Pagsabut sa Islam
Mga litrato gikan sa Getty Images
Usa ka mosayko [mosaic] sa ika-19 nga siglo nga naghulagway sa Kaaba Mecca, ang siyudad nga natawhan ni Muhammad ug ang labing balaan nga siyudad sa kalibutang Islam.
Tungod sa maayo o dautang mga rason, daw walay adlaw nga molabay nga ang Islam ug mga Muslim dili maapil sa mga nag-unang balita. Masabut lang, daghang dili mga Muslim— lakip sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw—nakuryuso, gani nabalaka. Aduna ba kitay pagkasusama sa atong mga silingang Muslim? Magkahiusa ba kita sa pagpuyo ug pagtrabaho?
Una, ang pipila ka background sa kasaysayan tingali makatabang:
Niadtong AD 610, usa ka hamtong nga magpapatigayon nga Arabo nga ginganlan og Muhammad misaka sa bungtod ibabaw sa iyang natawhang lungsod sa Mecca aron mamalandong ug mag-ampo kabahin sa relihiyusong kalibug nga naglibut kaniya. Pagkahuman, mi-report siya nga nakadawat siya og panan-awon nga nagtawag kaniya isip usa ka propeta sa iyang katawhan. Kini nga panghitabo nagtimaan sa sinugdanan sa relihiyon nga nailhan isip Islam (iss-LAAM), usa ka pulong nga nagpasabut og “pagtugyan” (ngadto sa Dios). Ang usa ka tumutuo sa Islam gitawag og Muslim (MUSS-lim), nga nagkahulugan og “ang mitugyan.”
Human niana, miingon si Muhammad nga nakadawat siya og daghang pinadayag hangtud sa iyang kamatayon paglabay sa hapit 25 ka tuig. Una niya kining gipaambit sa mga residente sa iyang lungsod nga natawhan, nagpahimangno sa balaang mga paghukom nga moabut; nag-awhag sa iyang mga tigpaminaw sa paghinulsol ug sa husto nga pagtagad sa mga biyuda, mga ilo, ug mga kabus; ug nagsangyaw sa malukpanong pagkabanhaw sa mga patay ug sa katapusan nga paghukom sa Dios.
Hinoon, ang pagpangbiay-biay ug pagpanglutos nga nasinati niya ug sa iyang mga sumusunod migrabe og maayo nga napugos sila sa pag-ikyas ngadto sa lungsod sa Medina, mga upat ka adlaw nga biyahe sakay sa kamelyo padulong sa amihanan.
Didto, hilabihan nga nausab ang tahas ni Muhammad.1 Gikan sa pagka-tigsangyaw ug tigpasidaan lamang, nahimo siyang tighatag sa balaod, maghuhukom, ug politikanhong lider sa usa ka importante nga lungsod nga Arabo ug, paglabay sa panahon, sa Peninsula nga Arabo. Kining sayo nga pag-establisar og komunidad sa mga tumutuo mihatag sa Islam og relihiyusong ilhanan nga nakabase sa balaod ug kaangayan nga nagpabiling usa sa labing talagsaon ug importanting mga hiyas niini.
Duha ka importante nga managlahing grupo ang mitumaw diha sa mga sumusunod ni Muhammad human sa iyang kamatayon niadtong AD 632, nga sa sinugdanan nabahin tungod sa pangutana kon kinsay angay nga mopuli kaniya isip lider sa komunidad nga Islam.2 Ang labing dako niini gitawag og Sunni (nangangkon kini nga nagsunod sa sunna, o naandang binuhatan ni Muhammad ug manunuton bahin nianang pagkamanununod). Ang lain, nga milambo libut sa umagad nga lalaki ni Muhammad, si ‘Ali, gitawag nga shi’at ‘Ali (pundok ni ‘Ali) ug karon nailhan lamang isip ang Shi’a. Dili sama sa mga Sunni, ang Shi’a (nailhan nga Shi’ite o Shi’i nga mga Muslim) nagtuo nga ang katungod sa pagpuli kang Muhammad isip mga lider sa komunidad angay nga maanaa sa pinakaduol nga lalaking paryente ni Propeta Muhammad, si ‘Ali, ug ang iyang mga manununod.
Bisan sa ingon nga mga panagsumpaki, ang relihiyong Islam mas nagkahiusa, kon relihiyon ang istoryahan, kay sa Kristiyanismo. Dugang pa, sulod sa pipila ka mga siglo human sa AD 800, ang sibilisasyong Islam makonsiderar nga labing nag-una sa kalibutan kabahin sa siyensya, medisina, matematiks, ug pilosopiya.
Mga Tinubdan sa Muslim nga Doktrina ug Binuhatan
Ang mga pinadayag nga giangkon ni Muhammad gihiusa ngadto sa usa ka libro nga gitawag og ang Qur’an (gikan sa Arabic nga berbo nga qara’a, “mobasa” o “mo-recite”) mga usa o duha ka dekada human sa iyang kamatayon. Gilangkuban sa 114 ka mga kapitulo, ang Qur’an dili usa ka istorya mahitungod ni Muhammad. Susama gayud sa Doktrina ug mga Pakigsaad, dili kini usa ka pagsaysay; ang mga Muslim miisip niini nga pulong (ug mga pulong) sa Dios nga direktang gihatag kang Muhammad.3
Ang mga Kristiyano nga mobasa niini makakita og pamilyar nga mga tema. Naghisgot kini, sama pananglit, sa paglalang sa Dios sa uniberso sulod sa pito ka adlaw, ang Iyang pagbutang ni Adan ug Eva didto sa Tanaman sa Eden, ang pagtintal kanila sa yawa, ang ilang pagkapukan, ug ang pagtawag sa linya sa nagsunod nga mga propeta (diin ang kadaghanan makita usab diha sa Biblia). Kini nga mga propeta gihulagway diha sa Qur’an isip mga muslim, kinsa mitugyan sa ilang kabubut-on ngadto sa Dios.
Si Abraham, gihulagway isip higala sa Dios, gihisgutan sa makadaghan diha sa teksto.4 (Lakip sa uban pang butang, gituohan siya nga nakadawat og mga pinadayag nga iyang gisulat apan nawala na.5) Si Moises, si Paraon, ug ang Exodo [paglalin] sa mga anak sa Israel gihisgutan usab diha sa teksto.
Makapaikag kaayo, si Maria, ang inahan ni Jesus, gihisgutan sa 34 ka higayon diha sa Qur’an, kon itandi sa 19 ka higayon diha sa Bag-ong Tugon. (Gani, siya lang ang bugtong babaye nga ginganlan diha sa Qur’an.)
Usa sa kanunayng hisgutan nga pagtulun-an sa Qur’an mao ang doktrina sa tawhid (taw-HEED), usa ka pulong nga mahimong hubaron isip “monotheism [pagtuo sa usa lang ka Dios]” o, sa mas literal nga paagi, isip “paghimong usa.” Nagrepresentar kini sa usa sa mahinungdanong mga baruganan sa Islam: nga adunay usa lamang ka hingpit ka talagsaon nga balaang binuhat. “Dili siya makaanak, ni siya usa ka anak,” mipahayag ang Qur’an, “ug walay sama kaniya.”6 Ang nagsunod gikan niini siguradong maoy labing importanting kalainan tali sa Islam ug Kristiyanismo: ang mga Muslim dili motuo sa pagkadios ni Jesukristo o sa Espiritu Santo. Nagpasabut usab kini nga, samtang ang tanang tawo managsamang gilalang sa Dios, sumala sa doktrina sa Islam kita dili Iyang mga anak.
Apan ang mga Muslim nagtuo nga si Jesus usa ka walay sala nga propeta sa Dios, natawo gikan sa usa ka birhen ug gitagana nga mohimo og mahinungdanong tahas sa mga panghitabo sa katapusang mga adlaw. Gihisgutan Siya sa kanunay ug sa matinahurong paagi diha sa Qur’an.
Sukaranan nga mga Pagtulun-an ug Binuhatan sa Muslim
Ang gitawag nga “Lima ka mga Haligi sa Islam”—labing tukma nga gi-summarize dili sa Qur’an apan diha sa usa ka pamahayag nga sagad nga giingon nga gikan kang Muhammad—naghan-ay og pipila ka sukaranang doktrina sa Islam:
1. Pagpamatuod
Kon ang Islam adunay malukpanong tinuohan, kini mao ang shahada (sha-HAD-ah), “pagpahayag sa pagtuo,” o “pagpamatuod.” Ang termino nagpasabut ngadto sa piho nga Arabic nga mga pulong nga, kon hubaron, mabasa nga sama sa mosunod: “Magpamatuod ko nga walay dios gawas sa Dios [Allah] ug nga si Muhammad mao ang Sinugo sa Dios.” Ang shahada mao ang paagi sa pag-apil sa Islam. Ang pag-recite niini uban sa sinserong pagtuo mao ang pagkahimong Muslim.
Ang Arabic nga katugbang sa pulong nga Dios mao ang Allah. Usa ka pagpamubo sa mga pulong nga al- (“ang”) ug ilah (“dios”), dili kini usa ka tukmang ngalan apan usa ka titulo, ug konektado kaayo kini sa Hebreohanong pulong nga Elohim.
Tungod kay walay priesthood sa Islam, walay mga ordinansa sa priesthood. Ug walay bugtong nga Islamic nga “simbahan.” Sa ingon, ang pagpahayag sa shahada, sa usa ka pagsabut, mao ang katugbang sa bunyag diha sa Islam. Ang kasamtangang kakulang sa pormal, nagkahiusa, tibuok kalibutan nga estraktura sa pagpangulo adunay ubang mga implikasyon. Sama pananglit, walay kinatibuk-ang lider sa mga Muslim sa tibuok kalibutan, walay tawo nga mamulong alang sa tibuok komunidad. (Si Muhammad gikonsiderar sa hapit tanan isip ang katapusang propeta.) Nagpasabut usab kini nga walay simbahan diin ang mga terorista o mga “erehes” mahimong itiwalag.
2. Pag-ampo
Daghan sa mga dili Muslim nahibalo sa Muslim nga ritwal sa pag-ampo nga gitawag og salat (sa-LAAT), nga naglakip og piho nga gidaghanon sa pisikal nga mga pagyukbo, lima ka higayon kada adlaw. Ang pag-recite sa gitudlo nga mga bersikulo gikan sa Qur’an ug ang pagdapat sa agtang diha sa yuta nagpakita sa mapaubsanong pagtugyan ngadto sa Dios. Ang mas kinabubut-on nga pag-ampo, gitawag og du’a, mahimong mahalad sa bisan unsang oras ug wala magkinahanglan og pagyukbo.
Alang sa mga pag-ampo sa udto sa Biyernes, ang mga lalaking Muslim gikinahanglan ug ang mga babayeng Muslim giawhag sa pag-ampo diha sa mosque (gikan sa Arabic nga masjid, o “dapit sa pagyukbo”). Didto, sa mga grupo nga gibulag base sa sekso, moporma sila og mga linya, mag-ampo sumala sa paggiya sa imam sa mosque (ee-MAAM, gikan sa Arabic nga amama, nagpasabut nga “sa atubangan sa”), ug maminaw sa usa ka mubo nga wali. Ang mga Biyernes, hinoon, dili gayud kaparehas sa Igpapahulay; bisan og ang “katapusan sa semana” sa kadaghanan sa Muslim nga mga nasud nakasentro sa yawm al-jum‘a (“ang adlaw sa pagpundok”) o Biyernes, ang pagtrabaho nianang adlawa wala giisip nga makasasala.
3. Paghatag og limos
Ang Zakat (za-KAAT, nga nangahulugan og “kana nga nagputli”) nagpasabut sa paghimo og manggiloy-on nga mga donasyon sa pagsuporta sa mga kabus, ingon man ngadto sa mga mosque ug uban pang mga buluhaton sa Islam. Kasagaran nga gikwenta kini nga 2.5 ka porsyento sa kinatibuk-ang bahandi sa usa ka Muslim nga lapas sa gitakda nga minimum nga kantidad. Sa pipila ka Muslim nga mga nasud, kolektahon kini sa mga institusyon sa gobyerno. Sa uban, boluntaryo kini.
4. Pagpuasa
Matag tuig ang mapahinunguron nga mga Muslim molikay sa pagkaon, pag-inom, ug sekswal nga relasyon gikan sa pagsubang sa adlaw hangtud sa pagsalop sa adlaw sa tibuok bulan sa Ramadan. Komon usab nga ipahinungod nila ang ilang mga kaugalingon sa espesyal nga mga buhat sa kalooy ngadto sa mga kabus ug sa pagbasa sa Qur’an sa tibuok bulan.7
5. Relihiyusong pagbiyahe
Ang mga Muslim nga adunay maayong panglawas ug mga kapanguhaan aron makabuhat niini kinahanglang mohimo og relihiyusong pagbiyahe ngadto sa Mecca bisan kausa lang sa ilang kinabuhi. (Ang pagbisita sa Medina, ang ikaduha nga labing balaang siyudad sa Islam, kasagaran ilakip apan wala kinahanglanang buhaton.) Alang sa matinud-anong mga Muslim, ang pagbuhat niini usa ka espiritwal ug makapatandog nga kalihokan, susama sa personal nga pagtambong sa kinatibuk-ang komperensya o sa pagsulod sa templo sa unang higayon.
Pipila sa Kasamtangang mga Isyu
Tulo ka butang nga gikabalak-an sa mga dili Muslim mahitungod sa Islam mao ang relihiyusong kagubot; ang Islamic, o shari’a, nga balaod; ug ang pagtratar sa Islam sa mga babaye.
Pipila ka mga panatiko [extremist] migamit sa termino nga jihad nga nagpasabut lamang sa “balaang gubat”, apan ang pulong sa tinuod nagpasabut sa “praktikal nga buhat,” kay sa pag-ampo ug pagtuon sa mga kasulatan “lamang”.
Ang suheto sa balaod ug mga tighunahuna nga mga Muslim managlahi sa ilang pagsabut sa jihad. Ang sumbanan nga legal nga mga tinubdan nakiglalis, sama pananglit, nga kinahanglang pangdepensa lang ang madawat nga jihad militar ug ang mga kaaway kinahanglang mapasidan-an ug hatagan og oportunidad sa paghunong sa makagubot nga mga lihok. Ang pipila sa mga suheto sa balaod ug ubang mga tighunahuna nga mga Muslim karon nakiglalis nga jihad ang mahimong itawag sa bisan unsang praktikal nga aksyon nga gituyo alang sa kaayohan sa komunidad sa Islam o sa pagpalambo sa kalibutan sa kinatibuk-an. Si Muhammad giingon nga mihimo og kalainan tali sa “mas taas nga jihad” ug sa “mas ubos nga jihad.” Ang naulahi, miingon siya, mao ang pakiggubat. Apan ang mas taas nga jihad mao ang pakigbatok sa dili makiangayon ingon man sa personal nga kagahi sa pagpuyo nga matarung.
Ang Islamist nga terorismo karon nangangkon og relihiyusong kagikan, apan malalis nga nagpakita kini og sosyal, politikal, ug ekonomikanhong mga mulo nga sa tinuod gamay ra o walay koneksyon sa relihiyon.8 Dugang pa, importante niini nga hinumduman nga kadaghanan sa mga Muslim sa kalibutan wala moapil sa mga terorista sa ilang pagpanggubot.9
Ang Shari’a lain usab nga punto sa kabalaka alang sa pipila ka mga dili Muslim. Gikuha gikan sa Qur’an ug sa hadith—mugbo nga mga report sa unsay gisulti ug gibuhat ni Muhammad ug sa iyang labing suod nga mga kauban nga naghatag og mga sumbanan sa Muslim nga kinaiya ingon man nagdugang ug nagpasabut sa mga tudling sa Qur’an—usa kini ka lagda sa pamatasan sa Muslim.10 Ang mga lagda nga nagdumala sa isul-ob sa mga lalaki ug babaye (sama sa hijab, o belo) anaa sa shari‘a; samtang gipatuman kini sa pipila ka Muslim nga mga nasud, gitugutan ra ang indibidwal nga mga pagpili sa ubang mga nasud. Ang shari‘a naglangkob usab sa mga butang sama sa personal nga kalimpyo; ang oras ug sulod sa pag-ampo; ug mga lagda nga nagdumala sa kaminyoon, diborsyo, ug kabilin. Busa, kon mopadayag ang mga Muslim diha sa mga survey nga gusto nilang madumala pinaagi sa shari’a, dili sigurado nga naghimo sila og politikal nga pamahayag. Tingali nagsulti lang sila nga nagtinguha sila nga magpuyo og matinud-anong Muslim nga kinabuhi.
Daghang dili mga Muslim, kon maghunahuna sila sa pagtratar sa Islam nga mga babaye, maghunahuna dayon sa dinaghang kaminyoon ug mga belo. Apan ang tinuod nga kultura mas komplikado. Daghang mga tudling diha sa Qur’an ang nagpahayag nga ang mga babaye katumbas sa mga lalaki, samtang ang uban daw mibutang kanila sa ubos nga mga tahas. Sigurado nga dunay mga binuhatan sa daghang Islam nga mga nasud—kasagaran nagagikan sa kultura sa mga tribu o uban pang karaang mga kostumbre sa wala pa ang Islam—nga nagpaubos sa mga babaye. Hinoon, ang paagi sa mga Muslim nga itratar ang mga tahas sa mga babaye magkalain-lain depende sa gigikanan nga mga nasud ug bisan anaa sa mao nga mga nasud.
Ang Panglantaw sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw mahitungod sa Islam
Bisan sa atong lahi nga tinuohan, unsaon sa Santos sa Ulahing Adlaw makaduol nga magmugna og relasyon sa mga Muslim?
Una sa tanan, kinahanglang moila kita sa katungod sa mga Muslim “sa pagpasimba kanila sa bisan unsa nga paagi, asa, o unsa ang ilang buot simbahon” (Mga Artikulo sa Hugot nga Pagtuo 1:11). Niadtong 1841, ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw diha sa konseho sa siyudad sa Nauvoo mipasar og usa ka ordinansa mahitungod sa kagawasan sa relihiyon nga naggarantiya og “gawasnong pagtugot ug managsamang pribilehiyo” ngadto sa “mga Katoliko, mga Presbyterian, mga Methodist, mga Baptist, mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, mga Quaker, mga Episcopal, mga Universalist, mga Unitarian, mga Mohammedan [Muslim], ug uban pang relihiyuso nga mga sekto ug denominasyon.”11
Hinumduman usab nato nga ang atong mga lider sa Simbahan sa kinatibuk-an positibo kaayo sa ilang pagtamud sa nagtukod sa Islam. Niadtong 1855, sama pananglit, sa panahon nga daghang mga Kristiyano mihimaraut ni Muhammad isip usa ka antikristo, sila Elder George A. Smith (1817–75) ug Parley P. Pratt (1807–57) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mihatag og taas nga mga sermon nga wala lamang magpakita og tataw nga maalamon ug maayong pagsabut sa kasaysayan sa Islam apan usab nagdayeg mismo ni Muhammad. Si Elder Smith miingon nga si Muhammad “sa walay duda tuyo nga gipadako sa Dios” aron sa pagsangyaw batok sa pagsimba sa mga dios-dios, ug mipahayag siya og simpatiya sa mga Muslim, kinsa, sama sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, lisud “nga makakuha og matinuoron nga kasaysayan” nga nasulat mahitungod kanila. Namulong pagkahuman dayon niana, si Elder Pratt mipahayag og pagdayeg sa mga pagtulun-an ni Muhammad ug sa moralidad ug mga institusyon sa katilingbang Muslim.12
Usa ka mas bag-o nga opisyal nga pamahayag miabut niadtong 1978 gikan sa Unang Kapangulohan. Piho kining naghisgot ni Muhammad nga apil sa “talagsaong mga lider sa relihiyon sa kalibutan,” nag-ingon nga, sama nila, siya “nakadawat og usa ka bahin sa kahayag sa Dios. Ang moral nga mga kamatuoran gihatag ngadto [niini nga mga lider] sa Dios,” misulat sila Presidente Spencer W. Kimball, N. Eldon Tanner, ug Marion G. Romney, “aron sa paglamdag sa tibuok kanasuran ug sa pagdala og mas taas nga lebel nga pagsabut sa mga indibidwal.”13
Pagtukod og Komon nga Sukaranan
Samtang ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ug mga Muslim dayag nga managlahi sa importanting mga butang—ilabi na sa kabalaan ni Jesukristo, sa Iyang tahas isip Manluluwas, ug sa pagtawag og modernong mga propeta—aduna kitay daghang mga butang nga komon. Kita managsamang nagtuo, sama pananglit, nga kita adunay moral nga tulubagon sa atubangan sa Dios, nga kinahanglan magtinguha kita sa personal nga pagkamatarung ug sa usa ka maayo ug makiangayon nga katilingban, ug nga kita mabanhaw ug dad-on sa atubangan sa Dios aron pagahukman.
Ang mga Muslim ug mga Santos sa Ulahing mga Adlaw parehong nagtuo sa kamahinungdanon sa lig-on nga mga pamilya ug sa balaang sugo sa pagtabang sa mga kabus ug timawa ug nga atong mapakita ang atong pagtuo pinaagi sa mga buhat sa pagkadisipulo. Daw walay rason nganong ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ug mga Muslim dili makabuhat niini uban sa usag usa ug gani, kon adunay mga oportunidad nga motumaw, magtinabangay uban sa mga komunidad diin, nagkasagad, atong makaplagan nga magkasilingan kita sa nagkagrabe nga pagkakalibutanon. Magkauban, atong mapakita nga ang relihiyusong pagtuo mahimong gamhanang pwersa alang sa maayo ug dili lamang tinubdan sa kasamok ug gani kagubot, sama sa gilalis sa pipila ka mga kritiko.
Ang Qur’an mismo nagsugyot og paagi nga magkahiusa nga magpuyo nga malinawon bisan pa sa atong mga kalainan: “Kon pagbuot sa Dios, makahimo siya kaninyo nga usa ka komunidad. Apan gusto niyang mosulay kaninyo sa unsay iyang gihatag kaninyo. Busa, pakigkompetensya sa usag usa diha sa maayong mga binuhatan. Kamong tanan mobalik ngadto sa Dios, ug siya motudlo kaninyo kabahin sa mga butang diin kamo kanhi nagkasumpaki.”14