2021
Ko Hono Fakafehokotaki e Ngaahi ʻOfefine ʻo e ʻOtuá ki Hono Mālohi Lakanga Fakataulaʻeikí
Sānuali 2021


Ko Hono Fakafehokotaki e Ngaahi ʻOfefine ʻo e ʻOtuá ki Hono Mālohi Lakanga Fakataulaʻeikí

ʻOku mahuʻinga e kau ʻa e houʻeiki fafiné ʻi he ngāue ʻoku fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Hono mālohi lakanga fakataulaʻeikí.

ʻĪmisi
woman looking toward the temple

Tā ʻo ha fefine ʻoku sio ki he Temipale Oakland California

Kuó u fakatokangaʻi he taimí ni ʻo ʻikai tatau mo ha toe taimi kimuʻa ʻa e mahuʻinga ke mahino kiate kitautolu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pea mo hono ngaahi tāpuaki ʻoku felāveʻi mo e kakai fefiné. ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku tālangaʻi ai ʻa e tuʻunga tataú, mālohí, potupotu tataú, mo e faʻa kātakí—ʻo lahi ange he ngaahi tuʻunga ʻulungaanga kehé. Pea mahulu hake ai ʻa e puputuʻu ha kakai tokolahi ʻi he ngaahi tefito ʻo e tuʻunga totonú, mafaí, tuʻunga fakalaumālié, pea naʻa mo e ʻOtuá.

ʻOku ʻi ai ha houʻeiki fafine tokolahi ʻoku ʻikai ke nau ʻilo e ngaahi tāpuaki te nau lava ʻo maʻú, ʻo ʻikai ai ke nau fakaʻaongaʻi lelei ʻa e faingamālie ʻo e keinanga fakalaumālie ʻoku ʻatā maʻanautolú. ʻOku tokolahi foki mo ha houʻeiki tangata ʻoku nau puputuʻu ʻi he tefitó ni.

ʻE founga fēfē ha mahino ange kiate kitautolu ʻa e fehokotaki ʻoku maʻu ʻe he houʻeiki fafiné ki he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo tokoniʻi kinautolu ke nau “tuʻu hake,” ki “[honau] tuʻunga totonu mo mahuʻinga ʻi [honau] ʻapí, ʻi [honau] tukui koló pea ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá—ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taimi kimuʻa”?1 ʻUluakí, ʻe lava ke tau fekumi ʻi he loto fakatōkilalo ke mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku felāveʻi mo e lakanga fakataulaʻeikí, tautautefito ki he ngaahi akonaki fakamuimui taha ʻa e kau taki ʻo e Siasí. Uá, ʻe lava ke tau feinga ke mahino kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ‘iloʻi lelei ai ʻe ha houʻeiki fafine ʻe niʻihi honau tuʻunga malava ke ongoʻi e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻa e ʻOtuá. Tolú, te tau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e founga ke tau tokoni ai ki he houʻeiki fafiné ke nau kau kakato ange ʻi he ngāue ʻoku fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Hono mālohi lakanga fakataulaʻeikí.

1. Ko e Hā ʻa e Ngaahi Moʻoni Kuo Fakamahino ʻo Kau ki he Houʻeiki Fafiné mo e Lakanga Fakataulaʻeikí?

Naʻe toe fakamamafaʻi mai ʻe he kau ʻAposetoló mo e kau taki ki he houalotu ʻo e houʻeiki fafiné kimuí ni mai ʻa e fehokotaki ʻa e houʻeiki fafiné mo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ha ngaahi moʻoni ʻeni ʻoku mahuʻinga ke mahino kiate kitautolu mo tau akoʻi totonu.

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mālohi mo e mafai ia ʻo e ʻOtuá.

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e mālohi ʻa ia ʻoku fakafou ai hono fakakakato ʻe he ʻOtuá ʻEne ngāue maʻongoʻonga ʻo e fakamoʻuí, mo hono fakahoko ʻo e “moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39). ʻOku maʻu ʻe he houʻeiki tangatá mo e fafiné fakatouʻosi ha fatongia mahuʻinga ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku lava ke maʻu ʻe he houʻeiki tangatá mo e fafiné fakatouʻosi ʻa Hono mālohí ke fakahoko ʻEne ngāué.

ʻOku fakahoko ʻe he houʻeiki fafiné ha fatongia totonu mo mahuʻinga ʻaupito ʻi he ngāue ʻo e fakamoʻuí.

Naʻe pehē ʻe Poni L. ʻOsikasoni, Palesiteni Lahi mālōlō ʻo e Kau Finemuí: “ʻOku fie maʻu ke ʻiloʻi ʻe he kakai fefine kotoa pē ʻoku mahuʻinga ke nau kau mai ki he ngāue ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku hoko e kakai fefine ʻi he Siasí ko ha kau palesiteni, kau tokoni, kau faiako, kau mēmipa ʻo e ngaahi fakataha alēleá, ngaahi tokoua, pea mo ha ngaahi faʻē, pea he ʻikai lava ke ngāue lelei e puleʻanga ʻo e ʻOtuá kae ʻoua ke tau tuʻu hake ʻo fakahoko hotau fatongiá ʻi he tui.”2

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ʻo pehē, “Kuo tuku ʻe he ʻOtuá ki he kakai fefine ʻo e Siasí ni ha ngāue ke fai ʻi he langa hono puleʻangá. ʻOku fekauʻaki ia mo e tapa kotoa ʻo hotau fatongia konga ʻe tolú—ʻa ia, ko e ʻuluakí, ke akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki māmani; uá, ke fakamālohia e tuí mo langaki e fiefia ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí; pea tolú, ke fakahoko e ngāue lahi ʻo e fakamoʻuí maʻá e kau pekiá.

“ʻOku kaungā ngāue ʻa e kakai fefine ʻo e Siasí mo e houʻeiki tangatá ʻi hono paotoloaki e ngāue kāfakafá ni ʻa e ʻEikí. … ʻOku fuesia ʻe he kakai fefiné ha ngaahi fatongia mamafa pea ʻoku nau haʻisia ke fakahoko e ngaahi fatongia ko iá. ʻOku nau taki ʻenau ngaahi houalotú, pea ʻoku mālohi mo lelei e ngaahi houalotu ko iá pea ko ha ngaahi ivi mahuʻinga ia ki he lelei he māmaní. ʻOku nau ʻi ha tuʻunga fengāueʻaki mo e [kau maʻu] lakanga fakataulaʻeikí, ʻo feinga fakataha ke langa hake e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní. ʻOku mau fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi kimoutolu ʻi homou fatongiá. ʻOku mau fie maʻu e tuʻunga fakatakimuʻá, mo ha ivi, pea mo ha ngaahi ola lelei mei hoʻomou puleʻi e ngaahi houalotu ʻoku mou tokangaʻí. ʻOku mau tali mo poupouʻi ko e ngaahi ʻofefine kimoutolu ʻo e ʻOtuá, ʻoku kaungā ngāue lelei ʻo tokoni kiate Ia ʻi hono fakahoko ʻo e moʻui taʻefaʻamate mo e moʻui taʻengata ʻa e kotoa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá.”3

ʻOku foaki ki he houʻeiki fafiné mo e tangatá fakatouʻosi ha mālohi mo ha mafai ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí “ko e mafai ia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke nau tataki, tokangaʻi, pea mo puleʻi hono fakaʻaongaʻi Hono lakanga fakataulaʻeikí he māmaní.”4 ʻOku fakamatala ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻo pehē, “Ko e ngāue pe ouau kotoa kuo fakahoko ʻi he Siasí ʻoku fai ia ʻi he malumalu ʻo hono fakamafaiʻi fakahangatonu pe ʻikai fakahangatonu ʻe he tokotaha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ki he ngāue ko iá.”5

ʻOku maʻu ʻe he houʻeiki fafiné ha mafai ke fua ha ngaahi fatongia, ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻo hangē ko ia ʻoku fai ʻe he houʻeiki tangatá. Naʻe pehē ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati, Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Ko kinautolu ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí … ko kinautolu ia ʻoku nau fakafaingamālieʻi kotoa ʻa kinautolu ʻoku nau tokoni pe ngāue faivelenga ʻo fakatatau mo ʻenau fakahinohinó, ke ngāue ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.”6

Naʻe pehē ʻe Palesiteni ʻOakesi: “ʻOku ʻikai ke tau anga ʻi he fakalea ʻoku maʻu ʻe he houʻeiki fafiné e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi honau ngaahi uiuiʻi faka-Siasí, ka ko e toe mafai fē ia? Ko e taimi ʻoku vaheʻi ai ha fefine—kei talavou pe toulekeleka—ke ne malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ko ha faifekau taimi kakató, ʻoku foaki kiate ia ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ne fakahoko ha fatongia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tatau pē mo ha fefine ʻoku vaheʻi ke ngāue ko ha ʻōfisa pe faiako ʻi ha houalotu ʻa e Siasí ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.”7

ʻĪmisi
Missionaries walking

ʻI heʻeku akoʻi ʻeni ki heʻeku kau akó, ʻoku ou faʻa fehuʻi loto, “Kapau ʻoku fakahoko ʻe he kau palesitenisī ʻo e Kau Talavou mo e Kau Finemui ʻo e siteikí ha fakataha, ko hai te ne tokangaʻí?” Koeʻuhí naʻe ui mo vaheʻi e palesiteni ʻo e Kau Finemuí mo e Kau Talavou ʻo e siteikí ʻe he tokotaha ʻokú ne maʻu e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (palesiteni fakasiteikí), ʻokú na fakatou maʻu ai ʻi hona ngaahi uiuiʻí, ha mafai tatau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea ʻoku ʻikai ai ke pule ha taha ʻi he tokotaha ʻe tahá. ʻE mahino ange ke na taufetongi ʻi hono tataki e ngaahi fakatahá.

ʻOku tāpuekina tatau ʻe he ʻEikí ʻa e houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá ʻo fakafou ʻi Hono lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi tāpuaki lahi ʻo fakafou ʻi Hono lakanga fakataulaʻeiki ʻa ia ʻe lava ke maʻu ʻe he mēmipa kotoa ʻokú ne fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava toputapú. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Pālati, “ʻE lava ke maʻu ʻe kinautolu kotoa kuo nau fai e fuakava toputapu mo e ʻEikí pea fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi fuakava ko iá ha fakahā fakatāutaha, ke faitāpuekina ʻi he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ke fefolofolai mo e ʻOtuá, ke maʻu ʻa e kakato ʻo e ongoongoleleí, pea ko hono tumutumú, ke hoko ko e kau ʻea-hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi, ki he meʻa kotoa ʻoku ʻa ʻetau Tamaí.”8

Naʻe fai ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972) ha fakahinohino ʻo pehē: “ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he houʻeiki tangatá pē. ʻOku toe lilingi atu foki e ngaahi tāpuakí ni ki he … houʻeiki fafine faivelenga kotoa pē ʻo e Siasí. … ʻOku foaki ʻe he ʻEikí ki hono ngaahi ʻofefiné ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e tāpuaki fakalaumālie kotoa ʻe lava ke maʻu ʻe Hono ngaahi fohá.”9

Pea ʻi he fua fatongia ʻa e houʻeiki fafiné ʻi he ngāue ʻenau Tamaí, ʻe tāpuekina mo kinautolu ke nau hoko ko e “kau ʻea-hoko ʻo e ʻOtuá, mo [ha] kaungā ʻea-hoko fakataha mo Kalaisi” (Loma 8:17; vakai foki, veesi 16).

ʻE lava ke fakakoloa ʻaki ʻa e houʻeiki fafiné mo e tangatá (teʻeki mali mo e ʻosi mali) fakatouʻosi ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he temipalé.

Naʻe talaʻofa ʻe he ʻEikí kia Siosefa Sāmita ʻi he 1833 ʻe fakakoloa ʻaki ʻa e Kāingalotú, houʻeiki tangata mo e fafine fakatouʻosi, ha “mālohi mei ʻolunga” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 95:8). Naʻe fakamahino ʻe Palesiteni Pālati: “Ko e ʻuhinga moʻoni ʻo e ʻenitaumení ko ha meʻafoaki ʻo e mālohí. Ko kinautolu kotoa pē ʻoku nau hū ki he fale ʻo e ʻEikí ʻoku nau kau ʻi he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tatau ʻeni ki he houeʻiki tangatá mo e fafiné fakatouʻosi.”10 ʻOku maʻu ʻe he kau mēmipa moʻui taau kotoa pē kuo maʻu ʻenitaumeni mo tauhi e ngaahi fuakava kuo nau fakahoko he temipalé, ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko ia ai, ʻe lava ke maʻu ʻe he houʻeiki fafine ʻosi mali pe teʻeki malí, ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi honau ngaahi ʻapí, neongo pe ʻoku ʻaʻahi atu ha tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki pe ʻikai.

Naʻe fehuʻi ʻe Seli Tiu, tokoni mālōlō ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Fineʻofá, “Ko e ʻuhinga ki he hā hono maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? Ko hono ʻuhingá ʻe lava ke tau maʻu fakahā, tāpuekina mo tokonia ʻe he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ako ke fakaava ʻa e veili ʻokú ne fakamāvahevaheʻi kitautolu mei heʻetau Tamai Hēvaní, fakamālohia ke matuʻuaki e ʻahiʻahí, ke maluʻi, mo fakamaama, mo akoʻi ke poto ange he tuʻunga ʻoku tau ʻi aí—taʻe ʻi ai ha taha ʻe tuʻu ʻi vahaʻa.”11 Ko e hā ʻa e ola mahuʻinga taha ʻo e mālohi ko ʻení mo e founga ʻoku maʻu ai iá? Kuo fakahā ʻe he ʻEikí “[ko e] mālohi ʻo e anga faka-ʻOtuá,” kau ai ʻa e mālohi ke hangē ko Iá, ʻoku fakahā ia ʻo fakafou he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:20).

ʻOku faʻa kehe e ngāue ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Siasí mei he fāmilí.

Ko e fokotuʻutuʻu ʻo e Siasí ʻoku fakatuʻutuʻunga ia; kae fakapēteliake ʻa e fāmilí. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻOakesi ʻoku ʻi ai “ha ngaahi faikehekehe ʻi he founga ngāue ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ʻi he fāmilí pea mo e Siasí.”12 ʻI he fokotuʻutuʻu fakalangí, ʻoku maʻu ʻe he husepānití mo e uaifí ha ngaahi fatongia kehekehe, ka ʻokú na kei ngāue fakataha pē ko ha “ongo hoa ngāue tuʻunga tatau.”13 Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā L. Tomu Peuli (1922–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ngaahi tokoua, manatuʻi ʻi ho fatongia ko e taki ʻi he fāmilí, ko ho hoa ngāué ʻa ho uaifí. … Kuo fakahinohinoʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga e tangatá talu mei he kamataʻangá ʻoku totonu ke fakatahaʻi ʻe he nofomalí ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he uouangataha. ʻI heʻene peheé ʻoku ʻikai ha palesiteni pe tokoni palesiteni ʻi ha fāmili. ʻOku ngāue fakataha taʻengata ʻa e ongo meʻa malí ki he lelei ʻo e fāmilí. ʻOkú na faaitaha ʻi he lea, pea ʻi he ngāue ʻi heʻena taki, fakahinohino, mo tataki hona fāmilí. ʻOkú na ʻi ha tuʻunga tatau. ʻOkú na palani mo fokotuʻutuʻu fakataha e ngaahi meʻa ʻa e fāmilí pea loto-taha ʻi heʻena laka ki muʻá”14

Ko e hā leva ʻe hoko he taimi ʻoku mate ai ʻa e malí? Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻOakesi: “ʻI he taimi ne mālōlō ai ʻeku tangataʻeikí, naʻe tokangaʻi leva ʻe heʻeku fineʻeikí homau fāmilí. Naʻe ʻikai te ne maʻu ha tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻi heʻene hoko ko e mātuʻa ne kei moʻuí, naʻá ne hoko ai ko e tokotaha pule ʻi hono fāmilí. ʻI he taimi tatau, naʻá ne mātuʻaki fakaʻapaʻapa maʻu pē ki he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻo ʻemau pīsopé mo e kau taki kehe ʻo e Siasí. Naʻá ne tokangaʻi hono fāmilí, ka ne nau tokangaʻi ʻe kinautolu e Siasí.”15

2. Ngaahi Maka Tūkiaʻanga

Ko e hā ha ngaahi maka tūkiaʻanga te ne lava ʻo taʻofi e houʻeiki fafiné mei haʻanau ʻilo kakato ʻenau malava ʻo maʻu e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá?

Ko e puputuʻu ʻoku fakatupu ʻe he kakai tangatá mo e fafiné fakatouʻosi fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni ʻOakesi ʻo pehē, “Ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, ʻoku ʻikai ko ha tuʻunga ia pe fakahingoa. Ko e mafai fakalangi ia ʻoku maʻu ʻi he falala ke ngāue ʻaonga ʻaki ki he ngāue ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú. ʻOku totonu ke tau manatuʻi maʻu pē ko e kau tangata ʻoku nau maʻu e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku ʻikai ko e ʻlakanga fakataulaʻeikí kinautolu.’ ʻOku ʻikai taau ke tau pehē, ko e ʻlakanga fakataulaʻeikí mo e houʻeiki fafiné.’ ʻOku totonu ke tau pehē ‘ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí mo e houʻeiki fafiné.’”16

ʻI heʻetau pehē, “ʻE hiva atu ʻe he lakanga fakataulaʻeikí,” pe “ʻoku tau fie maʻu ha kau lakanga fakataulaʻeiki ke nau ʻalu he kemi ʻa e Kau Finemuí,” ʻoku tau fakahoko ai ha maumau ʻiate kitautolu mo e niʻihi kehé ʻaki ʻetau fakatupu mo fakalahi ʻa e puputuʻú mo fakasiʻia e mālohi ʻo e ʻOtuá, neongo naʻe ʻuhinga lelei pē ia.

Ko e fakakaukau ko ia ʻoku ʻikai ha fekauʻaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo e houʻeiki fafiné.

ʻI he taimi naʻe fakaafeʻi ai ha houʻeiki fafine ke nau ako fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí, ne tali hanau niʻihi ʻo pehē, “ʻOku ʻikai te u fie maʻu ke ako ki he tefito ko iá. ʻOku ʻikai haʻane fekauʻaki mo au.” Ka koeʻuhí ʻoku tāpuekina ʻe he lakanga fakataulaʻeikí e kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau maʻu kotoa ha lelei mei heʻetau ʻilo lahi ange ki aí. Te tau maʻu kotoa ha lelei, mei ha mahino ʻoku lahi ange fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí. Fakakaukau ki he founga ʻe faitāpuekina ai ʻa e Siasí mo hotau fāmilí fakatouʻosi kapau naʻe potupotutatau e houʻeiki fafine mo e tangata ʻo e Siasí ʻi he mahino mo hono akoʻi e ngaahi moʻoni kau ki he lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Linitā K. Pētoni, Palesiteni Lahi mālōlō ʻo e Kau Fineʻofá, ʻoku fie maʻu ke ako ʻe he houʻeiki fafiné mo e houʻeiki tangatá e tefito ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. “Houʻeiki fafine, he ʻikai ke tau lava ʻo tuʻu hake mo akoʻi e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke mahino kiate kitautolu mo tau ʻiloʻí.”17

ʻĪmisi
Church meeting

Ko hono fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata ki he houʻeiki fafiné ka ʻoku ʻikai ha meʻa pehē.

ʻOku mahino ʻoku ʻi ai ha ngaahi fatongia ʻi he Siasí ʻoku fie maʻu ke fakanofo ki he tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ka kuo pau ke tau tokanga ke ʻoua naʻa fokotuʻu ha fakangatangata ʻi hotau houʻeiki fafiné koeʻuhí ko e ʻulungaanga fakafonuá, hisitōliá, ngaahi fakakaukau halá, pe ngaahi tukufakaholó. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke hoko e kakai fefiné ko ha kau taki mo ha kau faiako lelei, ko ha ivi tākiekina mahuʻinga he ngaahi fakataha alēlea ʻa e Siasí, mo ha ngaahi sīpinga mālohi ʻo e moʻui fakaākongá ki he kau mēmipa ʻo e kuonga kotoa pē.

3. Ko e Hā Te Tau Lava ʻo Faí?

Ko ha ngaahi founga ʻeni ʻe lava ke tau takitaha tokoni ai ki hotau ngaahi tokoua ʻi he ongoongoleleí ke lahi ange ai ʻenau kau mai ki he ngāue ʻoku fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻo fakafou ʻi Hono mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Feinga ke maʻu e fakamuimui taha ʻo e ngaahi lea mei he Kau Taki Māʻolungá mo hotau kau taki houʻeiki fafiné.

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuohilí, naʻe lea e kau mēmipa fuoloa taha ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá fekauʻaki mo e fatongia ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he Siasí. ʻOku tau fakafanongo lelei nai ki he ngaahi lea ko ʻení?

Hangē ko ʻení, naʻe pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi he 2015: “ʻOku ʻikai pea he ʻikai kakato e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ka ʻikai kau ai e kau fefine ʻoku nau fai mo tauhi e ngaahi fuakava toputapú, mo e kau fafine ʻoku nau lava ʻo lea ʻi he mālohi mo e mafai ʻo e ʻOtuá!”18

Tokoni ke mahino ki he kau mēmipa kotoa pē ʻa e fatongia mahuʻinga ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he ngāue ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe fakamanatu ʻe Palesiteni Pālati ki he houʻeiki fafine ʻi he Fineʻofá “ʻoku makehe ʻa e lahi mo e ola [ʻo honau] ivi takiekiná—ko [ha meʻa] ia he ʻikai lava ʻe he houʻeiki tangatá [ʻo] fakahoko. He ʻikai lava ʻe ha taha ʻo taukaveʻi hotau Fakamoʻuí ʻaki ha fakaʻaiʻai mo ha mālohi lahi ange ʻiate kimoutolu—ko e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻa ia ʻoku mou maʻu ha loto mālohi mo ha tui ʻoku pau. ʻOku mālohi ʻa e leʻo ʻo ha fefine papi ului pea ʻoku fie maʻu ʻe he Siasí homou ngaahi leʻó ʻo lahi ange ʻi he taimí ni ʻi ha toe taimi.”19 Naʻe pehē ʻe Poni L. ʻOsikasoni, “ʻOku fie maʻu ke ʻilo ʻe he houʻeiki fafine ʻo e Siasí ʻoku mahuʻinga ʻenau kau mai ki he ngāue ʻo e fakamoʻuí ʻoku tataki ʻe he lakanga fakataulaʻeikí, kae ʻikai ke nau matavaʻinga pē pe poupou.”20

Fakaʻapaʻapaʻi e kau taki houʻeiki fafiné.

Ko hono moʻoní, ʻoku tau tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku lea ʻaki ʻe kinautolu ʻoku tau hikinimaʻi ko e kau palōfita, kau tangata kikite mo e kau tangata ma‘u fakahaá. ʻOku nau maʻu e ngaahi kī ʻo e puleʻangá, pea ʻoku tataki ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué ʻo fakafou ʻiate kinautolu. ʻIkai ngata ʻi heʻenau ngaahi akonakí, kuo vaheʻi e kau taki houʻeiki fafine ʻo e Siasí mo foaki kiate kinautolu ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke nau lea ki he houʻeiki tangata mo fafine fakatouʻosi ʻo e Siasí. ʻOku fie maʻu foki ke tau fanongo ki heʻenau ngaahi akonakí mo fanongo pe ko e hā e faleʻi ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu ʻo fakafou mai ʻiate kinautolú.

Fakakau ʻa e houʻeiki fafiné ʻi he ngaahi fakataha alēleá, ʻo ʻikai ngata pē honau fatongiá ka ʻi he ngāué foki.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Pālati: “Pea ko ha faʻahinga taki lakanga fakataulaʻeiki pē ʻoku ʻikai ke ne fakakau ʻene kau taki fefiné ʻi he fakaʻapaʻapa kakato ʻoku ʻikai ke ne fakalāngilangiʻi mo fakahoko totonu e ngaahi kī kuo foaki kiate iá. ʻE holoki hono mālohí mo e ivi takiekiná kae ʻoua kuó ne ako ʻa e ngaahi founga ʻa e ʻEikí.”21

ʻĪmisi
ward council

ʻOua naʻa mou “fakamafaiʻi” ha tali ki ha ngaahi fehuʻi kuo teʻeki tali ʻe he ʻEikí Tonu.

Kuo fakatokanga mai ʻa Palesiteni ʻOakesi ki he kau mēmipa ʻo e Siasí ke nau fakaʻehiʻehi mei hono tali ʻo e ngaahi fehuʻi kuo teʻeki tali ʻe he ʻEikí: “ʻOua muʻa naʻa tau fai e fehalaaki naʻe fai ʻi he kuohilí, … ʻi he feinga ke ʻomi ha ngaahi ʻuhinga ki he fakahaá. ʻOku fuʻu tōtuʻa e ngaahi ʻuhinga ʻa e tangatá. Ko e ngaahi fakahaá ʻa e meʻa ʻoku tau poupouʻi ko e finangalo ʻo e ʻEikí pea ko e feituʻu ia ʻoku ʻi ai ʻa e malú.”22

Naʻe fokotuʻu mai ʻe Palesiteni Pālati ha sīpinga haohaoa ʻo e meʻá ni: “Ko e hā e ʻuhinga ʻoku fakanofo ai e kakai tangatá—kae ʻikai ko e kakai fefiné—ki he ngaahi tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? … Kuo teʻeki ke fakahā mai ʻe he ʻEikí e ʻuhinga naʻá Ne fokotuʻu ai Hono Siasí ʻo hangē ko ia kuó Ne fakahokó.”23 Naʻe fakatokanga mai foki ʻa Palesiteni Pālati, “ke ʻoua te ke ʻoange ha ngaahi fakamahamahalo langaki tui pe taʻepau pe ko ha ngaahi mahino mo ha fakamatala ʻo hotau tokāteliné mo e founga ngāué mei he kuohilí. ʻOku fakapotopoto maʻu pē ke fakaangaanga ke ako e ngaahi lea ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo moʻuí; tauhi ʻa e fakamatala fakamuimuitaha ʻi he ngaahi meʻa lolotonga ʻi he Siasí, ngaahi tuʻutuʻuni mo e ngaahi fakamatalá ʻi he mormonnewsroom.org mo e LDS.org; pea fekumi ki he ngaahi ngāue ʻo e kau ako ʻiloa, mohu fakakaukau mo faivelenga ʻo e Siasí ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ke ke akoʻi ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai moʻoni, ʻosi hono taimí, pe ngali kehe mo makehe.”24 Manatuʻi, ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko e “ʻoku ʻikai ke u ʻilo” ko e tali lelei tahá. Kuo pau ke tau fekumi faivelenga ʻi he maama ʻo e tuí ke ako e moʻoni fakalangí.

Tokoni ke mahino ange ki he houʻeiki fafiné mo e tangatá e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku mahuʻinga ke tokoniʻi e houʻeiki tangatá mo e fafiné fakatouʻosi ke nau maʻu ha loto falala ʻi honau tuʻunga malava ke ako fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi potufolofola ʻe ala tokoni he meʻá ni ʻoku kau ai ʻa e ʻAlamā 13 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 2, 13, 20, 76, 84, 95, 107, 110, 121, mo e 124, ka ʻoku ʻikai ngata pē ai. He ʻikai lava ke fakamatalaʻi feʻunga e ʻuhinga ʻo ʻetau ʻalu ki he temipalé ke fekumi faivelenga ʻo ʻikai ngata pē ki hono maʻu ha ngaahi talí, ka ki ha ngaahi fehuʻi ueʻi fakalaumālie kau ki he tefitó.

Naʻe fakahinohino ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–85) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “He ʻikai lava ke ako e tokāteline ko ʻeni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí—ʻa ia ʻoku taʻeʻiloa ki he māmani pea ʻikai ʻilo lahia, naʻa mo e Siasí—mei he folofolá ʻataʻatā pē. …

“ʻOku toki ʻilo pē ʻa e tokāteline ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he fakahā fakataautaha. ʻOku maʻu ia ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea mo e akonaki ki he akonaki, ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní kiate kinautolu ʻoku nau ʻofa mo tauhi ki he ʻOtuá ʻaki honau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa. (Vakai, T&F 98:12.)”25

Tokoni ke mahino ki he houʻeiki fafiné kuo pau ke nau tuʻu fakataha mo e ʻEikí mo ʻEne kau palōfitá.

ʻOku fakaʻau ke moveuveu mo ngalikehe ange ʻa e māmaní. ʻOku lahi ha ngaahi founga ʻoku fekeʻikeʻi ai e kakai fefiné. ʻOku feʻauʻauhi e ngaahi fakakaukaú pea tōtuʻa mo e ngaahi ongo fakaelotó. Fakakaukauloto ki he ivi takiekina lelei ʻi he māmani ko ʻení kapau ʻe lava ke sio e mēmipa kotoa pē ʻo e Siasí, ʻo hangē ko ʻĒsetá, naʻe fakatatali kinautolu “koeʻuhí ko ha kuonga peheni” (ʻĒseta 4:14) pea ʻoku fie maʻu kinautolu, fakafoʻituitui mo fakalukufua, ke nau tataki, kae ʻikai muimui ʻi he māmaní.

4. Aofangatukú

Naʻe pehē ʻe ʻEma Sāmita: “Te tau fai ha meʻa mātuʻaki makehe. … ʻOku tau ʻamanaki atu ki ha ngaahi meʻa lalahi mo makehe pea mo ha ngaahi uiuiʻi mamafa.”26 Kuo fakahoko mai ʻe he kau taki ʻo e Siasí e ngaahi uiuiʻi mamafa ko ʻení, naʻa mo ha ngaahi kole, ki he houʻeiki fafine ko ʻení he ngaahi taʻu lahi kuo maliu atú ʻo makehe mei ha toe taimi kimuʻa. ʻI he mahino ange kiate kitautolu e ngaahi moʻoni ʻoku fekauʻaki mo e lakanga fakataulaʻeikí, fakatokangaʻi e ngaahi ʻuhinga ʻoku moʻui ai ha houʻeiki fafine tokolahi ʻo taʻemaaʻusia honau ngaahi faingamālié, pea ngāue fakatatau ki he ʻilo ʻoku tau maʻu kau ki he houʻeiki fafiné mo honau ngaahi faingamālie ke kau ʻi he ngāue ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻe lava ke tau “maʻu e fiefia mo e nonga ʻoku maʻu mei hono ʻiloʻi kuó ke tākiekina ha moʻui ʻo fakafou ʻi hoʻo ngaahi akonakí, kuó ke hiki hake ha taha ʻo e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻi heʻene fononga foki ki Hono ʻaó.”27

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Russell M. Nelson, “Ko ha Tautapa ki Hoku Tuofāfiné,” Liahona, Nōvema 2015, 97.

  2. Bonnie L. Oscarson, “Kau Fefine ʻo Saione, Tuʻu Hake ʻi he Mālohi,” Liahona, Nōvema 2016, 13.

  3. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Kōtoni B. Hingikelī (2016), 115.

  4. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 2.1.1.

  5. Dallin H. Oaks, “Ko e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Mē 2014, 49.

  6. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine ʻi he Ngāue ʻa e ʻEikí,” Liahona, ʻEpeleli 2014, 48; vakai foki, Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá (2011), 161–62.

  7. Dallin H. Oaks, “Ko e Ngaahi Kī mo e Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” 51.

  8. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine ʻi he Ngāue ʻa e ʻEikí,” Liahona, 48–49.

  9. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Filitingi Sāmita (2013), 294. Ki ha fealēleaʻaki lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, vakai, Bruce R. McConkie, “The Ten Blessings of the Priesthood,” Ensign, Nov. 1977, 33–35.

  10. M. Russell Ballard, “Let Us Think Straight” (fakataha lotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, ʻaho 20 ʻAokosi, 2013), 7, speeches.byu.edu.

  11. Sheri Dew, Women and the Priesthood: What One Mormon Woman Believes (2013), 125.

  12. Dallin H. Oaks, “Priesthood Authority in the Family and the Church,” Liahona, Nov. 2005, 26.

  13. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Mē 2017, 145.

  14. L. Tom Perry, “Fatherhood, an Eternal Calling,” Liahona, May 2004, 71.

  15. Dallin H. Oaks, “Mafai ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻi he Fāmilí mo e Siasí,” 26.

  16. Dallin H. Oaks, “Ko e Ngaahi Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Mē May 2018, 65.

  17. Linda K. Burton, “Priesthood: ‘A Sacred Trust to Be Used for the Benefit of Men, Women, and Children’” (Brigham Young University Women’s Conference, May 3, 2013), womensconference.byu.edu/transcripts.

  18. Russell M. Nelson, “Ko ha Tautapa ki Hoku Tuofāfiné,” 96.

  19. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine mo e Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Sepitema 2014, 37.

  20. Bonnie L. Oscarson, “Kau Fefine ʻo Saione, Tuʻu Hake ʻi he Mālohi,” 14.

  21. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine mo e Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, 35.

  22. Dallin H. Oaks, Life’s Lessons Learned: Personal Reflections (2011), 68–69.

  23. M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine mo e Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, 35.

  24. M. Russell Ballard, “The Opportunities and Responsibilities of CES Teachers in the 21st Century” (lea ki he kau Faiako Fakalotu ʻi he Potungāue Ako ʻa e Siasí, 26 ʻo Fēpueli, 2016), broadcasts.lds.org.

  25. Bruce R. McConkie, “The Doctrine of the Priesthood,” Ensign, May 1982, 32.

  26. Emma Smith, ʻi he Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá, 16.

  27. M. Russell Ballard, “Ko e Ngaahi Faingamālie mo e Ngaahi Fatongia ʻo e Kau Faiako ʻa e CES ʻi he Senituli hono 21.”

Paaki