Na Bula kei na Veiqaravi nei Josefa Simici

“Raica sa levu ka bibi sara na ka a vakayacora ko Josefa Simici na Parofita ka nona Daurairai na Turaga. Me vakabulai ira kina na kai vuravura; io a levu cake mai vei ira kecega na tamata, raica a ka oqo sa taravi Jisu walega” (V&V 135:3). Na itukutuku veivakurabuitaki oqo e vakamacalataka tiko e dua na tamata sa kacivi koya na Kalou ni se yabaki 14 ka bula walega me yabaki 38. Mai na gauna a sucu kina o Josefa Simici e Vermont ena Tiseba 1805 ki na gauna a laki mate kina mai Illinois ena June 1844, e a yaco kina na veika vivinaka. Erau a rairai vua na Kalou na Tamana kei na Luvena o Jisu Karisito, era a vakatikora na iapositolo kei na parofita ni gauna makawa na kaukauwa ni matabete tabu vei Josefa Simici, ka sa yaco kina o koya me dua na ivakadinadina vou ka vakadonui ni Kalou ena iotioti ni itabagauna oqo. Sa vakatakilai mai vua na Parofita e dua na iwiliwili levu ni kila ka kei na vunau e sega ni vakatauvatataki rawa, ka okati kina na iVola i Momani, na Vunau kei na Veiyalayalati, kei na Mataniciva Talei. Mai vua, sa tauyavutaki tale kina na Lotu dina ni Turaga ena vuravura oqo.

Na cakacaka ka a tekivutaka o Josefa Simici sa toso yani ki liu edaidai e vuravura taucoko. Me baleta na Parofita o Josefa Simici, a vakadinadinataka o Peresitedi Wilford Woodruff vakaoqo: “E a parofita ni Kalou o koya, ka a vakadavora na yavu ni dua na cakacaka vakaitamera kei na itabagauna ka se tauyavutaki tawamudu tu mai e vuravura.”¹

Kawa iTubutubu kei na Susugi Cake

E a ika ono ni tabatamata e Amerika o Josefa Simici, era a biu vanua mai Igiladi ka tadu yani ki Amerika na nona kawa itubutubu ena 1600 vakacaca. Era ucuya vakavinaka na kawa itubutubu nei Parofita na itovo e laurai vei ira na kai Amerika taumada: o ya ni ra vakabauta na Kalou ni liutaki ira tiko, era kawatamata daucakacaka, ka ra gugumatua sara ena qaravi ira na nodra matavuvale kei na nodra matanitu.

Erau a vakamau na itubutubu nei Josefa Simici, o ya o Josefa Simici Levu (Sr.) kei Lucy Mack Simici ena 1796 mai Tunbridge e Vermont. Erau veiwatini daucakacaka ka rerevaka na Kalou ka rau a tekivutaka na nodrau bula vakawati ena dua na bula vakailavo e veirauti ga. E a ka ni rarawa vei Josefa Simici Levu ni a mai vakayalia na imatai ni nona itikotiko vakateitei ka sotava eso na dravudravua vakailavo ena veiyabaki e tarava yani. Eratou a tokitaki yani vakavica na matavuvale nei Simici ena sasaga nei tamadratou me ratou bula ena teivaki ni delana veikau e New England, cakacaka saumi ena teitei tale eso, cicivaki e dua na bisinisi ni veivoli, se veivakavulici e koronivuli.

E a sucu o Josefa Simici Lailai ( Jr.) ena ika 23 ni Tiseba, 1805 mai Sharon e Vermont, na ikalima ni tinikadua na gone. E a vakayacani vei tamana. O iratou na gone ni matavuvale na Simici eratou sucu mai ena ituvatuva oqo: e dua na gone taganesega ni vakayacani (ka a mate ni se qai sucu oti ga), o Alvin, Hyrum, Sophronia, Josefa, Samuel, Ephraim (ka bula me rua walega na macawa), William, Katharine, Don Carlos, kei Lucy.²

E a laurai na cecere cake ni nona itovo na Parofita ena ivakatekivu ni nona bula. Eratou a vakaitikotiko na matavuvale na Simici e West Lebanon, New Hamphshire, ena gauna a ravuta kina na itikotiko o ya e dua na mate ni kete rerevaki, okati kina o iratou na gone ni vuvale na Simici. Eratou a mani bula vinaka tale na vo ni gone, ia o Josefa ka se yabaki vitu tiko, e a tauvi gaga sara vakaca na yavana imawi. O vuniwai Nathan Smith mai na Koronivuli ni Vuniwai e Dartmouth ka volekati Hanover, New Hampshire, a vakadonuya me vakayacora e dua na iwalewale vou ni veisele me vakabula kina na yavai koya na gonetagane lailai. Ena nodratou sa vakarau seleti koya o vuniwai Smith kei na nona ilawalawa, a kerea vei tinana o Josefa me lako tani mai na rumu me kakua ni raica na nona sotava na mosi. Ena nona sega ni vakatara me vakayagataka na gunu kaukauwa me kauta laivi na mosi e a vakararavi ga o koya ki na liga veimaroroi nei tamana, ka a vosota vakaqaqa o Josefa ena nona sa seleta ka tikica laivi o vuniwai e dua na tiki ni sui ni yavana. E a veivakabulai na veisele o ya, e dina ga ni a vakayagataka o Josefa na yava kau ena vica na yabaki ka tarava ka laurai ni gera toka ga vakalailai ena vo ni nona bula taucoko.

Ena 1816, ni oti na nona sotava veitarataravi na vakaleqai ni nona iteitei, e a tokitaka o Josefa Simici levu na nona matavuvale mai Norwich e Vermont ki Palmyra e Niu Ioka, ena nona nuitaka tiko me laurai e dua na gauna vinaka. “Ena loma ni gauna dravudravua,” e nanuma lesu na Parofita ena veiyabaki e muri sara, “keitou sa yalataka me keitou cakacaka kaukauwa me baleta na bula ni dua na matavuvale levu … , ena kena gadrevi me vakayacori na veika oqo me na qaravi kina na kena tokoni na matavuvale, o koya gona sa sega kina ni rawa me keitou rawata na neitou vuli. O koya gona, au a vakavulici walega vakalailai ena wilivola, volavola, kei na itekitekivu ni vika.”³

Na iMatai ni Raivotu

E a vola vakaoqo o Josefa Simici, ena veika a tuberi taumada kina: “Au a sucu … mai vei rau e dua na itubutubu vinaka ka rau ogaoga sara vakalevu meu vakavulici ena lotu Vakarisito”⁴ Me vakataki ira ga e lewe vuqa na lotu Vakarisito, erau a raica rawa na itubutubu nei Josefa ni so vei ira na ivakavuvuli ni kosipeli e a vakavulica o Jisu kei ira na Nona iApositolo era sa yali mai na veimatalotu ena gauna o ya. Ena vanua o Palmyra ena 1820, e vica na veimataqali lotu Vakarisito era saga me lewe levu na nodra ivavakoso. Eratou a laki lewena o tinai Josefa, e rua na tacina, kei ganena qase na lotu Presbyterian e kea, ia o Josefa vata kei tamana kei Alvin na tuakana eratou a sega ni lewena na lotu o ya. E dina ga ni se gonetagane lailai, sa lomaleqa vakalevu sara o Josefa me baleta na nona veimaliwai kei na Kalou kei na nodra veilecayaki na veimataqali isoqosoqo vakalotu.

Ena gauna a vulica tiko kina na ivolanikalou, e a vakauqeti sara o Josefa yabaki 14 ena dua na tikina mai na ivola i Jemesa: “Ia kevaka sa lailai na vuku vua e dua vei kemudou, me kerea vua na Kalou, o koya sa solia vakalevu kivei ira kecega na tamata, a sa sega ni dau veivakadirideini, ka na soli ga vua” (Jemesa 1:5). Ena nona vakayavalati mai na yalayala oqo mai vua na Turaga, e a gole yani o Josefa ki na veikau e volekata ga na nona vale me laki masu ena dua na siga ni vula itubutubu ni 1820. E a tekiduru, ka cabora cake na gagadre ni yalona vua na Kalou. E vakasauri ga sa vesuki koya e dua na kaukauwa ka vakamalumalumutaki koya sara ka sa lomaleqa de na vakarusai koya. Ia ena kena saumi mai na nona masu malumalumu, sa tadola mai ko lomalagi ka sereki koya mai na liga ni kena meca tawa laurai. Ena loma ni dua na duru bukawaqa e ramase cake mai na matanisiga, e a raica kina e rua na Tamata, ka rau tucake donui koya tu e maliwa lala. A qai vosa mai e dua, ka kaciva na yacana, ka kaya, “Oqo na Noqu Gone ni Toko. Mo Rogoci Koya!” (Josefa Simici—Ai Tukutuku1:17).

Ena veivakatakilai cecere oqo, erau a rairai kina vakatamata na Kalou na Tamana kei na Luvena o Jisu Karisito vua na cauravou o Josefa. E a veivosaki o Josefa kei na iVakabula ka a tukuna vua me kakua ni lewena e dua vei ira na lotu o ya ena nona gauna, ni ra sa “cala kecega” ka “sa ka vakasisila e matana na nodra ivakarau; … era sa vakatavulica na ivunau ni tamata me ivakavuvuli vakalou; ia sa sega vei ira na kena kaukauwa” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:19). E a yalataki talega vei Josefa “ni taucoko ni Kosipeli ena qai vakatakilai [vua] ena dua na gauna mai muri.”⁵Ni oti e vica na senijiuri ni butobuto, sa vakatakilai tale mai ki vuravura na vosa ni Kalou kei na ituvaki dina ni Kalou na Tamana kei na Luvena o Jisu Karisito ki vua na waqawaqa savasava ka ituvaki gone oqo.

Na Veisiko mai nei Moronai

Sa mai oti e tolu na yabaki ena gauna a vakaraitaka raraba kina o Josefa Simici ni a raica na Kalou era a vakasewasewani se vakalialiai koya eso ena nona itikotiko. Na Parofita gone, ka sa yabaki 17 tiko, a vakasamataka se na cava ena yaco vua. Ena yakavibogi ni ika 21 ni Sepiteba, 1823, e a masu vagumatua me dusimaki ka vosoti ena vuku ni nona “malumalumu kei na ivalavala ca vakacauravou” (Josefa Simici—Ai Tukutuku 1:29). Me isau ni nona masu, e a vakasinaita na nona rumu ni moce e doka ni vale, ka a rairai mai e dua na italai vakalomalagi na yacana o Moronai, “E a kaya ni o koya e dua na agilosi ni Kalou,” e kaya o Josefa “ni sa talai me kauta mai na bula marau ni veiyalayalati ka a vakayacora na Kalou vei ira na Isireli ena gauna makawa ka sa tu oqo me vakayacori, ni cakacaka ni vakavakarau ni iKarua ni Lesu Mai ni Mesaia sa na vakayacori sara vakatotolo; ni sa kena gauna oqo ki na Kosipeli kei na kena taucoko ena vunautaki yani ena kaukauwa ki na veimatanitu kecega me na vakarautaki kina e dua na mataqali tamata ki na veiliutaki ena yabaki e udolu. E a tukuni vei au niu sa digitaki meu iyaya ni cakacaka ena liga ni Kalou me na vakayacori kina eso na Nona inaki ena itabagauna lagilagi oqo.”⁶

E a kaya talega o Moronai vei Josefa ni dua na ivolatukutuku ni gauna makawa, e ceuti tu ena peleti koula mai vei ira na parofita makawa e buluti tiko ena dua na delana volekata. Na itukutuku tabu oqo e vakamacalataka e dua na mataqali tamata e a liutaki ira na Kalou mai Jerusalemi ki na Ra kei Vuravura ni vo e 600 na yabaki me qai sucu o Jisu. E a iotioti ni parofita o Moronai mai vei ira na tamata oqo ka a buluta na ivolatukutuku oqo, ka sa yalataka oti tu na Kalou me na vakatakilaitaki ena siga edaidai. Me na qai vakadewataka o Josefa Simici na ivolatukutuku oqo ki na vosa Vakavalagi.

Ena loma ni va na yabaki ka tarava, ena laki sotavi Moronai tiko o Josefa Simici ena dua na delana ena vei ika 22 ni Sepiteba me ciqoma kina na kila ka kei na ivakasala tale eso. Sa gadrevi vua na veiyabaki oqo ni vakavakarau kei na nona vakasavasavataki me rawa kina ni vakadewataka na itukutuku makawa o ya. Sa gadrevi vua me kilikili ki na nona ilesilesi oqo ni kena vakayacori e dua na cakacaka na kena inaki o ya me ra kila “o ira na Jiu kei na kai Matanitu tani ni sa Karisito ko Jisu, na Kalou Tawamudu, ka sa vakaraitaki koya ki na veimatanitu” (ulu ni ivakamacala ni iVola i Momani).

Tauyavutaki e Vuravura na Matanitu ni Kalou

Tekivu na Vakadewataki ni iVola i Momani

Ena gauna a waraka tiko kina me soli vua na peleti koula, e cakacakataka tiko kina o Josefa Simici na ka me bula kina na nona matavuvale. Ena 1825, e a gole yani ki Harmony e Pennsylvania me laki cakacaka vei Josiah Stowell. E kea e a laki vakaicili vata kei na matavuvale nei Isaac kei Elizabeth Hade ka laki veikilai sara kei Ema na luvedrau yalewa, e dua na qasenivuli wadrovu ka ululoaloa. Ena ika 18 ni Janueri, 1827 erau a qai vakamau o Josefa kei Ema e South Bainbridge e Niu Ioka. E dina ga ni na qai vakatovolei na nodrau vakamau ena mate ni luvedrau, na leqaleqa vakailavo, kei na nona dau yali mai vale o Josefa ena nona vakayacora na nona ilesilesi, ia erau dau veilomani dina sara o Josefa kei Ema.

Ena ika 22 ni Sepiteba, 1827, ni oti e va na yabaki ni nona raica na peleti, sa qai vakadonui me sa maroroya o Josefa na peleti. Ia ena gauna sa mai tiko kina vua na peleti, era a saga vakaukauwa sara ena vica na gauna e dua na ilawalawa ca e kea me ra butakoca. Me rau dro tani mai na veivakarusai oqo, erau a lesu tale kina o Josefa kei Ema ki Harmony ena Tiseba, 1827, na vanua erau tiko kina na itubutubu nei Ema. Ena gauna erau sa dei kina e kea, sa tekivutaka sara kina o Josefa me vakadewataka na peleti.

Ena itekivu ni 1828, e a ciqoma o Martin Harris e dua na dauteitei mai Palmyra e dua na ivakadinadina ni cakacaka ni Turaga edaidai ka a lako kina ki Harmony me laki vukei Josefa ena vakavakadewa. Me qai yacova na June ni yabaki o ya, sa vakadewataki rawa kina ka volai e 116 na draunipepa ena vuku ni cakacaka nei Josefa. Sa qai dau cikeva tiko o Martin vei Parofita Josefa me vakadonuya me kauta na tabana sa volai ki nona vale e Palmyra me laki vakaraitaki vei ira eso na nona lewe ni matavuvale. E a kerea na ka oqo na Parofita vua na Turaga ka tukuni mai me kakua, ia a kerea tale vakarua vua na Turaga ka sa qai veivakadonui kina vei Martin me kauta na draunipepa sa volia. Ena gauna sa laki tiko kina mai Palmyra na tabana volai oqo, e a laki yali kina, ka sega tale ni kune. E a taura lesu na Turaga na Urimi kei na Camimi kei na peleti mai vua na Parofita me dua na gauna, sa yaco kina vua me yalomalumalumu ka veivutuni. Mai na dua na ivakatakila vua na Turaga, e a vulica kina o Josefa ni sa dodonu vua me na dau rerevaka na Kalou ka kakua na tamata (raica V&V 3). Ni oti o ya, ka dina ga ni se qai yabaki 22 walega na nona bula e a ivakaraitaki tu ni yalodina gugumatua ni nona vakamuria na ivakaro kecega ni Turaga.

Ena ika 5 ni Epereli, 1829, e a yaco yani ki na vale i Josefa o Oliver Cowdery, e dua na qasenivuli ka gone cake mai vei Josefa ena dua na yabaki. Ena isau ni nona masu, e a ciqoma kina e dua na ivakadinadina ni kena sa ka dina na cakacaka ni Parofita. Ni oti e rua na siga, sa tekivu tale na cakacaka ni vakavakadewa, ka vakadewa tiko o Josefa ka volavola o Oliver.

Vakalesui mai ni Matabete ni Kalou

Ena nodrau qarava na vakadewa ni iVola i Momani o Josefa kei Oliver, erau wilika ena Nona sikovi ira na Nifai ni gauna makawa na iVakabula. O koya gona, erau sa vakasaqara kina na veidusimaki ni Turaga me baleta na papitaiso. Ena ika 15 ni Me, erau a gole yani ena bati ni Uciwai na Susquehanna, ka volekata toka ga na vale nei Josefa e Harmony, me rau laki masu. Erau a kurabui, ni sa rairai mai vei rau e dua na agilosi ni lomalagi, ka tukuna ni yacana o Joni na Dauveipapitaiso. E a mani vakatikora vei rau na Matabete i Eroni ka vakasalataka me rau veipapitaisotaki ka veitabaki vakairau. Ni oti o ya, me vaka a yalataka o Joni na Dauveipapitaiso, eratou a qai rairai talega mai o iratou na iApositolo ni gauna makawa o Pita, Jemesa, kei Joni vei Josefa kei Oliver ka vakatikora vei rau na Matabete i Melikiseteki ka tabaki rau me rau iApositolo.

Ni se bera na rairai kece oqo, sa tu vei rau o Josefa kei Oliver na kila ka kei na vakabauta. Ia ni oti na nodratou rairai mai na italai vakalomalagi oqo, sa tu talega vei rau na lewa—na kaukauwa ni matabete kei na lewa ni Kalou sa gadrevi ena kena tauyavutaki na Nona Lotu ka me vakayacori rawa kina na cakacakatabu vakalotu ni veivakabulai.

Tabaki ni iVola i Momani kei na Tauyavutaki ni Lotu

Ena maliwa ni Epereli kei na Me ni 1829, e a mai tatao vakalevu na nona cakacaka ni vakavakadewa na Parofita ena nona vale e Harmony ena vuku ni veivaka matei. Na vuna oqori, erau a toso kina vakawawa ki Fayettee Township, Niu Ioka, o Josefa kei Oliver me laki vakacavari kina na vakavakadewa ena vale nei Peter Whitmer Sr. A vakacavari na vakavakadewa ena June, ni bera ni cava e tolu na vula mai na gauna a tadu mai kina o Oliver, e dina ga ni a toki ki na itikotiko Vakavalagi o Fayette e Niu Ioka, me laki vakacavara na vakavakadewa ena vale nei Peter Whitmer Levu (Sr.) ka vakayacora talega e vuqa na cakacaka bibi e semati kina na kena tauyavutaki na Lotu. Me qai yacova na Okosita, e sa solia o Josefa na konitaraki vei E. B. Grandin na dautabaivola e Palmyra me tabaka na ivola. E a mokititaka o Martin Harris na nona qele ni teitei vei Mr. Grandin me vakadeitaka kina na kena saumi na tabaki ni ivola, ka qai laki volitaka e muri e 151 na eka mai na nona qele ni teitei me saumi vakaoti kina na mokiti. Ena ika 26 ni Maji, 1830 sa yaco sara me volitaki raraba yani na iVola i Momani ena sitoa ni ivola nei Grandin.

Ena ika 6 ni Epereli, 1830, ni oti toka ga e tinikadua na siga na kena sa volitaki raraba na iVola i Momani, era a soqoni yani e rauta ni 60 na tamata ena vale kau nei Peter Whitmer e Fayette, Niu Ioka. E kea sa tauyavutaka kina o Josefa Simici na Lotu, e muri a qai vakatokai me yacana Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai (raica V&V 115:4). O ya e dua na gauna marautaki dina, kei na sovaraki mai ni Yalotabu. Sa qaravi kina na sakaramede, era a papitaiso na tamata vakabauta, e a vakatikori na isolisoli ni Yalo Tabu, ka ra tabaki na tagane ki na matabete. Mai na dua na ivakatakila a ciqoma ena gauna ni soqoni o ya, sa lesi Josefa Simici kina na Turaga me iliuliu ni Lotu: ni “sa daurairai, dau vakadewataka na vosa, parofita, ka iapositolo i Jisu Karisito, ia mo italatala qase ni Lotu me vaka na lewa ni Kalou ko Tamada, kei na loloma ni nomu Turaga ko Jisu” (V&V 21:1). Sa tauyavutaki tale e vuravura Na Lotu i Jisu Karisito.

Kirtland e Ohio: Vakatetei ni Lotu

Ena nodra sa maqusa na lewe ni Lotu ena nodra wasea na dina era sa kunea, sa tete sara yani vakatotolo na Lotu gone oqo. Sa totolo sara na nodra sa tauyavutaki na veitabana ena veikoro vakavalagi kei Niu Ioka, o Fayette, Manchester, kei Colesville. Ena Sepiteba 1830, ni oti vakalailai na nodrau toki o Josefa kei Ema Simici mai Harmony, Pennsylvania, ki Fayette, e a vakatakila na Turaga vei Josefa Simici ni sa dodonu vei ira na daukaulotu me ra “lako vei ira na Leimami” era vakaitikotiko ena mua-i-ra kei Missouri (V&V 28:8). Na nodra ilakolako na daukaulotu era a curuma yani na vanua o Kirtland e Ohio, ka ra sotava kina e dua na ilawalawa matalotu era vakasaqara tiko na dina ka veisautaka kina e 130 vakacaca vei ira, ka okati kina o Sidney Rigdon, e muri a qai yaco o koya me lewe ni Mataveiliutaki Taumada. Sa tubu sara na iwiliwili ni ilawalawa ni Yalododonu e Kirtland ki na vica na drau ena nodra sa wasea na kosipeli o ira na lewenilotu vei ira era tiko vakavolivoliti ira.

Ena kena sa tubu na Lotu e Niu Ioka, sa levu talega vakakina na kena saqati. Ena Tiseba 1830, e a ciqoma kina na Parofita e dua na ivakatakila ka ra sa vakasalataki kina na lewe ni Lotu me ra “lako ki Ohio” (V&V 37:1), ka 250 na maile na kena yawa. Ena loma ni vica na vula ka tarava, e lewe levu sara vei ira na Yalododonu e Niu Ioka era sa volitaka na nodra iyauqaqa, ka levu ga era vakayalia kina e dua na ilavo levu, ka vakayacora ga na solibula e gadrevi me ra yaco rawa ki Kirtland e Ohio. Erau a isevu talega o Josefa kei Ema Simici me rau gole yani ki Ohio, ka yaco yani e Kirtland ena ika 1 ni Feperueri, 1831.

E Rua na Vanua me ra Soqoni Vata kina na Yalododonu

Ena June ni 1831, ena gauna sa toso kaukauwa tiko kina na Lotu e Kirtland, sa vakaroti Parofita na Turaga kei ira eso na iliuliu ni Lotu me ra gole yani ki Missouri. Mai kea ena qai vakaraitaka vei ira o Koya “na vanua [me ra] laki taukena” (raica V&V 52:3–5, 42–43). Ena June kei na Jiulai 1831, eratou a lakova yani na Parofita kei na so tale e volekata e 900 na maile mai Kirtland ki Jackson County e Missouri, ena mua-i-ra ni itikotiko vaka- Amerika. Ni oti ga vakalailai na nona yaco yani, e a ciqoma na Parofita e dua na ivakatakila mai vua na Turaga ka kaya ni “vanua ko Missouri—na vanua au sa digitaka ka vakatabuya me ra soqoni vata mai kina na lewe ni noqu Lotu. Ia sai koya oqo na vanua yalataki; io na vanua me tara kina na koro o Saioni. … Raica me itikotiko liu na vanua ka vakatokai tiko oqo ko Independence, oqo e loma donu; ia sa koto ena yasana ki ra na vanua me tara kina na valetabu” (V&V 57:1–3).

E sa yaco na nodra parofisai na parofita ena gauna vakaivolatabu makawa, sa tekivutaka kina o Josefa Simici yabaki 25 me vakadavora na yavu ni korolevu o Saioni e Amerika. Ena Okosita 1831, e a dabe vakatulewa kina o koya ena kena vakatabui na qele o ya me vanua ni vakasoqoni ka vakatabuya kina e dua na vanua ni valetabu. Ni oti vakalailai, e a lesu tale ki Ohio na Parofita, ka a laki vakayaloqaqataki eso vei ira na yalodina me ra soqoni vata yani ki Missouri. E vica na drau na Yalododonu era vosota yani na voravora ni ilakolako ni ika 19 ni senijiuri ena vanua lala ni ra kei Amerika ka ra tadu rawa yani ki na nodra itikotiko vou e Missouri.

Mai na 1831 ki na 1838, era a vakaitikotiko na lewe ni Lotu ena vanua ruarua o Ohio kei Missouri. Era a vakaitikotiko na Parofita, lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua, kei na vuqa na lewe ni Lotu e Kirtland, ka ra vakaitikotiko na lewe ni Lotu tale eso e Missouri ka liutaki ira tiko kina e kea o ira na nodra iliuliu ni matabete, ena ruku ni nona veidusimaki na Parofita. Era veitaratara na iliuliu ni Lotu ena ivola ka ra veilakovi ena so na gauna ena tadrua kei Kirtland vata kei Missouri.

Tomani tiko ni iVakatakila

Ena gauna a tiko kina ena vanua e Kirtland na Parofita, e a ciqoma kina e vuqa sara na ivakatakila mai vua na Turaga me baleta na vakalesui mai ni kosipeli edaidai. Ena Noveba 1831, era sa lewa kina na iliuliu ni Lotu me sa tabaki e vuqa vei ira na ivakatakila me sa cokoti vata me vakatokai me iVola ni Vunau. E a dodonu me tabaki na ivola oqo e Independence, Missouri. Ia ena Jiulai 1833, era a vakama vakadua na ilawalawa ca na valenitabaivola kei na vuqa na lewe ni ivola. E a vakabulai walega e vica na ilavelave ni ivola o ya, e a sega kina ni soli rawa na iVola ni Vunau vei ira na lewe ni Lotu. Ena 1835, na ivakatakila me baleta na iVola ni Vunau, ka vakakina e vuqa tale na ivakatakila, era a tabaki e Kirtland me sa Vunau kei na Veiyalayalati.

Ni tiko voli ena vanua e Kirtland, e a tomana tale tikoga kina na Parofita na nona cakacaka ni Vakadewa ni iVolatabu nei Josefa Simici, na cakacaka a tekivuna ena 1830 ena Nona ivakaro na Turaga. E vuqa sara na veika matata ka talei sa yali mai na iVolatabu ena loma ni veisenijiuri, e a dusimaki kina na Parofita mai vua na Yalotabu me vakayacora eso na veisau iVolatabu na King James Version me vakatikora lesu na itukutuku sa yali. Na cakacaka oqo e a veimuataki ki na kena vakalesui mai na dina bibi vakosipeli, ka okati kina e vuqa na ivakatakila era sa umani tu oqo ena Vunau kei na Veiyalayalati. E dina ga ni a vinakata na Parofita me tabaki na nona ivakavakadewa oqo ni iVolatabu, e a vakataotaki koya na leqaleqa eso, ka vakakina na veivakacacani me tabaka taucoko sara kina ena nona gauna ni bula.

Me tiki ni nona dikeva lesu vakalou ni iVolatabu, e a ciqoma kina o Josefa Simici na ivakatakila ka sai koya na ivola i Mosese kei na dua na ivakadewa vakalou ni Maciu 24, ka sa vakatokai tu oqo me Josefa Simici—Maciu. Ena 1835, a tekivuna kina na Parofita na nona vakadewataka na ivola i Eparaama mai na pepari ni Ijipita ni gauna makawa ka a volia mai na Lotu. Na vakavakadewa kece oqo era a qai wili me tiki ni Mataciva Talei.

Mai na ivakatakila kece a ciqoma na Parofita mai Kirtland e a baleta na kena tauyavutaki na kena qaravi raraba na Lotu. Ena ruku ni veidusimaki ni Turaga, e a tauyavutaka kina o Josefa Simici na Mataveiliutaki Taumada ena 1832.⁷ E a tauyavutaki na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua kei na Kuoramu ni Vitusagavulu ena 1835. E a tauyavutaki e dua na iteki e Kirtland ena 1834. Ena gauna oqo, e a tauyavutaka talega kina o koya na kuoramu ni Matabete i Eroni kei na Melikiseteki me na qarava na nodra bula na lewe ni Lotu e kea.

Na iMatai ni Valetabu ena iTabagauna Oqo

Ena kena sa dua vei ira na tiki bibi ni Vakalesui mai, sa vakatakila kina na Turaga vei Josefa Simici na kena gadrevi na valetabu vakalou. Ena Tiseba 1832, e a vakaroti ira na Yalododonu na Turaga me ra tekivu tara e dua na valetabu e Kirtland, Ohio. E dina ga ni vuqa na lewe ni Lotu, era se sega tu ni vakavale vinaka, cakacaka, kei na kakana, ia era a vakarorogo vagumatua sara ki na ivakaro ni Turaga, kei na Parofita ena nona cakacaka vata kei ira.

Ena ika 27 ni Maji, 1836, e a vakatabuya o Josefa Simici na valetabu ena kena sa sovaraki mai na Yalotabu ni penitiko. Ni oti e dua na macawa, ena ika 3 ni Epereli, 1836, e a yaco kina eso vei ira na cakacaka bibi duadua ena itukutuku ni veigauna vakalotu. E a rairai na Turaga o Jisu Karisito ena loma ni valetabu, ka kaya kina, “Raica au sa vakadonuya na vale oqo, ka vakatabuya ena yacaqu; ia au na vakaraitaki au vei ira na noqu tamata ena vale oqo” (V&V 110:7). E a lewe tolu na italai mai na itabagauna ni iVolatabu Makawa—o Mosese, Ilaisa, kei Ilaija—eratou a rairai talega mai. Eratou mai vakatikora lesu na idola kei na lewa ni matabete ka a yali tu mai vakadede ena vuravura oqo. Sa tu kina oqo vua na Parofita o Josefa Simici na lewa ni nodra vakasoqoni vata mai na lewei Isireli mai na yasai vuravura vava ka vauci ira vata na matavuvale, ena gauna oqo kei na taucoko ni tawamudu. (Raica V&V 110:11–16.) Na vakalesui mai oqo ni idola ni matabete e salamuria tikoga na ituvatuva ni Turaga ni kena soli vua na Parofita ena “vosa ena vosa, vunau ena vunau, vakalailai eke, ka vakalailai mai kea” (V&V 128:21) me yacova ni sa vakalesui mai ki vuravura na taucoko ni kosipeli i Jisu Karisito.

Vunautaki ni Kosipeli Tawacava

Ena gauna taucoko ni nona cakacaka na Parofita, e a dusimaki koya na Turaga me vakauti ira na daukaulotu me ra “lako yani ki vuravura taucoko ka vunautaka na itukutuku vinaka vei ira na tamata” (V&V 68:8). Sa vakila talega na Parofita na bibi ni ilesilesi oqo ka biuta kina na nona itikotiko kei na matavuvale ena vuqa na gauna me laki vunautaka yani na kosipeli. Ena gauna a se qai tekivu walega kina na Lotu, era a kacivi na daukaulotu me ra laki vunau yani ki na veiyasai Amerika kei Kenada.

Ia, ena vula ikatakata ni 1837, e a vakauqeti na Parofita me talai ira yani na italatala qase ki Igiladi. E a qai vakasalataki Heber C. Kimball, e dua na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua, na Parofita, me liutaka e dua na ilawalawa lailai ni daukaulotu ki na cakacaka levu oqo. Ena nona sa biuta na nona matavuvale dravudravua, e a lako yani ena vakabauta ni na dusimaki koya na Turaga. Volekata ni 2,000 na tamata era a curu mai ki na Lotu e Igiladi. E a salamuria sara na nona vakauta o Josefa Simici eso na lewe ni Le Tinikarua ki Peritania me ra laki veiqaravi mai na 1839 ki na 1841, ka a rawa ka vakalevu sara na veilesi oqo. Me qai 1841, e sivia e 6,000 na tamata era sa ciqoma na kosipeli. E vuqa vei ira oqo era sa toki yani ki Amerika, ka ra laki vakabulabulataka ka vakaukauwataka na Lotu ena gauna dredre sara.

Biu ko Kirtland

Era a sotava na Yalododonu e Kirtland na veivakararawataki ni oti vakalailai ga na nodra yaco yani e kea, ia e a kaukauwa cake sara na meca ena 1837 kei na 1838. “Me baleta na matanitu ni Kalou,” e kaya na Parofita, “sa dau tuvanaka talega na tevoro na nona matanitu ena gauna vata talega o ya me saqata kina na Kalou.”⁸ E a sotava na Parofita na voravora taucoko ni veivakacacani, mai vei ira na meca e taudaku ni Lotu kei ira na vukitani era sa saqati koya. E a beitaki vakailasu ena vuqa na cala, vakasaurarataki ena gauna ni veilewai ena vuqa na cala kei na veibeitaki sega na kena yavu, ka sa yaco me laki vunitaki koya mai vei ira era via vakamatei koya tiko. Ia e a yalodina ka yaloqaqa tikoga ena voleka ni veigauna kecega ni leqa kei na veisaqasaqa.

Sa kena itinitini me sa sega ni vosoti rawa tale na veivakararawataki ena vanua e Kirtland. Ena Janueri 1838, eratou sa mani biuti Kirtland sara kina na Parofita kei na nona matavuvale ka ratou laki tokavuni e Far West, Missouri. Ni qai yacova na mua ni yabaki, sa lewe levu sara na Yalododonu e Kirtland era sa muri koya ka ra biuta tu yani na nodra veivale kei na nodra valetabu lomani.

O Ira na Yalododonu e Missouri

Cemuri tani mai Jackson County kei na iLakolako ni iLawalawa mai Saioni

Ena gauna era sa sasaga tiko kina na Yalododonu e Kirtland me ra vaqaqacotaka kina na Lotu ena nodra vanua, e vuqa talega na lewe ni Lotu tale eso e Jackson County, Missouri era a vakayacora tiko na ka vata ga oqo. Era sa tekivu vakaitikotiko sara na Yalododonu Edaidai ena vanua o ya ena vula ikatakata ni 1831. Ni oti e rua na yabaki, era sa lewe 1,200 sara na Yalododonu, se volekata na dua na ikatolu ni lewenivanua e kea.

Na nodra tadu yani oqo na Yalododonu era a lomaleqa sara kina o ira era a tu makawa e kea. Era sa taqayataka na itaukei kei Missouri na kena rawa ni cawadru yani vei ira na vulagi vou na veiliutaki vakapolitiki, ka vuqa vei ira era lako mai ena vualiku kei Amerika ka ra sega ni tokona na veivakabobulataki ena ceva ni vanua. Era sa lomatarotarotaka tiko na itaukei kei Missouri na nodra ivakavuvuli duatani na Yalododonu Edaidai—me vakataka na nodra vakabauta na iVola i Momani, ivakatakila vovou, kei na nodra vakasoqoni vata mai ki Saioni—ka cudruvi ira tiko na Yalododonu Edaidai ni ra dau veivoli tikoga vakaira. Sa yaco sara me ra vakasaurarataki ira na Yalododonu o ira na ilawalawa ca kei na nodra mataivalu vakavanua, ka ra cemuri ira tani mai Jackson County ena Noveba 1833. E vuqa vei ira na Yalododonu era dro takosova yani na Uciwai na Missouri ki na vualiku ka yaco yani ki Clay County e Missouri.

E vakasamataka tiko vakabibi o Josefa Simici na nodra bula rarawa na Yalododonu e Missouri. Ena Okosita 1833 a vola vakaoqo mai Kirtland kivei iratou na iliuliu ni Lotu e Missouri: “Kemuni na taciqu, au vinakata meu sotava talega na nomuni vakararawataki kece tiko mai keri, dina ga ni yaco na malumalumu vakayago, ia na yaloqu e sega ni biuti kemuni mo ni mate, sa vukei au na Kalou. Mo ni reki tikoga, ni sa voleka na noda vakabulai. Kemuni na Kalou, ni vakabulai ira na taciqu e Saioni.”⁹

Ena Feperueri 1834, a ciqoma kina o Josefa Simici e dua na ivakatakila ka vakasalataki kina me liutaka e dua na ilakolako mai Kirtland ki Missouri me ra laki vukei ira na Yalododonu me ra vakatikori lesu ki na nodra qele e Jackson County (raica V&V 103). Ena nona vakamuria na ivakaro ni Turaga, a tauyavutaka kina na Parofita e dua na ilawalawa e vakatokai na iLawalawa mai Saioni ena ilakolako ki Missouri. Ena Me kei na June ni 1834, na ilawalawa, ka sa laki yacova sara na 200 na lewena, era a lako takoso yani na ra kei Ohio, Indiana, Illinois, kei Missouri. Era a sotava e vuqa sara na veika dredre, ka okati kina na tauvi cokadra. Ena ika 22 ni June, 1834, ni ra sa voleka yani ki Jackson County, a ciqoma kina na Parofita e dua na ivakatakila me sa vakaceguya na keba. Ia, sa yalataka na Turaga ni na laki vakatikori Saioni tale ena Nona gauna ga. (Raica V&V 105:9–14.) Ni oti na nona tauyavutaka e dua na iteki e Clay County ka kena peresitedi o David Whitmer, e a lesu tale ki Ohio na Parofita.

E dina ga ni ra a sega ni vakasuka mai na iLawalawa mai Saioni na nodra iyauqaqa na Yalododonu, e a veivakavulici vagumatua sara vei ira na iliuliu ni Lotu mai muri, ni na vulica kina o ira era vakaitavi na ivakavuvuli ni veiliutaki vakasavasava mai na nona ivakaraitaki kei na ivakavuvuli na Parofita. Ena dua na nodra soqoni na lewe ni iLawalawa mai Saioni kei ira tale eso na lewe ni Lotu ka a vakayacori e Kirtland ena ika 14 ni Feperueri, 1835, e a tauyavutaka kina na Parofita na Kuoramu ni iApositolo Le Tinkarua. Ni oti e rua na macawa, e a tauyavutaka kina o koya e dua na Kuoramu ni Le Vitusagavulu. E ciwa vei iratou na lewe ni Kuoramu ni Le Tinkarua kei ira kece na lewe ni Kuoramu ni Vitusagavulu era a tiki talega ni iLawalawa mai Saioni.

Na iTikotiko ena Vualiku kei Missouri

E ra sa lewe levu tikoga na lewe ni Lotu era sa mai vakaitikotiko tudei e Clay County e Missouri me yacova sara na 1836, era sa sega ni taqeya rawa na itaukei e kea me ra na veimaroroi tiko vakaoqo. Era sa tekivutaka kina na Yalododonu me ra toso yani ki na vualiku kei Missouri, ka vuqa vei ira era sa laki vakaitikotiko e Caldwell County, e dua na vanua vou ka ra tauyavutaka na tabana ni matanitu e kea me ra laki tiko kina na Yalododonu Edaidai sa sega na nodra itikotiko. Ena 1838 era sa mai okati vata kei na dua na ilawalawa levu ni Yalododonu era sa vakasavi tani mai Kirtland. Eratou a yaco na Parofita kei na nona matavuvale ki Far West ena vula o Maji, na itikotiko sa toso cake sara tiko e Caldwell County, ka laki tauyavutaka sara e kea na itikotiko liu ni Lotu. Ena Epereli e a vakaroti Josefa Simici na Turaga me tara e dua na valetabu e Far West (raica V&V 115:7–16).

E ka ni rarawa, ni a lekaleka walega na nodra tiko vakacegu na Yalododonu ena vualiku kei Missouri. Ena vula itubutubu ni 1838, era sa tekivutaka tale na ilawalawa ca kei ira na mataivalu vakavanua na nodra vakasaurarataka ka vakamavoataki ira na Yalododonu Edaidai. Ena gauna era tekivu tataqomaki mai kina na lewe ni Lotu, e a qai vesu o Josefa Simici kei na so tale na iliuliu ni Lotu ka beitaki vakailasu ena cala ni valuta na matanitu. Ena Noveba era a tiko vakavesu kina e Independence vata kei Richmond e Missouri; ia ena imatai ni Tiseba, era a tokitaki ki na valeniveivesu e Liberty, Missouri. Ena vula ililiwa, eratou a sotava na Parofita kei ira na nona itokani e dua na veivakalolomataki levu. Sa ratou laki vesu toka ena boto ni valeniveivesu—e butobuto, batabata, ka vakasisila—ka ratou vakani ena kakana ca eratou sega ni kania rawa ia eratou sa mani kania ga ena vuku ni walokai. E a vakatauvatataka na Parofita na nona ituvaki oqo vata kei iratou na Yalododonu me “vakatovolei ni nodratou vakabauta me vaka a yaco vei Eparaama.”¹⁰

Ena gauna e vesu tiko kina na Parofita, e udolu na Yalododonu Edaidai, ka vakakina na nona matavuvale na Parofita, era a cemuri tani mai na nodra itikotiko e Missouri ena vula ililiwa kei na vula itubutubu ni 1838-39. Ena ika 7 ni Maji 1839, e a volavola vakaoqo o Ema vei Josefa mai Quincy e Illinois: “Na Kalou duadua ga a kila na ituvaki ni noqu vakanananu kei na lomaqu ena gauna au sa biuta tu yani kina na nodatou vale kei na itikotiko ka voleka ni veika kece sara edatou taukena vakavo ga o iratou na luvedaru gonelalai, niu sa biuta mai na vanua o Missouri, kau biuti iko tu yani ena valeniveivesu vakaloloma oqori.”¹¹ Ena ruku ni nona veivakasalataki o Brigham Young kei ira eso tale na iliuliu ni Lotu, era a kau yani ki na yasana vakatokalau ki Illinois.

Na Veiyabaki e Nauvoo

iLiuliu Daulomani ni Nona Tamata

Ena Epereli 1839, eratou a tokitaki na Parofita kei ira na nona itokani ki na dua tale na vanua vou mai na Valeniveivesu e Liberty ki Gallatin e Missouri. Ena nodratou sa baci tokitaki tale na kaivesu, eratou a vakatara na tamata yadra me ratou dro mai na veivesuki cala vakaoqo. Eratou a dro yani ki Quincy e Illinois, na vanua sa laki tawana tiko na Lotu ni oti na nodra dro mai Missouri. Ni oti o ya, ena nona veidusimaki na Parofita, e vuqa vei ira na Yalododonu era sa laki tekivu vakaitikotiko ki na 50 na maile ena vualiku kei Commerce e Illinois, e dua na koro ena igole ni Uciwai na Mississippi. Sa vakatokayacavoutaka kina o Josefa na korolevu o Nauvoo, ia ena veiyabaki ka tarava era a lako vakalewelevu yani na lewenilotu kei ira na saumaki vou ki Nauvoo mai Amerika, Kenada, kei Peritania, ka sa yaco kina me dua vei ira na vanua e Illinois me levu duadua na lewena.

Erau a laki vakaitikotiko sara o Josefa kei Ema ena bati ni uciwai ena dua na vale kau lailai, ka a nona valenivolavola talega na Parofita ni sa qai tauyavu walega o Nauvoo. E a dauteitei me bula kina ka qai laki cicivaka sara e dua na sitoa. Ia me baleta ga ni kania vakalevu na nona gauna na cakacaka ni Lotu kei na veiqaravi raraba, sa dau dredre sara vua na Parofita me qaravi iratou rawa kina na nona matavuvale. Ena Okotova 1841 e a taukena tu kina o koya e dua (na ose) o Charley a soli vua mai Kirtland, e rua na dia ni matavuvale, e rua na taki qase ka va na ka gone, e dua na bulumakau qase ka a solia vua e dua na baraca mai Missouri, o Major na nona (koli) qase, … kei na dua na iyaya makawa ni vale.”¹²

Ena mua ni Okosita 1843 eratou a toki yani na Parofita kei na nona matavuvale ki na tai kadua ni gaunisala ki na dua na vale tabarua tara vou ka vakatokai na Mansion House. E sa va tiko kina oqo na luvedrau o Josefa kei Ema. Erau sa buluta oti e ono na luvedrau lomani ena veiyabaki sa oti, ka na sucu tale e dua na luvedrau ni sa mate oti o Josefa. Oqo o ira na gone lewe tinikadua ni matavuvale nei Josefa kei Ema Simici: o Alvin, sucu ena 1828, ka a mate ni oti toka ga vakalailai na nona sucu mai; oi rau na drua o Thadeus kei Louisa, sucu ena 1831, ka rau a mate ni oti toka ga vakalailai na nodrau sucu mai; oi rau na drua gone susu o Joseph kei Julia na luvedrau o John kei Julia Murdock ena 1831 ka rau laki qarava o Josefa kei Ema ni a mate o Sisita Murdock ena gauna ni vakasucu (e a mate o Josefa vula tinikadua ena 1832) ¹³; o Josefa na ika III, sucu ena 1832; Frederick, sucu ena 1836; Alexander, sucu ena 1838, Don Carlos, sucu ena 1840, ka mate ni sa vula tinikava; a sucu e dua na gonetagane ena 1842, ka a mate ena siga vata ga a sucu kina; kei David, ka sucu ena 1844, ni sa oti e lima na vula na nona vakamatei o tamana.

Ena gauna taucoko ni nona cakacaka vakalotu e a taleitaka sara na Parofita na veimaliwai kei ira na Yalododonu e Nauvoo. Me baleta na korolevu o ya kei ira na lewena a kaya kina, “Sai koya oqo na vanua totoka duadua kei ira na tamata vinaka duadua ena ruku i lomalagi.”¹⁴ Me idole, era a taleitaki koya na Yalododonu ka ra kila ni sa nodra itokani, ka ra dau kacivi koya me o “Baraca Josefa.” E kaya vakaoqo e dua a saumaki vou, “Sa dua na ka na yalo ni veivakauqeti e tiko vua ka dau dreti ira na tamata era veikilai kaya.”¹⁵ “E sega ni dau vakalasulasuya ni sega na nona cala se malumalumu.” A vola vakaoqori e dua na lewenivanua. “E dua o koya ko na vinakata mo taleitaka; … e sega talega ni vakalevulevui koya ena veika cecere me vaka era nanuma eso, ia ena kena veibasai e dau veimaliwai rawarawa kei na dua ga na tamata.”¹⁶ E vola vakaoqo mai Nauvoo ki na nona vuvale o William Clayton, e dua na saumaki vou kai Igiladi me baleta na Parofita, “au vinakata dina sara ga meu vakataki koya.”¹⁷

A vunau sara vakalevu na Parofita e Nauvoo, ka ra taleitaka na lewe ni Lotu me ra rogoci koya, ni dau vakavulica ga na dina ni kosipeli sa vakatakilai mai ena kaukauwa. E nanuma lesu o Angus M. Cannon: “Au se bera mada vakadua ni rogoci koya me a vosa ka me sega ni vakayavalata na yagoqu kei na yaloqu taucoko meu vakalagilagia na Turaga.”¹⁸ E a kaya o Brigham Young: “Au a sega ni vakawalena e dua na gauna au sotavi Parofita Josefa kina meu rogoca me vosa raraba se vakatikitiki, meu na vakavukui mai na mataniwai e vosa tiko mai kina o koya, meu sa na taukena ka vakayagataka ena gauna sa gadrevi kina. … Na veigauna vakaoqo sa iyau talei duadua cake vei au mai na iyau taucoko kei vuravura.”¹⁹

E a laki tomana talega na nona veiliutaki o Josefa Simici ena taudaku ni nona ilesilesi vakalotu. E Nauvoo e a vakaitavi talega na Parofita ena veiqaravi vakamatatamata, vakalawa, bisinisi, vuli, kei na mataivalu. E a gadreva o koya me qarava na korolevu o Nauvoo ena veika sa tu rawa kei na kena gauna donu ni nodra vakatorocaketaki na kena tamata ena veika vakatamata kei na bula yadudua. Ena Janueri 1844, ena kena sa rabailevu ka sa rarawataka o koya ni ratou sa sega ni walia rawa na vakailesilesi ni matanitu kei na veika vakalawa na kena vakayali na nodra dodonu kei na iyau na Yalododonu e Missouri, sa mani vakaraitaka kina o Josefa Simici ni sa na tu tiko me digitaki me peresitedi kei Amerika. E dina ga ni vuqa sara era kaya ni na sega ni rawa me digitaki, na nona tu oqo era a kauwai sara kina na lewenivanua ena kena voroki na nodra dodonu vakalewenivanua na Yalododonu. E a kaya vakaoqo na Parofita ni tamata kecega “sa tu na nodra dodonu yadua me ra vakaivotavota talega ena vua ni ivurevure ni bula galala ena vanua.”²⁰

Sa tabu me nei Jiova: Tara e dua na Valetabu e Nauvoo me Nona na Kalou

Ena gauna era a vakasaurarataki kina na Yalododonu me ra biuti Kirtland, era sa biuta tu yani na valetabu era a cakacaka sara vakaukauwa me ra tara rawa. Ia ena yaco me tara tale e dua na valetabu ena kedra maliwa, ni sa vakasalataka na Turaga me ra sa tekivu tara e dua tale na valetabu e Nauvoo. E a tekivu na kena tara ena vulaikelikeli ni 1840, ka vakadavori na kena vatunitutu ena ika 6 ni Epereli 1841, ka a vakatulewa ena kena soqo na Parofita. Na kena tara na valetabu e Nauvoo e a dua vei ira na cakacaka ni tara vale ka kilai levu duadua ena gauna o ya mai na ra kei Amerika. Na tara ni valetabu oqo sa gadrevi kina na nodra solibula vakaitamera na Yalododonu, kei na nodra sa yaco tikoga mai ki na korolevu na tamata, ka ra tamata dravudravua tikoga kina o ira na Yalododonu e kea.

A tekivuna na Parofita ena ika 15 ni Okosita, 1840 na nona vakavulica na ivakavuvuli ni nodra papitaisotaki na mate. Ena vuku ni se qai tekivu tara tiko na valetabu, era sa laki tekivutaka na Yalododonu na nodra papitaisotaki na mate ena veiuciwai kei na dreke ni wai drodro e kea. Ena Janueri 1841, e a vakatakila mai na Turaga ni na vakayacori tikoga na cakacaka oqo me yacova ni sa na laki vakayacori na veipapitaisotaki ena valetabu (raica V&V 124:29–31). Ena gauna ni vula ikatakata kei na vula itubutubu ni 1841, era a tara kina na Yalododonu e dua na tobukau ni papitaiso ena dua na vanua keli ena yavu ni valetabu. Na isevu ni papitaiso me baleta na mate ena tobu oqo a vakayacori ena ika 21 ni Noveba, 1841.

Ena 1841 a vakayacori kina na imatai ni vauci e dua na veiwatini, ka a vakaraitaka mai na Parofita ena 1843 na ivakatakila ka vakamacalataka na ituvaki tawamudu ni veiyalayalati ni vakamau (raica V&V 132). Na ivakavuvuli e tiko ena ivakatakila oqo sa kila tu mai na Parofita ena 1831.²¹ Me vaka a vakarota na Kalou vua, a vakavulica talega na ivakavuvuli ni vakamautaka e levu na yalewa.

Me vaka ni na sega ni vakacavari rawa na valetabu ena dua na gauna balavu, e sa lewa kina o Josefa Simici me sa na vakayacori ga na edaumeni ni valetabu ena taudaku ni kena lalaga tabu. Ena ika 4 Me 1842, ena rumu e cake ni nona Sitoa Vatu Damudamu e Nauvoo, e a qarava kina na Parofita na isevu ni edaumeni ki na dua na ilawalawa lailai ni veitacini, ka okati kina o Brigham Young. E a sega ni bula tiko na Parofita me raica na kena vakacavari na Valetabu e Nauvoo. Ia ena 1845 kei na 1846 era udolu na Yalododonu era a ciqoma na nodra edaumeni ni valetabu mai vei Brigham Young kei na so tale era a ciqoma na veivakalougatataki oqo mai vua na Parofita.

Sa mai Cava na Cakacaka nei Josefa Simici

Ena gauna era sa kunea tiko kina na Yalododonu na tiko vakacegu e Nauvoo sa voravora cake tikoga mai na nona vakararawataki na Parofita, ka sa vakila o koya ni sa na mai cava na nona cakacaka e vuravura. Ena dua na soqoni guiguilecavi dredre ena Maji 1844, e a lesi iratou kina na Le Tinikarua na Parofita me ratou liutaka na Lotu ni sa na mate, ka vakamacalataka ni sa tu oqo vei iratou na idola kei na lewa e gadrevi me ratou cakacaka kina. E a kaya kina o Wilford Woodruff, e dua na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua ena gauna o ya: “Au sa vakadinadinataka oqo ni a kacivi iratou vata na iApositolo o Parofita Josefa Simici ena itekivu ni vulaikelikeli ni 1844 e Nauvoo, ka vakatikora vei iratou na cakacaka tabu vakalotu ni lotu kei na matanitu ni Kalou. Ka vakakina na idola kei na kaukauwa taucoko ka a vakatikora vua na Kalou, ka sa vauca kina e buradelai keitou, ka tukuna o koya me keitou colata na icolacola ni matanitu oqo, ke sega keitou na cudruvi. … E a makare vinaka tu na matana, ka mataliataki tu ena dua na kaukauwa kau se bera mada ni bau raica vua e dua na tamata.”²² Ni sa mai mate na Parofita, sa vakatikori kina vei iratou na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na ilesilesi ni Lotu kei na matanitu ni Kalou e vuravura.

Ena June 1844 e a beitaki vakailasu na Parofita ena dua na cala ni vakacaca. E dina ga ni a talaci ena veilewai oqo e Nauvoo, e a saga vagumatua ga o Thomas Ford na kovana kei Illinois me lewai talega o Josefa ki na cala vata ga oqo e Carthage, Illinois, na idabedabe ni Nacook County. Ena gauna erau sa yaco yani kina na Parofita kei Hyrum na tuakana ki Carthage, erau a sereki ka balemaudi ena cala e liu. Ia erau a qai veilewaitaki ena cala ni valuta na matanitu ni vanua o Illinois, ka bala ki na valeniveivesu e kea.

Ena yakavi ni siga katakata ka tunumaka ni ika 27 ni June, 1844 era a curubotea yani na valeniveivesu e dua na ilawalawa ka ra qumuloa tu ka vakamatei rau o Josefa kei Hyrum Simici. Ni oti toka e tolu na auwa, o Willard Richards kei John Taylor, ka rau a vesu vata tale tikoga kei rau na a vakamatei, erau a vakauta yani e dua na itukutuku ni rarawa bibi ki Nauvoo: “Valeniveivesu e Carthage, ni oti toka na 8.00 ena yakavi, ni ika 27 ni June, 1844 erau sa mai mate kina o Josefa kei Hyrum. … E a vakasauri ga na cakacaka o ya.”²³ Na nona yabaki 38, sa mai dave na nona dra me ivakadinadina ni nona itukutuku. Sa mai vakacavari rawa na nona cakacaka e vuravura, sa mai tuvanaki donu na matanitu ni Kalou ena iotioti ni gauna e vuravura. A bale mate o Josefa Simici ni a lauvana mai vei ira na daulaba. Me baleti Josefa Simici na Parofita, a vakadinadinataka vakaikoya na Turaga: “Ena vukuqu, na noqu agilosi kei ira na noqu italai; io au a lesi (Josefa Simici) mai lomalagi me mai vakayacora na noqu cakacaka, a sa tura ko koya na kena yavu ka sa yalodina sara kina; ia au sa kauti koya lesu tale mai kivei au. Raica sa lewe vuqa sara era sa kurabuitaka na nona mate; ia sa kilikili me yaco vaka ko ya, me dave na nona dra me vakadeitaka kina na nona itukutuku; io ena dokai kina ko koya ka ra sa cudruvi ko ira sa ivalavala ca” (V&V 136:37–39).

O Josefa Simici, na parofita daurairai cecere, daurairai, ka dauvakatakila edaidai, e a dua na italai qaqa ka talairawarawa nei koya sa Cecere Sara. A vakadinadinataka kina o Peresitedi Brigham Young: “Au sega ni vakabauta me dua na tamata e vuravura me a kilai koya cake vakavinaka me vakataki au; kau douvaka meu kaya, ni vakavo ga o Jisu Karisito e sega tale ni dua na tamata uasivi cake e a bula taumada se bula tiko e vuravura. Au sa nona ivakadinadina.” ²⁴

log home — Ena gauna a raica kina o Josefa Simici na iMatai ni Raivotu, e a vakaitikotiko vata kina kei na nona matavuvale ena dua na vale kau mai Palmyra e Niu Ioka.

map of Palmyra — Na vanua o Palmyra e Niu Ioka. E vuqa sara na veika bibi a yaco ena vanua oqo, ka okati kina na iMatai ni Raivotu kei na nona rairai o Moronai vei Josefa Simici.

Sacred Grove — Na Veikau Tabu ena 1907. Ena vula itubutubu ni 1820, a gole ki na veikau oqo na cauravou o Josefa Simici ka volekata ga na nona vale ka laki masu vua na Turaga me dusimaki koya.

Peter Whitmer Sr. home — E vakaoqo na vale nei Peter Whitmer Levu (Sr.) mai Fayette e Niu Ioka. Na vale vou oqo e tara toka ena vanua a tauyavutaka kina na Parofita na Lotu ena ika 6 ni Epereli, 1830.

Church history sites — Na veivanua lagilagi ka bibi ena itukutuku taumada ni Lotu kei na bula nei Parofita Josefa Simici

Kirtland Temple — Na Valetabu e Kirtland ena 1900. E a tara na valetabu oqo mai na nodra solibula cecere na Yalododonu ia a sega tale ni tara ena vuku ni nodra sa dro tani mai Kirtland ena vuku ni veivakacacani.

Liberty Jail — Oqo na Valeniveivesu o Liberty, na vanua a tiko vakavesu kina o Parofita Josefa Simici ena vulaibatabata ni 1838–39

Mansion House — Na Valelevu na Mansion mai Nauvoo. Eratou a toki mai ki na vale oqo o Parofita Josefa Simici kei na nona matavuvale ena Okosita ni 1843.

Nauvoo Temple — Na Valetabu e Nauvoo ena loma ni yabaki ni 1840. E a vakamai na valetabu oqo ena 1848 ni ra sa cemuri oti na Yalododonu mai Nauvoo, ka a vakacacani talega eso na yasa ni lalaga mai na dua na covulaca, ka yaco me ra talaraki sobu na vo ni lalaga ni ra sa malumalumu tu.

Carthage Jail — Oqo na Valeniveivesu e Carthage, na vanua erau a vakamatei kina o Parofita Josefa Simici kei Hyrum na tuakana ena ika 27 ni June, 1844.