2021
Ko e Founga ʻOku Fakamālohia Ai ʻEku Tuí ʻe Hono Ako e Hisitōlia ʻo e Siasí
Sānuali 2021


Ko e Founga ʻOku Fakamālohia Ai ʻEku Tuí ʻe Hono Ako e Hisitōlia ʻo e Siasí

ʻĪmisi
illustration of African woman with basket on head

Ngaahi ʻAta mei he Getty Images

ʻI heʻeku hoko ko ha tokotaha ako ʻi Saute ʻAfiliká, ne u fiefia ʻi he ako kau ki he hisitōliá. ʻI heʻeku hū ki he ʻunivēsití, ne u maʻu hoku mataʻitohí ʻi he hisitōliá. ʻI heʻeku hoko ko ha tokotaha ako semineli mo ʻinisititiutí, naʻá ku saiʻia ʻi heʻeku kalasi kotoa pē, ka naʻe tautefito ʻeku saiʻiá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá koeʻuhí naʻe fakafeʻiloaki mai ai kiate au ʻa e hisitōlia ʻo e Siasí. Kuó u fiefia ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻi hono lau ʻa e ʻū tohi ki he hisitōlia ʻo e Siasí—naʻa mo e ʻū tohi naʻe fakamatalaʻi ai ha ngaahi tefito faingataʻa ʻi hotau hisitōliá. ʻI heʻeku hokohoko atu ʻi hono ako e hisitōlia ʻo e Siasí mei ha ngaahi maʻuʻanga fakamatala kehekehe, ʻoku fakamālohia ai ʻeku tuí. Ko e ngaahi founga ʻeni ʻe tolu ʻoku hoko ai iá.

ʻOku ʻomi ʻe he hisitōlia ʻo e Siasí ha fakakaukau kiate au, tautefito ki he taimi ʻoku lave ai ki ha ngaahi founga ngāue ʻi he kuohilí, kau ai ʻa e ngaahi fakangatangata ki he ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e temipalé. ʻI he taimi ne u fuofua ʻiloʻi ai naʻe ʻi ai ha taimi naʻe taʻofi ai ʻa e houʻeiki tangata kili ʻuliʻulí mei hono maʻu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, naʻe kamata ke u tālaʻa ʻi he ngaahi meʻa ne u tui ʻoku moʻoní. ʻOku anga fēfē hano taʻofi ʻe he Siasi ne u ʻofa aí ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mei he kakai ʻuliʻulí? Naʻe feinga ha niʻihi ke nau fakaʻaliʻali mai ha ngaahi fakamatala ne nau pehē naʻe fakatokāteline pe fakafolofola. Naʻe fakatupu puputuʻu mo fakatupu lotomoʻua moʻoni ʻeni.

Hili ha taimi, naʻe fakamahino mo ʻomi ʻe he fakamatala fakahisitōliá ha fakafiemālie. Hangē ko ʻení, ʻoku fakamatalaʻi ʻe he talateu fakahisitōlia ki he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2, naʻe fakanofo ʻe Siosefa Sāmita ha kakai tangata ʻuliʻuli ʻe niʻihi ka naʻe taʻofi ʻe he kau taki ʻo e Siasí hono foaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai ʻuliʻulí ʻi he konga kimuʻa ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí. ʻOkú ne fakahoko leva ʻa e fakamatala mahuʻinga ko ʻení: “ʻOku ʻikai ke ʻomi ʻe he ngaahi lekooti ʻo e Siasí ha fakamatala mahino ki he tupuʻanga ʻo e meʻá ni.”1 ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fakamatala ʻo e Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí2 mo ha ngaahi tohi lēsoni kehe ʻa e Siasí ha fakaikiiki lahi ange mo ha ngaahi puipuituʻa fakahisitōlia kehe.3 Naʻe mahino moʻoni e ngaahi fakamatala fakahisitōlia ko ʻení kiate au pea naʻe fakamālohia ai ʻeku tuí.

ʻOku tokoni e hisitōlia ʻo e Siasí ke u houngaʻia ʻiate kinautolu kuo nau muʻomuʻa ʻiate aú. ʻOku moʻoni ʻaupito ʻeni ʻi he taimi ʻoku fakakaukau ai ha taha ki he ngaahi tokoni naʻe fakahoko ʻe he kau mēmipá ʻa ia ne ngali “angamaheni peé”. Hangē ko ʻení, ko e fuofua falelotu naʻe langa ʻi Simipāpuē, Saute ʻAfilika pea mo Semipia ʻi he 1950 tupú mo e 1960 tupú, ne hoko ia tupu mei ha ngaahi tokoni ʻa e kāingalotú. Ne fie maʻu ha feilaulau lahi ange ki hono maʻu e ngaahi ouau ʻo e temipalé. ʻI hono ʻiloʻi ʻe he kāingalotú ʻe ʻosi ha laui taʻu lahi pea toki maʻu ha ngaahi temipale ʻi ʻAfiliká, naʻa nau fakatau atu leva ʻa e meʻa ne nau maʻú, kau ai honau ngaahi ʻapí, kae lava ke maʻu ha paʻanga ke nau fononga atu ai ki he temipalé pea kau atu ʻi he ngaahi ouau toputapu ko iá. ʻOku langa ʻa e Siasí ʻi he konitinēniti ʻAfiliká ʻi he tui ʻa e kau fuofua kāingalotu ko ʻení ʻa ia ne nau masiva ka naʻa nau feilaulau lahi. ʻI heʻeku lau ʻenau ʻū lekōtí, ʻoku fakamālohia ʻeku tuí pea tupulaki ʻeku loto-vilitaki ke feilaulaú.

ʻĪmisi
illustration of African continent

ʻOku poupouʻi au ʻe he hisitōlia ʻo e Siasí ke u hoko ko ha tokotaha tauhi lekooti lelei ange. Kuo poupouʻi kitautolu ʻe he kau taki ʻo e Siasí ke tau tauhi ha tohinoa. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ko e hisitōlia ʻo e Siasí ko ha lekooti ia ʻo e “anga ʻo ʻenau moʻuí, … tuí, mo e ngaahi ngāue” ʻo e kāingalotú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 85:2). Ko e taimi pē ʻoku ou lau ai e hisitōlia ʻo e Siasí, hangē ko e hisitōlia foʻou, Kau Māʻoniʻoní, ʻoku ou ofo ʻi he malava ʻa e ngaahi voliume ko ʻení koeʻuhi pē ko e ngaahi tohinoa, faitohi, mo e ngaahi lekooti kehe ʻo ha kau mēmipa angamaheni ʻo e Siasí. ʻOku poupouʻi au ʻe heʻenau ngaahi fakamatala moʻoni kau kiate kinautolú, ke u hoko ko ha tokotaha tauhi tohinoa lelei ange, ke lava ai ʻo tokoniʻi e kau faihisitōlia ʻi he kahaʻú ke nau hiki fakamatala ha hisitōlia totonu ʻo e Siasí ʻi ʻAfiliká.

ʻOku ʻi ai foki mo ha tāpuaki fakataautaha lahi ange mei hono lau e hisitōlia ʻo e Siasí mo feinga ke tauhi ʻeku lekooti pē ʻaʻakú. Hangē ko hono akoʻi mai ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻoku faitāpuekina au ke u mamata mo manatua ʻa e toʻukupu ʻo e ʻEikí ʻi heʻeku moʻuí mo e moʻui ʻo e kau mēmipa ʻo hoku fāmilí.4 ʻOku fakamālohia ʻe he fakamanatu ko ʻení ʻa ʻeku fakamoʻoní mo fakalahi ʻa ʻeku malava ke fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻi heʻeku moʻuí. ʻI he taimi ʻoku ou tauhi ai ʻeku lekooti ʻaʻakú mo fakakaukau ki he ngaahi lekooti pelepelengesi ʻo e kāingalotu kehe ʻo e Siasí, ʻoku kamata ke u mamata ki he sīpinga fakaofo ʻo e ʻEikí ʻi Heʻene fakafoki mai ʻa Hono Siasí mo e puleʻangá ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Kuo tokoni lahi ʻeni mo e ngaahi lēsoni lahi makehe ne u maʻu mei hono ako e hisitōlia ʻo e Siasí, ki heʻeku tupulaki fakalaumālié. Kuo ʻomi foki ʻe he ngaahi lēsoni ko ʻení ʻa e fakalotolahi kiate au ke u maluʻi ʻeku tuí koeʻuhí ʻoku mahino kiate au ʻa e ʻuhinga ʻoku tau fai ai e meʻa ʻoku tau faí. Kuo hoko ʻeku ʻiloʻi e puipuituʻa fakahisitōlia ʻo e konga lahi ʻetau founga ngāué mo e tuí, ke u hoko ai ko ha faiako lelei ange mo ha ākonga lelei ange.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, talateu ki he Fanongonongo Fakamafaiʻi 2.

  2. Vakai, “Race and the Priesthood,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org.

  3. Hangē ko ʻení, vakai ki he, Ngaahi Fakavaʻe ʻo Hono Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí tohi lēsoni ʻa e Church Educational System), 2016, vahe 26.

  4. Vakai, Henry B. Eyring, “ʻOiauē Manatu, Manatu,” Liahona, Nōv. 2007, 66–69.

Paaki