2013
ʻOku Mahuʻinga ʻa e Fakahokohoko Fakamotuʻaleá
Tīsema 2013


ʻOku Mahuʻinga ʻA E Fakahokohoko Fakamotuʻaleá

ʻOku ʻai ʻe he fakahokohoko fakamotuʻaleá ke faingofua ange hono maʻu ʻo e ngaahi lekōtí ʻi he ʻinitanetí koeʻuhí ke lava ʻa e kāingalotú ʻo maʻu pea mo ʻave e ngaahi hingoa fakafāmilí ki he temipalé.

ʻOku pehē ʻe ha kiʻi tohi he kīpōtí (keyboard), “ʻOku taʻofi e komipiuta ko ʻení maʻa Samuela ʻi he taimi 5:00 pongipongí.” Naʻe kamata ʻā ʻa e tamasiʻi taʻu 14 ko Samuela B. ʻo ʻIutaá he taimi 5 pongipongí ke fakahoko ʻene tukupā ki heʻene palesiteni fakasiteikí ke fakahokohoko fakamotuʻalea ʻe he siteikí ha hingoa ʻe taha miliona, koeʻuhí ke lava ʻo fai ia kimuʻa ʻi he akó. Naʻe pau ke feilaulauʻi ʻe Samuela ʻene mohé ke maʻu hano taimi he komipiutá, he naʻe taha pē ʻa e komipiutá ʻi ʻapi pea naʻe ʻi ai mo e ngaahi ngāue fakaako ʻa hono ngaahi tokoua mo e tuofāfine ʻe toko onó ke fai mei ʻapi.

Ka naʻe mafola e loto vēkeveke ʻa Samuelá ki he toenga ʻo hono fāmilí. Naʻe ʻikai fuoloa kuo feilaulauʻi ʻe hono tokoua ko Nētané hono taimi pasiketipoló pea feilaulauʻi ʻe hono tuofefine ko ʻAiviliní hono taimi laukongá ka na fai ʻa e fakahokohoko fakamotuʻaleá. ʻOku pehē ʻe he tangataʻeiki ʻa Samuelá, “Kuo teʻeki fakatukupaaʻi lahi peheʻi au ʻe heʻeku fānaú. Kae tālunga ʻenau kaú, naʻá ku pehē naʻe faingataʻa ʻa e fakahokohoko fakamotuʻaleá. Naʻa nau akoʻi au ʻe lava pē ke faingofua mo fakafiefia.” ʻI he ʻAho Fakaʻosi ʻo e Taʻu Hono Hokó, naʻe fakavavevave ʻa e fānaú ke fakakakato ʻenau ngaahi taumuʻa fakataʻu he fakahokohoko fakamotuʻaleá kimuʻa pea hoko e 12 tuʻuapoó.

Naʻe maʻu ʻe he fāmili Lanusá, ʻi ha maile ʻe lauiafe mei ai, ʻi Kuatemala, ʻa e loto vēkeveke tatau. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he fāmili ʻe toko hivá—fānaú ʻe toko nima, Fineʻeikí, Tangataʻeikí, Kui Tangatá, mo e Kui Fefiné—ʻa e komipiuta pē ʻe taha. ʻOku femoʻuekina maʻu pē ʻa e komipiutá ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻe he fānaú ki heʻenau ngāue fakaako mei ʻapí, fakaʻosi e ako ʻa e Fineʻeikí he ʻunivēsití, mo e ngāue ʻa e Tangataʻeikí, pea taufetongi e mēmipa takitaha e fāmilí ʻi he fakahokohoko fakamotuʻaleá. Naʻe fakahokohoko fakamotuʻalea fakakātoa ʻe he fāmilí ha lekooti ʻe 37,000 tupu ʻi he 2011.

Kuo fakahoko ʻe he fānaú ni mo honau fāmilí ʻa e tukupā naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ʻi ʻOkatopa 2011:

“Mahalo ʻe pehē ʻe hamou niʻihi ko e hisitōlia fakafāmilí ko ha ngāue ia ke fai pē ʻe he kakai matuʻotuʻa angé. Ka ʻoku ʻikai te u ʻiloʻi ha fakangatangata fakataʻu ʻoku hā he folofolá pe ngaahi fakahinohino ʻa e kau taki ʻo e Siasí ke fai e ngāue mahuʻingá ni ʻe he kakai lalahi matuʻotuʻá pē. …

“ʻOku ou fakaafeʻi atu e toʻu tupu ʻo e Siasí ke mou ako pea mo maʻu e Laumālie ʻo ʻIlaisiaá.”1

Hisitōlia Fakafāmili Vave mo Faingofua

Ko e fakahokohoko fakamotuʻaleá ko ha founga faingofua ia ke kamata ai ʻa e taha kotoa ʻi he hisitōlia fakafāmilí mo maʻu e Laumālie ʻo ʻIlaisiaá. Kuo tauhi ʻe he ngaahi puleʻangá mo e ngaahi siasí ha ngaahi lekooti ʻo ha kakai mo ha ngaahi fāmili ʻo lauisenituli, ka ʻoku faingataʻa ke fakaʻaongaʻi e ngaahi lekooti ko ʻení mo fie maʻu ha taimi lahi ke fai hano fokotuʻutuʻu. Kimuʻá, ko e kakai ne nau nofo mavahe mei honau fonua tupuʻá, naʻe pau ke nau folau ki he ngaahi feituʻu ko iá ʻo vakaiʻi fakalautelau e ngaahi lekōtí, kae ʻikai ha fakapapauʻi pe te nau maʻu ha foʻi hingoa fakafāmili ʻe taha.

Naʻe fakavaveʻi e fakatotolo he hisitōlia fakafāmilí ʻi hono kamata ʻo e fakahokohoko fakamotuʻalea ʻa e FamilySearch ʻi he 2006. Ko e ngaahi hingoa ne tonumia ʻi he ngaahi lekooti ne tohi nima pē mo tauhi ʻi ha ngaahi tauhiʻanga naʻe mamaʻó kuo ʻosi taipeʻi (fakahokohoko fakamotuʻalea) pea ʻoku lava he taimí ni ke fai ha fakatotolo ai ʻaki ha komipiuta. Ke fakahoko ʻení, ʻoku download ʻe he kau tokoni fakahokohoko fakamotuʻaleá ki heʻenau komipiuta ʻi honau ʻapí ha ngaahi “fatunga” lekooti ʻoku ʻi ai ha hingoa ʻe 10 ki he 50 nai. ʻOku nau taipeʻi ʻa e ngaahi hingoá, ʻahó, mo ha ngaahi fakamatala kehe ki he tauhiʻanga fakamatala ʻa e FamilySearch, ʻo lava ai ke faʻu ha ngaahi polokalama fakahokohoko fakamotuʻalea fakaʻilekitulōnika ʻoku lava ke fai ai ha fekumi.

Kimuʻa pea kamata hono ngāue ʻaki e fakahokohoko fakamotuʻalea ʻa e FamilySearch, naʻe mei lautaʻu hono faʻu ha fakahokohoko fakamotuʻalea ʻoku ala fai ai ha fakatotoló ki ha seti lekooti pē ʻe taha ʻi hono fakaʻaongaʻi e ngaahi founga toʻo hingoa motuʻá. ʻOku pehē ʻe Maikolo Satisoni, ko ha pule fakahokohoko fakamotuʻalea he FamilySearch, naʻe feʻunga mo ha taʻu ʻe 11 hono fakahokohoko fakamotuʻalea e Ngaahi Lekooti Freedman Bank (ngaahi lekooti ʻa e ʻIunaiteti Siteití ʻo e kau pōpula ne fakatauʻatāinaʻi ne fokotuʻu haʻanau ʻakauni pangikeé). ʻOkú ne fakafuofua ʻeni ʻe lau māhina pē.

Kuo ʻosi fakahokohoko fakamotuʻalea ʻe he kau ngāue tokoni ʻofa he funga ʻo e māmaní ha ngaahi lekooti ʻe taha piliona tupu talu mei he 2006, ka ʻoku kei toe lahi ange e ngāue ke faí. ʻOku tatali ha ngaahi lekooti ʻe lauipiliona lahi ange ʻi he Tauhiʻanga Lekooti ʻa e Moʻunga Kalānité (Granite Mountain Records Vault) ʻi Sōleki Siti, ʻIutā. Pea makehe mei ai ʻa e ngaahi lekooti ʻoku ʻi he ngaahi ʻākaivi kehe he funga ʻo e māmaní, ʻa ia ʻoku faitaaʻi ʻe he Potungāue Hisitōlia Fakafāmilí ʻo fakafuofua ki he ʻīmisi fakaʻilekitulōnika ʻe 35 miliona ʻi he māhina.

Ngaahi Tūkunga Pau, Ngaahi Tāpuaki Pau

Kuo ʻosi fakamahino ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻOku poupouʻi atu ʻa e kāingalotú ke nau kau ki he polokalama fakahokohoko fakamotuʻalea ʻa e FamilySearch, ʻa ia ʻoku mahuʻinga ki he hisitōlia fakafāmilí mo e ngāue fakatemipalé.”2 ʻOku tali ʻe he kāingalotu mei he funga ʻo e māmaní ʻa e faleʻi ko ʻení pea ʻoku nau maʻu e ngaahi tāpuaki kāfakafa.

ʻOku ngāue mālohi e Kāingalotu ʻi ʻIukuleiní ke faʻu ha ngaahi polokalama fakahokohoko fakamotuʻalea fakaʻilekitulōnika te ne hanga ʻo fakaleleiʻi e fakatotolo he hisitōlia fakafāmilí ʻi ʻIulope Hahake. ʻOku tā ʻe he fāmili Lutenikō ʻi Kīví ha sīpinga lelei. ʻOku nau feilaulau ke totongi e ʻInitanetí koeʻuhí ke na lava mo ʻena fānaú ʻo fakahokohoko fakamotuʻalea e ngaahi hingoá. ʻOku tuku ʻe Sisitā Lutenikō ʻa e komipiuta toʻotoʻo ʻa e fāmilí he funga tēpile he peitó koeʻuhí ke ne lava ʻo fai e fakahokohoko fakamotuʻaleá he taimi ʻoku maʻu ai hano kiʻi taimi he lolotonga ʻo e ʻahó. ʻOkú ne taipe nima taha e ngaahi hingoá kae puke ʻaki e pēpeé ʻa e nima ʻe tahá. Kuo hoko foki mo ʻena tamasiʻi taʻu 16 pea mo ʻena taʻahine taʻu 12 ko ha ongo ngāue fakahokohoko fakamotuʻalea tuʻumaʻu, pea ʻoku faʻa ʻaʻahi ʻa e fāmilí he taimi ʻe niʻihi ki he ʻākaivi ʻa e puleʻangá ke fakatotolo ki he ngaahi hingoa fakafāmilí. ʻOku fakahū maʻu pē ʻe he fāmili Lutenikoó ha ngaahi hingoa ki he temipalé pea fakahoko e ngaahi ouaú ki he ngaahi hingoa ko iá, pea nau faʻa ō tā-tuʻo lahi he taimi ʻe niʻihi ʻi he uike ki he temipalé.

ʻOku fakamatala ʻa Sisitā Lutenikō ki he ngaahi tāpuaki kuó ne maʻu tuʻunga ʻi he ngāue hisitōlia fakafāmilí: “ʻOku ou tui ʻoku maluʻi kimautolu ʻe he ngāue fakahokohoko fakamotuʻalea mo e hisitōlia fakafāmilí. ʻOku talaʻofa mai ʻi hoku tāpuaki fakapēteliaké ʻe maluʻi au pea mo ʻeku fānaú ʻi hono fai ʻo e ngāue ko ʻení. ʻE maʻa ʻenau fakakaukaú, pea te nau lava ke matuʻuaki ʻa e ngaahi ivi takiekina kovi ʻo e māmani ko ʻení. … ʻOku maʻu [heʻeku fānaú] ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá mei he ngāué ni.”

ʻOku ʻilo ʻe ha kāingalotu tokolahi ʻoku ʻomi ʻe he fakahokohoko fakamotuʻaleá ha faingamālie mahuʻinga ke tokoni, tatau ai pē pe ko e hā ʻenau taukeí mo honau tūkungá. Naʻe fepaki ʻi ha kā ʻa Malinitā Peuli ʻo ʻIutā, USA, ʻi he taimi naʻá ne taʻu 24 aí pea naʻe mamatea ai hono sinó mei hono kiá ki lalo. Naʻe lotua ʻe Sisitā Peuli ʻi heʻene fakaangaanga ki he tōʻonga moʻui foʻou ko ʻení ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻo tokoni. Naʻe maʻu ʻene talí ʻi he taimi naʻe ʻaʻahi ange ai ʻa Leilini ʻEnitasoni ʻo e kau palesitenisī fakasiteiki ʻo e Fineʻofá ʻo akoʻi ia he founga ʻo e fakahokohoko fakamotuʻaleá. ʻOku tuku ʻe Sisitā Peuli he taimí ni ha taimi he ʻaho kotoa pē ʻi he komipiutá, ʻoku tepiʻi ha kiʻi vaʻakau ki hono nimá, ʻo kiʻi ueʻi siʻi pē ke taipe. ʻOkú ne fakahokohoko fakamotuʻalea fakaʻaho ha ngaahi hingoa.

ʻOku pehē ʻe Sisitā Peuli, “Kuo liliu ʻeku tokangá ke tokoni ki ha niʻihi kehe, kae ʻikai tokanga pē kiate au, hangē ko ia ne u faʻa faí. ʻOku ou ʻofa ʻi he ʻEikí, pea ʻoku ou manako ke ʻoatu ʻEne ngaahi tāpuakí ki ha niʻihi kehe ʻo fakafou he polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá.”

Ne maʻu ʻe he palesiteni fakasiteiki ko Tēvita Pikiʻapu ʻi Soalī, ʻIngilaní, ha ongo he lolotonga ʻene fanongo ki ha fakahinohino ʻi he hisitōlia fakafāmilí, ʻe lava ʻa e fakahokohoko fakamotuʻaleá ʻo tokoni ki he kāingalotu hono siteikí ke fakatupulaki ʻenau holi ke moihū ʻi he temipalé. Ka naʻá ne fifili, pe ʻe lava fēfē ʻe ha meʻa ʻoku hangē ha fakahū fakamatala fakaʻaho peé ʻo taki ʻa e kakaí ki he temipalé?

Naʻá ne pehē leva ke ne ʻahiʻahiʻi e polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá peá ne ʻilo ʻokú ne tānaki mai ha konga lahi ʻo e Laumālie ʻo ʻIlaisiaá ki heʻene moʻuí. Kuo hoko kiate ia e polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá ko ha ngāue ʻo e “fakahaohaoaʻi.” ʻOkú ne pehē, “He ʻikai ke ke lava ʻo fakahokohoko fakamotuʻalea e ngaahi hingoa pē ʻoku fakahokohoko fakamotuʻaleá, taʻe-fakakaukau ki he ngaahi hingoa ho fāmili tonú.”

Naʻe fakatukupaaʻi ʻe Palesiteni Pikiʻapu e kāingalotu hono siteikí ke nau fakaʻaongaʻi e polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá ko ha founga ke kau ai ʻi he ngāue hisitōlia fakafāmilí. Naʻe taimi nounou pē, kuó ne fakatokangaʻi mo e kau taki kehe ʻo e siteikí ha tupulaki ʻi he moʻui taau ke maʻu ha lekomeni temipalé pea mo e maʻu houalotu sākalamēnití. Naʻa nau fakatokangaʻi ʻoku fakatupulaki ʻe he kāingalotu ʻoku nau kau ʻi he polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá ha loto holi ke ʻave ʻenau ngaahi hingoa fakafāmilí ki he temipalé.

Naʻe tali ʻe he tokotaha taʻu hongofulu mā fitu ko Mekinisī H. e fakaafe ʻa Palesiteni Pikiʻapú, peá ne kamata e fakahokohoko fakamotuʻalea, mo ne tokoniʻi hono ngaahi tokouá, mātuʻá, mo ʻene ongo kuí ke nau kau mo kinautolu. ʻI ha meimei taʻu pē nai ʻe ua, kuo ʻosi fakahokohoko fakamotuʻalea ʻe Mekinisī ha hingoa ʻe 44,000 tupu. Kae mahuʻinga angé, naʻe ongoʻi ʻe Mekinisī mo hono fāmilí naʻe ueʻi kinautolu ke nau kumi e ngaahi hingoa honau fāmili tonú, ʻave kinautolu ki he temipalé, mo kau ʻi he ngaahi ouau fakahaofí.

Naʻe tokoni e fokotuʻutuʻú ki he kāingalotu ʻo e siteiki Soalií ʻaki haʻane ʻomi ha konga lahi ʻo e Laumālié ki heʻenau moʻuí pea mo ʻoange kiate kinautolu ha meʻangāue naʻa nau fie maʻu ke ʻave ai ʻenau ngaahi hingoa fakafāmilí ki he temipalé. ʻOku pehē ʻe Palesiteni Pikiʻapu, “ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke ke taau ke hū ki he temipalé ka ke toki fai e fakahokohoko fakamotuʻaleá, ka ʻi he taimi te ke fai ai iá, te ne fakahaohaoaʻi koe, pea te ke fie maʻu ke ke moʻui taau ke hū ki he temipalé, te ke fie ʻalu ki he temipalé, pea te ke fie fai e ngāue maʻa hoʻo ngaahi kuí. … ʻoku ou ʻiloʻi ʻeni koeʻuhí he naʻe hoko ia kiate au.”

ʻOku Tokoniʻi ʻe he Polokalama Fakahokohoko Fakamotuʻaleá ʻa e Taha Kotoa

Kuo ʻosi talaʻofa ʻa e ʻEikí, “Vakai, te u fakavavevaveʻi ʻa ʻeku ngāué ʻi hono taimí” (T&F 88:73). Ko e polokalama fakahokohoko fakamotuʻaleá ko e founga ia ʻe taha ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻEikí e talaʻofa ko iá. ʻOku malava ai ke kumi pē ʻe he kakaí ʻenau ngaahi kuí pea tuku ʻa e niʻihi kehé ke nau kumi haʻanautolú, ka ʻoku fakafaingofuaʻi mo fakavaveʻi ʻe he fakahokohoko fakamotuʻaleá ʻa e fakatotolo hisitōlia fakafāmilí ki he taha kotoa. ʻOku pehē ʻe Misa Satisoni, “Kuo ʻosi foaki mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu e tekinolosiá ke fakaleleiʻi lahi fau e kumi ʻo e ngaahi hingoá. ʻOku ʻikai ke ke kei ngāue pē he taimí ni ki ho hisitōlia fakafāmili pē ʻoʻoú; ko e polokalama fakahokohoko fakamotuʻalea ko ha ngāue kāfataha ke tokoniʻi e fānau kotoa ʻa e Tamai Hēvaní.”

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. David A. Bednar, “ʻE Liliu ʻa e Loto ʻo e Fānaú,” Liahona, Nōvema 2011, 26.

  2. Tohi ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, 29 Fēpueli 2012

Paaki