“Kia Tau, ā, Kia Mōhio Ko Au te Atua”
E taea tonutia ana e tātou te mōhio ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, Nāna tātou, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora.
I te wā o tētahi tūwheratanga whare me tētahi rā mō ngā kairīpoata mō tētahi whare hou o te Ariki, nāku tētahi tira kairīpoata i ārahi i roto i taua whare tapu. I whakamāramahia e au ngā take o ngā temepara i Te Hāhi o Ihu Karaiti o te Hunga Tapu i ngā Rā o Muri Nei, kātahi ka whakautua ā rātou pātai maha.
I mua i te kuhunga atu ki roto i te ruma Tikitiki o Rangi, i whakamāramahia atu he tohu tēnei ruma i te whare o te Ariki mō te rangimārie me te ātaahua o te kāinga i te rangi e taea ana te hoki atu whai muri i tēnei oranga. I whakamōhio atu au ki ngā manuhiri e kore mātou e kōrero i roto i te ruma Tikitiki o Rangi, engari ka whakautua e au ā rātou pātai ina puta atu ki te wāhi whai muri.
I te putanga atu i te ruma Tikitiki o Rangi, ā, i a mātou e hui ana ki te wāhi whai muri iho, ka uia atu e au ngā manuhiri mehemea rānei he tirohanga ā rātou e hiahia ana ki te whakahua. Ka whakahua ake tētahi o ngā kairīpoata i runga i te ngākau nui, “Kāore anō au kia kite i taua tūāhuatanga i tōku oranga katoa. Kāore au i te mōhio kei te ao tētahi ngū pērā i te ao; kāore noa au i whakapono kua taea taua momo taunga.”
I pākia au e te pono, e te tōtika hoki o te kōrero o tēnei tangata. Ā, ka whakanuia e te kōrero a tēnei kairīpoata tētahi āhuatanga whakahirahira e pā ana ki te taunga—arā, ko te turaki me te arokore ki ngā rarunga o ngā mea e karapotia nei tātou.
I ahau e whakaaro ana i muri mai ki te kōrero o te kairīpoata, me te whakaaro ake ki te hohoro o ō tātou oranga—te pukumahi, te hoihoi, ngā kotiti, ngā pīroiroi, me ngā huarahi kē e kumea atu te aro—ka toko ake tētahi karaipiture ki tōku hinengaro: “Kia tau, ā, kia mōhio ko Au te Atua.”
E inoi ana au kia whakamāramahia ake tātou katoa e te Wairua Tapu i a tātou e whakaaro ana ki tētahi taumata tiketike ake, ki tētahi taumata tapu ake o te taunga i ō tātou oranga—he taunga whakaroto o te wairua e āhei ai i a tātou te mōhio me te mahara ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora. E wātea ana tēnei manaakitanga mīharo ki ngā mema katoa o te Hāhi e ū pono ana kia meinga ai hei “iwi kawenata nā te Ariki.”
Kia Tau
I te tau 1833, i whakatoingia rawatia te Hunga Tapu i Missouri. Kua āia atu rātou e ngā māpu i ō rātou kāinga i Jackson County, ā, i ngana anō ētahi mema o te Hāhi ki te whakapūmau i a rātou anō ki ngā takiwā e pātata ana. Engari i hono tonu te whakatoinga, ā, he maha ngā kupu whakaweti whakamate. I ēnei wā uaua rawa, ka whakakitea ake e te Ariki ngā tohutohu e whai ake nei ki te Poropiti Hōhepa Mete i Kirtland, Ohio:
“Nō reira, tukua kia whakaaiotia ō koutou ngākau e pā ana ki Hīona; nā te mea kei ōku ringaringa te kikokiko katoa; kia tau ā, kia mōhio ko au te Atua.”
E whakapono ana au he nui kē atu te hāngai o tā te Ariki akiaki e mea ana “kia tau” i te ngū o te waha, i te āhua rānei o te noho. Tērā pea ko Tana hiahia tēnei, arā, kia mahara tātou, ā, kia whakawhirinaki tātou ki a Ia me Tana mana “i ngā wā katoa, ā, i roto i ngā mea katoa, ā, i ngā wāhi katoa i reira [tātou].” Pēnei, he huarahi pea te “kia tau” hei whakamahara i a tātou kia aro pūmau ki te Kaiwhakaora anō koia te puna tūturu o te taunga o te wairua e whakakaha ana i a tātou kia turakina ngā mea uaua.
Hangaia ki runga i te Kāmaka
E aro pūmau ana te whakapono tūturu ki te Ariki Ihu Karaiti—i a Ia i te mea Ko Ia te Tama Kotahi Anake o te Matua Ora Tonu, ā, hei runga i a Ia me te mīhana hokonga Nāna nei i tutuki.
“Nā te mea kua whakautua e ia ngā toiroa o te ture, ā, ka kerēme ia i te hunga katoa e whakapono nei ki a ia; ā, ka piri te hunga e whakapono ai ki a ia ki ngā mea pai katoa; nā reira e wawao ana ia mō te pūtake o ngā tamariki a te tangata.”
Ko Ihu Karaiti tō tātou Kaihoko, tō tātou Kaitakawaenga, me tō tātou Kaiwawao ki te Matua Ora Tonu me te kāmaka e hangaia ake ai e tātou te tūāpapa o ō tātou oranga.
Nā Heramana i whakamārama, “Kia mahara, mahara hei runga i te kāmaka o tō tātou Kaihoko, koia te Karaiti, te Tama a te Atua, e hanga ai koutou i tō koutou tūāpapa; ina tonoa iho e te rēwera ana hau kaha, āe rā, ana hikonga uira i te āwhiowhio, āe rā, ina patua iho e tana marangai ki runga i a koutou, e kore e whaikaha ki runga i a koutou kia kukume iho i a koutou ki raro ki te tawhā o te pōuri me te auē mutunga kore, nā te kāmaka kua hangaia ake nei e koutou ki runga, he tūāpapa mēnā e hangaia ai e te tangata ki reira e kore rawa e hinga.”
He tohutohu nui te tohu o te Karaiti anō nei he “kāmaka” hei runga rā hanga ai te tūāpapa o ō tātou oranga. Kia aro ki tēnei whiti, nā, ehara te Kaiwhakaora i te tūāpapa. Engari kē, e ākina ana tātou kia hangaia ai ō tātou ake tūāpapa wairua ki runga ki a Ia.
Ko te tūāpapa te wāhanga o tētahi whare e tūhono ana ki te whenua. Mā te tūāpapa kaha e tiaki i ngā aituā o te taiao me ērā atu āhua whakangaromanga anō. He tūāpapa tūturu anō e whakawhānuitia atu te taumahatanga o te whare puta noa i tētahi wāhi nui kei taumaha rawa te onepū i raro iho, ā, mā te tūāpapa e taurite ai te papa mō te waihanga whare.
He whakahirahira rawa tētahi hononga kaha, ā, he hononga ū i waenganui i te whenua me te tūāpapa kia tū tonu tētahi whare. Ā, mō ētahi momo mahi hanga whare, ka meatia ngā pine punga me ngā tautara maitai kia whakahono ai i te tūāpapa o te whare ki te “moenga toka,” arā, te mea mārō, te kāmaka kaha ki raro i te onepū me te kirikiri.
I tētahi āhua e rite ana, me whakahono te tūāpapa o ō tātou oranga ki te kāmaka o te Karaiti mehemea ka ū tonu tātou. E taea ana te whakataurite i ngā kawenata tapu me ngā tikanga tapu o te rongopai ki ngā pine punga me ngā tautara maitai e meatia ana ki te whakahono i tētahi whare ki te moenga toka. Hei ia whiwhinga pono, arotakenga, maharatanga, ā, whakahoutanga hoki i ngā kawenata tapu, ka whakapūmauhia ō tātou punga ā-wairua kia kaha ake, ā, kia ū ake ki te “kāmaka” o Ihu Karaiti.
“Nā reira, ka tino manako te tangata e whakapono ai ki te Atua ki tētahi ao pai ake, āe rā, ki tētahi wāhi pū anō ki te ringa matau o te Atua, ko taua manako e ahu mai ana i te whakapono, meatia tētahi punga ki ngā wairua o te tangata, mā konā meinga ai rātou hei mea kaha, ā, hei mea ū, e karapotia tonutia ana i ngā wā katoa i roto i ngā mahinga pai ki te whakakorōria i te Atua.”
Kia āhua iti nei, iti nei te haere “i tētahi tūāhuatanga wā,” “ka [kīnakihia] tonutia ō tātou whakaaro e te ngākau pai,” ka “i te aroaro o te Atua [pakari haere ai] tō tātou māia,” ā, “ko te Wairua Tapu [tō tātou] hoa piri pono.” Ka tino mauritau ake, ka tūhonotia ake, ka whakapūmauhia ake, ā, ka tau ake anō ō tātou wairua. I te mea ka hangaia ake te tūāpapa o ō tātou oranga ki runga i te Kaiwhakaora, ka manaakitia tātou “kia tau” ai—kia whai whakaūnga, arā, ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora.
Ngā Wā Tapu, ngā Wāhi Tapu, me te Kāinga
Ka whakaritea mai e te Ariki ngā wā tapu me ngā wāhi tapu hei āwhina i a tātou kia kitea, kia akona hoki e pā ana ki te taunga whakaroto o ō tātou wairua.
Hei tauira, nō te Atua te Hāpati, he wā tapu kua whakatahangia hei maharatanga, hei koropikotanga ki te Matua i runga i te ingoa o Tana Tama, ki te mahi i ngā tikanga tapu o te pirihitanga, ki te whiwhi, ki te whakahou i ngā kawenata tapu. Ka koropiko tātou ki te Ariki ia te wiki i roto i ā tātou rangahau i te kāinga, waihoki hei “hoa tahi me te hunga tapu” i roto i te hākarameta me ērā atu huinga. I Tana rangi tapu, he tohu ō tātou whakaaro, mahi, me ō tātou āhua e hoatu nei ki te Atua, ā, he tohu kite mō tō tātou aroha Mōna. Hei ia Rātapu, mehemea e pai ana ki a tātou, e taea ana kia tau, ā, kia mōhio ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora.
Ko te poutokomanawa o tō tātou koropiko Hāpati koia ko te “haere ake ki te whare karakia ki te tāpae ake i [ō tātou] hākarameta i runga i [tā te Ariki] rā tapu.” Ko “[ngā] whare karakia e hui tahi ai tātou i te Hāpati, he whare rūnanga, me ērā atu whare nui anō kua whakaaehia—arā, hewāhi tapu o te maruwehi, te koropiko, me te ako. Ka whakatapua ia whare rūnanga me ia whare nui e te mana o te pirihitanga hei wāhi e noho iho ai te Wairua o te Ariki, ā, hei wāhi e haere mai ai ngā tamariki a te Atua “ki tētahi mātauranga o tō rātou Kaihoko.” Ki te hiahia tātou, e taea ana “kia tau” i roto i ō tātou wāhi koropiko, ā, ka mōhio haere ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora.
Ko te temepara anō tētahi atu wāhi tapu kua whakatapua motuhaketia mō te koropikotanga me te mahi ki te Atua me te ako i ngā mea pono mau tonu. He rerekē tā tātou whakaaro, tā tātou mahi me ō tātou kākahu i roto i te whare o te Ariki i ērā atu wāhi e haere putuputu ai tātou. I roto i Tana whare tapu, ki te pai ki a Ia, ka taea e tātou kia tau, ā, kia mōhio ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora.
He tino rite tonu ngā pūtake matua o te wā tapu me ngā wāhi tapu: kia kaha huri te aro ki te Matua i te Rangi me Tana mahere, te Ariki Ihu Karaiti me Tana Whakamārietanga, te mana whakamārama o te Wairua Tapu, me ngā whakaari e hāngai ana ki ngā tikanga tapu me ngā kawenata o te rongopai a te Kaiwhakaora kua whakahokia mai nei.
Ka toai au i tēnei rā i tētahi tikanga kātahi anō au ka whakanui ake. Me ai ō tātou kāinga hei whakakotahitanga o aua mea e rua, arā, he wā tapu he wāhi tapu anō hoki mā konā e taea ai e ngā tangata takitahi, e ngā whānau hoki “kia tau”, ā, kia mōhio ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora. he mea nui kia puta atu tātou kāinga ki te koropiko i te Hāpati, ā, i roto hoki i te whare o te Ariki. Engari i a tātou e hoki atu ana ki ō tātou kāinga i runga i te tirohanga ā-wairua me te kaha kua whiwhi nei i aua wāhi tapu me aua mahinga e taea ana rānei e tātou kia ū tonu te aro ki ngā pūtake matua o te oranga nei o te tinana me te turaki i ngā whakawai e kaha muia ana i tēnei tō tātou ao taka nei.
Te tikanga ia, mā ngā āhuatanga e pā ai ki a tātou i te Hāpati, te temepara, te kāinga hoki e whakakaha i a tātou ki te mana o te Wairua Tapu, i runga i tētahi hononga kawenata kaha ake ki te Matua rāua ko te Tama, ā, me “tētahi māramatanga tino tika rawa o te tūmanako” ki ngā whakaari mau tonu o te Atua.
I te kāinga rāua ko te Hāhi e whakakotahitia ana i roto i te Karaiti, ka raru pea tātou i ngā taha katoa, engari e kore tātou e pōuri i ō tātou hinengaro me ō tātou ngākau. Tērā pea ka rangirua tātou i roto i ō tātou āhuatanga me ō tātou uauatanga, engari e kore tātou e pōuri. Tērā pea ka whakatoingia tātou, engari ka kite anō tātou kua kore tātou e noho ko tātou anake. E taea ana te whiwhi ki tētahi mana ā-wairua kia meinga ai, ā, kia noho tonu ai hei mea kaha, hei mea ū, ā, hei mea pono.
Whakaari me te Whakaaturanga
E whakaari ana ahau i a tātou e hanga ana i te tūāpapa o ō tātou oranga ki runga i te “kāmaka” o Ihu Karaiti, ka manaakitia tātou e te Wairua Tapu kia whiwhi ki tētahi taunga o te wairua e āhei ai i a tātou kia mōhio ai, ā, kia mahara ai ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaiwhakaora, ā, ka manaakitia tātou ki te mahi, ki te turaki i ngā mea uaua.
E whakaaturia ana e au i runga i te koa, nā, ko te Atua tō tātou Matua i te Rangi, ko tātou Ana tamariki, ā, ko Ihu Karaiti tō tātou Kaihoko me te “kāmaka” o tō tātou whakaoranga. E pēnei ana taku whakaaturanga i runga i te ingoa o Ihu Karaiti, āmine.