2016
ʻE Mamata ʻa e Mata ʻo e Kuí
Sune 2016


ʻE Mamata ʻa e Mata ʻo e Kuí

ʻE lava ke tau fakakaukau ki hono ʻomai ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko ha mana ia ke toe fakafoki mai ai e vakai ʻa e mata fakalaumālié.

ʻĪmisi
Isaiah writing

ʻI ʻOlungá: fakaikiiki mei he The prophet Isaiah Foretells Christ’s Birth, fai ʻe Harry Anderson

Naʻe kikiteʻi ʻe ʻĪsaia ʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ha “ngāue fakaofo mo lahi,” pea naʻá ne kikiteʻi ʻa hono ʻomi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻo ne pehē “ʻe mamata ʻa e mata ʻo e kuí mei he kakapú, pea mei he poʻulí” (ʻĪsaia 29:14, 18).

Ko ha “Tuʻunga Fakapoʻuli Fakamanavahē”

ʻI he ngaahi ʻaho kimuʻa ʻi he ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Mai nāunauʻiá, naʻe mātuʻaki puputuʻu e moveuveu he tui fakalotú ʻi Manisesitā, Niu ʻIoke, USA. ʻI he ngaahi lea ʻa Siosefa Sāmitá, “Ka naʻe hulu pehē fau ʻa e moveuveú mo e fekeʻikeʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi kautaha lotu kehekehé, naʻe faingataʻa ai ki ha tokotaha … ke ʻiloʻi pau pe ko hai ʻoku totonú pea ko hai ʻoku halá” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8).

ʻOku fakamatala ʻa e Tohi ʻa Molomoná ki he moveuveu ko ʻeni kimuʻa ʻi hono Toe Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí ko ha “tuʻunga fakapoʻuli fakamanavahē … ko e tupu mei he ngaahi konga mahinongofua mo mahuʻinga taha ʻo e ongoongolelei ʻa e Lamí, ʻa ia kuo taʻofi ʻe he siasi fakalielia ko iá” (1 Nīfai 13:32; toki tānaki e fakamamafá).

ʻI he ngaahi senituli lahi, naʻe nenefu ʻa e vakai fakalaumālie naʻe ʻomi ʻe he Tohi Tapú he naʻe mole ʻa e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa mahinongofua mo mahuʻingá, taimi ʻe niʻihi koeʻuhí naʻe fehalaaki hono liliu e leá ʻa ia naʻe fakahoko ʻi he fāinoa pea taimi ʻe niʻihi koeʻuhí naʻe liliu kākaaʻi ʻa ia naʻe fakahoko ʻi he loto moʻoni “koeʻuhí ke nau lava ʻo fakakeheʻi ʻa e ngaahi hāʻeleʻanga totonu ʻo e ʻEikí, koeʻuhí ke nau fakakuihi ʻa e matá mo fakafefeka ʻa e loto ʻo e fānau ʻa e tangatá.” (1 Nīfai 13:27; toki tānaki e fakamamafá).

“Naʻá Ku Kui, Ka Ko ʻEni ʻOku ou ʻĀ” (Sione 9:25)

ʻĪmisi
Christ healing a blind man

Ko e taha e ngaahi mana angamaheni taha ʻa e Fakamoʻuí ko hono toe fakaʻā e kuí.1 Ka ko e ngāue mo e mana mahuʻinga ange ʻa e Fakamoʻuí ko e fakamoʻui ʻa e kui fakalaumālié. Naʻá Ne folofola “Kuó u haʻu ki māmani koeʻuhí ko kinautolu ʻoku ʻikai mamatá ke nau mamata” (Sione 9:39).

ʻI hono ngāue ʻaki ʻa e heliaki ʻa ʻĪsaiá mo e mata meʻa-hā-mai ʻa Nīfai ki he kui fakalaumālie ʻe hoko ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, te tau lava ʻo fakakaukau ai ki hono ʻomai ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko ha mana ia ki he toe fakaʻā fakalaumālié.

“Pea ʻe ʻikai tuku ʻe he ʻEiki ko e ʻOtuá, ke nofo taʻengata ʻa e kau Senitailé ʻi he tuʻunga fakapoʻuli fakamanavahē ko iá. …

“… Te u ʻaloʻofa ki he kau Senitailé ʻi he ʻaho ko iá, ko ia te u ʻomi ai kiate kinautolu, ʻi hoku mālohi ʻoʻokú, ʻa e konga lahi ʻo ʻeku ongoongoleleí. …

“He vakai, ʻoku folofola ʻe he Lami: Te u fakahā au ki ho hakó, koeʻuhí ke nau tohi ʻa e ngaahi meʻa lahi ʻa ia te u fakahā kiate kinautolú, … [pea] ʻe fufuuʻi ʻa e ngaahi meʻá ni, ke toki ʻomi ki he kau Senitailé, ʻi he foaki mo e mālohi ʻo e Lamí.

“Pea ʻe tohi ʻi ai ʻa ʻeku ongoongoleleí, ʻoku folofola ʻe he Lamí, mo ʻeku maká mo ʻeku fakamoʻuí.

“… Ko e ngaahi lekooti fakamuimui ko ʻení … te ne fakamoʻoniʻi ʻa hono moʻoni ʻo e ʻuluakí. … ʻE fakatahaʻi ʻa kinaua ke na taha” (1 Nīfai 13:32, 34–36, 40–41; toki tānaki e fakamamafá)—ʻo ʻomi fakataha ke tokoniʻi kitautolu ke tau ʻiloʻi e moʻoní.

ʻĪmisi
Bible and Book of Mormon

Ko e “fakatahaʻi ʻa kinaua ke na tahá” ko e founga ia ʻoku mamata pe ngāue ai e ongo mata ʻe uá. Koeʻuhí ʻoku puke hoku matá ʻi he glaucoma, kuo pau ke u tuluʻi ʻaki ʻa e vai faitoʻo hoku ongo matá tuʻo ua he ʻaho ke ʻoua naʻá ku kui. Kimuʻa pea toki ʻilo ʻe he kau toketaá ʻoku ou puke he glaucoma, ne ʻosi mole ʻa e konga ʻo ʻeku vakaí ʻi he mata ʻe taha. ʻOku ou houngaʻia moʻoni ko e faitoʻo fakaonopōní ʻoku ʻikai ke u kui ai. ʻOku ou toe houngaʻia foki ko hoku mata ʻe taha ʻoku kei saí, ʻa ia ʻokú ne fetongi ʻa e konga ko ia ʻo ʻeku vakaí kuo mole mei he mata ʻe tahá. Ko e talanoa fakatātā ko ia ʻo e ongo mata ʻe uá ʻoku ʻi ai ʻene felāveʻi loloto mo fakatāutaha kiate au.

ʻOku lahi e ngaahi fekumi fakasaienisi ʻoku fakamatala ki he ʻaonga ange ʻa e mata ʻe uá ʻi he mata tahá. Te u fakamatala ki hano foʻi ʻaonga ʻe ono mo ʻenau fenāpasi fakalaumālie mo e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakamoʻoni pau hono ua ia ʻo Sīsū Kalaisi ʻi hono toe fakafoki mai ʻo e mamata fakalaumālié ki he māmaní.

1. ʻOku Fakatupulaki mo Fakamahino Lelei Ange ʻe he Mata ʻe Uá ʻa e Malaʻe ʻo e Mamatá

ʻĪmisi
horizontal field of view

Ko e lahi taha ʻoku malava ʻe he ongo mata ʻo e tangatá ʻo mamata ki aí ko e tikilī ʻe 190 fakaholisonitale, meimei ko e tikilī ʻe 120 ai ʻoku femahiliaki pe ʻoku mamata ʻaki e ongo matá fakatouʻosi. Fakalaka atu ʻi he meʻa ʻoku huʻu-taha ki ai ʻa e vakaí, ʻoku lava ʻe he mata takitaha ʻo vakai fakatafaʻaki ʻo toe mamaʻo atu mei he ngataʻanga ʻo e meʻa ʻoku mamata ki aí ʻa ia ʻoku makehe ia ki he mata ko iá.2

Hili ha laui senituli ʻo e mole ʻa e ngaahi meʻa mahinongofua mo mahuʻingá, naʻe ʻi he Tohi Tapú ha meʻa naʻe ʻikai ke haohaoa ki he vakaí. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakalahi e vakai fakalaumālie naʻe ʻomai ʻe he vakai haohaoa ʻo e Tohi ʻa Molomoná, ka naʻá ne toe fakaʻatalelei ange ʻa e konga ʻoku femahiliaki ʻi he ongo mata fakalaumālié, pe vakai fakaʻata lahí (vakai, fakatātā 1)—ʻi he tuʻu fakafolofolá ʻoku tau ui eni ko e fono ʻo e fakamoʻoni ʻe toko uá (vakai, Mātiu 18:16; ʻEta 5:4; T&F 6:28).

Ko e femahiliaki ʻi he anga ʻo e vakaí, pe vakai fakaʻata lahí, ʻoku toe lelei ange ai e malava ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tamatematé.3 ʻOku toe ʻata lelei ange ʻetau vakaí ʻi he taimi ʻoku fakatahaʻi ai e ngaahi ʻata mavahevahe ʻo e mata takitaha ki ha ʻata pē taha, ʻo ne ʻomai ai ha vakai4 ʻoku fāʻutaha pea taʻofi ai ʻa e “moveuveu mo e fekeʻikeʻi” naʻe puputuʻu ai ʻa Siosefa ʻi heʻene kei siʻí (vakai, Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:8).

Ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻoku lelei ange e mata ʻe uá ʻi he tahá ko ha foʻi moʻoni fakamāmani lahi mo mahino ia naʻe ʻikai ai ke toe fili ʻe ʻĪsaia ha heliaki lelei ange ke ʻilo fakamāmani ʻaki: “ʻe mamata ʻa e mata ʻo e kuí” (ʻĪsaia 29:18). ʻOku mau ʻamanaki ko kinautolu ʻoku lolotonga vakai ʻaki ʻa e mata fakalaumālie pē ʻe tahá, ʻa e Tohi Tapú, te nau ʻilo ʻa ʻenau potó ʻi he ʻikai ke nau fakasītuʻaʻi ʻa e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakamoʻoni pau hono ua ia ʻo Sīsū Kalaisi kimuʻa pea nau ʻahiʻahiʻi iá. Te nau ʻiloʻi ko e “vaʻakau ʻa Siutá” mo e “vaʻakau ʻa Siosefá” (ʻIsikeli 37:19) ʻoku huʻu-taha pē hangē ha ongo mata naʻe fakatahaʻi ʻi he haohaoa mo e maʻumaʻulutá—ko ha aʻusia fakaholomamata ia!

2. Vakai Fakapapauʻi—Fakaʻehiʻehi mei he Kākaá

“Ko e vakai fakaʻata lahí … ʻoku fakaʻatā ke lue fakalaka ʻa e tangatá ʻi he ngaahi meʻa ʻoku fakafeʻātungiá ʻo vave ange mo pau ange” koeʻuhí ko e tonu ange e loloto ʻo e vakaí.5 ʻOku fakatātaaʻi ʻa e lelei ange ʻo e vakai loloto ko ení ʻi hano fakaʻata ha laʻitā ʻi he meʻa fakaʻatá (vakai, fakatātā 2A).

ʻĪmisi
stereoscope

ʻI he natula ʻo e fanga monumanú, ʻoku māʻopoʻopo mo loloto e vakai ʻaki e mata ʻe uá, pe ʻoku pau e loloto ʻo e vakaí mo e malava ko ia ke ʻiloʻi e ngaahi faikehekehé, ʻa ia ʻoku tokoni ia ki hono “fakatokangaʻi ʻa e fakapuli ʻa [ha monumanu ʻoku fekumi ke tamateʻi ia]”6 (vakai, fakatātā 2B).

ʻĪmisi
disguised snake

Laʻi ʻata ʻo e ngatá © iStock/Thinkstock

ʻOku ʻomi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e maluʻi tatau ki he māmaní ʻaki hono toe fakafoki mai ʻa e ʻata mahinó mo e loloto ʻo e vakai fakalangí ki he meʻa fakaʻata fakalaumālié ʻo ne fakaʻatā ai kitautolu ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi kākā mo e fakapuli ʻa Sētané. Naʻá ne fakafeʻiloaki ʻi he olopoto ʻa e puputuʻú ʻaki ʻene fakakeheʻi e ʻuhinga ʻo e ngaahi fakamatala fakatohitapu lahi. Naʻe veuki ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e fakakeheʻi ko ʻení ʻaki ʻene kaungā fakamoʻoni “ke veuveuki ʻa e ngaahi tokāteline halá” (2 Nīfai 3:12) pea mo “taʻofi ʻa e kākā olopoto kotoá mo e ngaahi tauhelé mo e fakakaukau kākā kotoa pē ʻa e tēvoló” (Hilamani 3:29).

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) ʻa e talaʻofa fakapapau ko ʻeni ʻo e Tohi ʻa Molomoná: “ʻOku ʻi ai ha mālohi ʻi he tohí ʻe kamata ke tafe atu ki hoʻomou moʻuí ʻi he momeniti te ke kamata ai ke ako fakamātoato ʻa e tohí. Te ke maʻu ai ha mālohi lahi ange ke ke fakafepakiʻi ʻaki ʻa e ʻahiʻahí. Te ke maʻu ʻa e mālohi ke fakaʻehiʻehi mei he kākaá. Te ke maʻu ʻa e mālohi ke nofo ‘i he hala lausiʻi mo fāsiʻí.”7

3. Mamata takai he Ngaahi Fakafeʻātungiá

ʻOku tokoni e meʻa fakaʻata lahí ki ha tokotaha ke ne mamata ʻo lahi ange, pe ki he kotoa, ʻo ha meʻa ʻi mui ʻi ha meʻa ʻokú ne fakafeʻātungiaʻi ia. Ko e lelei ko ʻení naʻe fakamatalaʻi ʻe Leonato ta Vinisī ʻa ia naʻá ne pehē, mahalo ʻe fakafeʻātungiaʻi ʻe ha foʻi poloka ʻoku tuʻu hangatonu ha konga pe kātoa ʻo e vakai ʻa e mata toʻohemá, ka mahalo naʻa lava pē e mata toʻomataʻú ʻo mamata ki he meʻa ko iá8 (vakai, fakatātā 3).

ʻĪmisi
binocular vision

Ko ha fakatātā fakalaumālie ʻo e meʻá ni ʻoku maʻu ʻi he folofola ʻa e Fakamoʻuí ki he Kau Siuteá: “Pea ʻoku ʻi ai mo ʻeku fanga sipi kehe, ʻoku ʻikai ʻi he lotoʻā ko ʻení: te u ʻomi ʻa kinautolu foki, pea te nau fanongo ki hoku leʻó; pea ʻe ʻi ai ʻa e lotoʻā pē taha, mo e tauhi pē taha” (Sione 10:16).

Naʻe ʻikai lava ke fakaʻuhingaʻi ʻe he Kau Siú ʻEne folofola ko iá koeʻuhí naʻe ʻikai ke fakahā mahino ʻe Sīsū ʻa e fanga sipi kehe ko iá. Ka, ko e fakamahino mei he Tohi ʻa Molomoná, ko e meʻa naʻe fufuú naʻe fakahā mai ia: “Pea ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ko kimoutolu ia ʻa e faʻahinga ʻa ia naʻá ku lau ki ai ʻo pehē: ʻOku ai mo ʻeku fanga sipi kehe ʻoku ʻikai ʻi he lotoʻaá ni; te u ʻomi mo kinautolu foki, pea te nau fanongo ki hoku leʻó; pea ʻe ʻi ai ʻa e lotoʻā pē taha, mo e tauhi pē taha.” (3 Nīfai 15:21). Naʻe hā mahino e olá ʻo ʻikai ha taʻe mahino ki he folofola ʻa e Fakamoʻuí—naʻe ʻikai ha toe fakafihi ke fakahalaki e fakakaukaú.

4. Ko e Ngaahi Lelei ʻo e Vakai Fakatafaʻaki ʻo e Mata Takitaha

“Ko e vakai fakatafaʻakí ko ha konga ia ʻo e vakaí ʻoku hoko ʻi tuʻa mei he loto mālie ʻo e meʻa ʻoku sio fakamamaʻu ki ai ʻa e matá.”9 ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku tau ʻilo ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻi he feituʻu ʻoku tau mamata ki aí ka ʻoku ʻikai ke tuku tāfataha ʻetau tokangá ki ai. Ko e konga ʻo e feituʻu ko iá—ʻa ia ʻoku ʻi tuʻa ʻi he fakangatangata ʻo e vakaí, pe vakai fakaʻata lahí—ʻoku makehe ia ki he mata takitaha (vakai, fakatātā 1).

ʻOku tau fakafetaʻi lahi ko e Tohi Tapú mo e meʻa makehe mo fakaʻofoʻofa ʻokú ne ʻomaí—ko e mahuʻinga tahá ʻa e hisitōlia ʻo e moʻui mo e ngāue ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku tau toe loto houngaʻia foki ki he Tohi ʻa Molomoná mo e vakai 20/20 haohaoa ʻokú ne ʻomi kiate kitautolú, ʻa ia ʻokú ne fakamaʻalaʻala ai e tokāteline ʻa Kalaisí mo fakahā ʻEne ngaahi akonakí ʻo fakafou ʻi he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá ʻi ʻAmeliká mo ʻEne hā fakataautaha mo e ngāue ki he Kau Nīfaí.

ʻO hangē ha mata ʻe ua naʻe fakahoa fakalangí, ko e Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná ʻokú na fefakakakatoʻaki ʻiate kinaua pē, ʻo iku ai ki ha vakai fakaʻata lahi ʻoku fakaholomamata pea pehē foki ki he ngaahi ʻata ʻoku laulōtaha ki he tohi takitaha.

5. Toʻo Hotau Konga ʻOku Kuí

ʻOku tau maʻu kotoa pē ha konga ʻi he ngataʻanga ʻo e meʻa ʻoku tau ala mamata ki aí ʻoku kui ka ʻoku ʻilongofua pē. Puke fakahangatonu hake ʻi muʻa ʻiate koe e fakatātā ʻo e siakalé mo e fetuʻú (fakatātā 4) ke mafao ho nimá. Kuikui ho mata toʻohemá pea vakai fakamamaʻu ho mata toʻomataʻú ki he siakale fōsiʻí. ʻI hoʻo siofi ʻaki ho mata toʻomataʻú ʻa e siakalé, kamata ke ʻunuakiʻi māmālie mai ʻa e fakatātaá kiate koe. ʻI hoʻo aʻu mai ki he vaeuaʻanga mālié, ʻe pulia e fetuʻú mei hoʻo vakai fakatafaʻakí.

ʻĪmisi
blind spot demonstration

Ke ʻohovale? Naʻe ʻikai ke ke ʻiloʻi ʻoku ʻi ai e konga hoʻo vakaí ʻoku kui? Tatau pē mo e fetongi ho mata hono uá ki he konga ko ʻeni hoʻo vakaí ʻoku kuí, ko e ʻaonga tatau pē ʻoku ʻomai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ki he Tohi Tapú.

Pea tatau mo e pulia ʻa e fetuʻú mei hoʻo vakaí, naʻe teʻeki ke mamata ʻa Hēlota ki he fetuʻu ʻi Pētelihemá pea naʻe pau ke ne ʻeke ki he Kau Tangata Potó “naʻe hā mai ʻanefē ʻa e fetuʻú” (Mātiu 2:7). Naʻe tuʻu ia ʻi he konga ʻo ʻene vakai fakalaumālié ʻa ia ʻoku kuí. Ko kinautolu pē naʻa nau fakasio e fetuʻú naʻa nau fakatokangaʻí.

ʻOku tokolahi e niʻihi he ʻahó ni, hangē ko Hēlotá, ʻoku nau taʻe fie kumi mo mamata ki he ngaahi meʻa ʻo e Laumālié. “ʻE malaʻia ʻa e kui ʻoku ʻikai fie mamatá” (2 Nīfai 9:32). Naʻe fakatupu ʻe he loto hīkisiá ʻa e Kau Siú ke nau “fehiʻa ki he ngaahi lea mahinongofuá, … ʻa ia ko e kui naʻe tupu [kiate kinautolu] ʻi heʻenau tokanga ki he ngaahi meʻa naʻe ʻikai mahuʻingá” (Sēkope 4:14).

Ko e taha e ngaahi vakai fakapotopoto ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko ha fakatokanga fekauʻaki mo e konga ʻoku kui ki he kakai kotoa pē ʻa ia ko e loto hīkisiá, “ko ha angahala ʻoku faingofua ke fakatokangaʻi ʻi he niʻihi kehé ka ʻoku tātātaha ke tau fakahaaʻi ʻiate kitautolu.”10 ʻOku hangē ko e ngutu ʻoku namukuú—ʻoku ʻiloʻi ia ʻe he tokotaha kotoa tuku kehe pē ʻa e tokotaha ʻoku moʻua aí.

“Ko e hīkisiá naʻá ne fakatooki ʻa Lusifā ʻi he fakataha lahi ko ia ʻi he maama fakalaumālié.”11 Ko e “loto-hīkisia ʻa e … kau Nīfaí, ʻoku tupunga ai honau fakaʻauhá” (Molonai 8:27). Ko e kau pōlepolé te nau vela ʻo hangē ko e vevé ʻi he taimi ʻe fakamaʻa ai ʻe he ʻOtuá e māmaní ʻaki ʻa e afí (vakai, Malakai 4:1; 3 Nīfai 25:1).

ʻI ʻolunga he halanga ʻo e hala fāsiʻi mo lausiʻí ʻoku fakapipiki ai ha “fakatokanga” mata lalahi: “VAKAI TELIA ʻa e loto-hīkisiá, telia naʻa mou hoko ʻo tatau mo e kau Nīfai ʻo e kuonga muʻá” (T&F 38:39; toki tānaki e fakamamafá). Meʻapango ko e fakamamahi hení ko e fakaʻilonga “VAKAI TELIA” ko iá ʻoku faʻa tuʻu ia ʻi he konga ʻoku kui ki he vakai ʻa e kau hīkisiá. Ko ia, “Tuku ia ʻoku [hīkisiá] ke ne ako ʻa e potó ʻi heʻene fakavaivaiʻi ia mo ui ki he ʻEiki ko hono ʻOtuá, koeʻuhí ke fakaava hono matá ke ne mamata” (T&F 136:32).

6. Ko e Fakafehokotaki ʻa e Matá mo e ʻAtamaí

ʻĪmisi
anagram

Ko e fakamatala ko ʻení (vakai, fakatātā 5) ʻoku ngali tonu ʻene haá, ka ʻoku ʻikai ke tonu kātoa. Ko e moʻoni ko e polokalama fakatātā ia ʻo e ʻatamaí ʻokú ne talamai kiate kitautolu ʻa e meʻa ʻoku mamata ki ai hotau ongo matá. ʻOku faʻu ʻe he ʻatamaí ʻetau ngaahi misí ʻi he poʻulí peá ne fakaʻuhingaʻi ʻa ia ʻoku tau mamata ki aí lolotonga e ʻahó. ʻOku ʻikai ko e sió pē pea pau leva ke tui pe tonu hoʻo sió. Hangē ko ʻení, “He kuo fai ʻe [Sīsū] ʻa e ngaahi mana lahi ʻi honau ʻaó, ka naʻe ʻikai te nau tui kiate ia” (Sione 12:37). ʻOku ʻikai feʻunga ʻa e ongo matá pē ke na fakatupu ʻa e tuí pe mamata tonú.

ʻO tatau mo e ngāue fakataha ʻa e ʻatamaí mo e ongo matá, ʻoku ngāue fakataha ʻa e Laumālié mo e folofolá, ʻa ia ʻoku tokoni ai kiate kitautolu ke tau mamata fakalaumālie. ʻOku ʻikai ke feʻunga hono lau pē ʻo e folofolá ke faʻu ʻaki e vakai fakalaumālié koeʻuhí “ʻoku ʻikai maʻu ʻe he tangata fakakakanó ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá: he ko e vale ia kiate ia: pea ʻoku ʻikai te ne faʻa ʻilo ia, he ʻoku ʻilo fakalaumālie pē ia” (1 Kolinitō 2:14).

Ke hoko e Tohi ʻa Molomoná ʻo ngāue hangē ha mata fakalaumālié, kuo pau ke tau tali pea muimui totonu ki he fakaafe ʻa Molonai ʻi he Molonai 10:3–5. Ko ha fakaafe mo ha talaʻofa ko e ʻOtuá “te ne fakahā ʻa hono moʻoní kiate kimoutolu, ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.” (veesi 4; toki tānaki e fakamamafá).

Fakamoʻoni mo e Loto Houngaʻia

Ke fakaʻehiʻehi mei he kui fakalaumālié, naʻe tuku ai ʻe he ngaahi foha ʻo Līhaí ke nau tali ʻa e fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ki heʻenau moʻuí kae lava ke maʻu mai ʻa e ʻū laʻi peleti palasá (vakai, 1 Nīfai 3–4). Ka ne taʻeʻoua e ʻū laʻi peletí, ne nau mei “fakaʻauʻau hifo ʻi he taʻetuí” (Mōsaia 1:5). ʻI he ʻahó ni, mālō mo e ngaahi nāunau pākí mo e fakaʻilekitulōniká, ke faingofua mo vave ange hono maʻu e folofolá. Kaekehe, ʻoku ʻikai ke fuʻu mahuʻinga ia kia Sētane pe te ne taʻofi e kakaí mei hono maʻu iá—ko ʻene founga ia ʻi he Kuonga Lotolotó—pe ko ʻene ʻahiʻahiʻi e kakaí ke ʻoua te nau lau ia—ko ʻene founga ia ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. Ha faʻahinga founga pē, ko ʻene “ngaahi ʻao fakapoʻulí [ʻoku lava ʻo] … fakakuihi ʻa e mata … ʻo e fānau ʻa e tangatá … pea nau ʻauha ai mo hē” (1 Nīfai 12:17; toki tānaki e fakamamafá).

Hangē ko ʻeku meʻa tuluʻi mata fakaʻahó, te tau “piki maʻu maʻu ai pē ki he vaʻa ukameá” (1 Nīfai 8:30; toki tānaki e fakamamafá) ka tau toki lava ʻo fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi kakapu ʻoku lahi mo fakaolooló. Ko e vaivai pē ha tui ʻa ha taha pe mavahe mei he Siasí, ʻoku faʻa ʻmei moʻoni ko e tokotaha ko iá kuo tuku ʻene lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná.

Ko e Tohi ʻa Molomoná: Ko Ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisí ko e moʻoni ko ha ngāue fakaofo mo lahi ia. Ko ha fakamoʻoni pau hono ua ia ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongolelei nāunauʻiá, ʻokú ne ʻomai ʻa e ngaahi lelei kotoa ʻo e mata hono uá.

Ke tau piki maʻu maʻu ai pē ki he vaʻa ukameá koeʻuhí ke tau taau mo e fakamālō ʻa e Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá: “Ka ʻoku monūʻia homou matá, he ʻoku nau mamata” (Mātiu 13:16).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Mātiu 9:27–31; 12:22–23; 15:30–31; 21:14; Maʻake 8:22–26; 10:46–52; Luke 7:21–22; Sione 9; 3 Nīfai 17:7–9; 26:15.

  2. Vakai, “Binocular Vision,” Wikipedia, en.wikipedia.org.

  3. Vakai, Randolph Blake mo Robert Fox, “The Psychophysical Inquiry into Binocular Summation,” Perception & Psychophysics, voliume 14, fika 1 (1973), 161–68; vakai foki ki he, “Binocular vision.”

  4. Vakai, “Vergence,” Wikipedia, en.wikipedia.org.

  5. “Binocular Vision.”

  6. “Binocular Vision.”

  7. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni (2014), 164–65.

  8. Vakai, “Binocular Vision.”

  9. “Peripheral Vision,” Wikipedia, en.wikipedia.org.

  10. Ngaahi Akonakí: ʻEselā Tafu Penisoni, [vahe] 18; toki tānaki e fakamamafá.

  11. Ngaahi Akonakí: ʻEselā Tafu Penisoni, 270.

Paaki