Eda sa Duabau
Sa noqu masu se vanua cava ga eda tiko kina kei na itavi cava ga e noda ena matabete ni Kalou, meda na duavata ena inaki me da kauta mai na kosipeli ki vuravura taucoko.
A vakamatatataka sara na Turaga ena itekivu ni iotioti ni tabagauna oqo me da na kauta yani na kosipeli ki vuravura taucoko. Na veika a tukuna vei iratou e vica na matabete ena 1831 sa tukuna vei keda na lewevuqa nikua. Se cava ga na noda yabaki, na veika eda rawa ni cakava, ilesilesi vaka-Lotu, se na vanua eda tiko kina, eda sa duabau ena veikacivi ki na cakacaka me da vukei Koya ena Nona tatamusuki vakayalo me yacova na Nona lesu mai. A kaya vei ira na imatai ni tamata cakacaka ena were ni vaini:
“Ia au sa kaya tale vei kemudou, au sa solia vei kemudou na ivakaro, raica na tamata vakayadua ga, na italatala qase, na bete, na ivakavuvuli kei na lewenilotu me cavutu ka lako yani, io me gugumatua sara ena nona itavi taucoko kei na ka kecega sa rawata me vakayacora kina na ka au sa vakarota.
“Dou veivunauci ka veivakasalataki na tamata yadua vua na wekana, io me caka ena yalomalua kei na yalololoma.
“Dou lako tani mai vei ira na tamata ca. Dou vakabulai kemudou. Mo dou savasava koi kemudou sa kauta na iyaya ni Turaga.”1
Ia, ni sa rawa ni raica oqo o kemuni na Matabete i Eroni ni o ni okati ki na nona ivakaro na Turaga. Me vaka ni ko ni sa kila tiko ni sa dau vakarautaka na Turaga e dua na sala me da muria kina na Nona ivakaro, sa rawa mo ni namaka ni na cakava oqori vei kemuni yadua.
Meu tukuna mada vei kemuni na sala e cakava kina o Koya vua e dua na gonetagane ka sa taura tu ena gauna oqo na itutu vakabete. E yabaki 16 o koya. E vakaitikotiko ena dua na matanitu era se qai yaco yani kina na daukaulotu ena dua ga na yabaki sa oti. Rau a lesi ki na rua na siti ka sega ki na siti e vakaitikotiko kina o gonetagane.
Ni se gonelailai sara, erau a kauti koya mai na nona itubutubu ki Utah me rawa ni taqomaki vinaka. Eratou a vakavulici ka papitaisotaki na matavuvale mai vei rau na daukaulotu. A sega ni mani papitaiso ki na Lotu o koya baleta ni se bera kina ni yabaki walu.
Erau a mate na nona itubutubu ena dua na vakacala ka. Sa mani kaya o nona bubu me sa lesu tale yani ki vale, ena tai kadua ni wasawasa, me lesu tale ki na siti a sucu kina.
A taubale tiko e gaunisala ena Maji ena dua ga na yabaki sa oti ka vakila ni dodonu me vosa vua e dua na marama erau sega ni veikilai. Erau veitalanoa ena vosa Vakavalagi e se bau nanuma toka. O koya oqo na nasi a tala yani na peresitedi ni kaulotu ki na nona siti me laki vaqara vale kei na veiqaravi vakavuniwai me baleti ira na daukaulotu era na lako yani ki kea ena dua na gauna lekaleka ga oqo. Sa yaco me rau veitokani ni rau veitalanoa tiko. Ni lesu yani o la na nasi ki na itikotiko liu ni kaulotu, a tukuna vei rau na daukaulotu na veika me baleti gonetagane.
Erau a yaco yani na imatai ni rua na italatala ena Sepiteba 2012. A imatai ni nodrau papitaiso ki na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai na gonetagane sega nona itubutubu oqo. Ena Maji ni yabaki oqo sa na vula va tiko kina na nona lewena na lotu. Sa tabaki oti me bete ena Matabete i Eroni sa rawa kina ni papitaisotaka na ikarua ni curuvou mai ki na Lotu. O koya na imatai ni matabete ivuvu me sokumuni ira mai na luvena na Tamada Vakalomalagi vua me ra tauyavutaka na Lotu ena dua na siti ka rauta ni 130,000 na lewena.
Ena Sigatabu ni Siganimate, 31 ni Maji, 2013, sa tubu na lewe ni Lotu ena siti oya ki na dua na iwiliwili levu ni ono na lewenilotu. O koya duadua ga na lewenilotu kai vanua o ya a tiko ena soqoni ni Sigatabu oya. A mavoa na duruna ena siga ni bera oya, ia a nanuma ga me tiko kina. A masuta me rawa ni taubale ki lotu. A sa mani tiko kina. A wasea na sakaramede kei iratou e va na italatala gone kei na dua na veiwatini daukaulotu—na levu taucoko ni ivavakoso.
E sega soti ni vakasakiti sara na italanoa oya vakavo kevaka o rawa ni raica kina na ivakarau e cakacaka kina na liga ni Kalou ena kena tarai cake na Nona matanitu. Au sa raica oti ena vuqa na gauna.
Au a raica mai New Mexico niu se cauravou. Ena veitabatamata era sa tukuna tiko mai kina na parofita ni dodonu me da vukei ira na daukaulotu ena nodra kunei ka vakavulici na tamata yalodina ka ra lomani na curu mai ki na matanitu.
Au sa raica oti vakataki au na ka e rawa ni ra cakava na iliuliu ni matabete yalodina kei ira na lewenilotu. Ena 1955 a yaco meu dua na vakailesilesi ena Mataivalu Waqavuka ni Amerika. A solia vei au e dua na veivakalougatataki na noqu bisopi mai noqu itikotiko ni bera niu biubiu ki na imatai ni noqu ilesilesi, mai Albuquerque, e New Mexico.
Ena nona veivakalougatataki e kaya kina ni noqu gauna ena mataivalu waqavuka ena gauna ni veiqaravi vakadaukaulotu. Au yaco yani ki valenilotu ena imatai ni noqu Sigatabu ena iMatai ni Tabana e Albuquerque. A lako mai vei au e dua na turaga, ka vakaveikilaitaki koya vaka peresitedi ni tikina, ka tukuna vei au ni na kacivi au meu veiqaravi vakadaukaulotu ni tikina.
Au tukuna vua niu na tiko vakavuli e kea me vica walega ga na macawa ka qai lesi ki na dua tale na yasai vuravura. E kaya o koya, “Au sega mada ni kila qori, ia keitou mai kacivi iko mo veiqaravi.” Ena lomadonu ni noqu vuli ivalu, ena dua na madigi dau vakavudua, au a digitaki mai vei ira e drau vakadrau na vakailesilesi era vuli tiko meu sosomitaka e dua na vakailesilesi ka a mate vakasauri.
Ena rua na yabaki ni noqu tiko voli mai kea, au cakacaka ena noqu valenivolavola. Ena vuqa na bogi kei na muanimacawa taucoko, au dau vakavuvulitaka na kosipeli i Jisu Karisito vei ira na lewenilotu era kauta mai na lewenilotu vei keitou.
Keitou a rawata o iratou na noqu itokani kei au ni vakatautauvatataki e 40 na auwa ena dua na vula ni veiqaravi vakadaukaulotu keitou sega mada ga ni bau tuki katuba vakadua me laurai o ira me ra vakavulici. Era vakasinaita na neitou veleti na lewenilotu keitou dau vakavulica kina e rua na veiwatini ena dua na yakavi. Au raica vakataki au na qaqa kei na veivakalougatataki ena nodra dau kacivaka wasoma na parofita me da daukaulotu kece na lewenilotu.
Ena iotioti ni Sigatabu ni bera niu biuti Albuquerque, sa tauyavu ena siti oya na imatai ni iteki. Sa toka mai kea ena gauna oqo e dua na valetabu vakalou, e dua na vale ni Turaga, ena dua na siti keimami a dau soqoni kina ena dua ga na valenilotu kei ira na Yalododonu era kauta mai na nodra itokani vei keitou me ra vakavulici ka vakila na ivakadinadina ni Yalotabu. Era vakila na itokani o ya na veiciqomi veivakataukeitaki ena nona Lotu dina na Turaga.
Au raica ena gauna ka tarava mai New England niu lako ki vuli. Au a kacivi meu daunivakasala vua e dua na peresitedi ni tikina cecere ka a laveti mai na dua na dau vucesa ena Lotu me dua na turaga ka tu vua na kaukauwa cecere vakayalo. Na levu ni nona lomani koya na nona dauveituberi vakavuvale e sega ni kauwaitaka na kena sika ka raica na veika e rawa ni raica vua na Kalou. Keirau dau draiva baleta na veidelana ka ravita na veibaravi kei na peresitedi ni tikina me keirau sikova na veitabana somidi ka ra roboti Massachusetts kei Rhode Island me tarai ka vakalougatataki na matanitu ni Kalou.
Ena veiyabaki au veiqaravi kina kei na iliuliu cecere oya, keirau sarava na nodra kauti ira mai na itokani ki na Lotu o ira na tamata ena nodra ivakaraitaki kei na nodra veisureti me ra rogoci ira na daukaulotu. Vei au na tubu ni veitabana oqori e vaka me berabera ka tataivatia. Ia ena sigatabu au biuta mai kina, ni oti e lima na yabaki ki muri, e rau lako mai e rua na iApositolo me rau mai tauyavutaka na iteki mai na neitou tikina ena valenilotu e Longfellow Park mai Cambridge.
Ena vica na yabaki i muri au a lesu meu laki liutaka e dua na koniferedi ni iteki mai kea. A kauti au na peresitedi ni iteki meu laki raica e dua na delana veivatu mai Belmont. E tukuna vei au o koya ni na dua na vanua uasivi sara me toka kina e dua na valetabu ni Kalou. Sa tu kina ena gauna oqo e dua. Niu vakaraica tu, au nanumi ira na lewenilotu yalomalumalumu au dau dabe vata kei ira ena veitabana lalai, o ira na wekadra era sureta mai, kei ira na daukaulotu era dau vakavulici ira.
E tiko ena soqoni oqo ena yakavi nikua e dua na dikoni vou. Au a tiko vata kei koya ena Sigatabu ni Siganimate vata oya ka a lako kina na bete au a tukuna tiko e liu ki na nona soqoni taudua. A marau na dikoni ni tukuna vua na tamana ni na tiko vata kei koya ena soqoni ni matabete oqo ena yakavi nikua. A dua na daukaulotu cecere na tamana ena tabana ni kaulotu vata ga a kena peresitedi tiko na tamana. Au sa raica oti na nona iVolavakarau ni Kaulotu ni 1937 na tukana vakarua. E titobu sara na vanua e ciciva mai na nona ivotavota vakawa ni kau tamata mai ki na Lotu.
Au a veitalanoa kina kei na nona bisopi na dikoni oya meu kila na veika e rawa ni namaka me sotava ena nona sotava o gonetagane na nodra bolebole na matabete me ra cakacaka ena kena sokumuni yani na yalo vua na Turaga. Au kila ni a sinai tu na tabanalevu oya mai vei ira na lewenilotu makawa dau yalodina. E yalovakanuinui na bisopi ena nona vakamacalataka na nona dau vakamuria na iliuliu ni kaulotu ena tabanalevu na nodra itosotoso na vakadikeva tiko na Lotu. E rawata na itukutuku oqori ena nona dau veitaratara e veigauna kei rau na daukaulotu.
E dau veitalanoataka na bisopi kei na nona matabose ni tabanalevu na veika me baleti ira yadua na vakadidike tiko. Era veivosakitaka na veika e rawa ni ra cakava me baleta na tamata yadua kei na nona matavuvale me vukei ira me ra nodra itokani ni bera na papitaiso, me ra okati ki na itaviqaravi, ka ra maroroi o ira era sa papitaiso. E kaya o koya ni so na gauna sa dau veirauti na iloku ni veivakavulici ka rawa kina vei ira na daukaulotu me ra veitokani yani kei ira na Matabete i Eroni.
E okati ena ituvatuva ni kaulotu ni tabanalevu na nodra takete na veikuoramu me ra sureti na nodra veikilai me ra sota vata kei ira na daukaulotu. O iratou sara mada ga na mataveiliutaki ni kuoramu ni dikoni eratou sureti me ratou vakadavo takete ka tuvalaka me ra veivuke na lewe ni kuoramu ena nodra kau mai na nodra veikilai ki na matanitu ni Kalou.
Ia e rairai ena lailai beka na veika o ni tautauvata kina, o koya na dikoni ena tabanalevu kaukauwa, na bete vou—o koya sa saumaki vou mai—ena tabana vakailawalawa somidi, kei kemuni yadua. Ka na sega beka ni o ni raica rawa e levu na ka me tautauvata kina na veika o ni sa vakila ena kena tarai cake na Lotu kei na veika au a raica me cakamana mai New Mexico kei New England.
Ia e tiko e dua na sala me da duabau kina ena noda bolebole ni matabete. Eda vakasavasavataki keda ka qarava na noda itavi yadua ki na ivakaro me kau na kosipeli vei ira kece na luvena na Tamada Vakalomalagi.
E tautauvata na veika eda dau sotava ena ivakarau e tara kina na Turaga na Nona matanitu e vuravura. Ena Nona Lotu, ena kena veiyaya ni cakacaka vakasakiti kei na kena veisoqosoqo sa soli mai vei keda, era se vakavuvulitaka tikoga na parofita e dua na dina bibi ena ivakarau me da qarava kina vakavinaka na noda itavi na matabete ena cakacaka ni kaulotu.
Ena koniferedi raraba ni Epereli 1959, e vakavuvulitaka kina o Peresitedi David O. McKay na ivakavuvuli oqo, ka vakakina o ira na veiparofita me tekivu mai na nona gauna, oka kina o Peresitedi Thomas S. Monson. A tukuna kina o Peresitedi McKay ena iotioti ni nona vosa ni, ena 1923 mai na Tabana ni Kaulotu mai Peritania, a vakau kina vei ira na lewe ni Lotu e dua na ivakaro raraba. Au tukuni vei ira me ra kakua ni vakayagataka na ilavo me ra tabaka na itukutuku me saqati kina na nodra yaloca eso na tamata ena vuku ni Lotu. E kaya kina o Peresitedi McKay ni lewa sa tau me: “Vakacolati na itavi vei ira kece na lewe ni Lotu ena yabaki ka lako mai ena 1923 me na daukaulotu na lewenilotu kece sara. Na lewenilotu yadua me daukaulotu! E rawa ni o kauta mai na tinamu ki na Lotu, se na tamamu beka; de o nomu itokani vakacakacaka beka ena volau. Ena dua na tamata ena rogoca na itukutuku vinaka mai vei iko.”
A qai tomana o Peresitedi McKay: “Oqori na itukutuku nikua. Na lewenilotu yadua—dua veimama na milioni—me daukaulotu!”2
Ni kacivaki ena 2002 ni sa na nodra itavi na bisopi na cakacaka ni kaulotu, au qoroqoro. Au a dua vei ira. E vaka vei au ni ra sa colata rawa tiko e dua na icolacola sa via tara toka na nodra iyalayala ni veiqaravi vei ira na lewenilotu kei na kena dusimaki na veisoqosoqo ena tabanalevu.
E dua na bisopi au kila a sega ni raica me dua na ikuri ni itavi ia ni dua na madigi me dreta vata mai kina na tabanalevu ena dua na inaki cecere me ra daukaulotu na lewenilotu yadua. A kaciva e dua na iliuliu ni kaulotu. E dau sota vata kei ira na daukaulotu ena vei-Vakarauwai me kila na veika era cakava tiko, ka vakayaloqaqataki ira, ka vulica na veika sa toso tiko kina o ira na nodra dauvakatataro. Era raica ena matabose ni tabanalevu na sala eso me ra vakayagataka kina na mataisoqosoqo kei na kuoramu na veika e sotavi ena gauna ni veiqaravi me sala ni vakavakarau ni kaulotu. Me vaka ni turaganilewa e Isireli, a vukei ira na itabagone me ra vakila na veivakalougatataki ni Veisorovaki me ra vakasavasavataki tiko kina.
Ena dua na gauna walega qo au taroga vua se na vakamacalataka vakacava na tubu vakasauri ena levu ni papitaiso ni saumaki mai ena nona tabanalevu kei na tubucake ni iwiliwili ni itabagone era sa vakarau ka nanamaki me ra kauta na kosipeli i Jisu Karisito ki vuravura. E kaya o koya ni vaka e dua na itavi ka sega ni dua a qarava, sai koya na ivakarau era vakaduavatataki taucoko kina ena nodra sasaga me ra kauti ira mai na tamata ki na isoqosoqo ni Yalododonu e kauta mai vei ira na marau oqo.
Vei ira eso, sai koya oqori kei na vuqa tale. Me vakataki iratou na luvei Mosaia, era sa vakila na revurevu ni ivalavala ca ena nodra bula kei na veivakabulai vakasakiti ni Veisorovaki ena loma ni Lotu ni Kalou. Ena loloma kei na vakavinavinaka me baleta na isolisoli ni iVakabula vei ira, era vinakata me ra vukea na tamata kecega era rawa ni vukea me ra dro tani mai na rarawataki ni ivalavala ca, vakila na reki ni veivosoti, ka sokumuna vata yani kei ira ki na veitaqomaki ni matanitu ni Kalou.
Sai koya na lomana na Kalou kei na nodra lomani ira na nodra itokani kei ira na wekadra e vakaduavatataki ira me ra qaravi ira na tamata. Era gadreva me ra kauta yani na kosipeli vei ira na tamata kecega ena iwase ni nodra vuravura. Ka ra vakarautaki ira na luvedra me ra kilikili me ra kacivi mai vua na Turaga me ra veivakavulici, vakadinadina, ka veiqaravi ena tiki tale eso ni Nona were ni vaini.
Se ena tabanalevu levu ka na qarava kina na nona itavi na dikoni vou me wasea na kosipeli ka tara cake na matanitu se ena ilawalawa lailai vakayawa ka veiqaravi tiko kina na bete vou, era na duavata ena nodra inaki. Ena vakauqeti na dikoni ena loloma ni Kalou me dolele yani vua e dua na itokani se bera ni lewenilotu. Ena okata na nona itokani ki na dua na veiqaravi se itaviqaravi ena Lotu oti qai sureti koya kei na nona matavuvale me ratou vakavulici mai vei rau na daukaulotu. Vei ira era sa papitaiso oti, o koya na itokani era na gadreva.
Na bete ena sureti ira tale eso me ra duavata kei koya ena ilawalawa somidi ni Yalododonu sa vakila tiko kina o koya na loloma ni Kalou kei na vakacegu veivakalougatataki ni Veisorovaki.
Kevaka ena tomana tikoga na yalodina ena nona itavi ni matabete, ena raica ni sa yaco me tabana na ilawalawa, qai dua na iteki kei Saioni ena nona siti. Ena dua na tabanalevu kei na kena bisopi veikauwaitaki. E rawa ni dua na luvena se makubuna ena kauta e dua na italai ni Kalou ena dua na siga ki na dua na veidelana voleka ka kaya, “Oqo ena dua na vanua vakasakiti ni valetabu.”
Sa noqu masu se vanua cava ga eda tiko kina kei na itavi cava ga e noda ena matabete ni Kalou, meda na duavata ena inaki me da kauta mai na kosipeli ki vuravura taucoko ka da na vakauqeti ira na tamata eda dau lomana me ra vakasavasavataki mai na ivalavala ca ka mai marau vata kei keda ena matanitu ni Kalou. Ena yaca i Jisu Karisito, ka Nona na Lotu oqo, emeni.