Xtaaqenkil li Jesus: Wank choq’ aj k’amol tuqtuukilal

Xb’aan li Elder Neil L. Andersen

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Eb’ laj k’amol tuqtuukilal moko neke’xkanab’ ta rib’; neke’tuqub’an b’an ch’oolej jo’ kixb’aanu li Kolonel.

Ex was wiitz’in, naq neke’qataw poqlenk-ib’, wech’ink-ib’ ut, choq’ reheb’ naab’al, xnimal rahilal, li qaam nanujak chi b’antioxink xb’aan li qaKolonel ut eb’ lix junelik osob’tesihom lix evangelio li Jesukristo li k’ojob’anb’il wi’chik. Naqara ut naqakanab’ qib’ sa’ ruq’ a’an, ut nokotijok re naq tooruuq chixtaaqenkil junelik.

Li yale’k-ix re li redes sociales

Nim xwankil li internet, ut naru naq a’anaq jun osob’tesiik malaj junaq ch’a’ajkilal, re li kutankil a’in.

Sa’ jun kutankil b’ar wi’ wankeb’ li redes sociales ut naab’al li esil, lix yaab’ xkux jun li kristiaan naru napuktesiman sa’ junpaat. Li xyaab’ kuxej a’an, maare yaal malaj ink’a’, maare tiik malaj ink’a’, maare chaab’il malaj ink’a’, nanumsiman yalaq ta b’ar sa’ xb’een li ruchich’och’.

Li aatin re k’oxlak ut re chaab’ilal sa’ li internet wan naq muqmuukeb’, ut wan naq a’aneb’ chik li aatin re hob’ok ut re josq’il li neke’k’utun ut neke’wulak sa’ qaxik, maare chirix li politica, li noticias, malaj li nimla yajel. Maajun qe, chi moko li Kolonel ut lix evangelio li k’ojob’anb’il wi’chik, naxkol rib’ chiruheb’ li xyaab’ kuxej re wech’ink ut josq’il sa’ li internet.

Wulak jo’ aj k’amol tuqtuukilal

Li aatin jultikanb’il chiru li tzuul a’an jun aatin choq’ re chixjunil, a’b’an tz’aqal choq’ reheb’ lix tzolom li Kolonel, li ke’xsik’ chixtaaqenkil.

Li Qaawa’ kixk’ut chan ru li wank, sa’ li hoonal a’an ut anajwan, sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ wan li xik’ ilok. “Us xaq reheb’ li neke’k’anjelak chirix li tuqtuukilal,” chan, “xb’aan naq na’nooqeb’ ru jo’ ralal xk’ajol li Dios.”¹

Rik’in li qapaab’aal chirix li Jesukristo, nokowulak jo’ aj k’amol re li tuqtuukilal, naqachup—naqak’os, naqakehob’resi, malaj naqasach—xwankil chixjunil lix xam li xik’ na’ilok.²

Naq naqab’aanu li k’a’ru tento sa’ qab’een, lix yeechi’ihom a’an naq took’ab’a’iiq “ralal xk’ajol li Dios.” Chixjunil li kristiaan sa’ li ruchich’och’ “ralal xk’ajol”³ li Dios, a’b’an jwal nim wi’chik xwankil naq nokok’ab’a’iik jo’ “ralal xk’ajol li Dios.” Naq nokochal rik’in li Kristo ut noko’ok sa’ sumwank rik’in a’an, nokowulak choq’ “riyajil” ut “aj eechanihom re li rawa’b’ejihom,”⁴ “ralal xk’ajol li Kristo … li ralal ut lix rab’in.”⁵

Chan ru naq jun aj k’amol re li tuqtuukilal naxk’os xwankil li xik’ na’ilok? Moko rik’in ta xka’ch’inob’resinkil qib’ chiruheb’ li neke’majewank qe. Rik’in b’an xaqliik chi kaw rik’in li qapaab’aal, rik’in xwotzb’al li k’a’ru naqapaab’, a’b’an chi maak’a’ li josq’il malaj yib’ ru aj na’leb’.⁶

Toje’, chirix rilb’al jun esil li naxwech’ rix li Iglees chi kaw, li Reverendo Amos C. Brown, aj jolominel re xkolb’al rix lix k’ulub’eb’ li kristiaan ut pastor sa’ Rox li Iglees Bautista aran San Francisco, kixye:

“Nawoxloq’i lix k’a’uxl li kristiaan li xtz’iib’an re li aatin a’an. Yaal ajwi’, moko nawil li naril a’an.”

“Jun reheb’ li xninqal xsahil inch’ool sa’ inyu’am a’an xnawb’aleb’ ru laj jolominel [re li Iglees], jo’ ajwi’ xnawb’al ru li Awa’b’ej Russell M. Nelson. Nink’oxla naq a’aneb’ tz’aqal li jwal chaab’il aj jolominel naru neke’qataw sa’ li qatenamit.

Chirix a’an kixye: “Naru naqawech’ rixeb’ li k’a’aq re ru xe’nume’. Naru naq ink’a’ taqak’ulub’a li k’a’ru us yoo chi k’ulmank anajwan. … A’b’an eb’ li na’leb’ a’an moko te’xk’irtesi ta li xjachinkil qib’ sa’ li qatenamit. … Jo’ kixk’ut li Jesus, moko naqisi ta li k’a’ru ink’a’ us rik’in li k’a’ru ink’a’ us. Neke’qara ut nokowan ajwi’ sa’ xyaalal rik’ineb’ li naqak’oxla naq a’aneb’ li xik’ neke’ilok.”⁷

Li Reverendo Brown a’an aj k’amol tuqtuukilal. Chi ch’anch’o ut rik’in oxloq’ xkehob’resi li xik’ aj ilonel na’leb’. Eb’ laj k’amol tuqtuukilal moko neke’xkanab’ ta rib’; neke’tuqub’an b’an ch’oolej jo’ kixb’aanu li Kolonel.⁸

K’a’ru nakawob’resink qe chixkehob’resinkil, chixch’anab’ankil ut chixchupb’al xtiqwal li yib’ aj na’leb’ yeeb’il chirixeb’ li yaal neke’qara? Li kawilal a’an nachal chaq sa’ li qapaab’aal chirix li Jesukristo ut sa’ xpaab’ankileb’ li raatin.

“Us xaq eere naq texhob’e’q, … ut te’xye chixjunil li tik’ti’ cherix laa’ex sa’ ink’ab’a’.

“… Xb’aan naq lee q’ajkamunkil nimaq sa’ choxa: jo’kan ajwi’ naq ke’rahob’tesiik eb’ li profeet li ke’wank chaq junxil cheru laa’ex.”⁹

K’a’ut naq aajel ru li xtaql ch’oolej

Wiib’ li na’leb’ neke’xk’e qajom chi wank choq’ aj k’amol tuqtuukilal.

Xb’een, li qaChoxahil Yuwa’ xk’e chaq re li junjunq li xtaql xch’ool, rik’in xseeb’al re xsik’b’al li b’e tixk’am.¹⁰ Li xtaql ch’oolej a’an jun reheb’ li xninqal ru maatan re li Dios.

Xkab’, rik’in li xtaql ch’oolej a’an, li qaChoxahil Yuwa’ kixk’ulub’a naq “taawanq chixka’pak’alil chixjunil li k’a’aq re ru.”¹¹ “Naqayal li k’a, re naq taqanaw xraab’al li chaab’il.”¹² Lix ka’pak’alil li k’a’aq re ru tento naq ink’a’ raj tixsachb’esi qach’ool. Naqatzol xk’eeb’al reetal li us ut li ink’a’ us.

Nasaho’ qach’ool rik’in li xtaql ch’oolej, ut naqataw ru naq toj naab’aleb’ li ink’a’ te’xpaab’ li naqapaab’ laa’o. Yaal ajwi’ naq sa’ roso’jikeb’ li kutan moko k’iheb’ ta te’xsik’ ru roksinkil lix paab’aaleb’ chirix li Jesukristo sa’ chixjunil li k’a’ru te’xk’oxla ut te’xb’aanu.¹³

Xb’aan naq naab’al paay ru li internet anajwan, jun li xyaab’ kuxej maak’a’ xpaab’aal maare chanchan k’iila xyaab’ kuxej li ink’a’ useb’,¹⁴ a’b’an us ta naab’aleb’ ajwi’ chi xyaab’ kuxej, tento taqasik’ ru wank jo’ aj k’amol re li tuqtuukilal.

Eb’ lix jolominel li Qaawaʼ

Junjunqeb’ neke’xk’oxla naq li Xb’eenil Awa’b’ejil ut lix Molameb’ li Kab’laju wan k’a’ru neke’xtaaqe sa’ li politica, sa’ li yakok, malaj jalan chik na’leb’.

A’b’anan, jalan chiru chixjunil li na’leb’ a’an naq naqak’ul qak’anjel. Moko nasik’e’ ta qu sa’ xyanqeb’ naab’al chik li neke’xyal ta raj ok sa’ li k’anjel a’in. Maak’a’ junaq qatzolb’al chirix li k’anjel a’in, b’oqb’ilo ut k’ojob’anb’ilo re xwotzb’al xnawom qach’ool chirix li Jesukristo sa’ chixjunil li ruchich’och’ toj reetal naq ink’a’ chik tooruuq chi musiq’ak. Naqayal qaq’e chirosob’tesinkileb’ li yaj, li maak’a’eb’ rochb’een, li kub’enaqeb’ xch’ool, ut li neb’a’, ut naqasik’ xkawob’resinkil li rawa’b’ejihom li Dios. Naqayal qaq’e chixnawb’al li rajom li Qaawa’ ut chixjultikankil chiruheb’ li neke’sik’ok re li junelik yu’am.¹⁵

Us ta nawulak raj chiqu naq chixjunil lix k’utum li Kolonel taa’oxloq’iiq raj, li raatin li Qaawa’ yeeb’ileb’ xb’aaneb’ li profeet wan naq jalan chiru lix na’leb’ li ruchich’och’. Ak re naq jo’kan chaq junelik.¹⁶

Li Kolonel kixye reheb’ lix tzolom:

“Wi xik’ nekexril li ruchich’och’, chenawaq naq laa’in xb’een wa xik’ xinril cheru laa’ex. …

“… Chixjunil a’in te’xb’aanu eere … xb’aan naq ink’a’ neke’xnaw ru li kitaqlank chaq we.”¹⁷

Rilb’al chixjunileb’

Neke’qara li qas qiitz’in chi maak’a’ qab’alaq’, maak’a’ naxye ma neke’xpaab’ li naqapaab’ laa’o. Li Jesus kixk’ut chiqu sa’ li jaljookil ru aatin re li chaab’il aj Samaria naq li jalaneb’ xpaab’aal tento te’xye’ li ruq’ re xtenq’ankileb’ li wankeb’ rajom ru, te’wanq choq’ aj k’amol tuqtuukilal ut te’xyal xq’e chixb’aanunkil li us.

Sa’ febrero, sa’ jun puktesinb’il esil sa’ República de Arizona ke’xye, “Li chaq’rab’ tenq’anb’il xb’aaneb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan tixkoleb’ raj rix li kristiaan aj LGBTQ sa’ Arizona.”¹⁸

Laa’o, jo’ aj santil paab’anel, “nasaho’ qach’ool chi wank sa’ xyanq k’iila paab’aal, k’ay, eb’ li kristiaan aj LGBTQ, ut eb’ aj jolominel li neke’xyal xq’e chi k’anjelak sa’ jun musiq’ej re junajink ut oxloq’ink.”¹⁹

Li Awa’b’ej Russell M. Nelson jun sut kixpatz’, “Ma ink’a’ raj naru neke’wan li nub’aal chi ink’a’ raj taawanq jo’ jun na’ajej re pleetik?”²⁰

Naqayal qaq’e “chixtaaqenkil li Kristo sa’ tuqtuukilal”²¹

Jo’q’e ink’a’ toosumenq

Junjunq reheb’ li lab’aliik kixk’ul li Kolonel jwal kaweb’ jo’kan naq maak’a’ kixye. “Wankeb’ aran li xb’eenil aj tij ut eb’ laj tz’iib’… kaw yookeb’ chixjitb’al … ut ke’reetz’u,” a’b’an li Jesus “tik ink’a’ kixsumeheb’.”²² Wan naq li wank choq’ aj k’amol tuqtuukilal naraj naxye naq taqakanab’ sumenk, ut sa’ xna’aj, rik’in tiikil na’leb’, maak’a’ taqaye.²³

Tz’aqal ra choq’ qe naq li aatin li naxka’pak’ali li Kolonel, eb’ laj taaqehom re, ut lix Iglees yeeb’il malaj puktesinb’il xb’aaneb’ li ak xe’wan chaq qik’in, ke’tz’aqon sa’ li loq’laj wa’ak, ut ke’ch’olob’an qochb’een chirix lix loq’laj k’anjel li Jesukristo.²⁴

Kik’ulman ajwi’ a’an naq yoo chaq chi k’anjelak li Kolonel.

Junjunq reheb’ lix tzolom li Jesus li ke’wan chaq rik’in a’an naq kixb’aanuheb’ li xninqal ru sachb’a-ch’oolej li “ink’a’ chik [ke’raj] rochb’eeninkil.”²⁵ Moko chixjunileb’ ta te’kanaaq chi tiik sa’ lix rahomeb’ choq’ re li Kolonel ut sa’ li rajomeb’ chixpaab’ankileb’ lix taqlahom.²⁶

Li Jesus kixk’ut chiqu naq tento too’elq b’ar wi’ wan josq’il ut wech’ink-ib’. Chirix naq eb’ laj Fariseo ke’xwech’i rix li Jesus ut ke’xk’uub’ chan raj ru te’xsach xwankil, li loq’laj hu naxye naq li Jesus ki’el chiruheb’,²⁷ ut ke’k’ulman xninqal ru sachb’a-ch’oolej naq “kitaaqeek xb’aaneb’ naab’al li tenamit, ut kixk’irtesiheb’ chixjunjunqaleb’.”²⁸

Rosob’tesinkil lix yu’ameb’ li qas qiitz’in

Laa’o ajwi’ naru noko’el chiru li wech’ink-ib’ ut taqosob’tesi xyu’ameb’ li qas qiitz’in²⁹ chi ink’a’ toonajto’q rik’in li qana’aj.

Aran Mbuji-Mayi, Republica Democrática del Congo, sa’ xtiklajik junjunqeb’ ke’xwech’i rix li Iglees, chi ink’a’ neke’xtaw ru li naqapaab’ ut chi ink’a’ neke’xnaweb’ ru li komon.

Wiib’ oxib’ chihab’ chaq anajwan, xKathy ut laa’in koowulak chaq sa’ jun xchaq’al ru k’anjel re li Iglees aran Mbuji-Mayi. Eb’ li kok’al saqeb’ tz’aqal ru li raq’, lemtz’eb’ xsa’ li ru, ut ninqeb’ lix se’eb’. Kiwaj raj aatinak rik’ineb’ chirix li tzolok, a’b’an ke’xye we naq naab’aleb’ re a’an ink’a’ neke’tzolok. Eb’ laj jolominel, rik’ineb’ li tenq’, ke’xtaw chan ru naq te’xtenq’aheb’.³⁰ Anajwan, numenaq kaahib’ cient chi tzolom—kok’al, ixqa’al, ut teelom, komoneb’ ut ink’a’ komoneb’ sa’ li qapaab’aal—kulb’ileb’ ut tzolb’ileb’ xb’aaneb’ 16 aj k’utunel li komoneb’ sa’ lix Iglees li Jesukristo.

Kalanga Muya, kaalaju chihab’ xyu’am, kixye, “[Xb’aan naq b’ab’ay ajwi’ li qatumin,] kinkanab’ tzolok chiru kaahib’ chihab’. … Ninb’antioxi li k’a’ru naxb’aanu li Iglees choq’ qe. … Anajwan ninnaw ilok ru hu, tz’iib’ak, ut aatinak sa’ Frances.”³¹ Li alcalde re Mbuji-Mayi kixye chirix li tenq’ a’in, “Nasaho’ inch’ool chirix Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan xb’aan naq sa’ xna’aj xch’e’inkileb’ rib’ jo’eb’ xkomoneb’ chik li Iglees … yookeb’ chixtenq’ankileb’ [jalan chik kristiaan] sa’eb’ li rajomeb’ ru.”³²

Li rahok chiqib’il qib’

Rajlal naq nawil Jwan ch’ol 13, najultiko’ we lix k’utum li Kolonel chirix li wank jo’ aj k’amol tuqtuukilal. Li Jesukristo rik’in rahok kixch’ajeb’ roq’ lix apostol. Chirix a’an naqil naq “sachaamil xch’ool kikanaak,”³³ naq yoo chixk’oxlankil ani li yoo chixkawresinkil rib’ re xq’axtesinkil. Ninyal xk’oxlankil k’a’ru kixk’oxla ut kireek’a li Kolonel naq ki’el aran laj Judas. Sa’ li hoonal a’an, li Jesus ink’a’ chik ki’aatinak chirix lix “sachik xch’ool” chi moko lix q’axtesinkil. Kiraatinaheb’ b’an lix apostol chirix li rahok, ut toj chalen anajwan na’ab’iman li raatin:

“Jun ak’ chaq’rab’ nink’e eere, naq chera eerib’ cherib’il eerib; jo’ naq xexinra laa’in. …

“Rik’in a’in chixjunileb’ te’nawoq re naq laa’ex intzolom, wi nekera eerib’ cherib’il eerib’.”³⁴

Chiqara taxaq a’an ut chiqara taxaq qib’ chiqib’il qib’. Nintz’aama naq toowanq choq’ aj k’amol tuqtuukilal, re naq took’ab’a’iiq “ralal xk’ajol li Dios,” sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

1. Mateo 5:9.

2. Chi’ilmanq Efesios 6:16; Tzol’leb’ ut Sumwank 3:8.

3. Hechos 17:28.

4. Mosiah 15:11.

5. Mosiah 5:7.

6. Li Awa’b’ej Dallin H. Oaks kixye: “Lix tzolom li Kristo tento te’xk’ut roxloq’inkileb’ jalan. Tento taqara chixjunileb’, ut taqab’iheb’ chi us, ut taqa’oxloq’i lix paab’ahomeb’. Us ta ink’a’ junaqik li taqapaab’, ink’a’ raj tooch’a’ajko’q. Li qapaab’ahom ut li qaatin ink’a’ raj taa’ok sa’ li wech’ok” (“Xraab’al qib’ naq jalan jalanq li qana’leb’,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2014). Our stands and communications on controversial topics should not be contentious” (“Loving Others and Living with Differences,” Liahona, Nov. 2014, 27).

7. “Amos C. Brown: Follow the LDS Church’s Example to Heal Divisions and Move Forward,” Salt Lake Tribune, Jan. 20, 2022, sltrib.com.

8. Li Elder Dale G. Renlund kixye, “Naq lix rahom li Kristo naxsut li qayu’am, neke’qanumsi li ch’a’ajkilal rik’in tuulanil, kuyum, ut chaab’ilal” (“Li tuqtuukilal naxk’e li Kristo naxq’ax ru li xik’ ilok,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2021).

9. Mateo 5:11–12.

10. Chi’ilmanq 2 Nefi 10:23.

11. 2 Nefi 2:11.

12. Moises 6:55.

13. Chi’ilmanq 1 Nefi 14:12.

14. Li tz’ilok-ix toje’ xb’aanuman naxk’ut naq oxib’ reheb’ oob’ chi kristiaan neke’xwotz xk’ab’a’ junaq seraq’ chi ink’a’ neke’xnaw k’a’ru naxye (chi’ilmanq Caitlin Dewey, “6 in 10 of You Will Share This Link without Reading It, a New, Depressing Study Says,” Washington Post, June 16, 2015, washingtonpost.com; Maksym Gabielkov and others, “Social Clicks: What and Who Gets Read on Twitter?” [paper presented at the 2016 ACM Sigmetrics International Conference on Measurement and Modeling of Computer Science, June 14, 2016], dl.acm.org).

15. Misach eech’ool wi wan naq li k’a’ru nekeroyb’eni ink’a’ jayalinb’ileb’ chi tz’aqal rik’ineb’ lix k’utum lix profeet li Qaawa’. A’aneb’ b’an hoonal re tzolok, re tuulanil, b’ar wi’ naqawiq’ib’ qib’ chi tijok. Nokob’eek chi uub’ej rik’in paab’aal, rik’in xnawb’al naq chirix xnumik li hoonal taqak’ul musiq’ejil sumeek rik’in li qaChoxahil Yuwa’.

16. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 1:14–16.

17. Jwan 15:18, 21; tiqb’il xkawil li aatin.

18. “Bipartisan Bill Supported by Latter-day Saints Would Protect Gay and Transgender Arizonans,” Arizona Republic, Feb. 7, 2022, azcentral.com.

19. “Why the Church of Jesus Christ Supports a New Bipartisan Religious Freedom and Non-discrimination Bill in Arizona,” Feb. 7, 2022, newsroom.ChurchofJesusChrist.org.

20. Russell M. Nelson, “Enséñanos tolerancia y amor,” Liahona, mayo 1994, 69.

21. Moroni 7:3. Li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixye: “Moko ka’ajwi’ ta tento tookuyuq, tento ajwi’ taqak’am jun musiq’ej re b’antioxink rik’ineb’ li kristiaan jalan xna’leb’eb’ chiru li qe laa’o. Tento naq ink’a’ taqajal li k’a’ru naqapaab’, li k’a’ru naqeek’a, li k’a’ru naqanaw naq yaal jo’ chanru k’utb’esinb’il xb’aan li Dios sa’ choxa. Naru naqawotz lix nawom qach’ool chirix li yaal, chi maak’a’ qab’alaq’, a’b’an chi maajun wa tixyal xkub’sinkil xwankileb’ li qas qiitz’in. … Tento taqatzol roxloq’inkileb’ li qas qiitz’in li neke’paab’an chi anchaleb’ xch’ool jo’ ajwi’ laa’o” (“Out of Your Experience Here” [Brigham Young University devotional, Oct. 16, 1990], 6, speeches.byu.edu).

22. Chi’ilmanq Lukas 23:9–11.

23. Li Elder Dieter F. Uchtdorf kixye: “Jo’ aj taaqenel re li Jesukristo, naqataaqe lix k’utum a’an. Moko neke’qajit ta chi moko neke’qach’i’ch’i’i li qas qiitz’in. Naqayal qaq’e chixraab’al li Dios ut chi k’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in. Naqayal qaq’e rik’in sahil ch’oolej xpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios ut chi wank jo’ chanru lix na’leb’ li evangelio” (“Five Messages That All of God’s Children Need to Hear” [Brigham Young University Education Week devotional, Aug. 17, 2021], 5, speeches.byu.edu).

24. Li Elder Neal A. Maxwell kixye: “Eb’ li komon re li Iglees te’xnumsi li na’leb’ a’in re li trigo ut li yib’ aj pim toj sa’ li jun mil chihab’. Junjunq reheb’ li yib’ aj pim neke’xk’ut rib’ jo’ li trigo, wankeb’ ajwi’ li neke’xyal xq’e chixk’utb’al chiqu lix tzol’leb’ li Iglees li ink’a’ chik neke’xpaab’ a’an. Neke’xwech’i rixeb’ li k’anjeleb’aal re li Iglees li ink’a’ chik neke’tenq’an wi’ eb’ a’an. Neke’xyal xk’eeb’aleb’ xna’leb’ laj jolominel li ink’a’ chik neke’xxaqab’ xwankileb’. Chi pleetinb’ileb’ chirib’ileb’ rib’, neke’xkanab’ li Iglees, a’b’an moko neke’xkanab’ ta li Iglees sa’ xyaalal” (“Se Vuelva Como Un Niño,” Liahona, mayo 1996, 68).

25. Jwan 6:66.

26. “Lix sahil li maak sa’ junpaat nanume’k” (chi’ilmanq Hebreos 11:24–26).

27. Chi’ilmanq Mateo 12:1–15.

28. Mateo 12:15.

29. Chi’ilmanq 3 Nefi 11:29–30.

30. Rik’in xtenq’ li ch’uut Don Bosco, li tenq’ re tzolok kixk’ul jun xk’utb’esinkil li tzolok ut eb’ li k’a’aq re ru aajel ru.

31. Li xMuleka, jun na’b’ej, kixye: “Jwal nawulak chiwu li k’anjel a’in xb’aan naq naxk’e re lin ko’ … jun tenq’ … re xtzolb’al ilok ru hu, tz’iib’ak, ut xtawb’al li k’a’ru us chalel. Moko xinru ta chixtaqlankil sa’ li eskweel xb’aan naq ka’ajwi’ nink’ayin ixim chi k’aj sa’ li k’ayil, ut ka’ajwi’ nawisi … xtz’aq li qatzakemq. Ninb’antioxi chiru li Iglees xb’aan li tenq’ a’in.” Li Hermana Monique, jun a k’utunel, kixye: “Li k’anjel a’in a’an jun osob’tesihom choq’ reheb’ li kok’al a’an. Sa’ lin tzoleb’aal … lix k’ihaleb’ li kok’al maak’a’eb’ xna’ xyuwa’. Jwal nawulak chiruheb’, neke’wulak chi kok’ aj xsa’ sa’ li tzolok ut neke’xyiib’ lix k’anjeleb’ neke’kanab’aak re sa’ eskweel” (aatin ut jalam-uuch wotzb’ileb’ xb’aan li Elder Joseph W. Sitati, 24 febrero, 2022) .

32. Li alcalde Louis d’Or Ntumba Tshiapota, li raatin chirix li tzolok natenq’an wi’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, 10 octubre, 2021.

33. Jwan 13:21.

34. Jwan 13:34–35.