2023
Māmá, Moʻoní, mo ʻEtau ʻAʻeva mo Sīsū Kalaisí
Sune 2023


Fakakomipiuta Pē

Māmá, Moʻoní, mo ʻEtau ʻAʻeva mo Sīsū Kalaisí

Fakakaukau ki ha ngaahi founga ʻe tolu ʻe tokoni atu ke ke ʻaʻeva ai ʻi he māmá mo fakafaikehekeheʻi ʻa e moʻoní kae ʻikai kākaaʻi.

ʻĪmisi
Ko e ʻaʻeva ʻa Kalaisi mo e kau ākongá

Fekumi ki he Māmá

Ko e fakalea fakalaumālie ʻo e hiva fakaʻofoʻofa ko ia ko e “ʻʻAʻeva mo Sīsū” ko ha fakaafe ia ki ha fakalaulauloto:

ʻAʻeva ʻa Sīsū ʻi he moʻoní,

ʻOfa ʻi he ʻOtuá mo e kakaí.

ʻOkú Ne tataki au he halá

ʻAʻeva mo Ia ʻaho kotoáa.

Te u hangē ko Sīsū, ʻaho kotoá.

Fuakava ke nofo ʻi he halá.

Tuʻu maʻu mo e Fakamoʻuí,

Te u muimui ʻi he ʻEikí.

Moʻui falala ki he ʻEikí

Ko aú, heʻikai ke liʻakí.

Sīsū ha mālohi ke u ikuná,

Ke u aʻusia e taʻengatá.

ʻAʻeva mo Sīsū ki he langi ná,

ʻO tāpuekina au ʻaki ʻEne ʻofá,

Liliu hoku lotó ke lava mamatá.

Feʻao mo Sīsū, pea te ma ʻaʻevá.1

Ko e moʻoni ʻoku ʻikai ha faingataʻa ʻe toe lahi ange, fakafiefia ange, mo fakaʻeiʻeiki ange ʻi he ako ki he founga ke ʻaʻeva fakataha ai mo e ʻEikí pea maʻu ʻa e tāpuaki fakaʻofoʻofa ʻo ʻEne ʻaʻeva mo kitautolú.

Fakakaukau ki he palōfita ko ʻĪnoké. ʻI he tupulaki ʻene tuí mo ʻene mahinó, naʻe akoʻi ʻa ʻĪnoke ʻi he ngaahi hala kotoa pē ʻo e ʻOtuá. Naʻe lahi fau ʻene tuí pea mālohi fau ʻene leá ʻo ne tokoniʻi ai ʻa e mēmipa takitaha ʻi hono koló ke nau fakatomala mo nau aʻusia maʻanautolu pē ʻa e maama mo e moʻoni ʻoku maʻu mei he talangofua ki he ngaahi fekaú. Naʻe lahi fau ʻenau liliú mo e uluí pea naʻa nau ʻaʻeva mo e ʻEikí pea kimui angé naʻe ʻave kinautolu ki he langí. ʻI he moʻui ʻa ʻĪnoké naʻá ne fekumi ki he māmá mo e moʻoní, pea naʻe fakaafeʻi ia ke ne ʻaʻeva mo Sīsū (vakai, Mōsese 6–7).

Tau fakakaukau angé ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe heʻetau fekumi ki he māmá mo e moʻoní ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó ke tau ʻaʻeva mo Sīsuú. Fakatatau ki he folofolá, ko e māmá “ko e ivi, mālohi, pe ko e tataki ia ʻoku haʻu mei he ʻOtuá ʻo fou mai ʻia Kalaisi pea ʻokú ne foaki moʻui mo e maama ki he ngaahi meʻa kotoa pē. … ʻOkú ne toe tokoniʻi foki ʻa e [fānau ʻa e ʻOtuá] ke mahino kiate kinautolu ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea tokoni ki hono fokotuʻu ʻa kinautolu ʻi he hala ʻo e ongoongoleleí ʻa ia ʻoku fakatau atu ki he fakamoʻuí.”2 Naʻe fakamatala ʻe ʻApinetai ko ha Palōfita ʻi he tohi ʻa Molomoná ko Sīsū Kalaisi “ʻa e maama mo e moʻui ʻo e māmaní; ʻio, ko ha maama ʻoku ʻikai hano ngataʻanga, ʻa ia ʻoku ʻikai lava ʻo tāmateʻi” (Mōsaia 16:9). Naʻa folofola ʻa e Fakamoʻuí, “Ko au ko e maama ʻo māmani: ko ia ʻoku muimui ʻiate aú, ʻe ʻikai ʻalu ia ʻi he poʻulí, ka ʻe ʻiate ia ʻa e maama ʻo e moʻuí” (Sione 8:12).

Ko ia ai, ʻi heʻetau fekumi ki he māmá ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tau fekumi ai kia Kalaisi. ʻI heʻetau fekumi kia Kalaisi mo tali ʻEne māmá, ʻoku tau hoko ai ko ʻEne fānau—“fānau ʻo e māmá” (1 Tesalonaika 5:5). Naʻe tuku ʻe he fānau ʻo e māmá ke ulo atu ʻenau māmá koeʻuhí ke mamata ʻa e niʻihi kehé ki heʻenau ngaahi ngāue leleí pea fakamāloʻia ʻetau Tamai ʻoku ʻi he langí (vakai, Mātiu 5:16). ʻOku tataki kitautolu ʻe he tulifua ko iá ke tau fai lelei ʻi he moʻuí mo ʻomi kiate kitautolu ʻa e talaʻofa ko ia “ʻe ʻikai ʻalu ia ʻi he poʻulí, ka ʻe ʻiate ia ʻa e maama ʻo e moʻuí.” ʻI heʻetau hokohoko atu ʻi he hala ko ʻeni ʻo e ʻaʻeva ʻi he maama māʻoniʻoni ʻa Sīsuú, ʻoku tau ako, tupulaki, mo maʻu ai ha maama lahi ange.3 ʻOku ʻi ai ha sīpinga ʻo hono maʻu ʻo e māmá ʻi heʻetau ʻaʻeva mo Sīsuú, pea ʻoku ʻaʻeva ʻa Sīsū mo kitautolu takitaha ʻaki hono tāpuakiʻi kitautolu ke “[tau] maʻu ai pē ʻa hono Laumālié” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:77). Ko e talaʻofa totonu ʻeni naʻe fai ʻe he ʻEikí kia ʻĪnoké: “Pea te ke nofo ʻiate au, pea mo au ʻiate koe; ko ia ke ke ʻaʻeva mo au” (Mōsese 6:34).

Fekumi ki he Moʻoní

Tau fakatafoki leva ʻetau tokangá ki he moʻoní. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí kia Siosefa Sāmita ko e “moʻoní ʻa e ʻiloʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻo hangē ko honau anga ʻoku ʻi aí, pea naʻa nau ʻi aí, pea te nau hoko ki aí;” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:24). Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá: “‘Oku mahu‘inga ‘a e ‘iló ki he mo‘uí pea mo e anga faka‘otuá. … Ko e ʻiló ko e fakahā. Fanongo mai, ‘a e kāinga kotoa, ki he kī ma‘ongo‘ongá ni: ko e ‘iló ko e mālohi ia ‘o e ‘Otuá ki he fakamo‘uí.”4 Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo pehē:

“ʻOku mei he ʻOtuá ʻa e Laumālie ʻo e moʻoní. Ko au ʻa e Laumālie ʻo e moʻoní, pea naʻe fakamoʻoni ʻa Sione kiate au, ʻo pehē: Naʻá ne maʻu ʻa hono kakato ʻo e moʻoní, ʻio, ʻa e moʻoní kotoa pē;

“Pea ʻoku ʻikai maʻu ʻe ha tangata ʻa hono kakató tuku kehe ʻo kapau te ne tauhi ʻene ngaahi fekaú.” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:26–27).

Kāinga, ʻi he tūkunga ko ʻení, ʻoku fekauʻaki ʻa e moʻoní mo e māmá, ʻiló, mo e ngaahi fakahā mei he langí pea ʻoku fenāpasi ia mo e ʻatamaí, lotó, ʻulungāngá, nāunaú, mo e tuʻunga ʻo e ʻOtuá.5 ʻOku ʻi ai ha mālohi ʻi he moʻoní koeʻuhí “ʻe fakatauʻatāinaʻi [kitautolu] ʻe he moʻoní” (Sione 8:32). Ko ia ai, ʻoku hanga ʻe he moʻoní ʻo ʻai ke tau lava ʻo sio lelei, ʻiloʻi pea fakaʻehiʻehi mei he kākaá, mo fokotuʻu ha hala ʻi he ngaahi meʻa taʻepau ʻo hotau kuongá. Ko hono moʻoní, ʻoku totonu ke tau fekumi maʻu pē ki he moʻoní ʻi heʻetau moʻuí ʻi ha faʻahinga founga pē. ʻOku tokoni ʻaupito ʻa e veesi ua mo e fā ʻo e himi “Ko e Faitotonu ʻo Faka-ʻOtua?” ʻi hono fakamahinoʻi ʻa e mahuʻinga ʻo ʻetau fekumi ki he moʻoní:

Ko e faitotonu mo talangofua,

ʻE totongi ʻe he ʻOtua,

ʻO fekumi leva ki he angahala,

Ke ʻohake ki he kolo ʻo e ʻOtua,

Nofo ai mo e fiefia. …

Ka ko e moʻoni ʻoku tatau ai pē,

Tuʻuloa ʻo ʻEne pule,

ʻE mole ʻa e langí pea mo e fonua,

Ka ʻe ʻikai mole ʻa e folofola,

Ka ʻe tuʻu ʻo lauikuonga.6

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga fakaofo ʻoku fonu ai ʻa e māmaní ʻi ha fakamatala lahi ange ʻi ha toe taimi kimuʻa. Ka kuo teʻeki ai ha taimi ʻe faingataʻa ange ai ke ʻiloʻi ʻa e moʻoní. ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani ʻoku kehekehe ʻa e ngaahi vakaí, longoaʻa mo e faikehekehe ʻo e ngaahi fakakaukaú, mo e ngaahi fakapoto ʻoku faʻa maʻu ʻe he kau fiepotó mo e fie takí—ko e tokolahi ʻoku kaikaila mei he ngaahi potu fakafufū ʻo e ʻinitanetí. ʻOku ʻi ai ha ʻohofi taʻefakangatangata ʻo e moʻoní ʻi he ʻinitanetí.

Naʻe saiʻia ʻa e palesiteni ʻo ʻAmelika ko ʻĒpalahame Lingikoní ke kau fakataha mo ʻene kau fanongó pea naʻá ne faʻa fakaʻaongaʻi ʻa e tupuʻá mo e huá ʻi he taimi naʻá ne lea aí. ʻOku taku ʻo pehē naʻá ne fehuʻi ki ha haʻofanga kakai pe ko e vaʻe ʻe fiha ʻe maʻu ʻe ha kulī kapau naʻe lau ʻa e hikú ko ha vaʻe. ʻI heʻenau pehē ange nimá, naʻá ne tali mai ko e talí ko e fā, koeʻuhí heʻikai hoko ʻa e hiku ia ko e vaʻe ʻi hono ui ko e vaʻé.

ʻOku ʻi ai ʻa e meʻa ko e moʻoni. Tatau ai pē pe ko e kakai ʻe toko fiha ʻoku nau saiʻia mo vahevahe ʻenau “moʻoní” pe ko e tokolahi ʻo e kau tākiekina fakasōsialé ʻoku nau fakapapauʻi iá, ko hono moʻoní ʻoku ʻikai pea heʻikai lava ke hoko ʻa e hikú ko ha vaʻe. ʻOku fakahaaʻi ʻe he tupuʻa ʻa Lingikoní ʻa e faikehekehe ʻi he “ko ʻeku moʻoní” mo e moʻoni tuʻuloá. Ko Sētane ʻa e pule ki hono toʻo ʻa e ʻuhingá mei he leá, liliu ʻo e ngaahi fakaʻuhingá, mo e fakakeheʻi ʻo e moʻoní. ʻOku tokolahi ha kakai ʻoku hangē ʻoku nau hao mei he meʻa lahi ʻi he ʻinitanetí ʻaki hono liliu ʻa e ʻuhinga ʻo ha meʻa, ka he ʻikai liliu ʻe he ngaahi fakaʻuhinga feliliuakí ʻa e tuʻunga moʻoní pe ko e meʻa ʻoku moʻoní.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e tuʻunga ʻo e moʻoní ki he māmaní ʻoku fekauʻaki ia mo e meʻa ʻoku ongo leleí. Ko ha faʻahinga fakafehuʻia ʻo e “moʻoni ʻa ha taha,” ʻo fakatatau mo ʻene fakaʻuhinga ʻaʻaná, ʻoku lau ia ko ha fakakikihi mo ha ʻohofi fakataautaha. ʻOku hanga ʻe he fakamatala ʻoku ʻikai hano tuʻunga māʻolunga pea mole mei ai ʻa e māmá mo e moʻoní, ʻo faʻu ha moʻoni kehe. Hangē ko ʻení, fakakaukau angé ki he ngaahi taimi mole kuó ke aʻu ki ai ʻi hono fakahaaʻi ʻe he founga ngāue ʻo e ʻinitanetí ha ngaahi meʻa lahi mo ha fakamatala lahi ange ʻo makatuʻunga ʻi hoʻo ngaahi meʻa ʻokú ke lomi mo saiʻia aí. Ko e lahi ange hoʻo lomiʻi ha meʻá, ko e lahi ange ia hono fakahaaʻi ʻe he founga ngāue ʻo e ʻinitanetí ʻa e ngaahi meʻa tatau—ʻo ʻikai ko e tulifua ki he moʻoní ka koeʻuhí ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻuakí mo e paʻanga hū maí. Hangē ko ʻení, kapau te ke lomiʻi ʻi he ngaahi vitiō ʻa e kulií, mahalo ʻe vave pē haʻo fakakaukau ʻoku saiʻia ʻa e taha kotoa ʻi he fanga kulií pea ʻoku ʻi ai haʻanau kulī pea naʻe faʻu ʻa e ʻinitanetí ʻe ha kulī maʻá e niʻihi ʻoku ʻofa ʻi he kulií. ʻE fakaʻaliʻali atu ʻe he ʻinitanetí ha lahi ʻo e ngaahi ʻīmisi mo e ngaahi tuʻuaki ko ʻení ʻo aʻu ki ha tuʻunga te ke kamata fakakaukau ʻokú ke fuʻu fie maʻu moʻoni ha kulī.

ʻI he māmani ʻo e ʻaho ní, mahalo te ke lava ʻo ʻalu mo e tekinolosia mālohi fau ʻi ho kató pe kato āfeí, ka he ʻikai ke ke lava ʻo kole ki he tekinolosiá ʻa e māmá mo e moʻoní. ʻOku ʻikai totonu ke teitei fetoʻoaki ʻa e ʻalu mo e tekinolosiá, neongo ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻokú ne malavá, pea mo e ʻaʻeva mo Sīsuú. ʻOku tau tuʻu laveangofua ki he ngaahi fakakaukau loí mo e ngaahi meʻa taʻemoʻoní ʻi heʻetau fakafalala ki he ngaahi leʻo fakamāmaní mo e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakaemāmaní. Mahalo ʻe hā matamatalelei kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻá ni, ka ʻoku ʻikai ke nau fakafofongaʻi ʻa e moʻoní.

Naʻe akonaki hotau palōfita ʻofeina ko Palesiteni Russell M. Nelson, ʻo pehē: “Ko e moʻoní ko e moʻoni. ʻOku ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku moʻoni. Ko e fakamaau ʻo e moʻoní ko e ʻOtuá—kae ʻikai ko e ngaahi ongoongo ʻokú ke saiʻia taha ai ʻi he mītia fakasōsialé”.7

Kimuʻa ʻiate ia, ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, naʻe akoʻi foki ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985), ʻa ia ko e palōfita ʻi he taimi naʻá ku ako ai ʻi he ʻunivēsití, he ʻikai lava ke “liliu ʻa e moʻoni tuʻuloá ʻe he ngaahi fakakaukau ʻa e tangatá.”8 Kāinga, “ʻoku ʻi ai ʻa e moʻoni kakató ʻi he māmaní neongo ʻa e ʻāʻāsili hono fakataʻeʻaongaʻi mo fakaʻikaiʻi iá.”9

ʻAʻeva mo Sīsū Kalaisi

Ko ʻetau taumuʻa ʻi he moʻuí ke fekumi ki he māmá mo e moʻoní pea ʻaʻeva mo hotau Fakamoʻuí ʻo maʻu ʻa e tāpuaki fakaʻofoʻofa ʻo ʻene ʻaʻeva mo kitautolú, neongo ʻa e fakapoʻuli ʻoku ʻi he māmaní he ʻaho ní. Kuo faleʻi mai ʻa Palesiteni Nalesoni, “Kātaki ʻo fanongo mai ʻi heʻeku pehē atu: ʻOua naʻa takihalaʻi kimoutolu ʻe he niʻihi ʻoku tafunaki ʻenau ngaahi veiveiuá ʻaki ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke mou lava ʻo mamata ki ai ʻi heʻenau moʻuí.”10 Naʻá ne fakaafeʻi foki kitautolu ke tau ʻomi ʻa e māmá mo e moʻoní ki heʻetau ngaahi fakamoʻoní:

“ʻOku ou kole atu ke tokangaʻi hoʻomou fakamoʻoní. Ngāueʻi ia. Maʻu ia. Tokangaʻi ia. Tanumaki ia ke tupulaki. Fafangaʻaki ʻa e moʻoní. “ʻOua naʻá ke ʻuliʻi ia ʻaki e ngaahi fakakaukau [hala] ʻa e tangata mo e fefine taʻetuí peá ke fifili leva pe ko e hā ʻoku hōloa ai hoʻo fakamoʻoní.”11

Ko e moʻoni ko e ngaahi faleʻi ko ʻení ko ha fakaafe ia ke ʻaʻeva mo Sīsū kae lava ke ʻaʻeva ʻa Sīsū mo kitautolu.

Te tau lava fēfē ʻo ʻaʻeva ʻi he māmá mo ʻiloʻi ʻa e moʻoní taʻe kākaaʻi kitautolu ʻe he ngaahi moʻoni ʻoku taukapoʻi ʻe he kakai ʻoku nau mavahe mei he moʻoni fakalangi mo tuʻuloá? Tuku muʻa ke u ʻoatu ha ngaahi founga ʻoku fakatefito ʻi he meʻa kuó u ako mei he ngaahi akonaki fakalaumālie ʻa hotau palōfitá pea ʻi heʻeku ngaahi aʻusia ʻi he moʻuí?

Ako Fakaʻaho ʻa e Tohi ʻa Molomoná

ʻUluakí, kole ki he ʻOtuá ha tataki fakalaumālie ki he founga ke potupotutatau ai hoʻo taimi-tēpile femoʻuekiná kae lava ke ke fakaʻaongaʻi ha taimi ke ako maʻu pē ʻa e Tohi ʻa Molomoná. ʻOku akoʻi mahino mo mālohi ange ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Ko e lekooti toputapu ko ʻeni ʻo e folofolá ko ha makamaile mahuʻinga ia ʻi hono Toe Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he kuonga fakakosipeli ko ʻení, hili e ʻaʻahi mai ʻa e ʻOtua ko e Tamaí mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, kia Siosefa Sāmitá. ʻOku fakamoʻoni ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki he ʻofa moʻoni mo haohaoa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú, ʻa e feilaulau fakalelei taʻe-siokita mo fakalangi ʻa Sīsū Kalaisí, pea mo e misiona fungani ʻo e Fakamoʻuí ʻi he lotolotonga ʻo e kau Nīfaí hili pē ʻEne Toetuʻú (vakai, 3 Nīfai 11).

ʻOku ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi mahuʻinga taha ʻo e moʻuí, pea ʻokú ne akoʻi ʻa e tokāteline ʻo Kalaisí. Hangē ko ia kuo akoʻi ʻe hotau palōfita ʻofeina ko Palesiteni Nalesoní, ʻoku maʻu ʻe he ngaahi moʻoni ʻi he tohí ni “ʻa e mālohi ke fakamoʻui, fakafiemālieʻi, fakafoki mai, tokoniʻi, fakamālohia, fakafiemālieʻi, mo fakafiefiaʻi hotau laumālié.”12 Fakakaukau ki he ngaahi talaʻofa ʻa e palōfitá maʻanautolu ʻoku nau tuku ha taimi ke ako ʻa e tohi fakaofo ko ʻeni ʻo e folofolá:

“ʻI hoʻo ako e Tohi ʻa Molomoná he ʻaho kotoa peé ʻe toe lelei ange ai hoʻo fai tuʻutuʻuní—he ʻaho kotoa pē. … ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo fakalaulauloto ki he meʻa ʻokú ke akó, ʻe fakaava mai e ngaahi matapā ʻo e langí, pea te ke maʻu e tali ki hoʻo ngaahi fehuʻí mo e tataki ki hoʻo moʻuí. … ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo fakaʻutumauku fakaʻaho he Tohi ʻa Molomoná, ʻe lava ke maluʻi koe mei he ngaahi kovi ʻo e kuongá.”13

ʻE tataki koe ʻe hoʻo tuku ha taimi ʻi he Tohi ʻa Molomoná kia Sīsū Kalaisi pea fakafonu ʻaki koe ʻa e ueʻi fakalaumālie mo e fakahā ki hoʻo moʻuí. Te ne fakafonu ho laumālié ʻaki ʻa e māmá mo tokoni ke ke ʻiloʻi ʻa e moʻoní.

Naʻá ku fuofua lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻo ʻosi ʻi heʻeku hoko ko ha tokotaha ako kei talavou ʻi he seminelí. ʻOku ou kei manatuʻi pē ʻa e ongo māfana naʻe ake ʻi hoku laumālié, fakafonu hoku lotó, fakamaama hoku ʻatamaí, pea fakaʻau ke u toe fiefia ange, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ʻi he taimi naʻá ne malangaʻi ai e folofola ʻa e ʻOtuá ki hono kakaí (vakai, ʻAlamā 32). Naʻe faifai pea liliu e ongo mo e maama mo e moʻoni naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ke tāpuakiʻi ʻaki aú, ko ha ʻilo naʻe toka ʻi hoku lotó pea hoko ko e fakavaʻe ʻo ʻeku fakamoʻoní. Ko e Tohi ʻa Molomoná ko e maka-tuʻu-loto ia ʻokú ne poupouʻi ʻeku tui ki he ʻEikí mo ʻeku fakamoʻoni ki he tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí. Ko e taha ia ʻo e ngaahi makatuliki ʻokú ne fakamālohia ʻeku fakamoʻoni ki he moʻoni ʻo e feilaulau fakalelei fakalangi ʻa Kalaisí. Ko ʻeku pā ia mei he ngaahi feinga ʻa e filí ke fakavaivaiʻi ʻeku tuí mo fakatō ʻa e taʻetuí mo e fakapoʻulí ki hoku ʻatamaí. ʻOkú ne ʻomi kiate au ha loto-toʻa ke u fakahā mālohi ʻeku fakamoʻoni ki he maama mo e moʻoni ʻo e Fakamoʻuí ki he māmaní. ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo faʻa lotu mo ako maʻu pē ʻa e Tohi ʻa Molomoná, te ke maʻu ʻa e maama mo e moʻoni ʻi hoʻo moʻuí pea te ke toe ofi ange ai ki hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí mo ako e founga ke ʻaʻeva ai mo Iá.

Fakaʻaongaʻi ha Taimi Lahi Ange ʻi he Ngaahi Temipale ʻo e ʻEikí

Ko e founga hono uá ke fakaʻaongaʻi ha taimi lahi ange mo e ʻEikí ʻi Hono ngaahi temipalé. Talu mei he fuofua lea ʻa Palesiteni Nalesoni ki he Siasí fakakātoa ʻi Sānuali 2018, kuó ne tukutaha e konga lahi ʻo ʻene ngaahi akonakí ki he fatongia mahuʻinga ʻoku fakahoko ʻe he temipalé mo hono ngaahi ouaú mo e fuakavá ʻi heʻetau moʻuí. Ko e meʻa ʻeni naʻá ne akoʻi ʻi he taimi ko iá:

“Ko e ikuʻanga ʻoku tau takitaha faifeinga ki aí, ke fakakoloaʻi kitautolu ʻaki ʻa e mālohi ʻi he fale ʻo e ʻEikí, silaʻi hotau fāmilí, faivelenga ʻi hono tauhi e ngaahi fuakava naʻe fai ʻi he temipalé ke tau feʻunga ai ke maʻu e meʻaʻofa maʻongoʻonga taha ʻa e ʻOtuá—ʻa ia ko e moʻui taʻengatá. … ʻE hanga ʻe hoʻo mōihū ʻi he temipalé mo hoʻo tokoni ai ki hoʻo ngaahi kuí, ʻo faitāpuekina koe ʻaki ha fakahā fakafoʻituitui mo ha melino ʻoku lahi angé, pea ʻe fakamālohia ai hoʻo tukupā ke nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá.”14

Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate kitautolu? Ko e tali ʻeni ʻa Palesiteni Nalesoni ki he fehuʻi ko ʻení:

“ʻOku toe fakautuutu ange ʻa e fie maʻu ke tau ʻalu maʻu pē ki he temipalé. ʻOku ou kole atu ke mou tuku ha taimi ke mou vakai fakalelei ai ki he anga hono fakaʻaongaʻi ho taimí. Fakaʻaongaʻi lelei ho taimí koeʻuhí ko ho kahaʻú mo ho fāmilí. Kapau ʻokú ke lava ʻo ʻalu ki he temipalé, ʻoku ou tapou atu ke ke feinga ke ke fetuʻutaki maʻu pē mo e ʻEikí—ʻo ʻalu ki Hono fale māʻoniʻoní—pea tauhi pau maʻu pē taimi ko iá ʻi he fiefia. ʻOku ou palōmesi atu ʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi mana ʻokú Ne ʻafioʻi ʻokú ke fie maʻu ʻi hoʻo feilaulau ke tokoni mo moihū ʻi Hono temipalé.”15

Kāinga, ko e tali ko ʻení ko ha fakaafe ia ke toe tokanga ange ki he ngaahi meʻa ʻoku tau fakamuʻomuʻa ʻi heʻetau moʻuí pea fakakau ʻa e temipalé ke hoko ko e taha ʻo kinautolú. Ko e ngaahi temipalé ko e fale moʻoni ia ʻo e ʻEikí. Pea ʻi heʻetau ʻi aí, tokanga taha ki he hū kiate Iá mo fekumi ki Heʻene māmá mo e moʻoní, te tau lava ʻo ongoʻi ha ueʻi makehe kuo tau liʻaki e māmaní, pea ʻoku mamaʻo ʻa e māmani fakataʻelata mo tuenoá mei hotau ʻatamaí. ʻOku tau ongoʻi maluʻi kakato mei ha faʻahinga tākiekina kovi pē ʻa e māmaní. Ko e ngaahi temipalé ko ha ngaahi feituʻu ia ʻo e fakahā, fakahinohino, mo e hūfangaʻanga mei he ngaahi matangi fakalaumālie ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi hotau kuongá.

ʻOku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou fakakaukau ki ha ngaahi founga ke fokotuʻu ha taimi moʻó e ʻEikí ʻi Hono ngaahi temipalé. Haʻu ʻo tuku hoʻomou ngaahi kavengá ʻi Hono ʻaó ʻi Hono fale māʻoniʻoní, pea ʻoku ou palōmesi atu ʻe fakafonu kimoutolu ʻaki ha laumālie foʻou mo ha loto falala ki he kahaʻú. ʻE puke koe ʻe he ʻEikí, ʻōʻōfaki koe, pea tataki koe ʻi he halá ke ke ʻaʻeva ai mo Ia. ʻOku tau ako ʻi he temipalé ʻa e ngaahi moʻoni ʻo e taʻengatá mo maʻu ha maama lahi ange ʻi heʻetau ʻunu ʻo ofi ange kia Sīsū mo ako e founga ke ʻaʻeva ai mo Iá.

Muimui ʻi he Ngaahi Lea ʻa Hotau Kau Palōfita Moʻuí

Ko e founga hono tolu ʻoku ou tuku atu kiate kimoutolú ke mou muimui ki he ngaahi lea ʻa hotau kau palōfita moʻuí. Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa, ʻoku tau monūʻia ke tataki kitautolu ʻe ha kau palōfita, ko ha kau tangata kuo ueʻi fakalaumālie ke lea maʻá e ʻEikí. ʻOku ui kinautolu ke fakaʻilo mai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá mo Hono ʻulungaanga totonú ʻo fakafou ʻi heʻenau ngaahi akonakí. Te tau lava ʻo falala maʻu pē ki he kau palōfita moʻuí. ʻOku hā mei heʻenau ngaahi akonakí e finangalo ʻo e ʻEikí, ʻa ia naʻá Ne folofola, “Pea ʻe fai ʻa e lea ʻo e fakatokangá ki he kakai kotoa pē, ʻi he ngutu ʻo ʻeku kau ākonga, ʻa ia kuó u fili ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosi ko ʻení” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:4; vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38). ʻOku tau lau ʻi he 2 Fakamatala Meʻa Hokohokó ʻi he Fuakava Motuʻá, “Tui kia Sihova ko ho mou ʻOtua, koia ʻe fakatuʻumaʻu ai ʻakimoutolu: tui ki heʻene kau palōfitá, ko ia te mou monūʻia aí” (Ko Hono Ua ʻo e Tohi Fakamatala Meʻa Hokohoko 20:20).

Ko hono maʻu ko ia ʻo e kau palōfita moʻuí ʻi hotau kuongá, ko ha fakaʻilonga ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú. Naʻe ueʻi ʻe Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá hoku lotó ʻi ha founga mātuʻaki makehe ʻi ha taimi naʻá ku fuʻu fiemaʻu vivili ai ha fakafiemālie. Hili ʻeku maʻu ʻa e uiuiʻi taulōfuʻu ko ʻení ke u hoko ko ha ʻaposetolo ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ko ʻEletā Hōlani ʻa e fuofua tokotaha ke fetuʻutaki mai kiate aú. Naʻá ku fakatokangaʻi he taimi pē ko iá ʻa hono leʻo mahino mo mālohi ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e lainé peá u ongoʻi ʻene ʻofá mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate aú. Naʻá ku ʻiloʻi ko e leʻo ʻo ʻEletā Hōlaní ko ha leʻo ia ʻo ha taha ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa e Fakamoʻuí, pea naʻá ku maʻu ai ha fiemālie mo ha loto falala lahi ʻi ha momeniti lōmekina.

Ko e meʻa ia ʻoku fai ʻe he kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló. ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke ke telefoni fakataautaha mo ha taha ʻo e kau palōfita ʻa e ʻEikí ke ke ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate koé. Te ke lava ʻo ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻaki haʻo muimui ki heʻenau ngaahi akonakí. ʻE hoku ngaahi kaungāmeʻa kei talavou, ʻoku ou fakaafeʻi kimoutolu ke mou ʻiloʻi pea ʻilo honau leʻó pea muimui ki heʻenau faleʻi fakalaumālié, ʻa ia te ne tataki koe ki he māmá mo e moʻoní. ʻOku fakanofo kinautolu ke fakahā ʻa e fakakaukau mo e loto ʻo e ʻEikí. Ko hotau maluʻanga lelei tahá ʻa ʻetau muimui pau ki he folofola ʻa e ʻEikí ʻoku fakahoko mai ʻi Heʻene kau palōfitá, kae tautautefito ki he palesiteni lolotonga ʻo e Siasí. ʻOku ou palōmesi atu ʻi hoʻo ʻaʻeva mo fanongo ki he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní, te ke fakatokangaʻi ʻokú ke ʻaʻeva lahi ange ai mo Sīsū.

Ko ha meʻa nāunauʻia moʻoni ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá naʻe hoko ʻi Pētelihema ʻi Siuteá ko hono ʻaloʻi hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. Naʻe ʻomi moʻoni ʻe Hono ʻaloʻí, moʻuí, mo e feilaulau fakaleleí ʻa e māmá mo e moʻoní ki he māmaní. Naʻá Ne folofola tonu ʻo pehē:

“Vakai, ko au ko Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he kau palōfitá ʻe haʻu ki he māmaní.

“Ko au ko e maama mo e moʻui ʻa e māmaní” (3 Nīfai 11:10–11).

ʻOku ou saiʻia he faleʻi naʻe fai ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ki he Kāingalotu ʻi Tesalonaiká: “Koe fānau ʻa e māmá ʻakimoutolu kotoa pē, moe fānau ʻa e ʻaho: ʻoku ʻikai ʻo e pō ʻakitautolu, pe ʻo e poʻuli.” (1 Tesalonaika 5:5). ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku tau hoko ai ko e fānau ʻo e māmá! ʻOkú ke maʻu ʻa e maama ʻo Kalaisí, pea pehē ki he maama fakahinohino ʻoku maʻu ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻAʻeva maʻu pē ʻi he maama ko iá, ʻa ia te ne tataki koe ki he moʻoní pea malava ai ke ke ʻaʻeva mo Sīsū Kalaisi.

ʻI heʻetau moʻui ʻaki ʻa e maama mo e moʻoni ʻo e Fakamoʻuí, te tau lava ʻo muimui ʻi Hono topuvaʻé mo fakafanongo ki he ongo ʻo Hono toʻukupu kelekelé pea ako e founga ke ʻaʻeva ai mo Iá. ʻOku ou lotua te tau lava kotoa ʻo fakahaaʻi ʻi he fiefia lahi, “Te u ʻaʻeva mo Sīsū,” pea pehē lototoʻa ange, “Te Ne ʻaʻeva mo au.”16 Ko e ʻaʻeva mo Iá ʻa e hala fononga lelei tahá.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻa Sīsū Kalaisi pea ʻoku aʻu atu ʻEne ʻofa haohaoá kiate kinautolu kotoa pē ʻoku haʻu kiate Iá. ʻOkú Ne ofi maʻu pē, ʻo tatali ʻi he faʻa kātaki kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau ongosia ai ʻi he hala fonongá pea ʻaʻeva ʻo taʻengata mo kitautolu ʻi ha feituʻu pē te tau ʻi ai.

Mei ha fakataha lotu ʻa e ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí naʻe fai ʻi he ʻaho 12 ʻo Tīsema, 2022.

Paaki