Ki na Duivosavosa kei na Veivanua
Ena gauna sa solia kina o Alama na parofita mai na iVola i Momani na ivolatukutuku ni nona kawa vei luvena o Ilamani, a vakasalataki luvena me nanuma tiko na “lewa dodonu” ni Turaga ena vuku ni kena maroroi na ivolanikalou oqo (Alama 37:12). A kaya me baleta na itukutuku oqo, “Me maroroi ka dauvakadewataki sobu tiko mai na ivola tukutuku oqo ena noda veitabatamata kecega … ni na vunautaki na itukutuku oqo ki na veimatanitu, veimataqali, duivosavosa kei na veivanua” (Alama 37:4).
Ena 1827 a soli vei Josefa Simici na itukutuku oqo ni qai yacova na 1829 sa vakadewataka rawa ki na vosa Vakavalagi ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou. A tabaki na ivola oqo ena 1830, ka sa iyaragi kaukauwa sara ni kaulotu mera vakauqeti kina na wilika ni sa dina na kosipeli i Jisu Karisito. A tabaki taumada e 5,000 na kena ilavelave, ka sa vaka me dua na gauna balavu na kena kau yani na iVola i Momani kivei ira na “veimatanitu, veimataqali, duivosavosa, kei na veivanua.”
E a vakadeitaka tale kina na Turaga na parofisai oqo vei Josefa Simici ena 1833, ka tukuni kina na siga “era na rogoca kina na itukutuku vinaka ko ira na tamata yadua ena nodra vosa, io ena nodra ivosavosa” (V&V 90:11). Na iVola i Momani, ka sa “tu ga kina … na uto ni ivakavuvuli i Jisu Karisito” (V&V 20:9), sa nona na ilesilesi cecere ni kena sa mai yaco na ka sa parofisaitaki tu mai.
Era a kauta yani na kosipeli na daukaulotu ena loma ni 1800 ki na vanua o Iurope. A tabaki na iVola i Momani ki na vosa Vakadenmark ena 1851, tarava sara ena vosa Vakavaranise, Jamani, iTali, kei na kena Vakawelesi ena 1852. Nikua sa tu na iVola i Momani ena 82 na veimataqali vosa, kei na wase digitaki eso ena 25 tale na veimataqali vosa. Na parofisai ni ra na rogoca na tamata na kosipeli ena nodra vosa sa gugumatua tikoga ena veiyabaki ena kena sa toso tikoga ki liu na cakacaka ni vakavakadewa kei na kaulotu.
Na Cakacaka ni Vakavakadewa
Eso na gauna e dau taura toka e vica na yabaki na kena vakadewataki na iVola i Momani ki na vosa vou tale eso. Ena tekivu na cakacaka oqo ena nodratou veivakadonui na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka ra sa lewelevu na lewenilotu era vosataka na ivosavosa ni vanua oya mera na vakavakadewa. E dau soli na idusidusi matau vei ira na dauvakadewa kei ira na dauniriviu ka ra sa vakasalataki mera cakacaka vata kei na Yalotabu ni ra vakavakadewa. Ni sa oti na kena vakadewataki, sa qai kau mera laki vakadikeva o ira na iliuliu vakalotu.
Ni sa tabaki oti, sa qai rawa vei ira na lewenilotu mera otataka na ilavelave vou oqori ena nodra Sitoa ni Lotu. E vuqa vei ira na lewenilotu oqo e tiko ga vei ira na ilavelave ni iwase digitaki taumada ni iVola i Momani ena nodra vosa se, ena so na vanua, na nodra ivakadinadina ga na daukaulotu.
Na iVola i Momani kei na Cakacaka ni Kaulotu
Ni sa dolavi ena imatai ni gauna e dua na vanua vakaiyalayala ki na cakacaka ni kaulotu, ena rawa me dua toka na bolebole na dredre ni veikilai vosa. Ni sega ni tabaki na ivola ni Lotu ena vosa ni vanua o ya, era na vulica na daukaulotu na vosa ni vanua o ya ka cavuta na nodra ivakadinadina ena kaukauwa ni Yalotabu. E vuqa na tamata ena so na vanua e vuravura, era kila e dua tale na vosa, ka sa rawa vei ira na daukaulotu mera solia vei ira na iVola i Momani ena vosa o ya. Me kena ivakaraitaki, ni se bera ni vakadewataki na iVola i Momani ena vosa Vakamongolia, era lewelevu na lewenilotu e Mongolia era a vulica na kena ilavelave ena vosa Vakarusia.
Ia ena kilai ga vakavinaka na kosipeli ni vakarawarawataki ka vakamatatataki ena nona vosa ni vanua e dua na tamata. A laki kaulotu o Eric Gemmell, ena Tabana ni Kaulotu o Slovenia Ljubljana mai na 2001 ki na 2003, ka raica o koya na vinaka vakaoti mera taura ena nodra vosa ga na iVola i Momani o ira na lewenilotu kei ira era vakadidike voli. A kaulotu tiko me 18 na vula sa qai mai tabaki na iVola i Momani ena vosa Vakaslovenia.
A dredre sara na cakacaka. A se qai tauyavu walega na isevu ni tabana ni Lotu ena tini na yabaki sa oti. A tu vakataki koya o Slovenia ka sa tuvana tiko me bokoca laivi na vosa ni vanua taumada oya ena vosa Vaka-Serbo-Croatia. Era a kauta voli tiko na daukaulotu na ilavelave ni iVola i Momani ena vosa Vaka-Serbo-Croatia kei na Vakavalagi, na kena era vulica vakalevu e valenivuli na itabagone. Ia e vakavuqa ga na gauna era sega ni kila tu ni vinakata na ivola oqo na tamata baleta ni ra sega ni kila na vosa ruarua oqo. E nanuma lesu o Eric na kena sa rui dau ka lialia me vakila na bibi ni soli ivakadinadina kivei ira na tamata me baleta na cecere kei na kena bibi ni iVola i Momani—ka me qai tukuni tale tu vei ira ni sega tu na ilavelave ni ivola oqo e tabaki ena nodra vosa.
Ni vo toka e ono na vula me lesu i nodratou o Eric, sa kele mai na imatai ni waqa e usana mai na iVola i Momani ena vosa Vakaslovenia. Era a soqoni na tabana o ya ka ra yadua na lewenilotu kei ira na daukaulotu na iVola i Momani. “Ea kovuti keimami e dua na yalo marau,” e nanuma lesu o Eric. A vola sara ena nona ivolaniveisiga na kena vinaka me taukeni e dua na ivola talei vakaoqo, ka se waraki tu mai vakabalavu. “Sa vaka meda taura sara tu ga na peleti koula,” a vola. Ni oti na soqoni, era a kauta na daukaulotu na vo ni ivola me vakayagataki ena kaulotu. Sa dua na ka na nodrau marau o Eric kei nona itokani ni rau sa yaco ga yani ki nodrau vale, rau dolava sara na kateni, tuvanaka na ivola, ka tabaka ena itaba na veika sa yaco me nanumi tiko kina. Rau sa sega tale ni via wawa me rau na wasea yani vei ira na tamata na ivola oqo. Ni sa tu oqo na iVola i Momani ena vosa Vakaslovenia, e sega walega ni rau sa gugumatua na daukaulotu ena nodrau sotavi ira vakarawarawa na tamata, ia sa mai vaqaqacotaki talega kina na nodra ivakadinadina o ira na lewenilotu era sa luluqa tu vakalotu ka ra sa sega tu ni mai lotu ena vica na yabaki.
Ena iotioti ni ono na vula ni nona kaulotu o Eric, sa raica o koya ni sa kadre cake vakatotolo na nodra ivakadinadina na lewenilotu e Slovenia. “Ni ra sa taura tu na iVola i Momani ena nodra vosa,” a kaya, “era sa qai kila kina vakavinaka. Sa sudra sara yani vakatitobu ki yalodra.” E liu, era wilika na ivolanikalou o ira mera vosa kei ira na qasenivuli ena vosa Vaka-Serbo-Croatia ka me dua e vakadewataka tiko se vakamacalataka talega. E nanuma lesu o Eric, “sa vaka me keimami vakisokiso voli ena vosa e kerei mai na dua tale na vosa”. E kaya o Eric, ena gauna era sa tekivu wilika kina na lewenilotu na iVola i Momani ena nodra vosa dina, “sa tubu cake sara ga e kea na nodra kila vakavinaka na kosipeli”.
Ena Nodra Vosa Dina
O Mojca Zheleznikar a dua vei ira a lewena na Lotu mai Slovenia ni bera ni yaco mai na iVola i Momani ena vosa Vakaslovenian. A vakadinadinataka o koya na kosipeli ena nona vakarorogo ga vei rau na daukaulotu ka vulica na iVola i Momani ena vosa Vakacroatia kei na Vakavalagi. Ni sa vakacavari na ivakadewa ena vosa Vakaslovenia, a wilika o Mojca na kena sa vakadewataki oti ena nona vosa dina ka vakila na kaukauwa ni vosa era tu kina. “Au a vakila na kena sa kovuti au na kena dina ena kena rawarawa kei na kena savasava dina,” a kaya. “Sa vaka sa vosa tiko vei au na domo ni noqu Dauveibuli ena noqu vosa dina, na vosa e dau vosa kina vei au o tinaqu.”
Era vakila vakakina na lewenilotu e vuravura na yalo vata vakaoqo ena gauna era sa taura kina na iVola i Momani ena nodra vosa dina. Ena yabaki 2003, ni sa vakadewataki oti na iVola i Momani ena vosa Vakakekchi, e dua na vosa era vosataka tiko o ira mai Maya e Guatemala kei Belize, era a vakadikeva na vakavakadewa oqo o ira na dauvakadewa kei ira eso na lewenilotu e kea. A kaya kina e dua na dauvakadewa, “Keimami a taurivaka e dua na ilawalawa painia lewenilotu mai na valenilotu e Senahú mera wiliwili, ka tasevu rawa e dua na kena wase, ka yaco sara e dua na vakanomodi ni vakarokoroko ena loma ni rumu. Sa taucoko na kena kilai vakavinaka, sa kovuti keimami sara tu ga na kaukauwa ni Yalotabu. A dua na gauna vakalou dina oya.”
A vakavinavinaka kina e dua vei ira na lewenilotu ena soqoni o ya, o Elvira Tzí, ni sa mai vakadewataki ena vosa Vakakekchi na iVola i Momani ni sa na kauta mai na veivakalougatataki kivei ira na itabatamata era sa tubu cake tiko mai. A kaya o koya ni vakadewa oqo ena vukei ira na lewenilotu itabagone mera “na kila vakavinaka kina na vosa ni Turaga ka rokova na veika sa gadreva vei ira na Turaga.”
Kivei ira na lewe ni Lotu, na vulici ni iVola i Momani ena nodra vosa dina sa ivurevure tiko ni veivakalougatataki vakaitamera. Ni ra “vuli ka veivakavulici ena masumasu ena ivolanikalou,” o ira na lewenilotu, e ratou kaya na Mataveiliutaki Taumada, “ena tubu cake na nodra ivakadinadina, ena tubu cake na nodra kila-ka, ena vakarabailevutaki na nodra lomana na nodra matavuvale kei ira eso, ena vakalevutaki na nodra gugumatua mera qaravi ira na tamata, ka ra na vakaukauwataki cake vakalevu mera vorata rawa kina na veitemaki ka tutaka na dina kei na ivalavala dodonu.”1
Na Veivakalougatataki e Rabailevu
Na veivakalougatataki totoka e kauta mai na iVola i Momani ki na nodra bula era dau vulica ena yaco ga mera vakaukauwataki kina mera wasea yani vei ira na tamata na ivola oqo, ni sa yaco kina na veika a parofisaitaki tu mai. Ena veiyabaki e dau veisoliyaki yani e va na milioni na iVola i Momani ki vuravura raraba ki na sivia e 100 na veimataqali ivosavosa ni ra wasea yani na lewenilotu yadua kei ira na daukaulotu na nodra ivakadinadina baleti Jisu Karisito. Na “inaki vuku” a kaya o Alama ena gauna makawa sa mai cereki ena kena roboti vuravura yani na iVola i Momani kei na saumaki mai ni bula yadua.
Na isevu ni iVola i Momani a tabaki rawa kina e 5,000.
Ena kena sa toso tiko ki liu na cakacaka ni vakavakadewa, era sa sotava tiko eso me vakataki Lea kei Flora Lotrič e Slovenia, na reki ni kena taukeni e dua na iVola i Momani ena nodra vosa dina ena imatai ni gauna.
iTaba mai vei Eric Gemmell
Ni sa dau caka oti e dua na vakavakadewa, era na dau kerei eso na lewe ni Lotu e nodra na vosa o ya mera riviutaka na veika sa vakadewataki. Mai na imawi: o Walter Barillas Soto, Mike Peck, Sulenny Ruby Cucul Sierra, John Bringhurst, kei Josefina Cucul Tiul ni ratou vakadikeva tiko na iVola i Momani sa vakadewataki ena vosa Vakakekchi e Cobán, mai Guatemala.
iCake ena imawi: itaba mai vei Busath Photography; e ra: itaba mai vei Tod Harris