo, Bokambi ya Yambo, Lisanga ya Bazomi na mibale, mpe Bantuku sambo mpe bobongisami ya misala ya bokambi mpe masanga makoki mosusu. Mpo na kosukisa, litatoli oyo epesameli na ntina ya Yesu Klisto—bonzambe na Ye, bonkumu na Ye, bobongi nie na Ye, bolingo na Ye, mpe nguya na Ye ya bosikoli—ekopesa buku oyo motuya monene na libota ya bato nyonso mpe “motuya ya Eklezia koleka bozwi ya Mabele mobimba” (tala moto ya Mal&May 70).

Bimoniseli yango ekomamaki na ebandeli na bakomeli ya Joseph Smith, mpe bandimi ya Eklezia bakabolaki na esengo nyonso bakopi ekomamaki na maboko moko na mosusu. Mpo na kosala lisolo ya makomi ya kosalela ntango nyonso, bakomeli babakisaki bimoniseli oyo kati na buku ya masolo ya makomi ekomami na maboko, oyo bakambi ya Eklezia basalelaki mpo na kolengela bimoniseli basengelaki kobimisa na masini. Joseph mpe Basantu ya ebandeli batalelaki bimoniseli yango lolenge batalelaki Eklezia: na bomoi, kokolaka, mpe kobongaka elongo na kobakisama ya emoniseli. Bayebaki lisusu ete mabunga ya kozanga kokana ekokaki kosalema na mosala ya kokoma bimoniseli yango mpe kolengela yango mpo na kobimisa yango na buku. Boye, likita moko ya Eklezia esengaki Joseph Smith na 1831 “kosembola mabunga to bafoti yango, oyo akokaki komona na nguya ya Molimo Mosantu.”

Nsima ya kotala mpe kosembola bimoniseli yango, bandimi ya Eklezia na Missouri babandaki kobimisa buku moko na nkombo ya A Book of Commandments for the Government of the Church of Christ (Buku ya Mitindo mpo na Kokamba Eklezia ya Klisto), oyo ezali na bimoniseli mingi ya Profeta na ebandeli. Bomeki oyo ya liboso mpo na kobimisa bimoniseli na buku ekomaki nzokande na nsuka, ntango ngulupa ya bato ya mobulu babebisaki esika ya mosala ya kobimisa buku ya Basantu na Etuka ya Jackson na mokolo ya 20, sanza ya sambo ya mobu 1833.

Nsima ya koyoka nsango ya kobebisama ya esika ya mosala ya kobimisa babuku, Joseph Smith mpe bakambi mosusu ya Eklezia babandaki kolengela kobimisa bimoniseli na buku na Kirtland, Ohio. Mpo na kosembola lisusu mabunga yango, kobongisa maloba, mpe kondima bokoli kati na malongi mpe libongisi ya Eklezia, Joseph Smith alengelaki kokoma maloba ya ndambo ya bimoniseli mpo na kobongisa bobimisi ya buku yango na mobu 1835 lokola Doctrine and Covenants of the Church of the Latter Day Saints (Malongi mpe Mayokani ya Eklezia ya Basantu ya Mikolo ya Nsuka). Joseph Smith apesaki ndingisa ete buku mosusu ya Malongi mpe Mayokani ebimisama, oyo babimisaki kaka sanza moko nsima ya liwa ya Profeta lokola martiru na 1844.

Basantu ya Mikolo ya Nsuka ya ebandeli batuyaki bimoniseli yango mpe botalaki yango lokola bitinda uta na Nzambe. Na libaku moko na nsuka ya 1831, bampaka mingi ya Eklezia bapesaki litatoli ya lipombo ete Nkolo asili kotatola na milimo na bango bosolo ya bimoniseli yango. Litatoli oyo ebimisamaki na emoniseli ya Malongi mpe Mayokani ya 1835 lokola litatoli ekomami na Bapostolo Zomi na Mibale.

Litatoli ya
Bapostolo Zomi na mibale na Bosolo ya
Buku ya Malongi mpe Mayokani

Litatoli ya Banzeneneke ya Buku ya Mitindo ya Nkolo, mibeko oyo kani Apesaki na Eklezia na ye na nzela ya Joseph Smith Mwana, oyo aponamaki na voti ya Eklezia mpo na ntina oyo:

Mpe boye, biso tolingi kotatola na bato nyonso ya mokili mobimba, na ekelamo nyonso na etando ya mabele, ete Nkolo atatoli na biso, na nzela ya Molimo Mosantu oyo esopani likolo na biso, ete mitindo oyo epesamaki na bofulami ya Nzambe, mpe ezali na litomba mpo na bato nyonso mpe ezali mpenza solo.

Topesi litatoli oyo na mokili, Nkolo kozalaka mosungi na biso; mpe ezali na nzela ya ngolu ya Nzambe Tata, mpe Mwana na ye, Yesu Klisto, ete topesameli nzela ya kozwa litomba ya kopesaka litatoli oyo na mokili, kati na oyo tosepeli mingi koleka ndelo, na kosambelaka Nkolo ntango nyonso ete na nzela oyo bana ya bato bakoka kozwa litomba.

Nkombo ya Bazomi na mibale:

• Thomas B. Marsh

• David W. Patten

• Brigham Young

• Heber C. Kimball

• Orson Hyde

• William E. McLellin

• Parley P. Pratt

• Luke S. Johnson

• William Smith

• Orson Pratt

• John F. Boynton

• Lyman E. Johnson

Na bolandami ya bobimisi ya buku ya Malongi mpe Mayokani, bimoniseli mosusu to makambo mosusu ya motuya na nkoma ebakisamaki, lokola ezwamaki mpe lokola endimamaki na masanga to na makita malongobani ya Eklezia. Bobimisi ya buku yango na mobu 1876, oyo elengelamaki na Mpaka Orson Pratt na nse ya bokambi ya Brigham Young, ebongisaki bimoniseli yango engebene na bolandani ya makambo mpe epesaki na mitu ya sika boyingisi ya mambi ya kala.

Kobandaka na bobimisi ya mobu 1835, molongo moko ya mateya sambo ya mambi ya bonzambe ebakisamaki na kati; oyo ezalaki na nkombo Lectures on Faith (Makita na ntina ya Bondimi). Oyo ebongisamaki mpo na kosalela kati na Eteyelo ya Baprofeta na Kirtland, Ohio, uta mobu 1834 kino mobu 1835. Atako ezalaki na litomba mpo na malongi mpe mateya ya bandimi, masolo ya makita etiamaki mpembeni uta na Malongi mpe Mayokani kobanda bobimi ya mobu 1921 mpamba te epesamaki te to elakisamaki te lokola bimoniseli na Eklezia mobimba.

Na bobimisi ya Malongi mpe Mayokani na lokota ya Angele ya 1981, mpo na mbala ya yambo bakotisaki na kati mikanda misato. Ezali biteni 137 mpe 138 kolimbolaka ntina ya lobiko mpo na bakufi; mpe Liyebisi ya Bakambi 2, koyebisaka ete bandimi nyonso ya mibali ya Eklezia bakoki kokulisama na bonganganzambe na kozangaka kotala ekolo to loposo.

Bobimisi nyonso ya sika ya Malongi mpe Mayokani esembolaki mabunga ya kala mpe ebakisaki nsango ya sika, mingi na ndambo ya oyo etali mambi ya kala ya mitu ya biteni. Bobimisi ya buku oyo ya sikawa ebongisi mosika bilaka mpe nkombo ya bisika mpe esemboli mabunga masusu. Mbongwana oyo esalemi mpo na komema boyokani kati na makomi mpe bansango ya sikisiki ya mambi ya kala. Kati na bilembo mosusu ya malamu koleka ya bobimisi oyo, totangi bakalati oyo batali lisusu malamu kolakisaka bisika minene wapi bimoniseli ezwamaki, kobakisa mpe bafoto ya bisika ya kala ya Eklezia, matangi ya lolenge moko, mitu ya biteni, mpe bokuse ya makambo, nyonso oyo mpo na kosalisa batangi kososola mpe kosepela na etinda ya Nkolo lokola epesami kati na Malongi mpe Mayokani. Bansango na mitu ya biteni ezwamaki uta na Nkoma na Maboko ya Mambi ya kala ya Eklezia mpe bobimisi ya History of the Church (Mambi ya kala ya Eklezia) (elobelami na mobimba na mitu lokola mambi ya kala ya Joseph Smith) mpe Joseph Smith Papers (Nkasa ya Joseph Smith).