Tiepene Lap
Alehda Manaman en Koht sang ni Inou Sarawi kan
Kapokon lap en Epreil 2023


Alehda Manaman en Koht sang ni Inou Sarawi kan

Ni amw pahn keid nan ahl en inou o, sang ni amw pepdaisla oh lel la nan tehnpas sarawi oh ni omw momour, ih inoukiong uhk manaman en pelian sohng kan koaros nan sampah.

Nohpembe samwalahro, I aledier mweimwei en kasarawiala Tehnpas Sarawi en Belem Brazil. E wia mehkot kaperen ehu patehng irail souleng kan en Mmomwohdisoh nan palimesehn Brazil. Ni ansouo, I esehda me Belem me wia wasahn pwedieilahng pillap me iangahki pihl me keieu laud nan sampah, iei Pillap en Amazon.

Wen kehlail en pillap wet, pak riau nan ehu pahr, mie mehkot me soh kesikpe kin wiawi. Ansou me ketipin, maram, oh sampah kin inenpene, ahd en pihlo kin kohda oh kehlailla, e sohla kin mih ni pwungin tangatang en pihlo. Ahdo kin kohda ileilekihla meter 61 e kin pwilwei kehlailki kilometer 502 ihme sansal nan document. Mwekid wet, duwehte lapalahn ilok me wiawi, me wiahda lapalahn lapake, de “ngihl kalaimwun ehu,” pwehki wen lapalahn ngihl me e kin wiahda. Kitail kak kaimwsekila me manaman en nanleng pil kin kamwakidada pillap Amazon.

Duwehte Amazon, mie ahd me kin kamwakidada atail mour; kitail kin men wia mehkot mwahu. Duwehta Pillap Amazon, kitail kak kilangada soahng kan me sohte mwahu sang ni sawas en nanleng. Mwurin mepwukat e wia mehkot mwahu kitail en aktikitikla, opampap, de inengieng kihong atail anahn akan rehn Koht. Eri sangete ni wiewia pwukat me kak wekid kitailla, pwurala oh kousoanla rehn Koht, oh alehda kisakis kan me nanleng neknekid ohng kitail.

Ihme kitail wekihsangki Amazon, kitail kak pein pilada ma kitail pahn mwekidki manaman kan en nanleng de “alasang mehteikan.”3 Alasang mehteikan kakete wiahda kahpwal. Ahpw ma kitail mwekidkihwei “kaweid en Ngehn Sarawi” oh pwilikihdi mwekid en araas akan me sohte kin nsenohki mehteikan,4 kitail kak alehda manaman en Sounkomouro me kak wekidala atail mour, oh manaman en kak wia mehkot apwal akan.

Presiden Russell M. Nelson padahkiong kitail ia mwomwen atail kak wia met. E inoukiong, “emen emen aramas me wiahda arail inou sarawih kan nan wasahn pepdaiso oh nan tehnpas sarawi —oh kolokol—pahn alehda manaman en Sises Krais … [pwehn pwok] kitailda sang nan suwed en sampah.”5 Me pil duwehte, kitail kak alehda manaman en Koht, ahpw ansou me kitail ehu ong Ih ki inou sarawi kan me kitail kin wiahda.

Mwohn sampah eh kepikipikda, Koht koasoanedier inou sarawi kan pwe ihme kitail pahn kak ehukiong Ih sang atail wia, Sapwelime seri kei, kak kihkitailpene ong Ih. Inou sarawi poatoapoat me sohte pahn wekila, E ketin kasalehda oh koasoanedier me e sohte kak kaweliali ahpw mehn wekidkitaila, kapitkitaila, oh ileilehla. Nan mour wet, kitail wiahda inou sarawi pwukat sang ni tiahk sarawi kan en prihsduhd oh inoukihda me kitail pahn wia dahme Koht kupwurki kitail en wia, oh pweine, Koht inoukiong kitail kapai tohto.6

Inou sarawi wia inou ehu me kitail anahne en kaunopadahng, en udahn wehwehkihla mwahu oh wauneki ni mehlel.7 Wiahda inou sarawi ohng Koht weksang inou kan me kitail kin oudahte wiahda. Keieu, anahne en mie mweimwei sang prihsduhd. Keriau, inou me sohte mehlel sohte pahn kak kakehlailih kitail oh pwok kitaildahsang ahd en dihp kehlail. Kitail kin wiahda inou sarawi ansou me kitail kin inengieng en wekidala pein kitail oh kapwaiada inou sarawi kan.8 Kitail wialahr sapwellimen Koht seri en inou oh sohsokilahr Sapwellime wehi, ni mehlel ansou me kitail kin kasalehda ihs kitail sang atail inou sarawi kan.

Lepin koasoai ahl en inou sarawi kohsang ni inou sarawi kan me kitail wiahda en kohdo rehn Krais oh poadohng Ih. Sang inou sarawi me katengeikitaildier, kitail kakehr alehda Sapwellime manaman poatoapoat. Ahlo tepkihda pwoson Sises Krais oh koluhla, oh mwurin mwo pepdais oh ale kisakis en Ngehn Sarawi.9 Sises Krais kasalehiong kitailehr iamwomwen atail kak keid nan ahlo sang ni Ah pepdaiso.10 Me sansal sang nan Kadehde Kapw ni Rongamwahu en Mak oh Luhk, Sahm Nanleng masanilahng Sises ni Ah pepdaiso, mahsanih, “Iet nei pwutak kempoake; me I kin kupwur pereniki.” Ansou me kitail pahn douda pohn ahl en inou sarawi sang ni pepdais, I kak medewe me ihte me Sahm Nanleng pil pahn mahsanihong kitail: “Kowe nei seri me I kin kupwur pereniki. Wenla mwowe.”11

Ni pepdais oh ansou en ale kamadipw sarawi,12 kitail kadehde me kitail pahn aledahng kitail mwaren Sises Krais.13 Nan ire sansal wet, kitail song uhd medewe kosonned kan nan Kadehde Mering, “Ke dehr kaukihla mwaren Kauno ahmw Koht.”14 Nan salengatail kan, ngihl wet wia mehn kauhdi mwamwahliki doadoahngki mwaren Kauno. Ihme mihmi nan kosonnedo met, ahpw audepe me inenen sansal mehlel. Lokaiahn Ipru kawehwehda me “ale” wehwehki en “pwokada” de “ wahda,” ehu pahner me pahn kasalehda emen de pwihn en sawas ehu.15 Kawehwehpen lepin lokaia “vain” wehwehki “sohte audepe” de “kamehlele mehkot likamw.”16 Kosonned me ken dehr kaukihla mwaren Kauno ahmw Koht kak wehwehki, “ke sohte kak kasalehda me ke wia werek en Sises Krais lao ke pahn kak welian Ih ni mehlel.”

Kitail wiahla Sapwellime werek oh weliandi Ih ni mehlel ansou me kitail inengieng oh kalaudehla atail men alehda mwaren Sises Krais sang inou sarawi kan. Atail inou sarawi kan kiong kitail manaman en mimihte pohn ahl en inou sarawio pwehki atail ehuong Sises Krais oh Samatail Nanleng wekdekla. Kitail ehuong irail sang ni inou sarawi kan me katengeikitail penehr.

Ahl en inou sarawio kin kahlwaikitaillahng tiahk sarawi kan en tehnpas sarawi me duwehte endaumen en nan tehnpas sarawi.17 Endaumen iei sapwellimen Koht kisakis en inou sarawi kan me kadokei kitailpene Reh. Nan endoumen, kitail wia tiahk sarawi, keieu, inoukihdi en wonlahte mwowe oh kolokol sapwelimen Koht kosonned akan; keriau, kouluhla ni mongiong unsek oh pil pali ngehn; kesiluh, momouriki rongamwahu en Sises Krais. Kitail kin wia met ni atail kin dodohngki atail pwoson Ih, wiewiahda inou kan ong Koht ni atail kin alehdi tiahk sarawi kan en komouro oh lapalapalao, kolokol inou kan erein atail mour kan, oh wonlahte oh momouriki kosoned riau me keieu laud o iei en poakohng Koht oh mehn impatail kan. Kitail inoukihdi, kapahieu, en kolokol kosonned en mwakelekel oh, kelimau, kiong paliweretail kan oh sohng koaros me Kauno kapai kin kitailda en kawada Sapwelime Mwomwodiso.18

Sang ni wiahda oh kolokol inou sarawi en nan tehnpas sarawi, kitail kin esehla laud kupwuren Kauno oh alehda Ngehn Sarawio.19 Kitail ale kaweidpen atail mour. Kitail koahiekla ni atail wia werek en Sises Krais kei pwe kitail en dehr duduwehte, mwomwen seri pweipwei.20 Me mwahu, kitail en momourki soahng koaros me Kauno ketkiong kitail oh koakoahiekih kitaila pwe kitail en kak papah Koht oh mehteikan. Kitail kalaudehla atail koahiek pwe kitail en kak kapwaiada atail pwukoah kan nan mour wet. Mie mehn doarei kitail sang me suwedo, oh kitail aledier manaman laud en soikala kasongsong oh koluhla ansou me kitail kin pwupwidi. Ansou me kitail kin pwupwidi, kitail kin pwurehng tamanda atail inou sarawi kan ong Koht ihme kin seweseikitail en pwuradahng pohn ahlo. Sang ni atail pahn ehuong sapwellimen Koht manaman, kitail pahn wiahla lapake kehlail, me kitail pahn kak pein doareikitail sang ahd en sampah, erein atail mour oh nan mour kokohdo. Ni imwilahu, koasoandi en atail mour pahn wekidek pwehki ahl en inou sarawio pahn kahlwaikitaillahng mwohn sihlang en Koht oh mour soutuk.23

Kolokol inou sarawi kan me kitail wiahda nan wasahn pepdaiso oh nan tehnpas sarawi pil kin kihong kitail kehl en powehdi kasongsong en mourwet oh medeklahn mohngiong kan.24 Padahk en rongamwahuo ehuong inou sarawi pwukat kamwahuiala atail ahl akan kihong kitail koapwoaroapwoar, kansenamwahu, oh meleilei.

Ahi nohno oh pahpa kahlap Lena Sofia oh Matts Leander Renlund alehdi manaman en Koht sang ni inou sarawi en pepdais ansou me ira iangala Mwomwohdisoh nan 1912 nan Finland. Ira pereniki ara iang wia tohn prans en Mwomwohdiso me tepin wiawihda nan Finland.

Mwurin sounpar limau Leander mehkihla soumwahu tuberculosis ansouo Lena liseianki ke ehk en neira seri. Serio, ahi pahpahu, ipwidi sounpwong riau mwurin Leander ah mehlahu. Lena sohte sarepedihte ah pwoud ahpw e pil sarepedi nah seri isimen. Ni ah wia lihodi paisuwed, e sohte nsenamwahu. Erein sounpar rieisek, e sohte kin alehdi meir mwahu. Nin rahn akan, e kin nantiong pwe en kounopada mwenge ong ah peneinei. Nihpwong kan, e kin apwalih irail me inenen luwet nan ah peneinei kan. Apwal medewe ia mwomwen ah kin koasoanehdi mepwukat.

Lena nanantilahte mwowe pwe e ese me ah pwoud oh nah seri me melahr akan pahn wia ah peneinei mwurin mour wet. Padahk mehlel en kapai kan en tehnpas sarawi, iangahki peneinei soutuk, kihong ih meleilei pwehki e likih manaman en katengtengpenehu. Ni ah momour, e sohte wiahda ah endaumen e pil sohte katengtengehng Leander, ahpw Leander wia aramas kesempwal nan ah mour oh pil kisehn ah koapwoaroapwoar en mour en mwuhr.

Nan 1938, Lena kihlong rekohd en ah peneinei me melahroko pwe irail en kak alehdi tiahk sarawi kan en nan tehnpas sarawi, ekei me tepko kohsang Finland. Mwurin ah mehla, e alehdi tiahk sarawi sang ekei aramas, iangahki Leander oh na seri me melahr akan. Sang me weliandio, wiadahr ah endaumen, Lena oh Leander katengtengpenehr oh neira seri me melahr akan oh ahi pahpahu katengtengehng irail. Duwehte mehteikan, Lena “mehla ni pwoson, sohte alehdi inou kan, ahpw sang wasa doh me e kilang, … [e] kamehlelehier, oh kesempwaliki.”25

Lena momour lao ih wiahda inou sarawi pwukat nan ah mour. E kamehlele me ah inou sarawi en pepdais oh kamadipw sarawi kahlwalahngehr rehn Sounkomouro. E “kiheng ah kahpwal laudo nan sapwellimen [Soundoaro] wasa sarawi pwehn wahdo koapwoaroapwoar [reh] nan ah mohngiong.”26 Lena kamehlele me ehu sapwellimen Koht kalahngan lapalap me e esehla iei peneinei soutuk mwohn ah lelohng kahpwal akan nan ah mour. Sang ni inou sarawi, e alehdi manaman en Koht pwe en kak dadaur oh kehlail en pelian kasongsong oh kahpwal akan.

Ni amwail pahn alialu pohn ahl en inou sarawio, sang pepdais lel tehnpas sarawi erein amwail momour, I inoukiong kumwail manaman en pelian kasongsong kan en sampah—manaman en esehla, manaman en koluhla oh kasarawihla, oh manaman en diar kopworopwor, insenamwahu, oh pil peren ni amw pahn kin sohpai kasongisong kan. I inoukiong uhk oh ahmw peneinei mehn perehsang kumwail widing en tepelo, ahpw ni mehlel ansou me atail madamadau pahn uhlahngete tehnpas sarawi.

Ni amwail pahn kohdo rehn Krais oh ehuong Ih oh Samatail Nanleng sang inou sarawi, mehkot me mwahu pahn wiawi. Ke pahn kiewekla oh wiahla aramas mwahu mwohn Sises Krais.27 Ke wiahla sapwellimen Koht seri en inou oh sohsohki Sapwellime wehi.28 I kak medewe Ah pahn masanihong uhk, “Kowe nei seri me I kin kupwur pereniki. Luke iuk ong nan imwomw.” Ni mwaren Sises Krais, amen.

Ire kan

  1. Kerenieng Piht 20

  2. Kerenieng Mwail 30.

  3. Mie atail pilipil pwehki Koht ketkiong kitailehr saledek en pilada oh wia nsenatail. Kilang Guide to the Scriptures, “Agency;” scriptures.ChurchofJesusChrist.org; 2 Nephi 2:27; Moses 7:32.

  4. Kilang Mosaia 3:19

  5. Russell M. Nelson, “Powehdi sampah oh diarada koamoal pomw,” Liahona, Nohp. 2022, 96, 97.

  6. Kilang iren Kaweid kan en Pwuhk Sarawi kan, “Covenant,” scriptures.ChurchofJesusChrist.org.

  7. Aramas koaros kin pwupwidi ekei ansou, ahpw Koht kin ketin kanengamahieng kitail oh ketkiong kitail kisakis en koluhla mwurin atail kin kawehla inou sarawi kan. Elder Richard G. Scott padahki, “Kauno kin masanih luwet kan weksang Ah ketin [masanih] uhpeneh … [pwehki] ansou me Kauno pahn kin ketin masanih luwet kan, e kin mie mahk ansou koaros” (“Kehlepen Aramas kohsang ni Tomwpen Sises Krais,” Liahona, Nohp. 2013, 83). Kahrepe wet me, kitail sohte kak peikasalki sapwellimen Sounkomouro doadoahk me E ketin sewesehki atail luwet akan. Ahpw, medewehda kawehla inou sarawio ahpw pahn koluhla mwuhr—me pil wehwehki, koasoanehdi wiahda dihp oh koluhla—Kauno kin ketin keinapwi (kilang Ipru 6:4–6).

  8. Kilang Robert Bolt, A Man for All Seasons: A Play in Two Acts (1990), xiii–xiv, 140.

  9. Kilang 2 Nihpai 31:17–18

  10. Kilang 2 Nihpai 31:4–15.

  11. Nan pwuhk en Luk, “Eri Ngehn Sarawi ahpw ketdihdo ni mwomwen mwuroi powe, oh ngihl ehu ahpw peidihdo sang nanleng, me masanih, Iet nei Pwutak kempoake; me I kin kupwur pereniki” (Luk 3:22). Nan pwuhk en Mak, “Oh ngihl ehu ahpw peidihdo sang nanleng masanih, Iet nei Pwutak kempoake; me I kin kupwur pereniki” (Mark 1:11). Ahn William Tyndale kawewehu sansal oh wehwe sang King James Version. In his translation, kepitiehn Kauno masanih, “Iet nei pwutak me I kin kupwur perenki” (in Brian Moynahan, God’s Bestseller: William Tyndale, Thomas More, and the Writing of the English Bible—A Story of Martyrdom and Betrayal [2002], 58). Madiu kelehpw nda me ngihlo udahn sansal mwahu ni ah, koasoia, “Oh kilang ngihl ehu peidihdo sang nanleng, masanih, Iet nei Pwutak kempoake, me I kin kupwur pereniki” (Madiu 3:17). Rongamwahu en Sohn kasalehdahte pepdais sang rehn Sohn soun Pepdais “Oh I kilang, oh ntingihedi me iei Ih Iehros Koht” (Sohn 1:34

  12. Kilang 2 Nihpai 31:13; Doctrine and Covenants 20:77.

  13. Presiden Dallin H. Oaks kawewehda kesempwal en lepin lokaia “kaunopada” ni atail kin kakapwa atail inou en pepdais ansou en kamadipw sarawi: “E kesempwal ansou me kitail ale kamadipw sarawi kitail sohte kadehde me kitail aledahng kitail mwaren Sises Krais. Kitail kadehde me kitail pahn kaunopada en wia. (Kilang Doctrine and Covenants 20:77.] Ni mehlel kitail pahn kadehdehte dahme kitail inengieng oh koasoia me mie mehkot pahn wiawi mwohn atail pahn aledahng kitail mwar sarawio ni mehn pepehm keieu kesempwal” (“Taking upon Us the Name of Jesus Christ,” Ensign, May 1985, 81). Dene “mehkot torohro” wewehki kapai kan en tehnpas sarawi oh komour me pahn kohdo mwuhr.

  14. Eksodus 20:7.

  15. Kilang James Strong, The New Strong’s Expanded Exhaustive Concordance of the Bible (2010), Hebrew dictionary section, teh 192, nempe 5375.

  16. Kilang Strong, The New Strong’s Expanded Exhaustive Concordance en Pwuhk Sarawi, Hebrew dictionary section, page 273, number 7723.

  17. Elder David A. Bednar padahki: “Inou sarawi en pepdais kasalehiong kitail mwahu dahme pahn wiawi mwuhr oh kilanglahng atail pahn pidolong tehnpas sarawi. … Wiepen atail pahn aledahng kitail mwaren Sises Krais iei tepkihda nan pilen pepdaiso oh nantilahte oh kalaudehla nan tehnpas en Kauno. Ni atail kesinenda nan pihl en pepdaiso, kitail kilenglahng tehnpas sarawio. Ni atail ale kamadipw sarawi, kitail kilenglahng tehnpas sarawio. Kitail inoukihda me kitail pahn tamataman Sounkomouro oh kolokol Sapwellime kosonned akan pwehn kaunopkitailda en ale tiahk sarawi kan en tehnpas sarawi oh ale kapai keieu laud me mweimweidahsang ni mwahrwet oh sang ni mweimwei en Kaun Sises Krais. Ahpw, tiahk sarawi kan en tehnpas kitail kin mwamwahula oh aledahng kitail mehlel mwaren Sises Krais” (“Honorably Hold a Name and Standing,” Liahona, May 2009, 98). Wiepehu sohte pahn imwsekla lao “kitail pahn duwehla ih” (Moroni 7:48), ansou me kitail udahn pahn kieweklao.

  18. E kawewedier nan General Handbook: Papah nan Mwomwohdiso en Sises Krais en Souleng en Imwin-rahn akan, 27.2 (ChurchofJesusChrist.org), inou sarawi kan en momourki kosonned en peik, peikiong kosonned en meiroang de tohnmetei, peikiong kosonned en rongamwahu en Sises Krais, kolokol kosonned en mwakelekel, oh kolokol kosonned en consecration; pil kilang David A. Bednar, “Let This House Be Built unto My Name,” Liahona, May 2020, 84–87.

  19. Kilang Doctrine and Covenants 109:14-15 Elder D. Todd Christofferson padahki, “Iei ‘unsek en Ngehn Sarawi audaudki dahme Sises masanih me ‘iet inouo me I kiong kumwailehr me iei mour soutuk, me pil iangahki glory en wein Koht; me iei glory en mwomwohdiso en Meseniho, me pil iei Koht, me sarawi sang me sarawi koaros, sang rehn Sises Krais sapwellime Iehroso’ (D&C 88:4–5)” (“The Power of Covenants,” Liahona, May 2009, 23, note 5).

  20. Kilang Doctrine and Covenants 109:15

  21. Kilang Doctrine and Covenants 109:22, 25–26.

  22. Kilang Doctrine and Covenants109:21.

  23. Kilang Doctrine and Covenants 109:15, 22; Russell M. Nelson, “The Power of Spiritual Momentum,” Liahona, May 2022, 98.

  24. Kilang Russell M. Nelson, “Overcome the World and Find Rest,” 96; Doctrine and Covenants 84:20. Intingdier, President Nelson kosoia, “Ansou koaros me kumwail kin rapahki oh idahwen pepehm en Ngehno, ansou koaros kumwail kin wiahda mehkot mwahu—soahng kan me ‘aramas’ pahn sohte anahne wia—ke kalkalowehdi sampah” (“Overcome the World and Find Rest,” 97).

  25. Ipru 11:13.

  26. Soundor en Isrehl,” Hymns, no. 6, verse 5. Koul wet iei koul me Lena Sofia Renlund keieu leliki.

  27. KIlang Moroni 10:30–33

  28. Kilang Doctrine and Covenants 132:19–20

Nting