“Au na Sega ni Weletaki Iko, se Biuti Iko”
Na Tamada Vakalomalagi … sa kila talega ni da na vuli ka tubu cake ka qaqaco sara ni da sotava ka qaqa mai na veivakatovolei eda na lako curuma.
Ena noqu ivolaniveisiga, au na vola kina ena bogi edai, “Oqo e sa dua na soqoni veivakauqeti duadua mai na koniferedi raraba tale eso au a tiko kina. Na ituvaki ni ka kece e sa cecere ka vakayalo dina saraga.”
Kemuni na taciqu kei na ganequ, ena noda a mai sota ena ono na vula sa oti ena noda koniferedi raraba, a davo toka mai valenibula, o Frances na watiqu talei, ena nona a lutu sara vaka-ca ena vica na siga yani e liu. Ena Me, ena nona a mai vakayaloqaqataki koya me vorata rawa na nona mavoa, a takali yani ki na veigauna tawamudu. E rui bibi sara na nona sa takali. Keirau a vakamau ena Valetabu e Salt Lake City ena ika 7 ni Okotova , 1948. Ni mataka e dodonu me sa ika 65 ni ivakananumi ni neirau vakamau. Sa noqu bula o koya, e noqu itokani nuitaki, ka noqu itau voleka sara. Niu kaya niu vakananumi koya vakalevu e sega madaga ni se tekivu tukuni rawa kina na titobu ni ka au vakila.
Na koniferedi oqo sa mai vakatakilakilataka tiko na ika 50 ni yabaki mai na gauna au a kacivi kina ki na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua mai vei Peresitedi David O. McKay. Ena loma ni yabaki kece oqo au a sega ni vakila e dua na ka ia na taucoko saraga ni veitokoni ni noqu itokani kamica. E sega ni wili rawa na nona solibula meu qarava rawa kina na noqu veikacivi. Se bera vakadua niu rogoca me kudruvaka e dua na ka me vaka ni dau gadrevi meu tu tani mai vua kei iratou na gone me vica na siga ena so na gauna me vica na macawa. Sa yalo vakaagilosi dina o koya.
Au gadreva meu vakaraitaka na noqu vakavinavinaka, vakakina na neitou matavuvale, ena vuku ni loloma levu cecere a vakayacori vei keitou vakatekivu mai na gauna a takali yani kina o Frances. E drau na kadi kei na ivola e vakau mai na veiyasai vuravura era vakamacalataka na nodra taleitaki koya kei na vakaraitaki ni lolosi ki na neitou matavuvale. Keitou a ciqoma e vuqa na senikau totoka vakarautaki. Keitou sa vakavinavinaka ki na cau vakaitamera e vakanamata ki na yacana ena iLavo Raraba ni Kaulotu ena Lotu. Ena vukuda sa mai biuti keda tu o koya, au sa mai vakavinavinakataka vakalevu sara na nomuni lomasoli kei na vakavinavinaka ena yalodina.
Na veivakacegui bibi taumada a yaco vei au ena gauna vakaciriloloma oqo ni veitawasei sai koya na noqu ivakadinadina baleta na kosipeli i Jisu Karisito kei na noqu kila ni sa bula tikoga o noqu Frances daulomani. Au kila ni lekaleka wale sara na neirau veitawasei. Keirau a vauci ena vale ni Kalou mai vua e dua ka tu vua na lewa me vauca e vuravura ka vakakina mai lomalagi talega. Au kila ni keirau na laki duavata tale ena dua na siga ka na sega tale vakadua me keirau veitawasei. Oqo na kila sa mai tokoni au cake tiko.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa rawa ni da kaya ni sega ni dua na tamata e bula tiko me na galala mai na rarawa kei na lolosi, ka sega talega ni bau dua na gauna ena itukutuku ni bula ni tamata me sega ni dua e sotava na kena ivotavota taucoko ni dredre kei na tagi.
Ena gauna sa dau tavuki tani kina na ilakolako ni bula oqo, eda sa dau temaki meda taroga “Na cava na vuna e yaco kina vei au?” Eso na gauna e vaka me sa sega na rarama ena mua ka dua ni tanala, sa sega na rarama ni matanisiga me seavu kina na buto ni bogi. Eda sa vakila na veisolegi ni tatadra sega ni yaco kei na nuiqawaqawa ni inuinui tawamacala. Eda na cavuta vata na vakamamasu vakaivolatabu, “Sa sega beka na ibotani mai Kiliati?”1 Eda vakila ni da sa biu, kavoro na yalo, ka tu taudua. Eda sa qai dau raicalesu na noda veigauna rarawa ena noda vakacacani keda vakai keda. Eda sa nuiqawaqawataka na iwali ni noda leqa oqo, ka da guilecava meda vakayacora na yavunibula dodonu vakalomalagi o ya na vosota.
Na dredre e dau yaco kivei keda e tuvanaki keda ki na veivakatovolei dina meda rawata na vosota. Sa qai vinakati me da sauma oi keda yadua e dua na taro bibi sara: Meu sa soro, se meu na vakacavara sara? Eso era na soro ni ra sa sega ni rawata mera valuta yani na nodra bolei tiko. Na noda vakacavara ena oka kina na vosota ki na ivakataotioti saraga ni bula oqo.
Ni da vakasamataka vakatitobu na veika era rawa ni uabaleti keda taucoko, eda sa rawa ni kaya vata kei Jope ena gauna makawa, “A sa sucu ga na tamata me rarawa.”2 O Jope e dua na tamata sa “yalododonu ka daucaka dodonu” ka sa “rerevaka na Kalou, ka sega ni torova na ca.”3 Sa savasava na nona ivalavala, ka levu sara na nona iyau, ka sa na sotava o Jope e dua na veivakatovolei ka na rawa ni vakarusa na tamata cava ga. A kau laivi na nona iyau, vakalialiai mai vei ira na nona itokani, lolosi ena nona rarawa, ka vakararawataki ni sa takali o iratou na nona matavuvale, sa tukuni vua me “vosavakacacataka na Kalou, ka mo mate.”4 A vorata rawa na veitemaki oqo okoya ka kaya mai na vu ni yalona e loma qaqa:
“Oqo talega raica, sa tiko mai lomalagi na noqu ivakadinadina.”5
“Niu sa kila sa bula tiko na noqu iVakabula.”6
A maroroya ga o Jope na nona vakabauta. Eda na cakava beka vakakina ni da sotava na bolebole vakaoqori ke sa noda?
Ena gauna eda dau vakila kina ni da sa vakayalolailaitaki ena veika dredre ni bula oqo, meda nanuma tiko ni so talega era sa lakova na sala oqo, era a vosota, ka valuta rawa talega.
Na itukutuku ni Lotu ena ka oqo, na itabagauna ni taucoko ni gauna, sa vakasinaiti tu ena veika era sotava o ira era vakaleqai ia era tudei tikoga ka yaloqaqa tiko. Na vuna? Era sa vakatikora na kosipeli i Jisu Karisito me sa usutu ni nodra bula. Oqo na ka ena muataki keda meda bula curuma yani na veika eda na sotava. Eda na sotava tikoga na veibolebole dredre, ia sa na rawa ni da vorata, coqa mamaca yani, ka yaco meda qaqa mai kina.
Mai na imocemoce ni mosi, mai na ilokoloko suasua ena wai ni mata, eda sa laveti cake yani ki lomalagi ena veivakadeitaki vakalou kei na yalayala oqo: “Au na sega ni weletaki iko, se biuti iko.”7 Sa iyau levu duadua na veivakacegui vakaoqo.
Niu dau gole yani vakayawa ki na veiyasai vuravura meu vakayacora na noqu itavi ni veikacivi, au sa kila kina e vuqa na ka—e sega ni lailai duadua kina na dauyaco ni rarawa kei na lolosi e vuravura taucoko. Au sega ni rawa ni wilika na levu ni mosi ni yalo kei na rarawa au raica e mataqu niu sikovi ira yani era sotava tiko na rarawa, tauvimate, veisere ena vakawati, dredre ni bula vakatani tiko e dua na gonetagane se goneyalewa, se sotava na revurevu ni ivalavala ca. E levu sara tu na kedra veimataqali e rawa ni cavuti, ni sa sinai sara tu na veika ni leqa e rawa ni ravuti keda. E dredre meda raica e dua vakatabakidua, ia niu dau vakasamataka na veibolebole, au nanumi Baraca Brems kina, e dua vei ira na noqu qasenivuli ni Matawilivola ni Sigatabu. E yalodina o koya ena Lotu, e dua dina na tamata yalovinaka. E walu na luvedrau kei Sadie na watina, ka vuqa vei ira era yabaki vata kei ira eso na gone ena noda matavuvale.
Ni keirau sa vakamau oti kei Frances ka toki tani mai na tabanalevu, keirau dau sotavi Baraca kei Sisita Brems kei ira na nodrau matavuvale ena soqo ni vakamau kei na mate, ka vakakina ena soqo vakayabaki ni tabanalevu.
Ena 1968, a mai takali kina na wati Baraca Brems, o Sadie. Rau mai mate talega e rua vei ira na walu na luvena ena vica na yabaki e tarava.
Ena dua na siga volekata ni 13 na yabaki sa oti, a qiriti au mai na makubui Baraca Brems ulumatua yalewa. A tukuna mai ni sa mai yabaki 105 tiko o tukana. A kaya mai, “Sa vakaitikotiko o koya ena dua na vale ni veiqaravi lailai ia e dau sotavi ira tiko na nona matavuvale taucoko ena vei-Sigatabu yadua, ka dau soli lesoni ni kosipeli tiko kina.” A tomana tale, “Ena Sigatabu sa oti, a kaya o Tukaqu vei keitou, ‘Kemudou na noqu daulomani, au sa na mate tiko ena macawa oqo. Kerekere mo dou qiriti Tommy Monson. Ena kila o koya na cava me cakava.’”
Au a laki sikovi Baraca Brems sara ena yakavi e tarava. Sa dede na noqu sega tu ni raici koya. Au a sega ni vosa rawa vua, ni sa vara tu na daligana. Kau sa sega ni vola rawa e dua na ka me wilika, baleta ni sa mataboko tu. A tukuni vei au ni ratou dau vosa na matavuvale vua ena nodratou taura na qaqalo ni ligana imatau ka vola ena qeteqete ni ligana imawi na yacai koya sa mai veisiko. Kei na itukutuku cava ga ena vakayacori tiko vakaoqo. Au a vakatotomuria sara ena noqu taura na qaqalo ni ligana ka vola na T-O-M-M-Y M-O-N-S-O-N, na yaca e dau kilai au kina o koya. A marau na yaloi Baraca Brems, ka taura na ligaqu ka vakataqara e uluna. Au kila sara ni gadreva me vakalougatataki vaka-matabete. Na draiva a kauti au ki na vale ni veiqaravi a duavata kei au ena neirau tabaka na ului Baraca Brems ka solia vua na veivakalougatataki e gadrevi. Ni oti o ya, e tuturu mai na wainimatana sa boko tu o ya. A qumia na ligai keirau ena vakavinavinaka. E dina ga ni a sega ni rogoca na vosa ni veivakalougatataki keirau a solia vua, a kaukauwa sara na veivakauqeti ni Yalotabu, kau vakabauta ni sa vakauqeti o koya me kila ni keirau sa solia vua na veivakalougatataki a gadreva. Sa sega tu ni rai rawa na turaga talei oqo. Sa sega tu ni rogo rawa. Sa mai toka ga vakadua ena siga kei na bogi ena dua na rumu lailai ena dua na vale ni veiqaravi. Ia ena mata mamarau kei na ka a cavuta a tara na yaloqu. “Vinaka vakalevu,” a kaya mai. “Sa rui caka vinaka vakaoti vei au na Tamaqu Vakalomalagi.”
Ena loma ni dua na macawa, me vaka ga a kaya taumada o Baraca Brems, a mai takali kina o koya. E sega vakadua ni vakaleqai ena veika e sega tu vua; ia, sa dau vakavinavinaka titobu sara ena vuqa na veivakalougatataki e yaco vua.
Na Tamada Vakalomalagi, sa dau solia vei keda e vuqa na veika meda marau kina, sa kila talega ni da na vuli ka tubu cake ka qaqaco sara ni da sotava ka qaqa mai na veivakatovolei eda na lako curuma. Eda kila ni tiko eso na gauna eda na sotava na rarawa ni kavoro ni yalo, ka da na lolosi, kei na gauna ena vakatovolei kina na noda iyacoyaco. Ia, na veika dredre oqo ena vakatara meda veisau meda vinaka cake, meda tara cake tale na noda bula ena sala sa vakavulici keda kina na Tamada Vakalomalagi, ka yaco meda duatani sara mai na keda ituvaki e liu—ka vinaka cake sara mai na kena taumada, kila vakavinaka cake na veika, vosota vakalevu na ka sa oti, ena ivakadinadina e kaukauwa sara mai na kena e liu.
Oqo me sa noda inaki—meda gugumatua voli ka dauvosota, io, meda sa savasava sara vakayalo ena noda lako curuma yani na rarama ni matanisiga kei na bula rarawa. Kevaka me a sega beka ni vorati na veika veibolei ka wali na leqa eso, eda na rairai toka beka ga vakadua, ka na lailai se sega sara ga ni da na tubu cake ki na noda inakinaki ni bula tawamudu. O daunivucu e nanuma vakakina talega ena malanivosa oqo:
Na kau vinaka e sega ni tubu rawarawa,
Na cava kaukauwa, na vunikau qaqaco.
Na cere ni lomalagi, na kena balavu,
Na levu ni cagi, na levu ni kena kaukauwa.
Ena siga kei na batabata, ena uca kei na uca cevata,
Ena kau kei na tamata, era tubu na kau vinaka.8
E kila duadua ga na iVakavuvuli na titobu ni noda vakatovolei, noda lolosi, kei na noda rarawa. Sai Koya duadua ga sa solia vei keda na vakacegu tawamudu ena veigauna dredre. O Koya duadua ga sa tara na yaloda e vakararawataki ena Nona vosa veivakacegui:
“Dou lako mai vei au, koi kemudou vakaaduaga sa oca, ka colata na icolacola bibi, ia kau na vakacegui kemudou.
“Vakataqara vei kemudou na noqu ivua, ka vuli vei au; niu sa yalomalua ka yalomalumalumu: dou na kunea kina na vakacegu ni yalomudou.
“Ni sa rawarawa na noqu ivua, ka mamada na noqu icolacola.”9
Ke se gauna vinaka duadua se gauna ca sara, sa tiko vata kei keda o Koya. Sa vakadeitaka o Koya ni na sega ni veisau na ka sa yalataka.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, meda sa qai dinata voli na Tamada Vakalomalagi ena ivakarau ka na sega ni yavalati ena veisau ni gauna se dredre eda na lako curuma. E sega ni gadrevi meda sotava tiko na veika dredre meda qai nanumi Koya kina, ka sega ni dodonu meda vakayalomalumalumutaki ni bera ni da qai vakabauta ka nuitaki Koya.
Meda sa qai saga tikoga meda voleka yani vua na Tamada Vakalomalagi. Ni gadrevi meda cakava oqo, e dodonu meda masu Vua ka vakarorogo Vua ena veisiga kece. Eda sa gadrevi Koya sara ena veiauwa, ena auwa ni rarama ni matanisiga se uca. Me sa qai noda vosa ni veivakayadrati na Nona yalayala: “Au na sega ni weletaki iko, se biuti iko.”10
Ena qaqa kece ni yaloqu, au vakadinadinataka ni bula tiko na Kalou ka lomani keda o Koya, ni sa bula tiko na Luvena Lomani sa Duabau ka a mate ena vukuda, ni kosipeli i Jisu Karisito sa ikoya na rarama kaukauwa sa curuma na butobuto ni noda bula. Me sa yaco vakakina, sa noqu masu oqo ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.