2023
Ko Selusalema ʻi he Kuonga ʻo Sīsuú
Sune 2023


Fuakava Foʻoú ʻi hono Puipuituʻá

Ko Selusalema ʻi he Kuonga ʻo Sīsū Kalaisí.

Ako lahi ange fekauʻaki mo e kolo ne nau fakahoko ha fatongia mahuʻinga ʻi he ngāue fakafaifekau ʻa e Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
Ko e vakai atu ʻa Sīsū Kalaisi ki Selusalemá

Christ Laments over Jerusalem [Tangilāulau ʻa Kalaisi koeʻuhí ko Selusalema], tā fakatātā ʻa Gary Smith

ʻI he senituli ʻuluakí naʻe mahuʻinga ʻa e kolo ko Selusalemá ki he moʻui ʻa e kau Siú he ko e feituʻu ia naʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga taha ʻi he moʻui mo e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū Kalaisí.

Hangē ko ʻení, ʻoku lekooti ʻi he Ngaahi Kosipeli ʻo e Fuakava Foʻoú naʻe faʻa ʻaʻahi ʻa Sīsū ki Selusalema ke mamata ʻi he ngaahi kātoanga fononga ʻa e kau Siú ʻi he temipalé (ʻa ia te Ne faʻa akonaki ai ʻi he lotoʻaá)1 pea naʻá Ne nofo ʻi he uike fakaʻosi ʻo ʻEne moʻui fakamatelié ʻi he koló lolotonga ʻEne teuteu ki ha kātoanga ʻo e Lakaatú.2 ʻI he feituʻu ko iá, naʻe fakahoko ai ʻe Sīsū ʻEne ngaahi malanga fakaʻosi ki he kakaí, fepaki ai mo e kau maʻu mafai fakalotofonuá, fakahoko ʻEne ʻOhomohe Fakaʻosi mo e kau ākongá, faingataʻaʻia mo lotu ʻi Ketisemaní, pea mamahi ʻi he ngaahi ʻahiʻahí, ngaohikoviá, mo e tutuki naʻe iku ki Heʻene pekiá, telió, mo e toetuʻú.

Koeʻuhí ko Selusalema naʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻi he moʻui mo e misiona ʻa Sīsuú, ʻe lava ʻe he mahino ʻa e mape ʻo e koló lolotonga ʻa e kuonga faka-Lomá ʻo fakamahino lahi ange ʻetau lau ʻa e ngaahi fakamatala ʻi he Ngaahi Kosipelí.

Ko e Koló ʻi he pule ʻa Hēlota ko e Lahí mo Hono Kau Fetongí

Ko e Selusalema ko ia naʻe mei ʻilo ʻe Sīsuú ʻoku siʻisiʻi haʻane vā tatau mo e kolo naʻe ʻahia ʻe he kau folau ʻeveʻevá ʻi onopōní, ka ʻoku fakaʻatā ʻe he ngaahi tohi fakafolofolá, maʻuʻanga tokoni fakahisitōliá, mo e keli ʻo e ngaahi kolo fakakuongamuʻá hano toe langa fakaʻofoʻofa ʻo Selusalema ʻi he senituli ʻuluakí.3

Naʻe kehe ʻa Selusalema mei he tūkunga ʻo e kolo ko Kālelí ʻa ia naʻe nofo ai ʻa Sīsū ʻi he konga lahi ʻo ʻEne ngāué,4 ko ha kolo tuʻumālie mo fakaʻofoʻofa ia naʻe toki fakaleleiʻi pē ʻe Hēlota ko e Lahí mo kinautolu naʻa nau fetongi iá ke fakahaaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga fakamuimuitaha ʻo e langá, tekinolosiá, mo e naunaú ʻi he sīpinga faka-Lomá. Naʻe kau heni ʻa e:

  • Ko e maka fakamanatu ʻo e Tuʻuʻanga Māʻolunga ʻo e Temipalé (Temple Mount), ʻa ia naʻe lava ai ʻa e kau fononga Siu mei he feituʻu Meteleniané ʻo moihū ki he ʻOtua ʻo ʻIsilelí ʻi he temipalé. Ko e moʻoni, naʻe ʻalu foki ʻa Sīsū ki he temipalé ʻi Heʻene ʻaʻahi ki Selusalemá.5

  • Ko ha ngaahi ʻā maʻolunga mo ha ngaahi kolotau (hangē ko e Kolotau ʻAnitoniō) naʻá ne maluʻi ʻa e koló.

  • Ngaahi kautaha fakafiefiá, hangē ko ha fale faiva mo e feituʻu faiʻanga faiva.

  • Ko ha takiʻanga vai naʻe tufaki ai ʻa e vaí ki he loto koló ke tokoni ki he lahi ange ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa hono kakaí pea mo e ʻaukolo mai ʻa e kau ʻaʻahí.

  • Ngaahi anovai—hangē ko e Anovai Petesetá ki he tokelaú mo e Anovai ʻo Sailoamé ki he fakatongá—ki hono fakauku ʻo e kau pilikimi Siu naʻa nau faʻa omi ki he koló ke fakafiefiaʻi e ngaahi kātoanga naʻe fakamatalaʻi ʻi he Torah. Naʻe ʻaʻahi tonu ʻa Sīsū ki he ngaahi anovai ko ʻení.6

Ko e Kolo ki Laló mo e Kolo ki ʻOlungá

Ko e konga motuʻa mo tukuhāusia taha ʻo Selusalema ʻi he vahaʻataimi ko ʻení ko e Kolo ki Laló, ʻi he fakatonga pē ʻo e Tuʻuʻanga Māʻolunga ʻo e Temipalé. Naʻe ʻi ai ha ngaahi māketi femoʻuekina, ngaahi hala moʻumoʻua, fale talifononga, mo ha ʻotu fale masivesiva, pea pehē ki ha ngaahi nofoʻanga lalahi ange ki ha niʻihi ʻo e kakai ʻiloa ange ʻo e koló.

Ki he tafaʻaki fakahihifó naʻe ʻi ai ʻa e Kolo ʻi ʻOlungá—ko e feituʻu māʻolunga mo tuʻumālie taha ʻo Selusalemá. Naʻe langa heni ʻe Hēlota hono fale fakatuʻí (mo ha ʻotu loki ʻe ua, ngoue, mo e ngaahi vai), pea naʻe feinga ʻa e kau mēmipa ʻo e kakai tuʻunga māʻolunga ʻi Siuteá ke faʻifaʻitaki ki he kau houʻeiki Lomá.

Naʻe nofo ʻa e ngaahi fāmili tuʻukimuʻa ko ʻení, ʻa ia naʻe kau ai ʻa e kau taulaʻeiki naʻa nau ngāue ʻi he temipale ʻi Selusalemá, ʻi ha ngaahi fale naʻe holisi ʻaki e ngaahi tā valivali faka-Pomupeí, faliki teuteu fakalanulanu ʻi he sīpinga ʻo e matalaʻiʻakaú, mo e ngaahi ngoue fakaʻofoʻofá. Naʻa nau kai foki ʻi he triclinia faka-Loma (ngaahi loki ke mālōlō ʻi he ngaahi sea lolotonga ʻa e kātoanga kaí) mo ha ʻū meʻatokoni fakaʻofoʻofa naʻe hū mai.

Ngaahi ʻAho Fakaʻosi ʻa Sīsū ʻi Selusalemá

Koeʻuhí ko e konga lahi ʻo e tōʻonga moʻui fakaʻeiʻeiki ko ʻení naʻe poupouʻi ʻaki ʻa e vahehongofulu naʻe foaki ki he ngaahi fāmili taulaʻeikí pea ʻomi mei he paʻanga ʻa e temipale Selusalemá, naʻe fakahalaiaʻi ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he kakaí ʻa e kakai tuʻunga māʻolunga ange ʻo e koló koeʻuhí ko ʻenau ngāue hala ʻaki ʻa e masivá, ko ʻenau fakahāhā ʻa e tuʻumālié mo e mālohí, pea mo ʻenau tōʻonga ki he kau tukuhāusia ʻi he kakai Siú.7

Naʻe iku ʻa e fepaki ko ʻeni mo e houʻeiki fakalotofonuá ki he ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he tumutumu ʻo e moʻui ʻa Sīsuú, ʻa ia naʻe hoko ʻi Selusalema kotoa.

Lolotonga ʻa e pō fakaʻosi ʻa Sīsuú, naʻá Ne vahevahe ʻEne ʻOhomohe Fakaʻosí mo ʻEne kau ākongá ʻi ha feituʻu naʻe nofoʻi ʻe he kakaí ʻi he koló (ʻa ia, neongo ʻa e tuʻuʻanga totonu ʻi he Moʻunga Fakahihifó, mahalo naʻe hoko ia ʻi ha kiʻi fale naʻe ofi ki he Kolo ki Laló). Naʻá Ne ʻalu leva ki ha fale ngoue ʻi tuʻa ʻi he ngaahi ʻā ʻo e koló ʻi he Moʻunga ʻŌlivé naʻe ui ko Ketisemani, pe “potu ʻo e tataʻoʻanga loló,” ʻa ia naʻá Ne mamahi pea puke pōpula aí. Naʻe fakamaauʻi leva ia ki he lea fie-ʻOtuá ʻe he kau taulaʻeiki maʻu mafai fakalotofonuá ʻi he taha ʻo e ngaahi ʻapi tuʻumālie ʻi he Kolo ʻi ʻOlungá.

ʻI he pongipongi hono hokó, naʻe toe fakamaauʻi ʻa Sīsū ʻe he matāpule Loma, ko Ponito Pailato (ʻa ia naʻe ngalingali naʻe hoko ʻi he palasi naʻe nofo ai ʻa Hēlota ko e Lahí). Naʻe fakamālohiʻi leva ʻa Sīsū ke fua Hono kolosí ʻi tuʻa ʻi he ngaahi ʻā ʻo e koló pea tutuki fakahāhā ia ki he kakaí ʻi ha feituʻu tautea mate naʻe ui ko Kolokota, pe “potu ʻo e ʻulupokó” (ngalingali naʻe ofi ki ha keliʻanga maka liʻaki ʻi he tafaʻaki fakatokelau hihifo ʻo e koló).8 Hili e pekia ʻa Sisuú, naʻe telio Ia ʻe Hono kau muimuí ʻi ha fonualoto ofi, ʻa ia naʻe toka ai Hono sinó ʻo aʻu ki Heʻene Toetuʻu nāunauʻia ʻi he ʻaho hono tolú.9

Neongo he ʻikai ke tau ʻiloʻi fakapapau maʻu pē he ʻahó ni ʻa e ngaahi feituʻu pau ʻoku fekauʻaki mo e uike fakaʻosi ʻa Sīsuú, ka ʻe lava ke ʻomi ʻe he mahino e ngaahi tefitoʻi fōtunga mo e fokotuʻutuʻu ʻo Selusalema ʻi he senituli ʻuluakí ha ngaahi fakakaukau mahuʻinga ki heʻetau lau e ngaahi fakamatala he Kosipelí, ʻai ke ʻuhingamālie ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo Sīsuú, pea tokoniʻi kitautolu ke tau toe ofi ange kiate Ia ʻi heʻetau ongoʻi e mālohi ʻo e Fakalelei naʻá Ne fakahoko ʻi he Kolo Tapú.

Paaki