Na Lako mai ni iVola i Momani
Na itukutuku vakairogorogo kei na veiivakadinadina vakasakiti ni iVola i Momani e vakadinadinataka ni caka mana vakaidina na kena yaco mai.
Ena dua na nona soqoni vata kei ira na qase ni lotu, a kaya kina na parofita o Josefa Simici: “Kauta laivi na iVola i Momani kei na ivakatakila kece, sa qai evei beka na noda Lotu? E sega ni dua.”1 Kemuni na taciqu kei na ganequ, muria mai na iMatai ni Raivotu, na kaukauwa mana ni kena lako mai ni iVola i Momani e ikarua ni yavudei me yacovi ena kena tasereki na Vakalesui mai ni kosipeli i Jisu Karisito ena itabagauna oqo. Na iVola i Momani e vakadinadinataka na Nona loloma na Kalou ki vei ira na Luvena, ka vakakina na solibula ni veisorovaki vakalou, kei na Nona veiqaravi lagilagi vei ira na Nifaiti ni oti ga na Nona Tucaketale.2 E vakadinadinataka talega na vovo ni vale i Isireli ena mai duavata ena Nona cakacaka edaidai ka ra sega ni muduki tani me tawamudu.3
Ni da vulica na kena lako mai na ivola tabu oqo ni ivolanikalou ena gauna oqo, eda mai vakila na taucoko ni cakacaka e veivakakurabuitaki—mai na nona ciqoma na Parofita Josefa Simici na peleti koula mai vei dua na agilosi tabu ki na vakavakadewa ena “isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou,”4 kena maroroi, kei na tabaki ena liga ni Turaga.
Na lako mai ni Vola i Momani e se tekivu ni se bera sara ni ciqoma o Joefa Simici na peleti koula mai na ligai Moronai na agilosi. O ira na parofita mai na gauna makawa era parofisaitaka baleta na tadu mai ni ivola vakamareqeti oqo ena noda gauna.5 A vosa o Aisea baleta e dua na vola dregati, ni gauna e laurai kina o ira na tamata era na veisaqasaqa ena vosa ni Kalou. Na veika oqo e vakarautaka na ituvaki me vakayacora kina na Kalou na Nona “cakacaka talei ka veivakurabuitaki,” ka vakavuna me “yali na nodra vuku na nodra tamata vuku, ka na tabonaki na nodra yalomatua na yalomatua” ia na yalomalumalumu era na “kuria na nodra marautaki Jiova, kei ira na tamata dravudravua era na rekitaki Koya na Yalosavasava ni Isireli.”6 A vosa talega o Isikeli baleta na kena kauvata mai ni titoko ni Juta (na Vola Tabu) kei na titoko nei Ifireimi (na Vola i Momani) me duavata. Rau ruarua o Isikeli (ena Veiyalayalati Makawa) kei Liai (ena Vola i Momani) e vakaraitaka ni ra na “tubu vata” ena kena vakamaduataka na ivunau lasu, vakadeitaka na tiko sautu, ka kila na veiyalayalati.7
Ena yakavi ni 21 ni Sepiteba, 1823, ni oti e tolu veimama na yabaki ni sotava na Matai ni Raivotu, a sikovi Josefa na agilosi o Moronai, na iotioti ni parofita vei ira na Nifaiti e na Amerika makawa, ena vuku ni nona masu vakaidina. E taura na bogi kece nodrau veisikovi, ka tukuna o Moronai vei Josefa ni na Kalou e vakarautaka e dua na cakacaka veivakurabuitaki me qarava—na vakadewataki kei na tabaki ki na vuravura na nodra vosa uqeti na parofita makawa mai na vanua ko Amerika.8 Na siga tarava, a gole yani o Josefa ki na vanua oya, sega ni yawa mai na nona vale, sa buluta tu kina o Moronai ena cava ni nona bula, senijuri e liu. Ekea, sa raici Moronai tale o Josefa, ka vakasalataki koya me vakarautaki koya me ciqoma na peleti ena dua na gauna mai muri.
Loma ni va na yabaki tarava, ena 22 Sepiteba ni vei yabaki, a ciqoma kina o Josefa na ikuri ni vakaro mai vei Moronai me baleta na kilaka ni kena qaravi vakacava na matanitu ni Turaga edaidai. Nona vakavakarau o Josefa e okata nodra sikovi koya na agilosi ni Kalou, ka vakaraitaka na veika vakaturaga kei na lagilagi na yaco ena itabagauna oqo.9
Na nona vakamau vei Emma Hale e tiki ni vakavakarau oya. A taura o koya e dua na tavi bibi ena nona vukea na Parofita ena nona bula kei na veiqaravi. E dina, ena Sepiteba 1827, o Ema a sala vata kei Josefa ki na delana, ka mai waraki koya tiko ni sa mai solia o Moronai na ivolatukutuku ki na ligai Josefa. A ciqoma o Josefa na iyalayala ni na taqomaki na peleti kevaka e solia kece nona igu me maroroya ni yacova na gauna me na vakalesui tale ki na ligai Moronai.10
Oi kemuni na noqu itokani ena kosipeli, na levu ni veika vovou sa kune nikua mai na gauna makawa e yaco e na gauna ni vadidike ni kelikeli se kune tu vakacalaka ena gauna ni cakacaka ni tara vale. Ia, o Josefa Simici, a vagolei ki na peleti mai vei dua na agilosi. Na veika oqo e dua na cakacaka mana vakaikoya.
Na iwalewale ni vakavakadewa ni iVola i Momani e dua talega na cakacaka mana. E sega ni “vakadewataki” na ivolatukutuku tabu oqo ena kena ivakarau era dau cakava na kena dau mera vakadewataka na itukutuku makawa e na nodra vulica na veivose makawa. Me da raica na iwalewale me vaka na “ivakatakila” vata kei na veivuke ni yaya ni cakacaka vakarautaka na Turaga ka me sega ni vaka ni dua na “vakadewa” mai vei dua e tiko vua na kilaka ni veivosa. Vakaraitaka o Josefa SimicI ni ena kaukauwa ni Kalou, “Au a vakadewataka na iVola i Momani mai na matanivola vakaiyaloyalo, ka sa yali tu e vuravura na kena kilaka ka sa ka totoka niu a tu taudua, e dua na gone sega ni vuli vinaka, me vorata na vuku vakavuravura kei na lecaika ni tinikawalu ni senijiuri ena dua na ivakatakila vou.”11 Na Nona veivuke na Turaga e na vakavakadewa ni peleti e ivakadinadina ni kaukauwa mana ena gauna lekaleka ka taura o Josefa Simici me vakadewataka kina.12
Na nona vunivola o Josefa a vakadinata na kaukauwa ni Kalou e vakatakilai ena gauna era cakacaka tiko ena vakavakadewa ni Vola i Momani. A tukuna o Oliva Kaudari: “Oqo na veisiga me na kua ni guilecavi—me da dabe ka rogoca na domo e cavuta mai na veivakauqetimai lomalagi, e vakayadrata na vakavinavinaka cecere duadua ni yalo oqo! Veisiga ka tarava, au tomana, sega ni takosovi, meu vola mai na gusuna, ni vakadewataka … na Vola i Momani.”13
E vakaraitaki mai ena itukutuku makawa ni gauna ga sa tiko kina vei Josefa Simici na peleti ena 1827, era sa tekivu sasaga mera butakoca mai vei koya. E vola o koya ni “tekivu sagai sara vakaukauwa me kaliraki tani [na peleti] mai vei [Koya]” ka “era a taurivaki na ivadi kecega era vakasamataka rawa me baleta na inaki oqori.”14 Erau qai vakasaurarataki o Ema kei Josefa me rau toki tani mai Manchester, New York, ki Harmony, Pennsylvania, ki na dua na vanua e rawa ni caka kina na cakacaka ni vakavakadewa, ka yawa mai vei ira na dauvakacaca kei ira na tamata era via butakoca na peleti.15 Me vaka e vola e dua na dauniveikamakawa: “Ni sa mai cava e dua na gauna dredre ni nona vakaraica tiko na peleti o Josefa. … Ia e maroroyi na ivolatukutuku, na nona sasaga me taqomaka, a vulica sara vakalevu o Josefa me baleta na ivakarau ni Kalou kei na tamata ena qaravi koya vakavinaka ena gauna sa lako mai.”16
Ena nona vakadewataka tiko na Vola i Momani, a vulica o Josefa ni na Turaga ena digitaki ira na ivakadinadina mera raica na peleti.17 Oqo e tiki ni ka e tauyavutaka na Turaga vakai Koya ni a kaya: “Me vakadinadinataki na vosa kecega ena gusu ni dautukutuku e le rua se le tolu.”18 Eso na imatai ni tokani nei Josefa o Oliva Kaudari, Tevita Witima, kei Matini Erisi ena kena tauyavutaki na cakacaka veivakurabuitaki ni Kalou ena itabagauna oqo kei na matai ni vakadinadina era kacivi me wasea e dua na ivakadinadina digitaki ni Vola i Momani. Eratou vakadinadinataka ni ratou raica na agilosi, ka lako mai na iserau ni Turaga, ka vakaraitaka na itukutuku makawa ka ratou raica na matanivola e ceuti tu ena peleti. Eratou vakadinadinataka talega ni ratou rogoca na domoni Kalou mai lomalagi ni vakadeitaka tiko na itukutuku ka vakadewataki mai na isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou. Ka ratou sa qai vakaroti me ratou vakadinadinataka na veika qo ki na vuravura kece.19
E kacivi eratou tale ena kaukauwa mana na Turaga e lewe walu me ra raica sara ga vakai ira na peleti koula ka me ra vakadinadinataka ena dina kei na vakalou ni iVola i Momani. Ratou raica ka vakadikeva vakavinaka na peleti kei na matanivola toqai. E na loma ni veidredre, veivakacacani, na vei mataqali leqa, ka so vei ira a malumalumu na nodra vakabauta, o iratou tinikadua na ivakadinadina digitaki ni iVola i Momani a sega ni cakitaka na nodratou ivadinadina ni ratou a raica na peleti. Sa sega tale ni tiko taudua o Josefa Simici ena kilaka ni nona veisiko mai o Moronai kei na peleti koula.
A vola o Lucy Mack Smith ni nona yaco mai vale o Josefa sa vuabale nona marau ni sa vakaraitaki vei iratou na ivakadinadina na peleti. Ka vakamacalata o Josefa vei rau nona itubutubu, “Au vakila niu sa vukei ena dua na icolacola ka sa voleka sara me bikai au, ka reki na yaloqu, ni au sa sega ni mai tiko duadua ena vuravura qo.”20
A sotava na veisaqasaqa levu o Josefa Simici ena kena tabaki na Vola i Momani ni sa mai cava na ivakavakadewa. Sa mani vakauqeta okoya e dua na dautabaivola na yacana o Egbert B. Grandin mai Palamaira, Niu Ioka, me tabaka ga kevaka o Matini Erisi, ena cakacaka ni vakabauta cecere kei na solibula, mokititaka na nona iteitei me sosomi ni isau ni kena tabaki. Vuku ni tiki ni veisaqasaqa tomani ni oti na tabaki ni Vola i Momani, o Matini Erisi a volitaka na nona 151 (0.6 km2) na eka ni nona iteitei me saumi laivi kina na sau ni kena tabaki. Ena dua na ivakatakila soli ki vei Josefa Simici, a vakaroti Matini Erisi na Turaga me kakua ni kocokoco ena vuku ni nona iyau, ka me solia na isau ni kena tabaki na ivola ka tiko kina na “dina kei na vosa ni Kalou.”21 Ena Maji ni 1830, na imatai ni 5000 na ilavelave ni Vola i Momani sa tabaki, ka nikua sa sivia e 180 na milioni na ilavelave sa tabaki oti me sivia e dua na drau na duidui vosa.
Na itukutuku vakairogorogo kei na veiivakadinadina vakasakiti ni iVola i Momani e vakadinadinataka ni caka mana vakaidina na kena yaco mai. Ia, na kaukauwa ni ivola oqo e sega ni yavutaki ga mai na kena itukutuku lagilagi makawa ia ena kena ivaqa kaukauwa ka sega ni tautauvata—oka kina na noqu.
Na matai ni gauna au wilika kina na Vola i Momani taucoko niu se gonevuli gone ni semineri. Ena ivakaturi mai vei ira noqu qasenivuli, au sa tekivu meu wilika mai na draunipepa ni vakamacala taumada. Na iyalayala e toka ena imatai ni draunipepa ni ivola e dau voqa ena noqu vakasama: “Vakasamataka vakamatua e [lomamu] … ka qai … taroga na Kalou [ena vakabauta] … ena yaca i Karisito, ke sa dina na ivola. Ko ira era muria na veika oqo ka kerekere ena vakabauta e na rawata na ivakadinadina ni kena dina kei na kena vakalou, ena kaukauwa ni Yalo Tabu.”22
Ni sa tiko na iyalayala oya e na noqu vakasama, vakasaqaqara ena yalomatua meu kila vakavinaka na dina, au vulica na iVola i Momani, vakalalai, ni’u vakacavara na lesoni ni semineri e vei macawa. Au nanuma vinaka tiko, me vaka ga e yaco na noa, ni yaco mai e dua na yalo veivakatakatai ki yaloqu kei na lomaqu, ka vakararamataki na noqu kila ka, ka sa yaco me ka marautaki vakalevu cake, me vaka e vakamacalataka o Alama ena nona vunauca tiko na vosa ni Kalou vei ira na nona tamata.23 Na veika e vakilai oqori e veisau me ka au kila ka sa wakatu e yaloqu ka mai yavu ni noqu ivakadinadina ni bibi ni veika e yaco oya kei na ivakavuvuli ni veika e kune ena ivola vakatabui oqo.
Ena veigauna taleitaki au sotava oqo, ena yaco me ivatu vakadei ni noqu vakabauti Jisu Karisito na iVola i Momani kei na noqu ivakadinadina ni ivunau ni Nona kosipeli. E yaco me dua na ivakaraitaki ka vakadinadinataka vei au na vakalou ni nona veisorovaki na Karisito. E yaco me dua na isasabai ena noqu bula taucoko mai na vadi ni meca me vakamalumalumutaka na noqu vakabauta ka vakavuna na vakatitiqa ena noqu vakasama ka sa solia vei au na yaloqaqa meu cauraka vakadoudou na noqu ivakadinadina ni iVakabula ki vuravura.
Kemuni noqu itokani, na noqu ivakadinadina ni iVola i Momani e yaco mai vosa ena vosa24me vaka na caka mana ki yaloqu. Me yaco mai nikua, na ivakadinadina e se tomani tiko na kena tubu ena noqu tomana na vakasaqara, ena yalodina, meu kila vakavinaka na vosa ni Kalou ka tu ena ivolanikalou vakasakiti oqo.
Ki vei kemuni kece sa rogoca na noqu vosa edaidai, au sureti iko mo tiki ni kaukauwa mana ni lako mai ni Vola i Momani e na nomu bula. Au yalataka vei kemuni ni o masumasu ka tomana mo vulica na kena vosa, o rawa ni vakaivotavota ena kena iyalayala kei na veivakalougatataki cecere ka vuabale tale. Au vakadeitaka tale na yalayala e voqa ena veitabana oqo: “Ia ni dou sa ciqoma na veika oqo, au gadreva me’u vakamasuti kemudou, mo dou kerea vua na Kalou, na Tamada Tawamudu, ena yaca i Karisito, kevaka era sega ni dina na veika oqo; ia kevaka dou sa kerea ena yalodina, ena lomamudou taucoko, ka vakabauta na Karisito, ena vakatakila vei kemudou ko koya ena kaukauwa ni Yalo Tabu ni sa dina.”25 Au vakadeitaka vei iko ni na solia o Koya vei iko na isaunitaro ena sala me baleti iko, me vaka sa vakayacora vei au kei ira tale e vuqa na tamata e veiyasai vuravura ko Koya. Na veika o na sotava e na lagilagi ka tabu na veika o na sotava me vaka na veika a sotava o Josefa Simici vakataki koya, vaka talega kina o ira na imatai ni ivakadinadina kei ira kece era sa vakasaqara me ciqoma e dua na ivakadinadina ni dina kei na veivakabauti ni vola tabu oqo.
Au sa kila vakadinadinataka ni sa vosa ni Kalou na iVola i Momani. Au vakadinadinataka ni veitukutuku tabu oqo e “e vakaraitaka vakaivuna na kosipeli, ka tuva na ituvatuva ni veivakabulai, ka tukuna vei ira na tamata na ka mera kitaka mera rawata kina na vakacegu ena bula oqo kei na bula tawamudu ena bula sa bera mai.”26 Au vakadinadinataka ni sai iyaragi ni Kalou me baleta na vakasokumuni kei Isireli ena noda siga ka me vukei ira na tamata me ra kila na Luvena, o Jisu Karisito. Au vakadinadinataka ni bula tiko na Kalou ka lomani keda kece vata kei na Luvena, o Jisu Karisito, na iVakabula kei vuravura ka ivatu vakadei ni noda lotu. Kau cavuta tiko na veika oqo ena Yacana tabu na noda Dauveivueti, noda iVakavuvuli, ka noda Turaga, o Jisu Karisito, emeni.