Agrereppeng ti Puspuso iti Panagkaykaysa
No tumulongkayo nga addaan iti kinasayaat, pammateg, ken kinaasi, ikarik a maitag-ayyonto dagiti nalupoy a takiag ken mangpaimbagkayto iti puspuso.
Pakauna
Di kadi makaguyugoy dagiti napateg a takuat iti siensia no dadduma pinaregta dagiti pasamak kas kasimple ti mansanas a matnag manipud iti kayo?
Ita, ibinglayko man ti maysa a takuat a napasamak gapu iti sampol a grupo dagiti koneho.
Idi 1970s, nagaramid dagiti researcher iti eksperimento a mangamiris iti epekto ti makan iti salun-at ti puso. Iti nasurok a sumagmamano a bulan, pinakanda ti kontrol a grupo dagiti koneho iti high fat diet ken minonitorda ti blood pressure, heart rate, ken kolesterolda.
Kas nimannama, adu dagiti koneho ti nakitaan iti naurnong a fatty deposit iti uneg dagiti arteryda. Mgem saan la a daytoy! Natakuatan dagiti researcher ti maysa a banag a bassit ti kaipapananna. Nupay adda naurnong a fatty deposit ti amin a koneho, nakaskasdaaw a maysa a grupo ti addaan basbassit a 60 porsiento nga amang ngem iti dadduma. Makta a kasla sapsapulenda ti dua nga agduma a grupo dagiti koneho.
Kadagiti sientista, ti resulta a kas daytoy ti makaigapu iti dida pannakaturog. Kasano a mabalin a kastoy? Agpapada ti breed ti amin a koneho manipud iti New Zealand, agpapadada amin iti genetic. Immawat iti tunggal maysa iti agpapada a dagup ti taraon.
Ania ti mabalin a kayat a sawen daytoy?
Ti kadi resulta ti mangpaawan iti pateg ti panagadal? Adda kadi dagiti depekto iti plano ti eksperimento?
Nagkarigatan dagiti sientista a maawatan daytoy saan a ninamnama a resulta!
Idi agangay, inturongda ti atensionda iti research staff. Posible kadi nga adda biddut dagiti researcher a mangimpluensia iti resulta? Iti panangituloyda, natakuatanda a tunggal koneho a basbassit ti fatty depositna ket inaywanan ti maysa a researcher. Pinakanna dagiti koneho iti isu met la a taraon kas iti tunggal maysa. Ngem, kas inreport ti maysa a sientista, “nasayaat ken manangipateg a tao daytoy.” Idi pinakanna dagiti koneho, “kasaona ida, sinaklot, ken inaprosanna ida. … ‘Saan a nangbaybay-an. Kasta laeng ti inaramidna.’”1
Ad-adda pay ti inaramidna ngem iti panangtedna iti taraon kadagiti koneho. Inayatna ida.
Iti umuna a taldiap, kasla daytoy ti makaigapu iti makasagid a pagdumaan, ngem saan a makita ti research team ti sabali pay a posibilidad.
Isu nga inulitda ti eksperimento—ita naiget a panangkontrol ti tunggal sabali a pannakabalbaliw. Idi maanagda dagiti resulta, napasamak ti isu met la a banag! Dagiti koneho nga inaywanan ti manangipateg a researcher ket nasalsalun-atda nga amang.
Impablaak dagiti sientista ti resulta daytoy a panagadal iti nalatak a journal Science.2
Kalpasan dagiti tawen, kasla impluensial pay la dagiti takuat daytoy nga eksperimento iti uneg ti komunidad ti mediko. Kadagiti kallabes a tawen, impablaak ni Dr. Kelli Harding ti libro a napauluan iti The Rabbit Effect a naadaw ti naganna manipud iti eksperimento. Ti panangigibusna: “Mangalakayo iti koneho a saan a nasalun-at. Kasaoyo daytoy. Iggamanyo daytoy. Ikkanyo daytoy iti pammateg. … Ti relasion ti mangpaidumduma. … Kangrunaanna,” inggibusna, “ti mangapekto iti salun-attayo iti kapapatgan a wagas ket adda pakainaiganna unay iti panangtratotayo iti tunggal maysa, no kasanotayo nga agbiag, ken agpanunot iti kaipapanan ti agbalin a tao.”3
Iti sekular a lubong, dagiti konsepto a mangipakita no kasano nga idatag ti kinapudno ti ebanghelio ken siensia ti agpada nga impormasion. Ngem kas Kristiano, dagiti pasurot ni Jesucristo, dagiti Santo iti Ud-udina nga Aldaw,namnamaenda a kastoy ti resulta ti scientific study ken dida pakasdaawan. Para kaniak, daytoy ti maysa a pakakitaan a mangbukel iti pundasion ti kinasayaat kas kangrunaan a pagbatayan ti ebangheloi—maysa a makapaimbag iti puspuso a nainriknaan, naespirituan, ken kas naipakita ditoy, uray iti bagi.
Agrereppeng ti Puspuso iti Panagkaykaysa
Idi madamag, “Maestro, ania ti dakkel a bilin?” insungbat ti Mangisalakan, Ayatem ti Apo a Diosmo iti amin a pusom.” a sarunuen ti, “Ayatem ti padam a tao kas iti bagim.”4 Ti sungbat ti Mangisalakan ti mangpatibker iti nailagitan a rebbengen. Imbilinti nagkauna a propeta a “masapul a di agsisinnuppiat ti tunggal maysa, ngem agkikinnita[tayo] … panagrereppeng ti puspuso[tayo] iti panagkaykaysa ken ayat iti tunggal maysa.”5 Naisurotayo pay a ti “bileg wenno pangaring … masapul a mapagtalinaed … babaen ti kinaanus ken kinaemma, … babaen ti kinamanangngaasi, … awanan iti kinasikap.”6
Patiek nga adda sapasap nga aplikasion daytoy a prinsipio iti amin a a Santo iti Ud-udina nga Aldaw: nataengan, agtutubo, ken ubbing.
Sipapanunot iti dayta, bay-andak a kasaritakayo man nga ubbing iti Primary iti apagkanito.
Maawatanyon no kasano ti kapateg ti agbalin a naasi. Ti koro ti maysa kadagiti kantayo iti Primary, “I’m Trying to Be Like Jesus,” isurona:
Agiinnayatkayo kas panagayat ni Jesus kadakayo.
Ipakita ti kinaimbag iti amin nga aramidenyo.
Agbalin a nadungngo ken naayat iti aramid ken panunot,
Gapu ta dagitoy dagiti banag ti insuro ni Jesus.7
Uray latta, no dadduma marigatankayo. Adtoy ti estoria a makatulong kadakayo maipapan iti ubing a Primary nga agnagan iti Minchan Kim a taga South Korea. Nagkameng iti Simbaan ti pamiliana innem a tawen ti naglabasen.
Maysa nga aldaw iti eskuela, pinagang-angawan ti sumagmamano a kaklasek ti sabali nga estudiante babaen ti panangawag kenkuana iti nagnagan. Kasla naragsak, isu nga iti sumagmamano a lawas, kimmaduaak kadakuada.
Kalpasan ti sumagmamano a lawas, imbaga ti ubing kaniak a nupay nagpammarang a dina inkankano, nasakitan kadagiti sasaomi, ket nagsangit iti rinabii. Dumani nakasangitak idi imbagana. Nagladingitak unay ket kayatko a tulongan. Iti kabigatanna napanak kenkuana ket sinallabayko ket dimmawatak iti dispensa, a kinunak, ‘Ladingitek unay a pinagang-angawanka.’ Inawatna dagit saok, ket napno iti lua dagiti matana.
“Ngem pinagang-angawan latta dagiti dadduma pay nga ubbing. Kalpasanna nalagipko ti nasursurok iti klase ti Primary, pilien ti rumbeng. Isu nga indawatko kadagiti kaklasek nga agsadengda. Inkeddeng ti kaaduan kadakuada a saan nga agbalbaliw, ket kinaguradak. Ngem maysa kadagiti ubbing ti nagkuna iti sorry, ket nagbalinkami a tallo a nasinged nga aggagayyem.
“Nupay pagang-angawan pay laeng dagiti dadduma, nasaysayaaten ti riknana gapu ta kaduanakami.
“Piliek ti rumbeng babaen ti panangtulong iti maysa a gayyem nga agkasaplan.”8
Di kadi naimbag a pagwadan a padasenyo ti agbalin a kas ken ni Jesus?
Ita, babbarito ken babbalasitang, bayat panagdakkelyo, makapagtaud iti peggad ti panagang-angaw kadagiti dadduma. Ti danag, depresion, ken dakes ti masansan a karagpin ti panangbutbuteng. “Idinto a saan a baro a konsepto ti panangbutbuteng, ti social media ken teknolohia ti nangyeg iti panangbutbuteng iti baro a lebel. Nagbalin daytoy a kanayon, nga agdama a peggad—cyberbullying.”9
Nalawag, nga us-usaren ti kabusor daytoy a mangdangran iti henerasionyo. Awan ti lugar daytoy iti cyberspace, sangakaarubaan, eskuela, korum, ken klaseyo. Aramidenyo koma amin a kabaelanyo a mapasayaat ken mapasaluad dagitoy a lugar. No dikayo sumurot ken makiraman iti ania man daytoy, awan ti nasaysayaat a balakad ngem iti inted itay nabiit ni Elder Dieter F. Uchtdorf:
No maipapan daytoy iti pananggura, panagsaosao, saan a panangikankano, panangumsi, panangimet iti gura, wenno panagtarigagay a mangigapu iti pannakadangran, surotem koma ti sumaganad:
“Isardengyo daytoy!”10
Nangngegyo kadi dayta? “Isardengyo daytoy! No tumulongkayo nga addaan iti kinasayaat, pammateg, ken kinaasi, uray iti digital, ikarik a maitag-ayyo dagiti nalupoy a takiag ken mangpaimbag iti puspuso.
Iti pannakisaok iti ubbing iti Primary ken agtutubo, iturongko itan ti saritak kadagiti nataengan ti Simbaan. Adda kangrunaan a pagrebbengantayo nga agbalin a pagwadan ti kinaimbag, panangibilang, ken sibilidad—nga agtultuloy a mangisuro iti galad a kas ken ni Cristo iti tumantanor a kaputotan iti sao ken tignaytayo. Nangnangruna a napateg a mapaliiwtayo ti agbalbaliw iti napigsa a wagas iti dibision ti politika, social class, ken dumani tunggal sabali a pangilasin nga aramid ti tao.
Insuro pay ni Presidente M. Russell Ballard a nasken a saan laeng agkikinnaasi dagiti Santo iti Ud-udina nga Aldaw ngem iti pay tunggal maysa iti aglawlawtayo. Napaliiwna: “Masansan a mangngegko dagiti miembro a mangpaspasakit kadagiti sabali ti pammatina babaen ti di panangawis ken di panangariman kadakuada. Mapasamak daytoy nangruna kadagiti komunidad nga ad-adu ti miembrotayo. Nangngengko maipanggep dagiti nagannak nga akikid ti panagpampanunotna a mangibaga iti annakda a dida makiay-ayam iti ubing iti kaarruba gapu laeng ta di miembro ti pamiliana iti Simbaantayo. Daytoy a kita ti ugali saan a mayannurot kadagiti pannursuro ni Apo Jesucristo. Diak maawatan no apay palugodan ti asino man a miembro ti Simbaantayo a mapasamak daytoy a banag. … Diak pay nadamag dagiti miembro daytoy a Simbaan a kastada ngem ketdi managayat, manangngngaasi, managpabus-oy, ken nasayaatda iti gagayyem ken kaarrubatayo a sabali ti pammatida.”11
Namnamaen ti Apo nga isurotayo a ti panangibilang ket nasayaat a wagas a mangiturong iti panagkaykaysa ken ti di panangibilang ket mangiturong iti panagsisina.
Kas pasurot ni Jesucristo, madismayakami no madamagmi a di nasayaat ti pannakatrato dagiti annak ti Dios batay iti pulida. Nalidayankami a nakadamag itay nabiit ti pannakadarup dagiti tao a Nangisit, Asian, Latino, wenno asino man a sabali a grupo. Awan koma ti lugar ti prehuiso, rasismo, wenno kinaraggas kadagiti kaarrubatayo, komunidad, wenno iti uneg ti Simbaan.
Ikarigatantayo koma ti agbalin a kasayaatan, ania man ti edadtayo.
Ayatenyo ti Kabusoryo
No ikarigatanyo ti mangipaay iti ayat, respeto, ken kinasayaat, awan duadua a masaktan wenno maapektuankayto kadagiti dakes a pili dagiti dadduma. Ania ngarud ti aramidentayo? Surotentayo ti patigmaan ti Apo nga “ayatenyo dagiti kabusoryo … ken ikararagan dagiti mangpasakit. kadakayo.”12
Aramidentayo amin a kabaelantayo a mangparmek iti rigat nga adda iti dalantayo. Ikarigatantayo ti agibtur agingga iti udina, kanayon nga ikararagantayo a baliwanto koma ti ima ti Apo dagiti kasasaadtayo. Pagyamanantayo dagiti ikabilna iti dalantayo a mangtulong kadatayo.
Natignayak iti pagarigan daytoy manipud iti nagkauna a pakasaritaan ti Simbaantayo. Bayat ti panawen ti lamiis ti 1838–1839 nabalud ni Joseph Smith ken dadduma pay a lider ti Simbaan iti Liberty Jail idi napilit a napagtalaw dagiti Santo iti Ud-udina nga Aldaw iti pagtaenganda iti estado ti Missouri. Nakakaasi, awanan gayyem, ken nakaro a nagsagaba dagiti Santo gapu iti lamiis ken awanan iti resources. Nakita dagiti residente ti Quincy, Illinois, ti narigat a kasasaadda ket siaasi ken nainggayyeman a timmulongda.
Ni Wandle Mace, residente ti Quincy, nalagipna idi damo a nakitana dagiti Santo iti igid ti Mississippi River iti naaramid a tolda: “Addaanda kadagiti ules a naikabil a paglinongan ken pangserra iti angin, … malamlammin dagiti ubbing iti lawlaw ti apuy a mapuypuyupoy isu a di unay nakatulong daytoy kadakuada. Nakaro a nagsagaba dagiti nakakaasi a Santo.”13
Iti pannakakita iti narigat a kasasaad dagiti Santo, nagkaykaysa dagiti residente ti Quincy a nangted iti tulong, adda pay dagiti timmulong a nangyakar iti baro a gagayyemda iti ballasiw ti karayan. Intuloy ni Mace, “Siwawaya a nagidonar[da], nagbibinnalubal dagiti merchant tapno makita no asino ti kangrunaan a managparabur. … iti … karne, … asukar, … sapatos ken lupot, amin a banag a kasapulan unay dagitoy marigrigat a napapanawshoes and clothing, everything these poor outcasts so much needed.”14 Nabayag kasakbayanna, ad-adu dagiti refugee ngem dagiti residente ti Quincy, a nanglukat iti pagtaenganda ken nangibingaly iti bassit a pamataudanda kas dakkel a bukod a sakripisio.15
Adu kadagiti Santo iti Ud-udina nga Aldaw ti nakalasat iti naulpit a panawen ti lamiis gapu iti kinaasi ken kinamanagparabur dagiti residente ti Quincy. Inruknoy dagitoy nga anghel iti daga ti puspuso ken pagtaenganda, a nangyeg iti pangispal iti biag a taraon, bara, ken—nalabit a ti kapatgan—ti pannakigayyem kadagiti agsagsagaba a Santo. Nupay ababa ti panagindegda iti Quincy, di kaano man nalipatan dagiti Santo ti utang a panagyaman kadagi ipatpategda a kaarruba, ket naawagan ti Quincy iti “siudad a pagkamangan.”16
No dumteng kadatayo ti rigat ken sagabaen gapu iti nadangkes, negatibo, naranggas nga aramid, makapagpilitayo iti namnama ken ni Cristo. Umay daytoy a namnama manipud iti awis ken karina nga “agragsak, ta iturongkaytayo”17 ket ikonsagrarnanto dagiti sagabaenyo para iti pagimbaganyo.18
Ti Naimbag a Pastor
Igibustayo koma iti nangrugiantayo: ti naasi nga agay-aywan a siaasi a mangmangted iti bagina iti kinasayaat nga addaan iti mangtartartaon nga espiritu, ken di namnamaen a subad—a mangpapaimbag iti puspuso dagiti ayup nga inaywananna. Apay? Gapu laeng ta dayta ti kinataona!
Iti panangkitatayo iti gospel lenstayo, mailasintayo nga addatayo iti panangaywan ti maysa a naasi nga agay-aywan, a mangmangted iti Bagina iti kinasayaat ken mangtartartaon nga espiritu. Am-ammo ti Naimbag a Pastor ti tunggal maysa kadatayo babaen iti nagan ken adda pakaseknanna kadatayo.19 Ket kinuna ni Apo Jesucristo Mismo, ““Siak ti naimbag a pastor, ket ammok dagiti karnerok. … Itedko[nto] ti biagko maipoon kadagiti karnerok.”20
Iti daytoy nga udi ti lawas a Paskua ti Panagungar, makitak ti agtalinaed a talna iti panangammo a “ti Apo ti pastorko”21 ket am-ammona ti tunggal maysa kadatayo ken addatayo iti naasi a panagaywanna. No masarangettayo dagiti angin ken bagyo, sakit ken pannakadangran, ti Apo—ti Pastortayo, ti Agay-aywan kadatayo—taraonannatayto iti ayat ken kinasayaat. Agasannanto ti puspusotayo ken isublinanto dagiti kararuatayo.
Paneknekak daytoy—ken ni Jesucristo kas Mangisalakan ken Mannubbottayo—iti nagan ni Jesucristo, amen.