“Me Tara Na Vale Oqo Ki Na Yacaqu”
(Vunau kei na Veiyalayalati 124:40)
Ia, na veiyalayalati era ciqomi kei na cakacaka vakalotu era vakayacori ena valetabu esa veiganiti ki na vakasavasavataki ni lomada kei na vakacerecerei vakaoti ni luvena tagane kei na yalewa na Kalou.
Ena loma ni veikau tabu ni 200 na yabaki sa oti, a raica ka veivosaki na gone o Josefa Simici kei na Kalou, na Tamada Tawamudu, kei na Luvena, o Jisu Karisito. A vulica mai vei Rau o Josefa na ibalebale dina ni bula va-Kalou kei na ivakatakila tomani voli ena kena tavoca na raivotu vakasakiti oqo na “oti kecega na gauna sa lokuci.”1
Ni oti vakalailai e tolu na yabaki, ena saumi ni masu cikevi ena bogi ni ka 21 ni Sepiteba, 1823, a vakasinaiti ena rarama na rumu ni moce i Josefa me yacova “ni sa uasivia na rarama ena sigalevu tutu.”2 A basika e dua na tamata ki na nona idavodavo, kaciva na cauravou gone ena yacana ka cauraka ni “sa italai mai na iserau ni Kalou … ka yacana ko Moronai.”3 A vakasalataki Josefa baleta na kena vakarau tadu mai na iVola i Momani.
Sa qai tukuna mai o Moronai eso na tikina mai na ivola ni Malakai ena Veiyalayalati Makawa, ka duidui toka vakalailai ena kena tukuni tiko ena ivakadewa ena King James Version:
Raica, au na vakatakila vei iko na Matabete, ena ligai Ilaija na parofita, ni se bera ni qai yaco mai na siga levu ka rerevaki ni Turaga.
“Ena vakatakila e yalodra na gone na yalayala a caka vei ira na qase, io ena vagolea ko koya na lomadra na gone vei ira na qase. Kevaka e sega ni vakakina, sa na vakarusai sara na vuravura taucoko ena nona lako mai.”4
Vakabibi sara, na ivakasala i Moronai kivei Josefa Simici ena ilesilesi i Ilaija a tauyavutaka na cakacaka ni valetabu kei na tuva kawa ena gauna oqo ka sa dua na usutu ni kena vakalesui mai ni “ka kecega, ka vosa kina na Kalou ena gusudra kece na nona parofita yalosavasava ena gauna makawa.”5
Au sa masuta na veitokoni ni Yalo Tabu ni da vulica vata na veiyalayalati, cakacaka vakalotu, kei na veivakalougatataki eso e sa vakarautaki tu vei keda ena valetabu ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
Na Lesumai i Ilaija
Au tekivu ena tarogi ni dua na taro mareqeti: Cava na vuna e bibi kina na lesumai i Ilaija?
“Eda vulica mai na ivakatakila ni gauna oqo ni a tiko vei Ilaija na kaukauwa ni veivauci ni Matabete i Melikiseteki”6 “ka iotioti ni parofita me taura tu ni bera na gauna i Jisu Karisito.”7
E vakamacalataka na Parofita o Josefa Simici, “Na yalo, kaukauwa, kei na veikacivi i Ilaija oya, ni sa tiko vei iko na kaukauwa mo taura na idola ni … Matabete i Melikiseteki ena kena taucoko … ; ka mo … rawata … na cakacaka vakalotu taucoko e umani tu ena matanitu ni Kalou, vakakina na kena vagolei na lomadra na qase kivei ira na gone, kei na lomadra na gone kivei ira na qase, o ira talega ka tiko mai lomalagi.”8
Na dodonu ni lewa tabu ni veivauci oqo esa veiganiti ni “ka kecega ko na vauca e vuravura ena vauci mai lomalagi: ia na ka kecega ko na sereka e vuravura ena sereki mai lomalagi.”9
A tukuna talega o Josefa, “Ena mai vueti ira vakacava na itabatamata oqo na Kalou? Ena talai Ilaija mai na parofita. … Ena vakatakila o Ilaija na veiyalayalati me vauci na lomadra na qase kivei ira na gone, kei na gone kivei ira na qase.”10
A rairai o Ilaija kei Mosese ena ulunivanua ni veivakamataliataki ka solia na dodonu ni lewa oqo vei Pita, Jemesa, kei Joni.11 A rairai talega o Ilaija, Mosese, kei Ilaisa enai ka 3 ni Epereli, 1836, ena Valetabu e Katiladi ka solia na idola ni matabete vataga kivei Josefa Simici kei Oliva Kaudari.12
Sa gadrevi dina na vakalesuimai ni lewa ni veivauci mai vei Ilaija ena 1836 me vakarautaki kina ko vuravura ki na iKarua ni Lako Mai ni iVakabula ka sa vakavuna kina na kena torocake sara vakalevu na kena taleitaki e vuravura raraba na cakacaka ni vola kawa.
Veisautaki, Vagolei, kei na Vakasavasavataki ni Lomada
Na vosa lomada esa vakayagataki sivia e 1,000 na gauna ena veicakacaka vakarautaki. Na vosa rawarawa ka mareqeti oqo e dau vakatakila na vu ni lomana vakayadua. Na yaloda—na isoqoni taucoko ni noda gagadre, dodomo, sasaga, nakinaki, kei na ivalavala—sa vakatakilai keda vakataki keda ka navuca na ka eda na vakataka. Kei na saluwaki ni cakacaka ni Turaga e sa veisautaka, vagolea, ka vakasavasavataka tiko na lomada ena veiyalayalati ni kosipeli kei na cakacaka vakalotu eso ni matabete.
Eda sega ni tara se curuma na valetabu meda sotava vakatabakidua kina e dua na gauna veivakananumi vakayadua se vakamatavuvale. Ia, na veiyalayalati era ciqomi kei na cakacaka vakalotu era vakayacori ena valetabu esa veiganiti ki na vakasavasavataki ni lomada kei na vakacerecerei vakaoti ni luvena tagane kei na yalewa na Kalou.
Na teivaki ki na lomadra na gone na veiyalayalati eso a caka vei ira na qase—vakai Eparaama, Aisake, kei Jekope—ena vagolei ni lomadra na gone vei ira na nodra qase, na qaravi ni vakadidike ni tuva kawa, kei na cakacaka vakalotu veisosomitaki ena valetabu era sa cakacaka e vakalougatataka na tamata yadua ena yasa ruarua ni ilati. Ni da gumatuataka tu na cakacaka tabu oqo, eda sa muria tiko na ivunau ni lomana ka qarava na Kalou kei ira na wekada.13 Ka sa vukei keda vakaidina na veiqaravi vakaoqo meda “Rogoci Koya!”14ka lako mai kivua na iVakabula.15
Na veiyalayalati tabu kei na cakacaka vakalotu ni matabete levu duadua esa ciqomi duadua ga ena valetabu—na Vale ni Turaga. Na veika kece e vulici ka vakayacori ena valetabu sa vakadreta na cecere i Jisu Karisito kei na Nona itavi ena ituvatuva levu ni bula marau ni Tamada Vakalomalagi.
Mai Loma ki Tuba
A vakamacalataka o Peresitedi Ezra Taft Benson e dua na iwalewale bibi e vakayagataka na Dauveivueti me vakavuna kina “na tawamate rawa kei na bula tawamudu ni tamata.”16 Kaya o koya, “Na Turaga e dau cakacaka mai loma ki tuba. Na vuravura e dau cakacaka mai tuba ki loma. Na vuravura ena kauta tani na tamata mai na vanua vakasisila. O Karisito e kauta tani na vakasisila mai vei ira na tamata, ka ra qai kauti ira tani mai na vanua vakasisila. Na vuravura ena moica na tamata ena veisautaki ni vanua era vakaitikotiko kina. O Karisito e veisautaka na tamata, ka yaco me veisautaka na vanua era vakaitikotiko kina. Na vuravura ena veisautaka na itovo ni tamata, ia o Karisito e rawa ni veisautaka na ituvaki ni tamata.”17
Era sa usutu na veiyalayalati kei na cakacaka vakalotu ni matabete ena ivalavala tomani ni sucutale vakayalo kei na veisau ni bula; era sa i sala me cakacaka yadua kina vei keda na Turaga mai loma ki tuba. Na veiyalayalati ka sa rokovi dei tu, dau nanumi tu ga, ka volai “ena Yalo ni Kalou bula … e na dela ni yalomudou sa malumu”18 sa vakarautaka na inaki kei na veivakadeitaki ni veivakalougatataki ena bula oqo kei na bula tawamudu. O ira na cakacaka tabu ka ciqomi ena bula kilikili ka dau nanumi ena dau dolava tikoga na sala ni veitaratara vakalomalagi ka rawa ni drodro mai kina na kaukauwa ni bula vakalou ki na noda bula.
Eda sega ni lako mai ki na valetabu meda vuni se drotaka na caka ca ni vuravura. Ia, eda lako mai ki na valetabu meda ra-wa na vuravura ena cakaca. Ni da sureta ki na noda bula na “kaukauwa ni bula vakalou”19 ena ciqomi ni cakacaka vakalotu ni matabete kei na muri ni veiyalayalati tabu eso, eda sa vakalougatataki ena kaukauwa tawa tukuni rawa20 me ulabaleta na veitemaki kei na bolebole eso ni bula oqo ka yaco meda caka vinaka.
Na iRogorogo ni Vale Oqo ena Robota Yani
Na matai ni valetabu ni tabagauna oqo a tara e Katiladi, Oaio ka vakatabui ena 27 ni Maji, 1836.
Ena vakatakila kivua na Parofita o Josefa Simici ni oti e dua na macawa na kena vakatabui, a cauraka na Turaga,
“Me reki na lomadra na tamata kecega; io ko ira sa tara na vale oqo ena nodra igu taucoko me noqu.
“Raica ena reki na yalodra e udolu vakaudolu na tamata ni ra sa rawata na veivakalougatataki kei na isolisoli e vuqa ena sovaraki yani, kei na edaumeni era sa vakaivotavota kina ena vale oqo.
“Ia na irogorogo ni vale oqo ena robota yani na veivanua tani; raica oqo sa itekivu ni veivakalougatataki ena sovaraki ki uludra na noqu tamata.”21
Yalovinaka nanuma toka na malanivosa, ena reki vakalevu na yalodra e udolu vakaudolu na tamata, kei na irogorogo ni vale oqo ena robota yani na veivanua tani. Oqo na veivakasala momona ena Epereli ni 1836, ni a vica wale toka ga na lewe ni Lotu kei na dua na valetabu.
Nikua ena 2020, sa 168 na valetabu e vakayagataki tiko. E vasagavulu-ka-ciwa na ikuri ni valetabu era sa tara se sa kacivaki oti. Era sa tara na vale ni Turaga ena “veiyanuyanu ni wasawasa”22 vakakina ena veimatanitu kei na vanua era a navuca taumada e vuqa ni sega ni rawa ni tara kina na valetabu.
Na soqoni ni edaumeni esa vakarautaki tu oqo ena 88 na vosa ka na rawa ni tiko e vuqa tale na ikuri ni vosa ni ra sa tara na valetabu me vakalougatataka e levu tale na luve ni Kalou Ena 15 na yabaki ka tarava, ena rairai vakaruataki na iwiliwili ni vosa ka na rawa ni tiko ena cakacaka vakalotu ni valetabu.
Eda na vakasobu-qele ena yabaki oqo ka tekivu tara e 18 na valetabu. Ni veidutaitaki, e a taura e 150 na yabaki me tara kina nai matai ni 18 na valetabu, mai na tauyavutaki ni Lotu ena 1830 ki na vakatabui ni Valetabu e Tokyo Japan mai vei Peresitedi Spencer W. Kimball ena 1980.
Navuca na vakusakusataki ni cakacaka ni valetabu esa yaco tiko ena gauna ni bula i Peresitedi Russell M. Nelson. Ni a sucu o Peresitedi Nelson enai ka 9 ni Sepiteba, 1924, a vakayagataka tikoga na Lotu e ono na valetabu.
Ni sa tabaki o koya me dua na iApositolo enai ka 7 ni Epereli, 1984, 60 na yabaki e muri, a vakayagataki tiko e 26 na valetabu, vakuri ena 20 na valetabu ena 60 na yabaki.
Ni sa tokoni o Peresitedi Nelson me Peresitedi ni Lotu, e 159 na valetabu sa vakayagataki tiko, vakuri ena 133 na valetabu ena 34 na yabaki a veiqaravi tu kina o koya vaka lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua.
Tekivu mai na gauna sa Peresitedi kina ni Lotu enai ka 14 ni Janueri 2018, sa kacivaka oti o Peresitedi Nelson e 35 na valetabu vou.
E sa vakatabui e ciwasagavulu ka ono na pasede na valetabu sa tiko rawa ena gauna ni bula i Peresitedi Nelson; 84 ka va na pasede e sa vakatabui mai na gauna a tabaki kina me iApositolo.
Dau Vakanamata Tu Ga ena Veika E Bibi Vakalevu
Me vaka na lewe ni Lotu vakalesui mai ni Turaga, eda sa kurabui vakaoti ena totolo saraga ni toso ni Nona cakacaka ena gauna oqo. Ka levu tale na valetabu ena basika mai.
A parofisaitaka o Brigham Young, “Me vakataucokotaki na cakacaka oqo sa dodonu me kua ni dua ga na valetabu ia me udolu vakacaca, ka tini vakacaca na udolu na turaga kei na marama ena gole ki na veivaletabu oya ka veiqaravi vei ira na tamata ka ra a bula tu e muri sara ena vakatakila ni Turaga.”23
Me vaka sa kilai tu, na kacivaki ni valetabu vou yadua esa dua na ivurevure ni marau levu ka dua na vuna meda vakavinavinakataka kina na Turaga. Ia, sa dodonu me toka na noda rai e liu taumada ena veiyalayalati kei na cakacaka vakalotu e rawa ni veisautaka na lomada ka vakatitobutaka na noda dinata na iVakabula ka sega ni mai na vanua se na totoka ni vale.
Na itavi taumada e vakacolati vei keda vaka lewe ni Lotu vakalesui mai ni Turaga oya (1) meda “Rogoci Koya!”24 ka yaco me veisautaki na lomada ena veiyalayalati kei na cakacaka vakalotu eso, kei na (2) meda vakataucokotaka ena bula marau na ilesilesi vakalou ni kena soli na veivakalougatataki ni valetabu ki na matavuvale taucoko e vuravura ena yasa ruarua ni ilati. Ena veidusimaki kei na veivuke na Turaga, eda na vakataucokotaka vakaidina na veitavi tabu oqo.
Na Tarai Cake i Saioni
E cauraka na Parofita ko Josefa Simici
“Na taraicake kei Saioni e dua na inaki era malele kina na tamata ni Kalou ena veitaba gauna kece sara; e dua na iulutaga era sa marautaka vakalevu sara na parofita, bete kei na Tui; era sa nanamaki ena reki ki na siga eda sa bula tiko kina oqo; ka ra sere ena reki kei na nanamaki e lomalagi me vaka sa volai ka parofisaitaki me baleta noda gauna; ia era mate ka sega ni raica; e sa noda meda na raica, vakaitavi kina ka veivuke ena kena tosoi tiko ga ena lagilagi ni gauna Edaidai.”25
“Na Matabete vakalomalagi ena duavata kei vuravura, me vakavotukanataki na inaki cecere oqo; e dua na cakacaka era sa vakanamata tu kina na Kalou kei na agilosi ena marau ena veitabagauna sa oti; ka caudre kina na veipeteriaki kei na parofita; na cakacaka e na vakarusa na kaukauwa butobuto, ka vakavinakataka na vuravura, na lagilagi ni Kalou, kei na vakabulai ni matavuvale vakatamata.”26
Au vakadinadinataka ni a rairai vei Josefa Simici na Tamada kei na Luvena, ka vakalesuya mai o Ilaija na dodonu ni lewa ni veivauci. Na veiyalayalati kei na cakacaka tabu vakalotu ni valetabu sa rawa ni vakaukauwataki keda ka vakasavasavataka na lomada ni da “Rogoci Koya!”27 ka ciqoma na kaukauwa ni bula vakalou ena noda bula. Kau sa vakadinadinataka na cakacaka edaidai oqo ena vakarusa na kaukauwa ni butobuto ka vakavurea na vakabulai ni matavuvale ni tamata. Au vakadinadinataka na dina oqo ena yaca tabu ni Turaga o Jisu Karisito, emeni.