Na Veivakabauti ni Noda Matabete Tabu
Na matabete e sega ni dua na isolisoli walega ia e ilesilesi me qaravi, ka itavi bibi me laveti, ka gauna donu me vakalougatataki kina na nodra bula na tani.
Ena vica na yabaki sa oti, o Clark, na luvei keirau gonetagane ka gone duadua, e sa yacova na nona siganisucu ni yabaki tinikarua, keirau a biuta yani na Valenivolavola Liu ni Lotu ena gauna a gole mai kina o Peresitedi Harold B. Lee ka marautaki keirau mai. Au tukuna sara vei Peresitedi Lee ni o Clark sa voleka tiko ni yabaki 12, a golevi Clark yani o Peresitedi Lee ka taroga, “A cava ena yaco vei iko ni ko sa na yabaki 12?”
Oqo na gauna era na dau masulaka lo kina na tama me vakauqeti o luvena me sauma donu na taro. A sega ni bera o Clark ni sa sauma yani vei Peresitedi Lee, “Au sa na tabaki kina meu dikoni.”
Oqori na isau ni taro au a masulaka lo toka, ka vinakata talega o Peresitedi Lee. Sa qai vakasalataki luvequ vakaoqo o Peresitedi Lee, “Nanuma tiko, ni sa dua na veivakalougatataki levu me da taura na matabete.”
Au nuitaka mai yaloqu taucoko ni o ira kece na gonetagane era sa taura tu na matabete ni ra na rokova na matabete o ya ka ra dinata me ra vakabauta me vaka na veivakabauti ka soli kina vei ira. Me na rawa mada ga vei keda yadua eda taura tu na matabete ni Kalou me da kila na ka eda vakabauta. Me vaka e tukuna o Pita nai Apositolo, me da na “vakarau tiko mo dou tukuna vua na tamata yadua sa tarogi kemudou, na vu ni nuinui sa tu e lomamudou.”1 Ena yaco na gauna ena noda bula yadua eda na kacivi kina me da vakamacalataka se me da tutaka na noda vakabauta. Ni sa yaco na kena gauna, sa na oti kina na gauna ni vakavakarau.
E vuqa vei kemuni na gonetagane o ni na sotava na gauna donu mo ni wasea na nomuni ivakadinadina ni ko ni na lako vakadaukaulotu e veiyasai vuravura. Ia mo ni vakavakarau yani oqo ki na gauna talei o ya.
Au sa sotava oti e vuqa na gauna donu. E dua a yaco ena 21 na yabaki sa oti, ni se bera ni vakagalalataki na Matanitu vaka-Republic o Jamani—se na Tokalau kei Jamani me vaka e kilai kina, ena lawa vaka-Komunisi. Au a veisiko tiko vua na Vunivola ni Matanitu ena Tokalau kei Jamani, o Minisita Gysi. Ena gauna vata o ya e se qai tara tiko kina na valetabu e Freiberg, ena Tokalau kei Jamani, ka vakakina e rua se tolu na valenilotu. Keirau a veitalanotaka kei Minisita Gysi e vuqa sara na ulutaga, oka kina na noda porokaramu ni tara vale e vuravura raraba. A taroga o koya, “A cava e sa rui vutuniyau kina na nomuni lotu, me rawa ni o ni tara vale ena noqu vanua vakatalega kina ena vuravura raraba? O ni rawata vakacava na nomuni ilavo?”
Au sauma ni sega ni vutuniyau na Lotu ia eda muria ga na ivakavuvuli makawa ni soli ikatini ena iVolatabu, na ivakavuvuli o ya e vakabibitaki tale tiko ena noda ivolanikalou vou. Au vakamacalataka talega ni noda lotu e sega ni saumi kina na italatala kau tukuna ni oqo e rua na vuna e rawa kina vei keda me da tara na veivale era tara tiko oka kina na valetabu totoka e Freiberg.
E kurabuitaka vakalevu o Minisita Gysi na itukutuku au tukuna vua, kau sa vakavinavinaka dina ni rawa meu sauma na nona taro.
Eda na sega ni namaka ni na yaco na gauna donu, me da tukuna kina na dina. Ia me da vakavakarau tu.
Dua na gauna a tarogi Peresitedi David O. McKay e dua na turaga sega ni lewenilotu se na yavu ni vakabauta cava e duidui kina na Lotu mai na veimatavakabauta tale eso. Ni sa mai talanoataka tiko na ka oqo, a vakaraitaka o Peresitedi McKay ni a taleitaka me sauma: “Na ka e vakaduiduitaka na vakabauta ni noqu lotu kei na veimatalotu tale eso o ya na lewa vakalou kei na kena soli vakadodonu mai na ivakatakila.”2
Evei tale na vanua eda na raica kina na ivakaraitaki uasivi ni lewa vakalou kei na kena soli mai na ivakatakila me vaka na ka e yaco “ena siga totoka o ya, ena vula itubutubu ena tinikawalu ruasagavulu,” ni a lako ki loma ni veikau o Josefa Simici me laki masu. E veivakaukauwataki na ka e tukuna me vakamacalataka na ka e yaco ena siga ko ya: “Au a raica e rua na tamata, na kedrau iserau kei na lagilagi sa sega ni vakamacalataki rawa, erau sa duri tu e mataqu ena maliwa lala. Sa qai vosa vei au e dua vei rau, kaciva na yacaqu dusia na kena ikarua ka kaya—“Oqo na Noqu Gone ni Toko. Mo rogoci Koya!”3
E gole tale na noda vakanananu ki na nona veisiko mai na italai mai lomalagi, o Joni na Dauveipapitaisotaki, ena ika 15 ni Me, 1829. Mai kea ena bati ni uciwai na Susquehanna, volekati Harmony, mai Pennsylvania, a vakatikora na ligana o Joni ena buradeladrau o Josefa Simici kei Oliver Cowdery ka tabaki rau, ka kaya: “Oi kemudrau na noqu itokani; au sa lesi kemudrau ena yaca ni Mesaia ki na itutu ni Bete i Eroni, ka solia vei kemudrau na kaukauwa kei na lewa ni ilesilesi oqori; io na nodra cakacaka na agilosi dauveiqaravi, na vunautaki ni ivakavuvuli ni veivutuni kei na papitaiso ena tabadromuci e wai me bokoci kina na ivalavala ca.”4 A tukuna na italai ni a cakacaka ena nodratou veidusimaki o Pita, Jemesa, kei Joni, ka tu vei iratou na idola ni Matabete i Melikiseteki. E qai tarava na Veilesi kei na papitaiso. Oqo e dua tale na ivakaraitaki ni lewa vakalou ka soli vakadodonu mai ena ivakatakila.
Ena qai yaco na gauna, eratou na talai mai o Pita, Jemesa, kei Joni, me ratou vakalesuya mai na veivakalougatataki ni Matabete i Melikiseteki. O iratou na iApositolo oqo eratou talai mai vua na Turaga me ratou veibuli ka vakadeitaki Josefa kei Oliver me rau iApositolo ka ivakadinadina uasivi ni Yacana. Na lewa vakalou ka soli vakadodonu mai ena ivakatakila e vakatakarakarataki ena veisiko tabu oqo.
Na ka e kauta mai na veika e yaco oqo, eda sa mai taura tu kina na ka a gadrevi—na gauna donu me da kalougata ka qarava na itavi bibi—me da dinata na veivakabauti eda sa ciqoma.
A tukuna o Peresitedi Brigham Young, “Na matabete ni Luve ni Kalou sai koya … na ivunau ka vauci vuravura oqo, mai liu, ka toso tiko me tawamudu.”5 E tomana na vakasama qo o Peresitedi Joseph F. Smith, ka vakasalataka, “E sega ni levu cake se lailai sobu na kaukauwa ni Kalou ka soli vua na tamata me veiqaravi kina e vuravura me vakabulai kina na kawa tamata, ena yaca ni Tamada, kei na Luvena, kei na Yalo Tabu, ka me rakorako na nona veiqaravi, me lewa vakataki koya; me kua ni kerea mai na itabatamata era sa mate ka takali yani, ia na kaukauwa ga ka soli mai ena gauna oqo ka me da bula ena vukudra na agilosi dauveiqaravi kei na yalo mai cake, ka lako vakadodonu mai na iserau ni Kalou Qaqa.”6
Niu sa yacova noqu siganisucu ni yabaki 18 kau sa vakavakarau meu curu ki na mataivalu ena iKarua ni iValu Levu, sa vakaturi meu taura na Matabete i Melikiseteki. Sa noqu itavi meu qiriti Peresitedi Paul C. Child, na noqu peresitedi ni iteki, me keirau na veitalanoa. E dua o koya e kila vinaka ka taleitaka sara na ivolanikalou, ka sa dau nona inaki me uqeti ira kece na kena vo me ra taleitaka talega na ivolanikalou. Au sa kila rawa tiko na nona itovo oqori ia na neirau veitalanoa e vakatoka oqo:
“Ni bula vinaka Peresitedi Child. Qo o Baraca Monson. E kerei au o bisopi meu laki raici kemuni yani me baleta na noqu tabaki meu italatala qase.”
“Oi, sa vinaka Baraca Monson. Siga cava o rawa ni mai raici au kina?”
Au sa kila ni nona soqoni ni sakaramede ena 4:00 na kaloko kau vinakata me kua ni balavu na neirau veitalanoa, ka mani tukuna yani, “Vakacava ena 3:00 na kaloko?”
Na kena isau mai vua: “Isa Baraca Monson, sa rui gauna lekaleka oqori me daru raica vata kina na ivolanikalou. Yalovinaka ke rawa ni o lako mai ena 2:00 na kaloko ka kauta tiko mai na nomu ivolanikalou o sa bau makataka toka mai kina eso na nomu tikina?”
Sa yaco mai na Sigatabu, kau sa lako sara ki na vale nei Peresitedi Child. A marautaki au sara, ka sa tekivu sara na neirau veitalanoa. A tukuna sara mai o koya, “Baraca Monson, o sa taura tu oqori na Matabete i Eroni.” Au sa kila tiko o ya. Ka tomana tale, “O sa bau vakila mada na nodra veiqaravi vei iko na agilosi?”
Au a sauma, “Au sega mada ni se vakila.”
“O kila tiko,” a tomana tale, “ni tu vei iko na dodonu o ya?”
Au a sauma yani: “E sega.”
Sa qai vakasalataki au, “Baraca Monson, cavuta mada nai ka 13 ni tikina mai na Vunau kei na Veiyalayalati.”
Au sa qai cavuta, “Oi kemudrau na noqu itokani; au sa lesi kemudrau ena yaca ni Mesaia ki na itutu ni bete vaka-Eroni, ka solia vei kemudrau na kaukauwa kei na lewa ni ilesilesi oqori; io na nodra cakacaka na agilosi dauveiqaravi … ”
“Cegu,” a tukuna mai o Peresitedi Child. Sa qai vakasalataki au ena domo malumu ka rogo malua, “Baraca Monson, kakua ni guilecava me vaka ni ko sa taura tu na Matabete i Eroni sa tu vei iko na kaukauwa kei na lewa ni nodra cakacaka na agilosi dauveiqaravi. Vinaka tomana tale na wilivola.”
Au sa qai cavuqaqataka yani na vo ni tikina. A qai tukuna o Peresitedi Child, “Totoka.” Sa qai wasea mai vei au e vica tale na tikina me baleta na matabete mai na Vunau kei na Veiyalayalati. Sa dua na veitalanoa balavu, ia au na sega sara ni guilecava. Ni sa cava na veitalanoa, sa qai tara na vatuvatu ni tabaqu ka kaya, “O sa qai vakarau tu oqo mo na taura na Matabete i Melikiseteki. Nanuma ni Turaga ena vakalougatataki ira era qaravi Koya.”
Ena vica tale na yabaki e muri, sa tiko o Peresitedi Child ena Priesthood Welfare Committee, keirau a tiko ena dua na koniferedi ni iteki. Ena soqoni ni veiliutaki ni matabete, ni sa nona gauna me vosa, a taura na nona ivolanikalou e ligana ka lako sobu mai na itutu ni vunau ki na keimami maliwa. Me vaka niu a kilai Peresitedi Child vakavinaka, au sa kila talega na ka sa vakarau me cakava. A cavuta eso na tikina mai na Vunau kei na Veiyalayalati oka kina na tikina e 18 ka baleta na bula ni tamata, ka tukuna ni dodonu me da cakacaka tiko ena noda bula taucoko me rawa ni ra lako mai na tamata kecega vua na Turaga. A qai goleva e dua na peresitedi ni kuoramu ni italatala qase ka taroga, “A cava na inaki yaga ni tamata?”
A kidacala na peresitedi ni kuoramu o ya ka vakananuma na nona isau ni taro. Au a masulaka lo e lomaqu me na sauma rawa na taro o ya. A mani qai sauma yani, “Na yaga ni bula ni tamata, o ya me na rawa me yaco me vaka na Kalou.”
A sogota na nona ivolanikalou o Baraca Child, ka lako cake tale ki na itutu ni vunau. Ena gauna a siviti au kina, a tukuna, “sa dua dina na isau ni taro rabailevu.”
Ena gadrevi vei keda me da kila na veiyalayalati ni matabete baleta ni da okati kece kina. Vei ira kece era taura tu na Matabete i Melikiseteki, oqori e dua na ivakaro ka gadrevi kina na talairawarawa ki na ivunau ni Kalou ka gumatuataki na ilesilesi eda sa kacivi kina. Vei ira era taura tu na Matabete i Eroni, oqori e dua na kaci ni veivakarautaki me baleta na itavi ni veisiga mai muri ka mo ni vakavakarautaki kemuni yani ena gauna oqo.
Na bubului kei na veiyalayalati oqo e sa vakarautaka tu na Turaga ena vosa oqo:
“Ia ko ira sa yalodina ka gumatua ki nai lesilesi ruarua vakabete kau sa tukuna ka vakayacora vakavinaka na nodra itavi, ena vakasavasavataki ira na Yalo Tabu ka ra na vakavoui.
“A sa yaco mera luvei Mosese ka luvei Eroni ka ra sa kawa i Eparaama; io era sa lewe ni lotu ka sa nodra na matanitu; io era sa tamata digitaki ni Kalou.
“Ia ko ira sa vakabauta na ilesilesi vakabete oqo, era sa vakabauti au; sa kaya na Turaga;
“Raica ko koya sa vakabauti ira noqu tamata, sa vakabauti au;
“Ia ko koya sa vakabauti au, sa vakabauti Tamaqu;
“Ia ko koya sa vakabauti Tamaqu, ena rawata na matanitu i Tamaqu; io ena soli vua na ka kecega sa tu vei Tamaqu.”7
A raica rawa o Elder Delbert L. Stapley sa bale ena Kuoramu ni Apositolo Le Tinikarua, “Ni tiko e rua na ka e gadrevi vakalevu ena bubului kei na veiyalayalati oqo. Ai matai na yalodina, e vakatakilakilataki ena talairawarawa ki na ivunau ni Kalou ka laurai me muri kece na ivakatagedegede ni kosipeli… .
“Na ikarua ni ka e gadrevi … o ya me gumatuataki na ilesilesi. Na gumatua o ya me rokovi, me vakacerecerei ka vakalagilagi ka vakavuna me laveti cake se vakarokorokotaki. E kena ibalebale talega me vakacerecerei, me vakarabailevutaki ka me cecere cake.”8
A tarogi ena dua na gauna na Parofita o Josefa Simici, “Baraca Josefa, o dau veivakauqeti vakawasoma me keimami gumatuataka na nemami ilesilesi. A cava na kena ibalebale? A tukuni ni a sauma vakaoqo, “Ni gumatuataki na ilesilesi o ya me laveti cake me dokai ka vakacerecerei, me serauna na rarama mai lagi na itavi e qaravi me ra raica na tamata. Ni gumatuataka na italatala qase na nona ilesilesi o ya me vulica na nona itavi vakaitalatala qase ka qarava sara.”
O ira era taura tu na Matabete i Eroni e dodonu me soli vei ira na gauna me ra gumatuataka kina na nodra ilesilesi ena matabete o ya.
Ena dua na Sigatabu ena rua na yabaki sa oti au a tiko ena soqoni ni sakaramede ena noqu tabanalevu. Eratou tiko ena teveli ni sakaramede e tolu na bete, ia o koya na gonetagane ka tiko e lomadonu e lokiloki tiko na yavana, ka vakakina na nona ivosavosa. A tovolea vakarua me masulaka na madrai ia a sega ni cavuta vinaka na vosa, e a maduataka na nona leqa ni sega ni cavuta vinaka na masu. Sa qai masulaka na madrai e dua tale vei rau na bete.
Ni sa veivotayaki na madrai, au a vakananuma toka, “Au na sega ni rawa ni vakalaiva na cauravou o ya me laki leqa tiko vaka o ya ena teveli ni sakaramede.” A tarai au vakaukauwa e dua na vakasama ni kevaka au sega ni vakatitiqa, ena rawa ni masulaka vakavinaka na wai. Me vaka niu a dabe volekata toka ga na teveli ni sakaramede, au a kala yani ki liu ka tukuna vua na bete ka voleka mai vei au, niu dusi koya ka sotava tiko na dredre, “Laivi koya me masulaka na wai; e masu lekaleka ga.” Au sa qai masu. Au sega ni vinakata me yaco tale na leqa. Au taleitaka na tikina ena ivolanikalou ka tukuna vei keda me da kakua ni vakatitiqa ka vakabauta ga. 9
Ni sa gauna me masulaki kina na wai, a tekiduru tale na gonetagane o ya ka cavuta na masu, e rairai tatao ia e sega ni vakalutuma e dua na vosa. Au a marau lo e lomaqu. Ni ra sa veivotayaka tiko na tere wai na dikoni, au a rai yani vua na gonetagane kau vakatakilakilataka vua noqu deguvacu e ligaqu. A sauma mai ena dua na matadredredre. Ni ra sa vagalalataki me ra laki dabe tale kei ira na nodra dui matavuvale, e laki dabe sara na gonetagane oqo maliwai tinana kei tamana. Sa talei dina ni da raica na matadredredre a solia vua o tinana ka reguca, ia o tamana a vakavinavinakataki koya ka mokoti koya yani. Eratou a rai kece mai vei au, kau a deguvacu ena liga tale yani vei ratou. Au a raici rau o tinana kei tamana ni rau dui qusia na wai ni matadrau. Au vakila ni gonetagane oqo ena rawata vinaka na nona itavi mai muri.
Na matabete e sega ni dua na isolisoli walega ia e ilesilesi me qaravi, ka itavi bibi me laveti, ka gauna donu me vakalougatataki kina na nodra bula na tani.
Ena dua na gauna lekaleka sa oti au taura e dua na ivola me baleta e dua na gonetagane ena dikoni, o Isaac Reiter, kei ira na dikoni, na ivakavuvuli kei na bete era veiqaravi tiko, era laveta ka vakalougatataka na nona bula kei na nodra dui bula talega.
A tauvi kenisa o Isaac mai na gauna se qai vula vitu kina me yacova na nona mate ni sa yabaki 13. Ni ratou sa toki yani na nona matavuvale ki na dua na itikotiko voleka e valenibula me rawa ni laki qaravi vakavinaka kina o Isaac, era sa kerei na lewe ni Matabete i Eroni ena tabanalevu voleka e kea me ra laki vakarautaka tiko na sakaramede vei ratou ena vei-Sigatabu. Era taleitaka dina na Matabete i Eroni era dau vakaitavi ena cakacaka vakalotu oqo ena veimacawa. Era duavata ko ira na nodra veiliutaki kei iratou na matavuvale nei Isaac, me ra duri wavokita na nona idavodavo e valenibula, laga serenilotu ka wasea na nodra ivakadinadina. Sa qai masulaki na sakaramede. E dau cikeva o Isaac, me vaka ni dikoni me vota na sakaramede vei iratou na nona matavuvale kei ira na kauta mai vua. Ena nona idavodavo e vakaukauwataki koya me taura na veleti ni madrai se na wai sa masulaki oti. Era na qai lako yadua yani vei Isaac me ra laki taura na sakaramede mai na veleti. Sega ni dede era sa dau mai vakaitavi talega o ira na nasi kei na vakailesilesi tale eso ni ra sa vakila na nona voleka o Isaac vua na Tamana Vakalomalagi ka dau rokovi Koya. E dina ni tu na malumalumu kei na mosi, ia e vakaraitaka o Isaac nona doka ni taura tu na matabete lagilagi.
E dua o Isaac, na ivakaraitaki levu kivei ira na gonetagane ena tabanalevu. Era raica na nona guta me qarava na nona itavi, dina ni sa koto ena idavodavo ni mate, ka ra vakila na bibi ni veitavi oqori. Sa tekivu me ra dau vakatotolo me ra vakarautaka na sakaramede ka me ra dabe rawa tiko e liu. Sa torocake sara na nodra rokova.
A yaco o Isaac Reiter me ivunau bula me baleta na rokovi ni matabete. Ena nona veibulu, e tukuni kina ni nona bula taucoko sa tu rawa e dua na yavana mai lomalagi. E sega ni kurabuitaki ni na laki tomana na gumatuataki ni nona itavi ka veivuke ena cakacaka ena daku ni ilati.
Vei keda ka taura tu na Matabete i Melikiseteki, sa tu oqo na gauna me da gumatuataka kina na noda ilesilesi. Eda sa ivakatawa me da vakatawani Isireli. Era sa wanono tu mai ena viakana na sipi ka vakarau me ra kania na madrai ni bula. Eda sa vakarau li me da vakania na qele ni sipi ni Kalou? E gadrevi vakalevu me da vakila na kena bibi na yalo ni tamata, me da na kua ni guce ni qarava e dua na luvena uasivi.
Ke tiko e dua e nanuma ni rui malumalumu ka sega ni rawa me cakava na ka vinaka, baleta ni tu vua na rere, e rerevaka de na sega ni rawata, sa tu ga na domo talei ni veivakadeitaki ni Turaga: “Ia na noqu loloma sa rauti ira kecega sa vakayalomalumalumutaki ira vei au; ia kevaka era sa vakamalumalumutaki ira ka vakabauti au, au na vakaukauwataki ira ena veika era sa malumalumu kina.”10
Ena laurai e veivanua kecega na cakamana kevaka eda gumatuataka na matabete na noda ilesilesi. Ni yali na vakatitiqa ka yaco mai na vakabauta, sega na nanumi koya ga ka tutaki na yalo ni veiqaravi, ena qai yaco mai na kaukauwa ni Kalou me rawati na Nona inaki. Sa dau kaciva na Kalou, o koya sa digitaka ko Koya.
Au masuta na Tamada Vakalomalagi me veivakalougatataki, veituberi, ka veiliutaki tikoga vei ira kece era taura tu na Nona matabete tabu, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.