Na iNuinui ena Rarama ni Kalou
Ni da vakasaqara meda vakalevutaka na noda lomana na Kalou ka saga meda lomani ira na noda neiba, ena yaco me solegi ka tarai keda cake na rarama ni kosipeli.
Katuba ki na Veivakararamataki
Au dau vakamareqeta e dua na droini ka tiko ena noqu valenivolavola e vakatokai na Katuba ki na Veivakararamataki. A droinitaka e dua na noqu itokani, e daudroini ni Denmark o Johan Benthin, ka isevu ni peresitedi ni teki e Copenhagen, mai Denmark.
E droinitaki toka kina e dua na rumu butobuto ka tadola toka na kena katuba ka cila toka mai kina na rarama. E taleitaki vei au ni rarama e cila toka mai ena katuba oqo e sega ni vakararamataka yani na rumu taucoko—na matani katuba walega.
Vei au, na butobuto kei na rarama ena droini oqo sa vakaibalebaletaki tiko ki na bula oqo. Sa tiki tu ni noda bula na tamata ena so na gauna meda vakila ni vaka eda vakavolivoliti tu ena butobuto. Ena rairai takali mai vei keda e dua na noda daulomani; e rairai gole vakatani e dua na luveda; eda na rairai ciqoma e dua na itukutuku vakavuniwai e lomaleqataki; eda bolei tiko beka ena tawa cakacaka ka solegi tu ena lomatarotaro se rere; se da vakila beka na galili se sega ni lomani.
Ia e dina ga eda vakila ni da lakosese voli ena loma ni keda ituvaki oqo, sa yalataka tu na Kalou na inuinui ena Nona rarama—sa yalataka tu o Koya me vakararamataka na sala e matada ka vakaraitaka vei keda na sala meda lako tani mai na butobuto.
Na Rumu e Vakasinaiti ena Butobuto
Au gadreva meu talanotaka vei kemuni e dua na marama a tubu cake ena dua na rumu e vakasinaiti tu ena butobuto—au na vakatokai koya me o Jane.
Vakatekivu mai na gauna se qai yabaki tolu kina o Jane, a dau mokulaki tu ga, vakasewasewani, ka vakacacani. A vakarerei ka vakalialiai. Ena veimataka yadua ni dau yadra e sega ni kila ke na bula tiko beka me yacova na mataka ka dua se sega. O ira na tamata a dodonu mera taqomaki koya sai ira sara ga era vakararawataki koya tiko se vakatara me tomani tikoga na veivakacacani oqo.
Ena nona saga me taqomaki koya, sa vulica o Jane me kakua ni vakila e dua na ka. Sa sega vua na inuinui ni na mai vueti, ka sa qai vakaukauwataka na yalona me valuta kina na ka rerevaki sa yaco tiko vua. Sa sega tale na rarama ena nona vuravura, sa qai mani karona e lomana na butobuto o ya. Mai na nunu ni yagona ka na rawa ni lako walega mai ena veika butobuto tawaloloma oqo, sa ciqoma kina o koya na vakasama ni na dua ga na gauna oqo sa na mate kina.
Ia, ni sa yabaki 18, a kunea o Jane na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. A curubasikata na yalona na reki kei na inuinui ni kosipeli vakalesuimai, ka sa vakadonuya o koya na veisureti me papitaiso. Ena imatai ni gauna, a curuma yani na nona bula na rarama, ka raica sara o koya e dua na salatu ramase sa tu e matana. A biuta tani yani na butobuto kei vuravura ka sa vinakata me laki vuli ki na dua na koronivuli e yawa sara mai vua ka vakacacani koya. Sa mai yaco oqo me vakila ni sa sereki mai na dua na ituvaki ni butobuto ka vakatani—ka sa bula galala me marautaka na vakacegu kamica kei na veivakabulai mana ni iVakabula.
Ia, ni oti e vica na yabaki, ni sa mai mate o watina, sa tekivu tale me vakaleqai o Jane ena veika rerevaki a yaco vua ena nona gauna ni itabagone. Na rarawa bibi kei na cudru sa vaka me via vakarusa na rarama totoka a mai kunea ena kosipeli. Sa vakila ni kevaka me vakatara na butobuto o ya me curumi koya, ena rawa ni rawai koya vakadua o koya a veivakacacani.
A laki vaqara ivakasala ka qaravi vakavuniwai ka sa tekivu me vakila vua, ni salatu vinaka duadua ga me vakabulai kina o ya me kila vakavinaka ka ciqoma ni sa dau tiko ga na butobuto—ia me kakua ni laki tiko e kea. Me vaka ni sa mai kila oqo, ni sa na dau tiko talega na rarama—ni o ya na vanua me na tiko kina o koya.
Me vaka ga ni sa sotava mai na butobuto, e rawarawa sara vei Jane me sausaumi lesu, cudru, se veivakamavoataki. Ia a sega ni cakava. A vorata rawa na veitemaki o ya me vakatetei na butobuto, cata me cudruvaka, mosi, se tawa-veivakabauti. Ia, a ququmi matua toka ena inuinui ni veivuke ga ni Kalou ena vakabulai kina o koya. A digitaka ga me vakacilava yani na rarama ka solia na nona bula me vukei ira na tamata. Na vakatulewa oqo a rawa kina vua me biuta tani kina vakadua na gauna makawa ka kakavaki yani ki na dua na siga ni mataka serau lagilagi.
A laki qasenivuli sara, ia nikua, ni oti e vuqa na yabaki, sa mai veivakauqeti na nona loloma ki na nodra bula e drau na gone, ena nona vukei ira mera kila ni sa tiko na kedra yaga, ni ra sa bibi sara. Sa mai dua o koya e gugumatua sara ena nodra taqomaki na malumalumu, na vakalolomataki, kei ira sa dau yalolailai. E tara cake, vaqaqacotaka, ka vakauqeti ira era tiko volivoliti koya.
Sa mai vulica o Jane ni na yaco na veivakabulai ena gauna eda lako tani kina mai na butobuto ka lako yani ki na inuinui ni dua na rarama e ramase sara. Mai na nona a bulataka na vakabauta, inuinui, kei na loloma, e sega walega ni veisautaka na nona bula vakai koya ia a vakalougatataka tawamudu na nodra bula e vuqa, vuqa sara na tamata.
Na Rarama sa Salavata Ga kei na Rarama
Ena tiko eso vei kemuni oqo ka vakila voli ni solegi kemuni tiko na butobuto. O ni sa vakaogai tiko beka ena lomaocaoca, rere, se vakatitiqa. Kivei kemuni oqo vakakina vei keda kece sara, au tokaruataka kina e dua na dina totoka ka veivakadeitaki: E tiko dina na rarama ni Kalou. Sa vakarautaki tu me noda! E solia na bula ki na veika kecega.1 E tiko na kena kaukauwa ka rawa ni vakamalumutaka na mosi ni mavoa bibi duadua. Ena rawa me vakabula na yaloda sa galili ka luluqa. Mai na bati ni nuiqawaqawa, sa rawa me teivaki kina na sorenikau ni dua na inuinui e rarama cake. Ena rawa me vakararamataka na buca qakilo ni rarawa. Ena rawa me cilava na salatu sa tu e matada ka liutaki keda yani ena loma ni bogi butobuto sara ki na dua na mataka vou sa yalataki tu.
Sai koya oqo “na Yalo i Jisu Karisito,” ka sa “vakavukui ira na tamata kecega e vuravura.”2
Ia se cava ga, na rarama vakayalo e dau sega ni yaco mai vei ira era dabe vakawelewele tu ga ena butobuto ka wawa toka me dua me mai tabaka na suwiji. E taura na cakacakataki ni vakabauta meda dolava na matada ki na Rarama i Karisito. Ena sega ni kilai rawa na rarama Vakayalo ena matada vakayago. O Jisu Karisito Vakaikoya a vakavulica, “Koi au na rarama sa cilava na butobuto, ia na butobuto sa sega ni kunea.”3 Ia na tamata sa vakayago sa sega ni vakabauta na veika ni Yalo ni Kalou: ni sa ka lialia vua: a sa sega ni kila rawa ko koya, ni ra sa kilai vakayalo ga.”4
Ia meda sa qai dolava vakacava na matada ki na inuinui ni rarama ni Kalou?
iMatai, tekivu mai na vanua o tiko kina oqori.
E totoka sara meda kila ni sega ni gadrevi meda uasivi sara meda qai vakila kina na veivakalougatataki kei na isolisoli nei Tamada Vakalomalagi. E sega tale ni gadrevi meda kosova rawa yani na laini meda qai ciqoma na veivakalougatataki ni Kalou. Na ka dina, ena tadola ko lomalagi ka na tekivu me teguvi keda na veivakalougatataki mai lomalagi ena gauna ga eda taura kina na imatai ni noda kalawa yani ki na rarama.
Na vanua uasivi duadua meda tekivu kina o ya na vanua sara ga o tiko kina ena gauna oqo. E sega ni dua na ka ke o nanuma ni ko sega soti ni kila-ka se luluqa sara na kemu ituvaki mai vei ira tale e so. Na gauna ga o tekivu vakasaqara kina na Tamamu Vakalomalagi, ena yaco sara na Nona rarama me tekivu vakayadrata, vakabulabulataka, ka tara cake na yalomu.5 Ena sega beka ni na takali tani vakadua na butobuto, ia me vaka ga ni dau takali yani na bogi ena kena kidavaki na siga vou, sa na yaco mai na kena rarama.
iKarua, vagolea na yalomu vua na Turaga.
Mo laveta cake na yalomu ena masu ka vakamacalataka vua na Tamamu Vakalomalagi na veika o vakasamataka tiko. Tukuna vua na nomu malumalumu. Sovaraka yani na lomamu ka vakatakila na nomu vakavinavinaka. Tukuna Vua na veivakatovolei o sa sotava tiko. Vakamasuti Koya ena yaca i Karisito mo vaqaqacotaki ka tokoni. Kerea me dolavi na daligamu, mo rawa ni rogoca na Domona. Kerea me dolavi na matamu, mo raica rawa kina na Nona rarama.
iKatolu, lako ena rarama.
Sa kila tu na Tamada Vakalomalagi ni ko na cakava na veika cala. Sa kila tu o Koya ni ko na lutu—ena vuqa sara beka na gauna. E dau rarawa kina o Koya, ia e lomani iko o Koya. E sega ni gadreva me voroka na yalomu. Me kena veibasai, e gadreva o Koya mo tucake mai ka yaco mo vakataka na tamata o sa tuvanaki kina.
Ena inaki oqo, sa tala mai kina o Koya na Luvena ki na vuravura oqo me mai vakararamataka na sala ka vakaraitaka vei keda na sala meda takosova bula kina na veivakataotaki sa kaburaki tu ena noda salatu. Sa solia vei keda o Koya na kosipeli, e vakavulici kina na sala ni tisaipeli. E vakavulica vei keda na veika e dodonu meda kila, cakava, ka yacova meda lako kina ena Nona rarama, vakamuria kina na mawe ni yavai Luvena Daulomani, na noda iVakabula.
Na Rarama sa Vakaseyavutaka na Butobuto
Io, eda na cakava na cala eso.
Io, eda na tarabe.
Ia ni da vakasaqara meda vakalevutaka na noda lomana na Kalou ka saga meda lomani ira na noda neiba, ena yaco me solegi ka tarai keda cake na rarama ni kosipeli. Ena seyavu dina yani na butobuto, baleta ni na sega ni rawa ni tiko ena rarama. Ni da toso voleka yani vua na Kalou, ena toro voleka mai vei keda o Koya.6 Ena veisiga yadudua, ena tubu na inuinui ni rarama ni Kalou ki na lomada, me “tubu cake tikoga na nona rarama me yacova na siga lagilagi ko ya.”7
Kivei ira kece era nanuma ni ra lako tiko ena butobuto, au sureti kemuni mo ni vakararavi ki na yalayala vakadeitaki oqo e tukuna na iVakabula ni kawa tamata: “Oi au na rarama kei vuravura: ko koya sa muri au ena sega ni lako ena butobuto, ena tu ga vei koya na rarama ni bula.”8
E Dua na Rarama mai Aferika
Ena vica na yabaki sa oti, au a sotava kei watiqu, o Harriet, e dua na gauna daunanumi vakalevu ni keirau a raica kina na kena sa mai vakavatukanataki na yalayala oqo. Keirau a gole ki na Ra kei Aferika, e dua na tiki vuravura totoka ka sa tubucake sara tiko kina na Lotu ka ra sa marau tiko kina na Yalododonu Edaidai. Ia, e sotava tale tikoga na Ra kei Aferika e vuqa na bolebole. Me vaka, na noqu rarawataka na dravudravua vakaloloma au a raica. Ena siti eso e levu sara kina na tawa-cakacaka, ka ra bunoca na matavuvale mera vakarautaka na kedra e veisiga kei na nodra taqomaki. E kavoro na yaloqu niu mai kila ni vuqa vei ira na noda lewe ni Lotu talei era bula tiko ena mataqali vakaloloma vakaoqo. Ia au sa mai kila talega ni o ira na lewenilotu qaqa oqo era veivukei vakaiira me vakamamadataki kina na nodra icolacola bibi.
Keirau mani yaco yani ena dua vei ira na noda valenilotu e volekata toka e dua na siti levu. Ia me vaka ni namaki me keirau raici ira mera lomaocaoca ka solegi tu ena butobuto, keirau a raica e dua na mataqali tamata era yaloreki ka serauni tu ena rarama! Na marau era vakila ena kosipeli e veirawai ka laveta cake na yaloi keirau. Keirau doka vakalevu na loloma era a vakaraitaka vei keirau. E ka vakaidina ka veisureti na nodra matadredredre.
Au nanuma na noqu a vakasamataka ni rawa beka me tiko e dua na mataqali tamata era mamarau cake vakataki ira oqo e vuravura. E dina ga ni ra sa vakavolivoliti tu na Yalododonu lomani oqo ena veika dredre kei na veivakatovolei, ia era sa vakasinaiti ga ena rarama!
A tekivu na soqoni, kau sa vosa sara. Ia e vakalailai ga sa boko na livaliva ena valenilotu, ka keimami sa mai tu buto tu yani.
E dede vakalailai na noqu a sega tu ni raici ira vakavinaka na lewe ni ivavakoso, ia au rawa ni raica ka vakila na nodra matadredredre talei ka totoka na neimami Yalododonu. Isa, sa dua na ka na noqu taleitaka meu tiko vata kei ira na tamata totoka oqo!
Ia ni se buto tikoga na loma ni valenilotu, au sa mai dabe tikiva toka na watiqu ka waraka me waqa tale na livaliva. Ni keirau wawa toka, a yaco e dua na ka veivakurabuitaki.
E vica na domo era sa lagata mai e dua na sere me baleta na Veivakalesuimai. Ka ra sa veitomani sara mai eso tale. Ka vuqa tale. Vakalailai ga, sa vakasinaita na valenilotu oqo e dua na domo ni lagasere kamica ka veiuabaleti.
O ira na lewe ni Lotu oqo era sega ni gadreva na ivola-ni-sere; era sa kila vakavinaka tu na qaqani sere yadudua era lagata tiko. Ka ra lagata veitarataravi na sere oqori ena kaukauwa kei na yalo e tara saraga na yaloqu.
Vakalailai ga, sa waqa tale mai na livaliva ka serauna yani na rumu taucoko na rarama. Keirau a veiraici kei Harriet, sa tuturu ga na wainimata e balui keirau.
Ena loma ni butobuto levu o ya, era a vakasinaita na Yalododonu totoka ka taleitaki oqo na vale ni Lotu kei na yaloi keimami ena rarama.
Sa dua dina na gauna veivakauqeti bibi vei keirau—na kena au na sega ni guilecava vata kei Harriet.
Lako mai ki na Rarama
Io, ena veigauna eso ena dau tarai na noda bula ena ka eso, se solegi sara, ena butobuto. Eso na gauna na bogi ena vakavolivoliti keda tu ka vaka me dau veitabaki sobu, veivakayalolailaitaki, ka veivakarerei.
E mosi na yaloqu ena vuku ni veika rarawa ka tara tiko e so vei kemuni, ena vuku ni galili mosimosi kei na rere veivakaogai ko ni sotava tiko.
Ia, au vakadinadinataka ni noda inuinui bula sa tu ga vei Karisito Jisu! Sai Koya ga na katuba kaukauwa e dina, ka savasava, ki na veivakararamataki vakalou.
Au vakadinadinataka ena vuku ga i Karisito, sa sega ni qaqa rawa kina na butobuto. Na butobuto ena sega ni valuta rawa na rarama i Karisito.
Au sa vakadinadinataka ni sega ni rawa ki na butobuto me tu rawa ena mata ni rarama kaukauwa ni Luvena na Kalou bula!
Au sa sureti kemuni yadua mo ni dolava na yalomuni Vua. Vakasaqarai Koya ena vuli-ivolanikalou kei na masu. Lako mai ki na Nona Lotu, io Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Vuli Vua kei na Nona kosipeli, mai vakaitavi vagumatua, ni veivukei vakai kemuni, ka rekitaka na qarava na Kalou.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, ni sa na oti mada na bogi buto loa, ena liutaki iko na iVakabula kei vuravura ki na dua na mataka vakaivakarau, kamica, ka ramase ka cadra mai e lomamu.
Ni ko lako yani ki na inuinui ni rarama ni Kalou, ko ni na raica rawa na yalololoma, loloma, kei na yalovinaka ni Tamada Vakalomalagi dauloloma, “sa sega sara [vua] na butobuto.”9 Au sa vakadinadinataka oqo ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.