Kitail Koaros Mie Pein Soaipatail
Menlau kohdo rapahkihda amw peneinei, amw keinek koaros, oh wairaildo nan arail wasahn kousoan.
Kempoakepahi kan, riei kan, emen emen kitail mie pein soaipatail. Ni atail kin diarada pein soaipatail, kitail kin ehuieng, kitail kin karanih, oh wiahla.
Edei iei Gerrit Walter Gong. Gerrit iei ahd en Dutch ehu, Walter (eden ahi pahpa) iei eden mehn Amerika, oh Gong iei eden mehn China.
Semen kan kadierekedahr me kerenieng pilien 70-110 en aramas kousoanehr pohn sampah. Mwein emente me adaniki Gerrit Walter Gong.
Kitail koaros mie pein soaipatail. I kin mwahuki “kotou me kin lel pohn meseiet oh kisinieng me kin ipido kan.”1 Ih kin iangih penguin kan kakahk tikititk kohwe nan Antartica. I kin kihong seri kan me sohte arail pahpa oh nohno nan Guatemala, seri me kin mihmi pohn ahl akan nan Cambodia, lien Masai kan nan Mara Africa keieu en peihn kilelarail kan.
I kin awih ni imwen wini ni ansou me emen emen nait seri kin ipwidi—ansou me toahkte kan kin mweidehngie ien sawas.
I likih Koht. Ih kamehlele “[kitail], me [kitail] en ahneki peren,”2 pwe mie ansou oh rahk en sohng koaros me mihmi pahn lahng.3
Ke ese soaipomw? Ia wewehn edemwen? Tohto en tohn sampah kin keirda billion 1.1 en aramas nan 1820 lel kereniong billion 7.8 nan 2020.4 Nan pahr 1820 mwomwen wia ehu ansou me wekila laud nan poadoapoad. Tohto me ipwidi mwurin 1820 kin momouriki soai oh repwoht kan en kasawiahda diren kadaudok en peneinei kan. Ke kak medewehda ansou kesempwal ehu, ansou kesempwal ehu ong amw pahpa oh nohno kahlap ako de emen kisoahn omw peneinei?
Mendahte songen tohto en aramas akan me koukouson pohn sampah, e itait, oh e kak wadawad, emen emen ni ansou ehu. Komwi oh ngehi, emen emen kitail inenen kesempwal.
Oh menlau medewe met: mendahte ma kitail pil sohte ese irail, kitail koaros ipwidihsang nohno men oh pahpa men. Oh emen emen nohno oh pahpa men pil ipwidihsang nohno men oh pahpa men.5 Sang ni ipwidi de ni pwokpwokda en dih ehu, kitail koaros ehute nan peneinei en Koht oh peneinei en aramas.
Ai pahpa kahlap nempe 30, ipwidi nan 837 A.D., First Dragon Gong, tapiada aht peneinei nan kousapw ehu nan pali kapi en China. Tepin ai pwarek kouson en Gong, aramas aka kosoia, “Wenhan huilaile”Gerrit pwurodohr”).
Ong ni palien ai nohno, aht tuhke en peneinei audaudkihda kid en eden peneinei kei, pil iangahki ekei me pil saikinte dierek,6 Kitail koaros ahneki tohto en peneinei me kitail anahne ehu ong. Ma ke medewe me lih me ke pahn nohno kio me kaimwsekala poadoapoad en omwi peneinei, menlau rapahkida me ke pahn rianeki kan oh pil koaros me ke pahn rianeki kan. Ehu ong peneinei kan me momour ong billion 10 en ahd nan FamilySearch ansou et nan wasahn kihpene ahd akan nan computer oh billion 1.3 billion en aramas akan nan Tuhke en Peneinei.7
Peki rehn kompokepahmw kan de peneinei kan en intingihwei tuhke en peneinei ong. Nin duwen President Russell M. Nelson padahngkier, tuhke me momour kan ahneki kalewe kan oh rah kan.8 Mendahte ma kowe me keieu de keisek en dih en kadaudok, ehu ong aio ong lakapw. Kihpene kalewe kan ong rah kan nan noumw tuhke en peneinei en.9
Peideko me dene, “Iawasa ke kohsang ie?” peidek sang ni dih kan, wasahn ipwidi, wasahn kousoan de omwi wasa. Nan sampah, percent 25 en kitail kin rapahki wasa kitail kohsangie ong nan China, percent 23 ong India, percent 17 ong wasa teikan nan Asia Pacific, percent 18 ong Europe, percent 10 ong Africa, oh percent 7 ong nan America.10
Peidek me, “Iawasa ke kohsang ie?” pil luhkehiong kitail en diarada udahn pein kitail oh kahrepen mour en pali ngehn.
Emen emen kitail mie pein soaipatail.
Peneinei ehu ih ese me ahneki dih kelimau en peneinei ansou me irail pwarek arail wasahn kouson nan Winnipeg, Canada, Wasao pahpa kahlap o padahkiong nein nah seri kan pwutak kan koaros duwen rahn me misineri riemen (e kin kadahneki ira tohnleng kei sang nanleng) wahdo rongamwahu me kapwurupwurdo en Sises Krais, wekidala arail peneinei soutuk.
Nohno men me ih ese luhke nah seri kan oh me re pahn rianeki kan koaros pwe en idek rehn arail nohno kahlap o duwen ansou me e tikitik o. Kosoiepen duwen Nohno-Kahlapoko oh ah mour me irail lelehng kan met wialahr pwuhk en peneinei kesempwal ehu ong nan dih kohkohdo pwukat.
Pwutak pwulopwul men me ih kin ese wie kikihpene “Soai poan ah Pahpa.” Pahr kei samwalahro, sidohsa ehu lel oh kemehla ah pahpao. Met, en kak esehla ah pahpa, ohl kehlail ment kihkipene kosoi oh soai kan sang rehn peneinei oh kompokepah kan koaros.
Asnou me peidek wet kin wiawi ia kahrepen mour wet, palilaud en aramas kan kin kosoia peneinei keieu.11 Met iangahki peneinei me momour oh me pil melahr akan. Mehlel, ansou me kitail mehla, kitail sohte ididi wasao. Kitail pil kin peusehlate kouson nan mour me mihmi palio veil o.
Pil wie momour te, atail keinek kan anahne kitail en kin tamataman irail.12 Kitail kin tamataman atail keinek sang ni kosoiepen poadopoad kan, repwoht en sou kan oh soai en peneinei kan, wasa kan oh ansou kesempwal akan, kamadipw akan iangahki kilel kan, mwenge kan, de dipwisou kan me kin kataman ong kitail kempoakepahtail kan.
Medewe iawasa ke kin mihmi ie—e sto lingan mwomwen amw wehi ah kin kataman oh wahuneki irail mehn kawa ko, peneinei, oh meteikan me papah oh mehkila wehi? Ni karasepe, ansoun kataman pen wahn sahpw nan South Molton, Devonshire, England, Sister Gong oh ngehi kin pereniki rapahkida kisin mwomwodiso oh wasa me kadoudok en aht keinek en Bawden kin kouson ie. Se kin wauneki aht keinek kan sang ni aht kin ritingada nanleng sang ni tehnpas sarawi oh dodohk en poadoapoad en peneinei13 oh sang ni aht kin wia soun katengeteng kei14 nan chain en aht keinek kan.15
Nan sounpar en “I pilada ngehi,” wasa ehu kin alehdi kamwahu kan ansou me keinek ehu kin ehupene ni ahl ekei me dehde. Kitail anahne kalewe pwe en kak mie mehn pihr—mehlel penehn nan pwungen riemen, sawas katapan kan, mour me laudsang social media kan.
Ni atail pahn kin konekehng kadaudekatail kan e pahn kin wekidala atail mour nan songen ahl kei. Sang ni arail kahpwal akan oh pweida kan koaros, kitail kak kalaudehki atail pwoson oh kehlail.16 Sang ni arail limpok oh tohnmetei kan, kitail en ahneki mahk oh wonla mwowe. Neitail seri kan pahn kehlaila. Kitail pahn ahnekila poarepetail oh manaman. Ehu ong atail keinek kan kalaudehla ehupene en peneinei, kapingki, oh manaman kan, Songen ehupene wet kak wahdo sawas sang palio veil o.
Duwehte peren ah kohdo nan peneinei kan, pil duwehte insensuwed kan. Sohte aramas emen unsek, pil duwehte peneinei koaros. Asnou me irail ko me anahne limpok, oapwoal, oh oapwoal patail kan kin pwopwila, kitail kin ahnekida pepehm en kelehpw la, namenek, oh medek. Peneinei kak wiahla pwili ehu me sohte kanenge. Aj[w, sang ni sawas en nanleng, kitail kak esehla atail peneinei oh kamwahila nan pwungen emen emen.17
Ekei pak inou me teng ong kolokol pene peneinei kin sawas kitail en powehdi sohng kan me kin apwal. Nan ekei kamwekid, wasahn kouson ehu kin wiahla peneinei. Lih pwulopwul mwahu men me ah peneinei kin sohte nohn soanemwahu kosouda arail wasahn kouson diarada Mwomwodiso en peneinei mwahu ehu ansou koaros me e kin anahn sawas oh wasahn kouson. Kadoudouk oh mwekid en peneinei pahn doudoulahte ahpw sohte doke kitail.
Koht kupwurki atail peneinei kan en peren oh soutuk. Kokohlate udahn reirei ma kitail pahn kin wiahda emen emen en sohte peren. Peren pahn inenen mwotomwot ma ehupene ehu pahn uhdi te nan mour wet. Sang ni inou kesempwal sarawih kan, Sises Krais ketkihda Sapwellime limpoak, manaman, oh kupwurkalahngan pwehn wekidkitaila18 oh kamwahuiala atail ehupeneh kan. Sawas en nan tehnpas sarawih ong kempoakepahtail kan kin kahrehda Sapwellime atail Sounkomour Tomwo ah kin pweida mehlel ong irail oh kitail. kokoKasarawilahr, kitail kak pwurala reh mwohn silangin Koht nin duwen peneinei kei ehupene hlate.19
Pein atail soai kan wia soailok ehu me wiewiawi te, ansou me kitail pahn diarada, wiahda, oh wiahla mehkot me katapan me kitail sohte pahn kak pein medehweda.
Soukohp Sosep Smith kosoia, “E pahn mweihn wia mehkot ehu ong mehteikan me pid duwen padahk me kitail kin kosoia—manaman ehu me kak katengtengdi pohn sampah oh pil katengtengdi nanleng.”20 Ehupeneh kan me kitail wiahda wasaht kak pil pwarada nan mour lingano palio.21 Mehlel, “kitail ma sohte [atail peneinei kan] pahn sohte kak unsekla; pil duwehte irail ma sohte kitail irail pahn pil sohte kak unsekla,” ihte ma, “koaros pahn pwonpene oh ehupene ni unsek.”22
Dah me kitail kak wia met?
Keieu, medewe mahs mwomwen kowe ah pahn kin pwurpwurodo nan kilahs en irongin riau en mour soutuk. Nan ehu ahl, medewe kowe ni omw wia nein aramas serepein men, nein amw kahlap ako serepein men, nan pali teio, sirei ong pein kowe ni amw wia lih emen, nohno men, de nohno kahlap emen. Ia wehn mwadang en ansou? Nan ehu ehu ansou de pwukoah, kasawih ihs me mihmi rehmw. Kihpene kilelerail kan oh soaiperail kan; wiahda koasoaiparail kan en dehr manoknokla. Intingiedi edarail kan, dahme irail kin wia kan, oh ansou kan. Irail iei amw peneinei—peneinei me ke ahneki oh peneinei me ke mwahuki.
Ni amwail pahn wia tiahk sarawi kan ong amwail peneinei nan tehnpas sarawi, ngehn en Elijah, “utuht en Ngehn Sarawi pahn kadehda duwen tepin peneinei,”23 pahn ingihngpene mongiong kan en amwail pahpa kan, nohno kan, oh seri kan koaros nin limpoak.24
Keriau, mweidohng dodohk en poadoapoad en peneinei kan en dehdela oh laudla. Eker amw nohno kahlap o. Kadehde mwahu nan mesen kisin seri pwelelo. Wiahda ansou—diarada soutuk—nan ehu ehu dake en amw seilok. Kasukuhlki oh kin sapeng ki ni kaping oh mehlel en amw keinek en peneinei. Kamadipw ki oh wiahla kamwahupe oh, wasa anahn, aktikitik oh wia sohng koaros ni pwung pwe en dehr kin kohla nan pali suwed. Mweidohng sohng mwahu kan en toapsang uhk.
Kesiluh, kohla nan FamilySearch.org. Download app kan me kak. Re sohte pwoipwoi oh me kaperen. Diarada, ehu ong, mihmi la. Kilang ia mwomwen amwail peneineiki aramas me mihmi nan pere ehu, ia wen mengei oh kaperen en kapatahiong ahd akan ni amwail tuhke en peneinei, en rapahkida oh kapaiada kalewe kan oh rah kan.
Kapahieu, sewese kihpene peneinei soutuk. Tamataman wehn tohto en nanleng. Pil tohto me mihmi nan mour teio sang kitail me mihmi nan mour wet. Tehnpas sarawi tohto kerkerendohng kitail, menlau kiheng irail kan me awiawi tiahk sarawi kan en alehdi.
Inou en nan Ihster oh ansou koaros iei, sang Sises Krais, kitail kak wiahda soai patail me kaselel oh atail peneinei kan pahn peren oh kokohlate. Nan atail keinek kan koaros, Sises Krais kamwahuila me nan kapehd tikitik kan, kapitala me lohdi kan, kiong mwehi mwahu ong irail akan me lokolok.25 Inou ong Kauno oh kitail26 me iangahki ese me pali ngehn oh paliwar pahn pwurpene nin rahn en iasadao oh atail ehupene kan pahn doudoulahte mwurin mehla ki peren soutuk.27
Emen emen kitail mioa pein soaipatail Kohdo rapahkida ahmwo. Kohdo diar ngilemwo, ahmw koul o, iang Ih kokoul. Iei met kahrepen Koht kapikada lahng oh sampah oh masanihda me e inenen mwahu.28
Kapinga sapwelimen Koht pilahn en peren, Tomwpen Sises krais, doudoulahte kapwurupwurdohn Sapwellime rongamwahu o oh Mwomwohdiso, Menlau kohdo rapahkihda amw peneinei, amw keinek koaros, oh wairaildo nan arail wasahn kousoan. Ni lengileng kapai sarawi en Sises Krais, ahmen.