2024
“Ko e Meʻa ʻi Hoʻo Tuí, Kuó Ke Vakai Ai”
ʻOkatopa 2024


“Ko e Meʻa ʻi Hoʻo Tuí, Kuó Ke Vakai Ai,” Liahona, ʻOkatopa 2024.

Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

ʻEta 2–3

“Ko e Meʻa ʻi Hoʻo Tuí, Kuó Ke Vakai Ai”

ʻI he taimi ʻoku tau fakavaivaiʻi ai kitautolu ʻi he tuí, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamaí ke tau vakai ki he ngaahi faingamālie ʻokú Ne ʻafioʻi maʻatautolú.

ongo nima ʻokú na pukepuke ha ngaahi foʻi maka

Ko e taha ʻo e ngaahi talanoa fakafiefia mo fakatupu loto-fakatōkilalo taha ʻi he Tohi ʻa Molomoná kiate aú ko e fakamatala ko ia ki he tokoua ʻo Sēletí (vakai, ʻEta 2–3). Koeʻuhí ko ʻene tui lahí, naʻe ʻikai lava ai ke taʻofi ia mei he ʻao ʻo e ʻEikí. Naʻá ne fakahoko ha ngaahi mana maʻongoʻonga pea naʻe fakahā kiate ia ha ngaahi meʻa-hā-mai fakaofo.

ʻOku fakafiefia ʻa e talanoá he ʻokú ne akoʻi mai ʻe lava ke tau takitaha maʻu ʻa e ʻilo maʻongoʻongá mo e ngaahi moʻoni nāunauʻiá, ʻo fakafou ʻi he tuí mo e talangofuá.

ʻOku fakatupu loto-fakatōkilalo ʻa e talanoá he ʻokú ne fakahaaʻi mai kiate au ʻoku ʻikai ko ha tokoua au ʻo Sēleti. Mahalo ne ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi he moʻuí ni ne u mei maʻu ai ha ʻilo mo ha ivi fakalaumālie lahi ange mei heʻeku Tamai Hēvaní kapau naʻe ʻikai siʻi ʻeku tuí.

Kiate aú, ko ha foʻi moʻoni ʻe ua ʻoku maʻu mei he talanoa ko ʻení: (1) ko e tuí ʻa e kī ke mamata ai ki hono fakahoko ʻe he ʻEikí ha ngaahi ngāue fakaofo ʻi heʻetau moʻuí, pea (2) ʻoku ʻikai teitei tōmui ke tau tui pea toki mamata.

ʻI heʻetau loto-veiveiuá, ʻoku tau tāpuniʻi ai hotau ongo mata fakalaumālié. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakamahinoʻi mai ʻe he ʻEikí ʻi he ʻEta 12:27 ʻoku ʻi ai hotau vaivai fakamatelié ka naʻá Ne toe folofola foki, “Kapau te nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, pea tui kiate au, te u liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu.” ʻOku fokotuʻu mai ʻe he meʻá ni ko e taimi ʻoku tau fakavaivaiʻi ai kitautolu ʻi he tuí, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamaí ke tau vakai ki he ngaahi meʻa ʻokú Ne ʻafioʻi te tau malavá—ʻa e meʻa te tau lava ʻo aʻusiá mo e meʻa te tau lava ʻo maʻú.

Mahalo te tau fakakaukau, “Ko e hā ka Ne fakahā mai ai ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga kiate au?” Ko e tefitoʻi fehuʻi ʻeni naʻe fai ʻe he ongo taʻokete ʻo Nīfai ko Leimana mo Lēmiuelá. ʻI he faingataʻa ke mahino kiate kinaua ʻa e ngaahi akonaki ʻa ʻena tamaí, naʻe fehuʻi ange ʻe Nīfai, “[Kuó mo] fehuʻi koā ki he ʻEikí?” Ne na tali: “Kuo ʻikai; he ʻoku ʻikai fakahā mai ʻe he ʻEikí ha meʻa pehē kiate [kimaua].” ʻI hono talí, naʻe toe fakaongo ange ʻe Nīfai e fakaafe ʻa e ʻEikí: “Kapau ʻe ʻikai te [mo] fakafefeka [homo] lotó, [peá mo] kole kiate au ʻi he tui, ʻo ʻamanaki te [mo] maʻu, ʻi [hoʻomo] tauhi faivelenga ʻeku ngaahi fekaú, ko e moʻoni ʻe fakahā ʻa e ngaahi meʻá ni kiate [kimoua]” (1 Nīfai 15:7–9, 11). ʻOku maʻatautolu kotoa pē ʻa e talaʻofá ni.

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi folofola ʻa Sīsū Kalaisi ʻi Heʻene kei ʻi he maama fakalaumālié, ki he tokoua ʻo Sēletí ha ʻamanaki lelei kiate kinautolu ʻoku nau ngāue ʻaki ʻa e tui lahi mo e talangofua ʻi he fekumi ki ha fakahinohino fakalangí: “Ko e meʻa ʻi hoʻo tuí, kuó ke vakai” (ʻEta 3:9). ʻE lava ke tataki kitautolu ʻe heʻetau tuí ke tau mamata ki Heʻene ngaahi ngāue fakaofó ʻi heʻetau moʻuí.

ko e kaka ʻa e tokoua ʻo Sēletí ki ha vaka lafalafa

ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hotau faingamālie ke fekumi ki he ʻiló mei he ʻEikí, ka ko hotau fatongia mo e tufakanga foki ia. Naʻá Ne fekau: “Fekumi ki he ‘iló, ʻio ‘i he ako pea ʻi he tui foki” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118).

ʻOku tau maʻu ʻa e fakahinohino fakalaumālie ko ʻení meia Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni:

“ʻOku fiemaʻu koā ʻe he ʻOtuá ke folofola atu kiate koe? ʻIo! …

“ʻOku ou poupouʻi atu ke fakalahi hoʻomou tuʻunga fakalaumālie lolotongá ke maʻu e fakahā fakatāutahá, he kuo talaʻofa ʻe he ʻEikí, ‘kapau te ke [fekumi], te ke maʻu ha fakahā hoko mo e fakahā’ [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:61].”

ʻOku ou ʻilo ha founga ʻe tolu te Ne tokoniʻi ai kitautolu ke tau vakai ki Heʻene ngāué ʻi heʻetau moʻuí ʻi he taimi ʻoku tau tui aí.

talavou ʻoku maʻu hono tāpuaki fakapēteliaké

1. Te Ne tokoniʻi kitautolu ke tau vakai ki he misiona ʻo ʻetau moʻuí kuó Ne tuku mai ke tau fakahokó.

ʻI hoku taʻu 16, naʻe foaki mai ʻe ha pēteliake naʻe teʻeki ke ne sio ʻiate au kimuʻa pea ʻikai ʻilo ha meʻa kau ki hoku puipuituʻá, ʻa hoku tāpuaki fakapēteliaké. Naʻe tali ai ʻe he ʻEikí ha ngaahi fehuʻi pau ne u maʻu ʻi hoku lotó fekauʻaki mo ha ngaahi faingataʻa fakataautaha. Naʻe hangē naʻe fuʻu fakafoʻituitui ʻeku ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo kinautolú ke vahevahe. Naʻe kau ai ʻeku hohaʻa pe te u maʻu nai ha fefine ʻofa ʻe loto-toʻa feʻunga ke mali mo au neongo hoku ngaahi tamele mei hono fanauʻi aú—ʻa ia ko ha tamele ʻe lava ke maʻu ʻe heʻema fānaú. Ko e talí ko e ʻio. Naʻá ku mali mo Malia, pea naʻe ʻi ai ʻema fānau ʻofeina ʻe toko nima.

Naʻe fakaʻapaʻapaʻi ʻe he ngaahi tali ʻa e ʻEikí ʻi he tāpuaki ko iá ʻeku ngaahi hohaʻá mo ʻeku totonu fakafoʻituituí. Naʻe fakalea kinautolu ʻi ha founga ko au pē ʻe mahino kakato ki ai honau ʻuhingá. Talu mei he ʻaho ko iá, mo ʻeku maʻu ha fakamoʻoni mālohi ʻoku ʻafioʻi lelei au ʻe he Tamai Hēvaní.

Naʻe ʻomi ʻe heʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí ha fiefia, tupulaki, mo ha fiemālie ʻi heʻeku feinga ke tauhi kiate Ia mo ʻEne fānaú. Hili ʻeku maʻu vāhenga mālōloó, naʻe hoko atu ʻa māmani mo ʻeku ngāue maʻuʻanga moʻuí ʻo ʻikai ke u kau ai. ʻI ha ngaahi ʻaho ʻe niʻihi, lolotonga ʻeku ngaahi taimi “nofo noá” kuó u fifili pe naʻá ku fakahoko moʻoni nai ha lelei lolotonga e ngaahi taʻu ko iá—pe naʻe taau nai ʻeku ngaahi foakí mo e ngaahi talaʻofa maʻongoʻonga naʻe ʻomi maʻakú.

Lolotonga ha taha ʻo e ngaahi taimi ko iá, naʻá ku ongoʻi ʻa e tali ko ʻení: toe lau ho tāpuaki fakapēteliaké. ʻI heʻeku lau iá, naʻe haʻu ki heʻeku fakakaukaú ha ngaahi fehuʻi mahuʻinga: “ʻIkai naʻá ku foaki atu ʻa e tāpuakí ni ʻo hangē ko ʻeku talaʻofá? ʻIkai naʻe hoko moʻoni ʻeni ʻi hoʻo moʻuí? Mo ʻeni?” Naʻá ku vakai lelei ki he founga kuo fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki kuó Ne talaʻofa mai kiate aú. Naʻá ku ongoʻi ha fakapapau ʻoku tali lelei ʻa e ngaahi meʻa ne u foaki ʻi he loto-fakatōkilalo mo e loto-fiemālié pea mo ha naʻinaʻi ʻoku teʻeki ai ʻosi ʻeku ngāué—ʻoku kei ʻi ai pē ha ngaahi faingamālie lahi ange ke tokoni.

Naʻá ku ʻohovale foki ʻi he ʻikai ke u tuenoa ʻi he ngaahi hohaʻa ko ʻení. Mahalo ʻe fifili ha niʻihi tokolahi pe kuo nau fai ha lelei, ʻi he taimi ʻoku nau vakai atu ai ki heʻenau moʻuí ʻo ʻikai ke nau sio ki ha ngaahi fakaʻilonga fakamatelie maʻongoʻongá. Ka ʻoku ʻikai ke tau mamata ʻo hangē ko e ʻafio mai ʻa e ʻEikí. Mahalo kapau te tau fili ke tokanga taha ki he meʻa kuó Ne foaki mai maʻatautolú, kae ʻikai ko e ngaahi meʻa naʻa tau holi ki ai ka naʻe ʻikai ke tau maʻú, te tau vakai lelei ange ai ki he founga naʻá Ne tokoniʻi ai ʻetau moʻuí.

ko ha fefine ʻoku lau folofola

2. ʻI heʻeku lau mo ako ʻa e folofolá ʻi he faʻa lotú, ʻoku tokoniʻi au ʻe he ʻEikí ke u vakai ki ha ngaahi meʻa lahi ange mei he fakahinohino fakalūkufua ki Heʻene fānaú kotoa. ʻOku ou vakai ki ha fakahinohino fakataautaha ki hoku ngaahi faingataʻaʻia fakafoʻituituí.

ʻOku fonu ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻi heʻeku folofolá, tautautefito ki he Tohi ʻa Molomoná, ʻi he ngaahi fakamatala ki he meʻa kuo tokoniʻi au ʻe he ʻEikí ke u vakai ki ai fekauʻaki mo hono fakaʻaongaʻi honau ngaahi akonakí. ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuohilí, naʻe kamata ke u faʻu ha tohinoa mavahe ʻo ha fanga kiʻi fakamatala, taimi ʻe niʻihi ko ha ngaahi veesi, ʻoku lekooti ai e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he ʻEikí kiate aú. Kuo tuʻo lahi ʻeku lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻi he founga ko ʻení, pea hoko ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, Mataʻitofe Mahuʻingá, pea kimuí ni mai ʻa e Fuakava Foʻoú. ʻI heʻeku fakahoko ʻeku akó ʻi he faʻa lotu, ʻo kole ki he ʻEikí ke fakaava mai e folofolá kiate aú, ʻoku ou ofo ʻi he lahi ʻo e meʻa ʻokú Ne tokoniʻi au ke u ʻiloʻí.

Ko e ngaahi talanoa mo e ngaahi talanoa fakatātā ne nau ʻomi ha sīpinga faingofua mo lelei ʻo e ʻulungaanga fakafoʻituituí, kuo fakafokifā ʻenau hoko ko ha ngaahi founga ke u moʻui ʻakí. Ko e ngaahi folofola kuó u vakai ki ai ko ha puipuituʻa fakahisitōliá kuo fakafokifā ʻenau maʻu ha ngaahi ʻuhinga loloto ki he hokohoko atu hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ou vakai ki he kaunga ʻa e ngaahi aʻusia ʻa Siosefa mo Taniela, Pita mo Paula, Nīfai, ongo ʻAlamaá, mo e ʻEikitau ko Molonaí ki he ngaahi faingataʻa ʻoku tau fehangahangai fakaʻaho mo iá. ʻOku ʻikai ngata pē hono ʻomi ʻe he ngaahi vahe ʻo e taú ʻi he Tohi ʻa Molomoná ha fakamatala ki he ngaahi palani tau kāfakafa ʻa e ʻEikitau ko Molonaí ka ko ha founga fakataautaha foki ia ki hono fakafepakiʻi e ngaahi ʻohofi taʻemamohe ʻa e tēvoló: te tau lava ʻo tomuʻa fakamālohia ʻetau ngaahi kolotau fakalaumālie fakatāutahá.

Mahalo he ʻikai foʻou ki he niʻihi kehé ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou sio ki ai ʻi he ako fakatāutahá. Ka ʻoku mahuʻinga hono lekooti ʻa e meʻa ʻoku akoʻi maí ki heʻeku fakalakalaka fakalaumālie fakatāutahá.

Kuo tuʻo lahi hono poupouʻi kitautolu ʻe he kau palōfitá mo e kau taki ʻo e Siasí ke lekooti ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he ʻEikí kapau ʻoku tau fiemaʻu ke Ne foaki mai ha meʻa lahi ange. ʻOku fakamatala ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “Kuó u ako foki ʻoku fakahaaʻi ʻe hono lekooti totonu ʻo e ngaahi ongo fakalaumālie ki he Fakamoʻuí ʻa e lahi ʻo ʻeku mataʻikoloa ʻaki ʻEne fakahinohinó. ʻOku hanga ʻe he founga faingofua ʻo hono tohi ʻo e ngaahi fakakaukau mo e ongo fakalaumālié ʻo fakatupulaki lahi ʻa e malava ke maʻu mo fakatokangaʻi ha ngaahi ueʻi makehe mei he Laumālie Māʻoniʻoní.”

Ko Sīsū Kalaisi ʻoku mafao mai Hono toʻukupú

3. ʻI he taimi ʻoku tau kole ai ʻi he tui mo loto-fakatōkilalo ke talangofuá, ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau vakai ki ha ngaahi faingamālie mo ha ngaahi founga naʻe ʻikai ke tau mei lava ʻo sio ki ai ʻiate kitautolu pē. Te Ne ‘omi ʻEne ngaahi talí ke fakapatonu pē ki heʻetau fiemaʻú.

Kuó Ne fakahā mai ʻa e founga ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e ngaahi palopalemá ʻo kamata mei he ngaahi faingataʻa fakamamahi fakalaumālié ki he ngaahi fakaleleiʻi fakatuʻasino ʻo e ʻapí. Kuó Ne fakahā mai ʻa e ngaahi faingataʻa ʻoku hanganaki maí mo e founga ke teuteu aí. Kuó Ne fakahaaʻi Hono mālohí ʻi heʻeku moʻuí ʻi he taimi kuó u ilifia mo veiveiua aí—ʻi heʻeku pehē, hangē ko e kole ʻa e tamaí ke fakamoʻui hono fohá, “ʻEiki, ʻoku ou tui; ke ke tokoniʻi au telia ʻeku taʻetuí” (Maʻake 9:24).

Mahalo ʻoku ʻikai ke tau toʻo fakamātoato feʻunga Ia ʻi he taimi ʻoku tau lau ai, “Kole, pea ʻe foaki ia kiate kimoutolú” (Mātiu 7:7) pe “Kapau te [mou] kole meiate au, te [mou] maʻu” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 6:5). ʻOku hangē ʻoku ʻuhinga ʻa e talaʻofa “ko ia ia ʻokú ne maʻu ʻa e tui ke mamatá te ne mamata” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:49) ki he fakamoʻui fakatuʻasinó, ka ʻoku ʻikai ke u tui naʻe fakangatangata hono ʻuhingá. ʻI he taimi ʻoku tau maʻu ai ha tui feʻungá, te Ne lava ʻo fakaʻā hotau mata fakalaumālié ke mamata ki Heʻene ngaahi maná ʻi heʻetau moʻuí.

He ʻikai lava ke u foki ʻo liliu ʻa e kuohilí. Ka neongo pe ko e hā e lahi ʻo e taimi ʻoku ou maʻú, ʻoku ou fakatauange te u lava ʻo ngāue ʻaki ha tui ʻoku lahi ange ki Heʻene holi ʻofa ke fakahaaʻi lahi mai ange kiate au ʻa ʻEne ngaahi ngāué. ʻOku ou fakaʻamu ke u fanongo hangē ko e tokoua ʻo Sēletí, ki Heʻene ngaahi folofola fakapapaú: “Ko e meʻa ʻi hoʻo tuí, kuó ke vakai.”

Naʻe hiki ʻe he tokotaha naʻá ne faʻú, ko ha ʻētita pule mālōlō ʻo e ngaahi makasini ʻa e Siasí, ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻoku fonu ʻi he tuí kimuʻa peá ne mālōlō mei he kanisā ʻo e penikuliasí (pancreatic cancer) ʻi Sepitema ʻo e 2023.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Russell M. Nelson, “Fakahā maʻá e Siasí, Fakahā ki Heʻetau Moʻuí,” Liahona, Mē 2018, 95.

  2. David A. Bednar, The Spirit of Revelation (2021), 37.