Vulica

Na cava so na noqu digidigi ni vuli?

Gauna:Vakarautaka na kaloko ki na 30 na miniti me baleta na iwasewase ni Vulica.

Wilika:Sa tu oqo na veivakasama baleta na noda cakacaka ni mataka. Eda na veivosakitaka ena macawa oqo na mataqali vuli se veituberi eda gadreva meda rawata kina na kila meda rawata kina na cakacaka o ya.

Matai ni macawa	Karua ni macawa	Katolu ni macawa	Kava ni macawa	Kalima ni macawa	Kaono ni macawa
Na mataqali cakacaka vakacava ena vukei au meu bula rawati au?	Na mataqali vuli vakacava ena ganiti au kina na noqu cakacaka?	Meu na sauma vakacava na noqu vuli?	Meu kerea beka e dua na dinau ena iLavovure ni Vuli?	Meu na qaqa vakacava e valenivuli?	Meu na qaqa vakacava ena taudaku ni valenivuli?

Vakatovotovo:Mena solia o dauveivakarautaki ki na lewe yadua ni ilawalawa e dua na ilavelave ni Lisi ni Veiqaravi Vakadonui ni Bula Rawati Koya ke a sega ni soli vei ira na lisi ena macawa sa oti.

Digitaka e rua me rau vola ena vavaloaloa. Oti, mera tukuna vakatotolo na tamata yadua na levu ni koronivuli se parokaramu ni vuli ena loma ni rua na miniti. Vakasamataka na veika oqo:

• Koronivuli raraba se vaka-taukei se univesiti

• Vuli-tara kei na vuli vakamatai

• Vuli cakacaka se vuli ni kabani

• Parokaramu kei na koronivuli vakadonui mai na Lisi ni Koronivuli kei na Parokaramu Vakadonui

Wilika:Na digidigi cava eda na rawata kina na noda cakacaka e nimataka? Sa ka bibi meda kila ni koronivuli kei na parokaramu taucoko era sega ni tautauvata. Era duidui ena gauna, isau, kei na veika dredre. Eso era rawata mera vakacakacakataki na qeretueti kina. Eso era sega ni gugumatua se sa rui sau levu.

Sarasara:“Choosing a School or Training Program” (Sega na vidio? Wilika na draunipepa 38.)

Veivosaki:Na kalawa cava o na taura mo kunea na parokaramu ni vuli e dodonu?

Wilika:Kevaka meda na dinau mai na LVV, sa gadrevi meda digitaka e dua na koronivuli se parokaramu mai na Lisi ni Koronivuli kei na Parokaramu Vakadonui. O ira na koronivuli oqo era vakarautaka na kila me rawati kina na cakacaka e vakadonui. Era vukei ira talega na qeretueti mera kunea na cakacaka o ya. Sa rawa mo kerea e dua na veivakadonui se ikuri ki na lisi ena nomu veitaratara yani vei nomuni manidia ni veiqaravi ni bula rawati koya.

Wilika:Ena macawa oqo, eda na taroga oqo ka cakacakataka yani:

Wilika:TARO NI MACAWA—Na vuli se veituberi cava au na rawata kina na noqu cakacaka?

CAKACAKA NI MACAWA—Vakadikeva na digidigi ni vuli, vulica na parokaramu ena nomu vosa vei ira na tamata, ka vakarautaka e dua na ituvatuva ni vuli.

Meu na bulia vakacava na noqu ituvatuva ni vuli?

Vakatovotovo:Ena loma ni macawa, eda na bulia tiko e dua na “ituvatuva ni vuli” (raica na draunipepa 33). Na vakatovotovo oqo ena vukei keda meda vulica na sala meda cakava kina, ena veikalawa yadua!

Kalawa 1. Wilika na kena ivakaraitaki. Oti, me kena vakatovotovo ga, vola e dua na digidigi ni vuli o sa vakasamataka tiko ena “Nomu iVakaraitaki” Lisitaki ira na tamata kece mo na vosa vei ira baleta na digidigi oqo.

NA NOQU ITUVATUVA NI VULI: NA CAVA ESO NA NOQU DIGIDIGI NI VULI?
	iVakaraitaki 1	iVakaraitaki 2	Nomu iVakaraitaki
Lisitaka na parokaramu ni veituberi se koronivuli o sa vakadikeva tiko	Inisitute ni Vuli Torocake	Koronivuli ni Setivikiti ni Initaneti

O CEI E KILA NA VEIKA E BALETA NA PAROKARAMU SE KORONIVULI?
Lisitaki ira na tamata ena parokaramu se koronivuli yadua mo na vosa vei ira	E cakacaka tiko eke o Sisita Addo Daunivakasala, qasenivuli e koronivuli O noqu itokani, o Sophia a gole e kea Gonenivuli	Dua na tagane ena sitoa ni kompiuta Sa vakasetiviikiti o Baraca Moldona E dua ena koronivuli ni setivikiti

Kalawa 2. Wilika na taro kei na ivakaraitaki e ra. Toqa na kato ni “Nomu iVakaraitaki.” Ena vuku ni vakatovotovo oqo, mo lewa ga na ka o tukuna.

NA CAVA BEKA MEU NA TAROGA?
	iVakaraitaki 1	iVakaraitaki 2	Nomu iVakaraitaki
E vica era qeretueti? E vica era a cakacaka vinaka?	80 na pasede era qeretueti ka vakasetivikiti E vuqa na qeretueti era a cakacaka vinaka. E vuqa era sa manidia sara ena dua ga na yabaki.	60–65 na pasede era vakasetivikiti Voleka ni ira taucoko era pasi era sa cakacaka vinaka
Na cava e gadrevi mo ciqomi ki na dua na parokaramu se koronivuli?	Era dau ciqoma e 100 na tamata ena veiyabaki ena weldigi; dodonu mera sa pasitaka nodra veitarogi ni fika; ka rua na ivola ni veivakadeitaki	Pasitaka na veitarogi ni fika Sauma na icurucuru Tiko nomu laptop
Na cava na balavu ni gauna me tauri e dua na setivikiti/qeretueti?	18 na vula mo vakasetivikiti 6 na vula e gadrevi ki na vuli-cakacaka (ena vakarautaka oqo na koronivuli, sega na icurucuru)	9 na vula vata kei na veitarogi ni setivikiti
Na cava na kedra isau vakailavo ena dua na yabaki? Na isau ni parokaramu taucoko? Na isau ni setivikiti?	10000/sau ni vuli kei na icurucuru 15000 baleta na parokaramu taucoko 8000 (me ikuri) me baleta na setivikiti kei na iyaya ni cakacaka.	15000/9 na vula (15000 baleta na parokaramu taucoko) 5000 (me ikuri) me ivakadinadina ni setivikiti
E tiko beka na kedra sikolasivi? Veivuke Vakailavo? Dinau?	Sikolasivi baleti ira na gonenivuli torocake ena ono na vula sa oti; sega na veivuke vakailavo; dinau e levu na kena tubu	Sega
Na cava na kena gauna? Sala ni veilakoyaki?	3 na gauna ni vuli (mataka, yakavi, bogi) Volekata na laini ni basi; 45 na miniti ni noqu veitosoyaki	Mataka kei na bogi Rua na gauna ni vodo basi, 1 na auwa ena ilakolako yadua

Kalawa 3. Mo wilika na ivakaraitaki ka qai vakalekalekataka na isau ni “Nomu iVakaraitaki” ena kato ena imatau. Mo nanuma tiko, ni vakatovotovo walega oqo. Eda na vakasokomuna eso tale na itukutuku dodonu ena macawa oqo.

NA CAKACAKA CAVA ENA VINAKA DUADUA NA KENA ISAU KA VEIRAURAU KEI NA NOQU KAUKAUWA KEI NA KILA?
	iVakaraitaki 1	iVakaraitaki 2	Nomu iVakaraitaki
Na cava soti au sa vulica rawa mai na digidigi eso oqo? Na kena cava e vinaka duadua vei au?	Levu na gauna Levu toka vakalailai na kena isau. Veivakarautaki vinaka, sikolasivi, veiraurau na gauna. Veisemati vinaka kei na taukei ni cakacaka.	Lailai na gauna. Lailai na kena isau raraba. Rawa ni guce. Veivakarautaki cecere. Dredre na sala ni veilakoyaki.

Wilika:Ni oti noda vakasokomuni itukutuku ena macawa oqo, eda sa na vakatulewa kina. Sa rawa meda masu ka wilika na noda veivakalougatataki vakapeteriaki me vukei keda. Ni da sa kilikili ka dina, ena vukei keda na Yalo Tabu. Sa gadreva na Turaga me vakalougatataki keda. Meda vakasaqara na Nona veivuke!

Meu na vakamacalataka vakacava na noqu ituvatuva ni vuli?

Wilika:Me baleta na vakavakarau ni macawa mai oqo, meda vakatovotovotaka na vakamacalataki ni dua na ituvatuva ni vuli.

Vakatovotovo:Tucake ka raica e dua na nomu itokani vou ni vakatovotovo. Vakamacalataka e dua na ivakaraitaki ni ituvatuva ni vuli me vaka ga nio nomu dina (raica na draunipepa 30–31). Ke sega ni tiko vei iko na itukutuku taucoko, mo qai vakasamataka ga. Me tolu ga na miniti. Mo qai taura e rua na miniti mo kerea na nona nanuma o vosa tiko vua.

Mo drau veisau ka me na vakamacalataka nona ituvatuva o kemu isa.

Veivosaki:Mo ni lesu kece tale ki na ilawalawa. Tukuna kina na sala mo na vakasokomuna kina na itukutuku ena loma ni macawa kei na iwalewale mo na vakamacalataka kina na nomu ituvatuva ni vuli ena macawa mai oqo. Mo taro ka wasea na veivakasama eso.

Wilika:Ena loma ni macawa, vakasokomuna mai na itukutuku ka biuta ena ituvatuva ni vuli oqo. Mo veivosaki vakalevu kei ira na tamata o rawata rawa. Taro vakalevu ka kuria e vuqa na taro ena veika o vola tiko. Ke o gadreva e dua tale na fomu ni ituvatuva ni vuli, e tiko na kena ilavelave ena draunipepa 39.

Meu vakarau vakacava meu dinau mai na LVV?

Sa rawa me vukei iko talega na nomu ituvatuva ni vuli ni ko via dinau mai na LVV, ke o gadreva mo dinau ena vuku ni nomu vuli se veituberi. Ke o kila ni o vinakata mo dinau mai na LVV, sauma na taro oqo ni ko cakava tiko na nomu ituvatuva ni vuli ka maroroya na itukutuku oqo me baleta na nomu kerekere ki na LVV.

NA NOQU ITUVATUVA NI VULI: NA VULI SE VEITUBERI CAVA AU NA RAWATA KINA NA NOQU CAKACAKA?
Koronivuli sa digitaki (mai na Lisi ni Koronivuli kei na Parokaramu Vakadonui ni VBR):
Koroi se parokaramu (mai na Lisi ni Koronivuli kei na Parokaramu Vakadonui ni VBR):
Cakacaka vakadonui (mai na Lisi ni Cakacaka Vakadonui ni VBR):
Mai na kerei oqo ni dinau, o na tekivu vuli ena gauna cava?
Tuvanaki ni qeretueti ena kena vula kei na yabaki:

Me Kilai: Ke sega ni tiko na koronivuli se parokaramu ena Lisi ni Koronivuli kei na Parokaramu Vakadonui ni VBR ka o se gadreva tikoga mo dinau, mo veitaratara yani vei manidia ni veiqaravi ni bula rawati koya.

• Na Noqu iTuvatuva ni Vuli