Mwichenapen Mwichefen
Pungungaw a Enetipengawa Emon
April 2021 mwichenap


Pungungaw a Enetipengawa Emon

Jises Kraist a weweiti pungungaw me a pwan wor an manaman ne amonata kinamwe.

Non 1994, eu angangen ninino aramas a fis me Otiwen Africa non fonuen Rwanda a fis ena fan iten fiu nefinen einangen aramas. Ukukun aramas ra mano a nap seni esopw minion.1 Amwararan, ekkewe aramasen Rwandan ra fokkun achocho ne fori kinamwe,2 nge ei osukosuk mi chok fokkun napono.

Engon ier ano, nupwen aua no ngeni Rwanda, ngang me punuwei we aua aporous me emon ekkewe chon sai me non ewe kasoro Kigali. A fokkun netipengaw ne aporousa ewe osukosuken angang me a fokkun netipengaw ne apasa, “IIka pwe mi wor Kot, Esapw mwo fori och mettoch fan iten met mi fis?” Ren ei mwan—me ren chommong me neich meinisin—weires me osukosuk a tongeni esap fich ngeni ekiekin ewe ennetin kirekiroch, tong an Samach won Nang. Iwe I mi ennet, I mi kirekiroch, me I mi unusen tongei emon me emon noun semirit. Ei sokofesen a chok minen nomw usun emon aramas me ese tongeni awewei non eu ngingi mi mecheres ika won echo stiker.

Poputa ne fori ekkoch awewen, sipwe kuta ekkoch sokkun pungungaw. Ekieki usun eu famini emon me emon semirit ra angei och moni iteitan wiik ren ar kan chok fori ar sokkun angang me non imwer. Emon at, John, a kamo okasi; emon nengin, Anna, a isoni noun we mwoni. Mwirin, Anna a moni efoch wan pasiken. John a ekieki pwe ese punguoch an Anna epwe wor wan pasiken nge ese wor wan. Nge ina an John pwisin finata pwe iwe met epwe fori, esap pokiten fofforun seman me inan. Met ewe Anna a fori me fini esap kamo okasi ese wor osukosukan ren metewe John a fori pokiten mi pwan wor ren ewe tufichin usun chok fefinan we.

Ach pungun finata a pusin non nemeniach ika sipwe aea ochu ika aea ngawa. Usun ewe Samon a pwarata, “ka emon aramas a wate an tipachem me tufich non ei manau seni an nikitu me aneasosich seni ekkoch, epwe fokkun wate an tongeni non ewe fonufan epwe feito.”3 Nupwen ekkoch repwe angei feioch pokiten ar manauen nikitu, sise tongeni ach sipwe apasa pwe ese pung pwe kich meinisin mi wor rech ei chok pwan fansoun tufich.

Pwan eu awewe ren osukosuk ren met mi fis ngeni punuwei, Ruth, me nekukunun. Eu ran, Ruth a sinei pwe inan we a angei pwiniwe kukun, Merla, repwe kamo minefon sus. Ruth a kapasen an ese tipeew, “Mama, ese pungoch! Merla a angei ewe saingon minefon sus.”

Inen Ruth we a eis, “Ruth, mi ukukum noum na sus?”

Ruth a ponueni, “Iwe, uu.”

Iwe inen Ruth we a apasa, “Ese chiwen ukukun Merla noun kan sus.”

Ruth a tipeew ngeni pwe emon me emon semirit non ewe famini epwe wor noun sus epwe ukukun. Ina mwo ika Ruth epwe sani minefo sus, met ewe a ekieki ren an ekiekin osukosuk a ekesiwin nupwen a kuna ewe memef me non mesen inanwe.

Ekkoch mettoch ese pung ese tongeni an epwe awewe; ese tongeni pungoch a chourek. Osukosuk a feito seni manau ren inis ese unusoch, feiengaw, ika samau. Manauach mi sokofesen. Ekkoch aramas ra uputiw non ar tufich; ekkoch rese. Ekkoch mi wor semer me iner mi tonger; ekkoch rese. Ekkoch ir mi manau non chommong ier; ekkoch fitu chok. Me feino pwan feino. Emon me emon ra fori sokkun enieputen ngaw ina mwo ika ra achocho ne fori mi pung. Ekkoch rese achocho ngeni ar repwe akouno osukosuk nupwen ra tongeni. Weiresin, ekkoch ra aea ar pungun finata Kot a-ngenir ar repwe ameteki emon nupwen rese tongeni repwe fori.

Chommong sokkun osukosuk a tongeni fis, a forata osukosuk ren mettoch ese pungoch. Awewe ren, ewe choufetanin COVID-19 napengeni a tori ekkewe mi fen apwangapwang, ekkewe mi fen wor ar weires. Ngasangasei mi metek ren ekkewe ra kuna ei sokkun osukosuk, nge ua pwarata ren unusen metekin ngasangasei pwe Jises Kraist a weweiti met ese pungoch me a wor an pochokun ne awora safean. Ese wor met epwe nono ngeni ewe osukosuk A nikitu ngeni Ese pungoch pwe Epwe mefi weires me riafou ren aramas meinisin. Ese pungoch pwe Epwe riafou fan iten ai tipis me om nipwakingaw. Nge A finata pwe epwe fori pokiten An tongei kich me Samach won Nang. A unusen weweiti met sia mefi.4

Pukefen a apasa usun ekkewe chon Israel ra ngunungun pwe ese pungoch met mine Kot a fori ngenir. Ponuwan, Siowa a eis, “Pun emon fefin mi tongeni monnuki noun semirit mi oup, pwe esap wor an kirekiroch ngeni noun ewe at masowen non upwan?” Iei chok usun emon inenap mi tong esap tongeni monuki noun semirit, Siowa a pwarata pwe An tong mi wachemuk. A pwone: “Ewer, repwe monuki, nge usapw tongeni upwe monuk. … Nengeni, ua fen fanok me non kumuchun pei; om kewe tit ra nonnom chok me mwei.”5 Pokiten Jises Kraist a nikitu ngeni ewe ennet, fangono manau, A unusen weweiti kich.6 A eteneki kich me foforuch iteitan.

Non manauach, sia tongeni “feito non pochokunen netipach” ngeni ewe Chon Amanau me angei an we umoumoch, echikara, me aninis.7 Ina mwo ika sia mefi riafou, Kot a tongeni efeiochu kich non mecheres, kinamwe me amwararen anen feioch. Nupwen sia kaeo ach sipwe esina ekkei feioch, ach nuku non Kot epwe napeno. Non ewe soponon, Samach won Nang me Jises Kraist repwe ataweno ekkewe pungungaw meinisin. Sia weweochuti ne mochen sinei ifa usun me inet. Ifa usun Ir repwe fori ena? Inet Ir repwe fori? Ren ai weweiti, Rese mwo pwano ifa usun ika inet.8 Met ua sinei pwe Ir repwe.

Non pungungawen napanap, eu mettoch sipwe fori sipwe nuku pwe “mettoch meinisin ese pungoch usun manauach a tongeni an epwe pung ren ewe Achasefan an Jises Kraist.”9 Jises Kraist a okufu ewe fonufan me “omorono” pungungaw meinisin. Pokiten I, sia tongeni wor ach kinamwe non ei fonufan me pwapwa.10 Ika sia mut ngeni I, Jises Kraist an epwe efeiochu met ese pungoch fan iten ach fefeita.11 Esapw chok oururura kich me eniwini met mi morukono;12 Epwe aea ekkewe pungungaw ren ach sipwe feioch seni. Ren an epwe ifa usun me inet, a namot sipwe esina me etiwa, usun met Alma a fori “ese namot; pwe Kot a sinei ekkei mettoch meinisin; me a auchea ngeni ei ai upwe sinei pwe iei auchean.”13

Sia tongeni sotuni ne komochuno ach kei kapas eis usun ifa usun me inet ren mwirin me anonga ekiek won maritan nuku non Jises Kraist, pwe a wor ren me ruu ewe manaman an epwe fori mettoch meinisin epwe pung me mochen epwe fori.14 Ren ach oumwesimwesin sipwe sinei ifa usun ika inet esapw fis me, mwirin meinisin, sise kuna.15

Nupwen sia anapano ach nuku non Jises Kraist, sipwe pwan achocho ngeni sipwe winiti usun I. Iwe sia churi ekkoch ren tong me sotuni ne ekisano pungungaw nupwen sia kuna;16 sia tongeni sotuni ne fori mi pung non manauach. Ennetin, ewe Chon Amanau a aiti ngeni kich ach sipwe “fokkun achocho ne fori mi pung, me fori chommong mettoch ren [ach] pusin mochen, me awora wachemuken wenechar.”17

Emon a fokkun achocho ne fiungeni ekkewe sokkun pungungaw soukapung Bryan Stevenson. An angang non annuk non United States a achocho ne anisi ekkewe ra tipimwan ngenir, oukano chommongun niwinin ar tipis, me tumunu an aramas pung. Ekkoch ier ano, Mr. Stevenson a anisi emon mwan ewe ra fokkun tipingeni pwe a nimanau me a kapung pwe epwe mano. Mr. Stevenson a tingorei chon an ewe mwan we mwichefen repwe anisi, ina mwo ika ewe mwan ese pochokun non mwichefen me ese auchea me non ewe muu pokiten ew foforun mi chou fetan an sikeno ngeni emon fefin me nukun punuwan.

Ach sipwe anonga ekiekin chon ewe mwich won met akon auchea, Mr. Stevenson a kapas ngenir usun ewe uwekisin non paipen usun ewe fefin ra etipisi ren an tipisin nisou ra wato ren Jises. Ekkewe chon etipisi ra mochen repwe manengeni fau epwe mano, nge Jises a apasa, “Ion neimi ese wor tipisin … , epwe akkom ne monei ngeni fau neminei.”18 Ekkewe ra etipisi neminewe ra suno. Jises ese etipisi neminewe nge a ereni pwe epwe feinno me kouno seni tipis.19

Mwirin ai aneanisefani ei kinikinin met mi fis, Mr. Stevenson a nenengeni pwe manau wenechar, nuokus, me song a efisata pwan mwo souneng ar repwe manei fau ngeni aramas ir mi nikotutum. Iwe a pwan apasa, “Sise tongeni ach sipwe katon ena an epwe fis,” me a pesei chon ewe mwich repwe winiti “chon sup fau.”20 Pwi me fefinei, esapw momon fau ina akaewin anen ach sipwe eteneki ekkoch ren kirekiroch. Oruwan ach sipwe sotuni ne supuri fau moneen emon.

Ifa usun ach sipwe awora murinon me ngawen kinikinin tesin manauach. Sipwe kapung esapw ren konien met sia apasa nge ren ifa usun ach eteneki ekkewe mi apwangapwang me weires.21 Kich Aramas mi Pin non Fansoun Soponon, sia kuta ach sipwe apuru an ewe Chon Amanau nenien apiru, ren ach sipwe fori mi pung.22 Sia pwarata ach tongei chon oruch ren ach angang ne fori me osufonu meinisin noun Samach won Nang semirit.

Ren pusin ach feioch me feiengawan non ekiek,a namot sipwe ekiek sefani. Ren an John epwe weweiti pwata Anna a wor wan pasiken a pwarata. Ren Ruth a kuna an Merla we osupwang ren sus me non mesen inanwe a pwano. Ngeni ach sipwe sotuni ne nengeni mettoch ren ennetin pungun a tongeni an epwe fat. Nupwen sipwe winiti usun ewe Chon Amanau, a napono ach mefi, weweiti, me tong ennet.

Niwiniti ewe kapas eis seni chienei we non Kigali ewe a netipengaw ne aporousa ewe pungungaw ne ninino aramas me non Rwandan a eis, “Ika pwe mi wor Kot, Ese tongeni epwe fori och mettoch fan iten metei mi fis?”

Nukun ach sipwe okukunatiw ewe riafou a fis pokiten ewe nininon aramas, me mwirin sia sinei pwe sise tongeni sipwe atawei ei sokun riafou, aua ponueni pwe Jises Kraist a fori och mettoch usun pungungaw mi enetipengawa emon.23 Aua awewei usun ekkoch mettochun ewe kapas allim usun Jises Kraist me ewe Niwinsefaniton An we Mwichefen.24

Mwirin, chienem we a eis, nge a neneu me non mesan, “Wewen mi wor met upwe fori fan iten inei we me semei me tetenin semei ra mano?”

Aua apasa, “O, ewer!” Aua pwan pwarata pwe mettoch meinisin mine ese pungoch non manauach a tongeni epwe pung pokiten ewe Achasefan an Jises Kraist me seni An mumuta famini ra tongeni repwe chufengen tori fefeino.

Nupwen sia kuna pungungaw sia tongeni atowawakicheno seni Kot ika sia tongeni arap ngeni I ren aninis me pesepes. Awewe ren, Mormon a apasa pwe ewe maun nakatam nefinen ekkewe chon Nifai me chon Leiman a sokofesen ngeni emon me emon meinisin. A nengen fichi pwe “chommong ra pochokun ngeni” me ekkoch “ra tekison pokiten ar riafou, napengeni ra etekisona netiper me mwen Kot.”25

Kosapw mut ngeni osukosuk epwe asepa netipom, ika atai eno om nuku non Kot. Nge kopwe fen tingor aninis ren Kot. Anapano om kinisou ren me nuku non ewe Chon Amanau. Nap seni om kopwe tipemwaramwar, mut ngeni Epwe anisuk om kopwe mwirinono.26 Mut ngeni epwe anisuk ne sopweno, ne mut ngeni om riafou epwe “mwono non ewe pwapwa an Kraist.”27 Fiti I non An we misin “ne echikara ekkewe netip mi tatakis,”28 achocho ngeni ne ekisano osukosuk, me winiti emon chon sup fau.29

Ua pwarata pwe ewe Chon Amanau mi manau. A weweiti met ese pung. Ewe esisin non Poun a sopweno ne achemangeni usun en me om foffor. A amwak non om weires. Ren ekkewe ra feito ngeni I, eu imwen king mi ningoch epwe ekesiwin ewe mwoochen netipengaw; pwapwa me kinamwe epwe ekesiwin chou me netipengaw; kinisou me apwapwa repwe ekesiwin tipemwaramwar me nukunukumang.30 Kopwe angei niwinin om nuku non Samach won Nang me Jises Kraist epwe wate seni met ka ekieki. Meinisin pungungaw—akaewin pungungaw a enetipengawa emon—epwe efeiochu fanitom. Ua pwarata non itan Jises Kraist, amen.

Esinesin

  1. Nengeni John Reader, Africa: A Biography of the Continent (1999), 635–36, 673–79.

  2. Ina mo epinukunuk, ewe chusefanin Rwandan mi osukosuk. Ekkoch ra eis anononun me nomotaman Nengeni, ren awewe, “The Great Rwanda Debate: Paragon or Prison?,” Economist, Mar. 27, 2021, 41–43.

  3. Doctrine and Covenants 130:19; auchean mi kapacheta.

  4. Nengeni Hebrew 4:15.

  5. 1 Nifai 21:15–16.

  6. Nengeni Alma 7:11–13.

  7. Nengeni Hebrew 4:16; nengeni pwan Isaiah 41:10; 43:2; 46:4; 61:1–3.

  8. Eu kapasen esinesin: Sisap fiti ewe sossot ne fori ach pwisin ekieki ren ifa usun me inet, inamo anongonong won ukukun ach tongeni ika fori. Sise tongeni ach sipwe pwarata met Kot ese mwo pwarano.

  9. Preach My Gospel: A Guide to Missionary Service (2018), 52; nengeni pwan Isaiah 61:2–3; Pwarata 21:4. Mettoch meinisin mi osukasuka manauach a tongeni epwe pung” usun chok metekewe a osukosuka kich a tongeni epwe wes, kisino, ika ki. Non an we saingon afanafan ren mwichenap, “Come What May, and Love It,” Elder Joseph B. Wirthlin a apasa: “iteiten kechiw meinisin ikenai epwe eniwini ipunku pinukun kechiwen pwapwa me kinisou. … A principle of compensation prevails” (Liahona, Nov. 2008, 28).

  10. Nengeni John 16:33.

  11. Nengeni 2 Nifai 2:2.

  12. Nengeni Job 42:10, 12–13; Jacob 3:1.

  13. Alma 40:5.

  14. Nengeni Mosaia 4:9.

  15. Nengeni Russell M. Nelson, “Let God Prevail,” Liahona, Nov. 2020, 93. Myopic a wewen weiresin kuna mettoch mi kanoto.

  16. Ren awewe, Captain Moroni a apungano pwe mi mwan ren emon me emon epwe uta me “esapw fori och mettoch” nupwen ir mi tongeni anisi emon (nengeni Alma 60:9–11; nengeni pwan 2 Corinth 1:3–4).

  17. Doctrine and Covenants 58:27; nengeni pwan uwokisin 26, 28–29.

  18. John 8:7.

  19. Nengeni John 8:10–11; ewe Joseph Smith Chiakun wokisin 11 a mak, “Me ewe fefin a pin ngeni Kot seni ena awa, me nuku non itan,” wewen pwe an ewe Chon Amanau ese apungano me an annuk “kouno seni tipis” a efeiochu unusen manauen ewe fefin.

  20. Bryan Stevenson, Just Mercy: A Story of Justice and Redemption (2015), 308–9.

  21. Nengeni Matthew 25:31–46.

  22. Nengeni Foffor 10:38; pwan nengeni Russell M. Nelson, “The Second Great Commandment,” Liahona, Nov. 2019, 96–100.

  23. Nengeni Doctrine and Covenants 1:17, 22–23.

  24. Ekkei uwekisin ra afat non “The Restoration of the Fulness of the Gospel of Jesus Christ: A Bicentennial Proclamation to the World,” ChurchofJesusChrist.org.

  25. Alma 62:41.

  26. Nengeni Amos C. Brown, in Boyd Matheson, “‘It Can Be Well with This Nation’ If We Lock Arms as Children of God,” Church News, July 25, 2019, thechurchnews.com.

  27. Alma 31:38.

  28. Nengeni Luke 10:30–32 Ne echikara ekkewe netip mi tatakis epwe eniwini ekkewe ekiek, epwe, weweiti, ika netipan a tatakis (nengeni James Strong, The New Strong’s Expanded Exhaustive Concordance of the Bible [2010], Hebrew dictionary section, 139 and 271).

  29. Nengeni, awewe chok, Russell M. Nelson, “Let God Prevail,” Liahona, Nov. 2020, 94; Dallin H. Oaks, “Love Your Enemies,” Liahona, Nov. 2020, 26–29. Preseten Nelson a pesei kich: “Ikenai ua kokkori nouch chon mwichefen ekis meinisin repwe nikitano ekiekin me fofforun koputen aramas. Ua tingor ngeni ami meinisin oupwe pwarata sufen fan iten meinisin noun Kot kewe.” Ei a nap seni ach sipwe chok fori ren napanapen nikinikich me fofforuch. Preseten Oaks a apasa kapasen ewe Reverend Theresa A. Dear: “Racism thrives on hatred, oppression, collusion, passivity, indifference and silence.” Iwe a apasa, “Ren kich aramas me chon ewe Mwichefenin Jises Kraist ren Aramas mi Pin non Fansoun soponon, sipwe fokkun foriechu ne aninis ne asueno osokofeseni aramas.”

  30. Nengeni Isaiah 61:3. Angei eu imwen king mi ningoch wewen pwe sia winiti chon fiti Jises Kraist non ewe muun Kot. Nengeni also Donald W. Parry, Jay A. Parry, and Tina M. Peterson, Understanding Isaiah (1998), 541–43.

Printini