Vahe 9
Ko e Fono ‘o e Vahehongofulú
“‘Oku ma‘u ha fakamo‘oni ki he fono ‘o e vahehongofulú mei hono mo‘ui ‘aki iá.”
Mei he Mo‘ui ‘a Hauati W. Hanitaá
Na‘e ‘alu ‘a Hauati W. Hanitā ki he‘ene pīsopé ke ma‘u ha lekomeni temipale ki mu‘a si‘i pē pea mali mo Kelea Sēfí. Na‘e ‘ohovale ia ‘i he lolotonga ‘o e ‘initaviú, ‘i he fehu‘i ange ‘e he pīsopé pe te ne lava ‘o tauhi ha uaifi mo ha fāmili ‘aki hono vāhengá. Na‘e pehē ‘e Hauati, “Ko e taimi na‘á ku talaange ai ‘a e lahi ‘eku vahé, na‘á ne talamai ko e ‘uhinga ‘o ‘ene veiveiua pe te u lava ‘o tauhi ha uaifí ne makatu‘unga ‘i he lahi ‘o e vahehongofulu na‘á ku totongí.”
Na‘e ‘ikai ko ha taha totongi vahehongofulu kakato ‘a Hauati ‘o a‘u mai ki he taimi ko ‘ení, koe‘uhí he na‘e ‘ikai mahino kiate ia hono mahu‘inga ‘o e totongi vahehongofulu kakató. Na‘á ne fakamatala ‘o pehē, “Koe‘uhí na‘e ‘ikai ko ha mēmipa ‘o e Siasí ‘a ‘eku tamaí ‘i he lolotonga ‘o e ngaahi ta‘u ‘o ‘eku ‘i ‘apí, na‘e ‘ikai teitei alea‘i ‘a e vahehongofulú ia ‘i homau fāmilí pea na‘e ‘ikai ke u teuteu fakakaukau au ki hono mahu‘ingá.”
Na‘e pehē ‘e Hauati ko e taimi na‘e hoko atu ai ‘ene talanoa mo e pīsopé, na‘e hanga ‘e he pīsopé “‘i he‘ene founga anga‘ofá … ‘o ako‘i mai kiate au hono mahu‘inga ‘o e fonó pea ko e taimi na‘á ku talaange ai te u kamata mei ai ‘o hoko ko ha tokotaha totongi vahehongofulu kakató, na‘á ne hoko atu ‘a e ‘initaviú mo hu‘i atu ‘eku loto hoha‘á ‘aki ‘ene fakafonu mo fakamo‘oni ‘i ha foomu lekomeni.”
Ko e taimi na‘e talaange ai ‘e Hauati kia Kelea ‘a e me‘a ko ‘ení, na‘á ne ‘ilo ai na‘e totongi vahehongofulu kakato ma‘u pē ia. Na‘á ne pehē, “Na‘á ma tukupā te ma mo‘ui ‘aki ‘a e fono ‘o e vahehongofulú he toenga ‘o ‘ema nofomalí pea ‘e hoko ‘a e vahehongofulú ko e fika ‘uluaki kiate kimaua.”1
“‘Oku fakamālohia ‘e he totongi vahehongofulú ‘a e tuí, fakatupulaki ‘a e tu‘unga fakalaumālié mo e ivi fakalaumālié, pea mo fakafefeka‘i ‘a e fakamo‘oní.”
Ngaahi Akonaki ‘a Hauati W. Hanitaá
1
‘Oku mahinongofua ‘a e faka‘uhinga ‘a e ‘Eikí ki he fono ‘o e vahehongofulú.
Ko e fono [‘o e vahehongofulú] ‘oku pehē ko e “vahe-hongofulu ‘e taha ‘o [‘enau] tupu kotoa pē” (T&F 119:4). ‘Oku ‘uhinga ‘a e tupú ko e ma‘u mai, totongi, pe lahi ange. Ko e vahe ia ‘o e ngāue na‘e fai, ko e tupu mei ha ngāue fakapisinisi, ko e tupu ‘a ha taha ‘okú ne tō pe ngaohi, pe ko e pa‘anga hū mai ‘a ha taha mei ha toe fa‘ahinga ma‘u‘anga kehe. Na‘e folofola ‘a e ‘Eikí ‘oku hoko ia ko ha fono tu‘u pau ‘o “ta‘engata” ‘o hangē ko ia ‘i he kuo hilí.2
[Ko e fono ‘o e vahehongofulú] ‘oku faingofua kapau ‘oku tau ma‘u ha kihi‘i tui, ‘o tatau mo e ngaahi fekau mo e ngaahi fono kotoa ‘a e ‘Eikí. Na‘e folofola ai ‘a e ‘Eikí ‘o ‘uhinga peheni, “Hiki e tesimalé ‘aki ‘a e taha ki to‘ohema.” Ko e fono ia ‘o e vahehongofulú. ‘Oku faingofua pehē.3
2
Na‘e ‘i ai ‘a e fono ‘o e vahehongofulú mei he kamata‘angá pea ‘oku kei hoko atu ‘i he ‘ahó ni.
Ko e fuofua hā ‘a e fo‘i lea “vahehongofulú” ‘i he Tohi Tapú ‘oku ‘i he ‘uluaki tohi pē ‘o e Fuakava Motu‘á. Na‘e fakafetaulaki kia ‘Ēpalahame … ‘a Melekisēteki, ko e tu‘i ‘o Sēlemi mo e taula‘eiki ‘a e ‘Otua Fungani Mā‘olunga Tahá. Pea tāpuaki‘i ia ‘e Melekisēteki, pea ‘oange ‘e ‘Ēpalahame “[‘a e vahehongofulu] kiate ia ʻi he me‘a kotoa pē.” (Sēnesi 14:20.)
Na‘e fai ‘e Sēkope, ‘i he ngaahi vahe si‘i kimui aí ha fuakava, ‘i Pēteli, ‘aki ‘a e ngaahi lea ko ‘ení: … “I he me‘a kotoa pē te ke tuku mai kiate aú, te u ‘atu mo‘oni hono vahehongofulú kiate koe.” [Sēnesi 28:20–22.]
Ko ‘ene ‘asi fika tolú ‘oku fekau‘aki ia mo e fono faka-Līvaí. Na‘e folofola ‘a e ‘Eikí ‘ia Mōsese:
“Pea ko hono hongofulu ‘o e vahe kotoa pē ‘o e fonuá, pe ko e me‘a ‘i he [fua] ‘o e fonuá, pe ‘i he ngaahi fua ‘o e ‘akaú ‘oku ‘a [e ‘Eikí] ia: ‘oku mā‘oni‘oni ia ki [he ‘Eikí.]” (Levitiko 27:30.)
Fakatatau mo e fono faka-Līvaí, na‘e foaki ‘a e vahehongofulú ki he kau Līvaí ke tauhi ‘aki kinautolu, pea na‘e pau leva ke nau totongi vahehongofulu ‘i he me‘a na‘a nau ma‘ú ‘o hangē ko ‘ene hā ‘i he folofola ‘a e ‘Eikí ‘i He‘ene fakahinohino‘i ‘a Mōsesé:
“Ke ke lea ki ha kau Līvaí, ‘o ke pehē kiate kinautolu, ‘O ka mou ka ma‘u hono hongofulu ‘o e vahe ‘o e me‘a mei he fānau ‘a ‘Isilelí, ‘a ia ne u foaki meiate kinautolu ma‘amoutolu, ko homou tofi‘á, te mou toki ‘ohake hono feilaulau hiki haké ki [he ‘Eikí], ‘io, ko hono hongofulu ‘o e vahe, ‘o ho‘omou vahehongofulu.” (Nōmipa 18:26.)
‘Oku fakahaa‘i mahino ‘e he me‘á ni na‘e hoko ‘a e fono ‘o e vahehongofulú ko ha konga ‘o e fono faka-Līvaí pea na‘e totongi ia ‘e he kakai kotoa pē—‘o a‘u ki he kau Līvaí na‘e tu‘utu‘uni ke nau totongi vahehongofulu ‘i he ngaahi vahehongofulu na‘a nau ma‘ú.
‘Oku ‘i ai ha ni‘ihi ‘oku nau tui ko e fono ‘o e vahehongofulú ko ha me‘a faka-Līvai pē, ka ‘oku fakamahino‘i ‘e he hisitōliá ‘a e fo‘i mo‘oni na‘e hoko pea ‘oku hoko ko e fono fakalūkufua. Ko ha me‘a pau ia ‘i he fono ‘a Mōsesé. Na‘e ‘i ai ia talu mei he kamata‘angá pea hā ia ‘i he lao ‘o ‘Isipite he kuonga mu‘á, ‘i Papilone, pea ‘e lava ‘o ma‘u ‘i he kotoa ‘o e hisitōlia ‘o e Tohi Tapú. Na‘e lau ki ai ‘a e Palōfita ko ‘Āmosí [vakai, ‘Āmosi 4:4] pea mo Nehemaia ‘a ia na‘e fekau‘i ke toe langa ‘a e ngaahi ‘ā ‘o Selusalemá [vakai, Nehemaia 10:37–38; 12:44; 13:5, 12]. Na‘e taimi nounou pē mei ai kuo kamata ‘e Malakai ha fatongia lahi ange ‘o e langaki e tui pea mo e loto ‘o ha pule‘anga. ‘I he‘ene feinga kāfakafa ke fakafepaki‘i ‘a e mānumanu ‘a kinautolu na‘e fakangalingali fakalotú, na‘á ne tukuaki‘i kinautolu ‘i he faihia ki he ‘Otuá.
“‘E kaiha‘a ‘a e tangatá mei he ‘Otuá? Ka kuo mou kaiha‘a meiate au. Ka ‘oku mou pehē ‘e kimoutolu, Kuo mau kaiha‘a meiate koe ‘i he hā? ‘I hono vahehongofulu ‘o e me‘á, pea mo e ngaahi foakí.
“‘Oku [fakamala‘ia‘i] ‘a kimoutolu [‘aki] ‘a e mala‘ia: koe‘uhí kuo mou kaiha‘a meiate au, ‘io, ‘a e pule‘angá ni kotoa.
“Mou ‘omi ‘a e vahehongofulu ‘o e me‘á ki he tuku‘anga koloá, koe‘uhí ke ai ha me‘akai ‘i hoku falé, pea mou [‘ahi‘ahi‘i] ai au, ‘oku pehē ‘e [he ‘Eiki] ‘o e ngaahi kau taú, pe te u fakaava ‘a e ngaahi matapā ‘o e langí pe ‘ikai, peá u lilingi hifo kiate kimoutolu ha ngaahi tāpuaki, ‘e ‘ikai ha potu ‘e fa‘a hao ia ki ai.” (Malakai 3:8–10.) …
‘Oku faka‘osi ‘e he ngaahi lea ‘a Malakaí ‘a e Fuakava Motu‘á ‘aki hano toe fakamamafa‘i e fono ‘o e vahehongofulú, ‘o fakamahino kuo te‘eki ai fakata‘e‘aonga‘i ‘a e fono ko ‘eni na‘e ‘i ai talu mei he kamata‘angá. Na‘e kamata leva ‘a e Fuakava Fo‘oú ‘i he na‘ina‘i ko ‘ení. …
Na‘e ‘ikai fuoloa mei hono fakafoki mai ‘o e ongoongoleleí ‘i he kuonga ní, kuo ‘oange ‘e he ‘Eikí ha fakahā ki Hono kakaí ‘i ha palōfita ‘o e ngaahi ‘aho kimui ní, ‘o fakamahino‘i ‘a e fonó … :
“Pea ka hili iá, ko kinautolu kuo fakavahehongofulu‘i pehe‘í te nau totongi ‘a e vahehongofulu ‘e taha ‘o e tupu kotoa pē ‘i he ta‘u takitaha; pea ‘e hoko ‘eni ko ha fono tu‘u ma‘u kiate kinautolu ‘o ta‘engata, ki hoku lakanga fakataula‘eiki toputapú, ‘oku folofola ‘e he ‘Eikí.” (T&F 119:4.)4
3
‘Oku tau foaki ha me‘a‘ofa pea fakahoko ai foki ha fatongia ‘i he‘etau totongi ‘etau vahehongofulú.
Ko e vahehongofulú ko e fono ia ‘a e ‘Eikí ki He‘ene fānaú, ka ko hono totongí ko e me‘a tau‘atāina pē. ‘I he me‘á ni ‘oku ‘ikai ke kehe ai ia mei he fono ‘o e Sāpaté pe mei ha toe taha ‘o ‘Ene ngaahi fonó. Te tau ala fakafisi ke talangofua ki ha taha pe kātoa kinautolu. Ko ‘etau talangofuá ‘oku fai tau‘atāina, ka ko ‘etau fakafisi ke totongí ‘oku ‘ikai fakangata pe fakata‘e‘aonga‘i ai ‘a e fonó.
Kapau ko e vahehongofulú ko ha me‘a ‘oku fai tau‘atāina, ko ha me‘a‘ofa ia pe ko ha totongi ‘o ha fatongia? ‘Oku faikehekehe lahi ‘aupito ‘a e ongo me‘á ni ‘e ua. Ko e me‘a‘ofá ko hano foaki tau‘atāina ‘o ha pa‘anga pe koloa ‘o ‘ikai ha fakakaukau ki ha fetongi. ‘Oku foaki tau‘atāina pē. ‘Oku ‘ikai ha‘isia ha taha ia ke ne foaki ha me‘a‘ofa. Kapau leva ko e vahehongofulú ko ha me‘a‘ofa, te tau lava ‘o foaki ha me‘a pē ‘oku tau loto ki ai, ‘i he taimi ‘oku tau loto ki aí, pe ‘ikai foaki ha me‘a‘ofa ia. Ka ‘e fakahōifua ki he‘etau Tamai Hēvaní ‘i he tu‘unga tatau pē, ‘o tatau mo ha tangata kolekole ‘i he halá, ‘a ia te tau lava ‘o lī atu ki ai ha sēniti ‘i he‘etau fakalaka atú.
Kuo fokotu‘u ‘e he ‘Eikí ‘a e fono ‘o e vahehongofulú, pea koe‘uhí ko ‘Ene fono, ‘oku hoko leva ko hotau fatongia ke tauhi ia kapau ‘oku tau ‘ofa ‘iate Ia, pea mo ma‘u foki ha holi ke tauhi ‘Ene ngaahi fekaú mo ma‘u ‘Ene ngaahi tāpuakí. ‘Oku hoko ai ‘i he foungá ni ko ha mo‘ua. ‘Oku totonu ke fehu‘i ‘e he tangata ‘oku ‘ikai totongi vahehongofulú kiate ia pe ‘oku ‘ikai koā ke toe mo‘ua ki he ‘Eikí. Na‘e folofola ‘a e ‘Eikí: “Ka mou fuofua kumi ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá, mo ‘ene mā‘oni‘oní; pea ‘e fakalahi ‘aki ‘a e ngaahi me‘á ni kotoa pē kiate kimoutolu.” (Mātiu 6:33.)
He ‘ikai ke tau lava ‘o lue ki he hahaké mo e hihifó ‘i he taimi tatau. He ‘ikai ke tau lava ‘o tauhi ‘a e ‘Otuá mo e koloá. Ko e tangata ‘okú ne sītu‘a mei he fono ‘o e vahehongofulú ko ha tangata ia kuo ‘ikai ke ne ‘ahi‘ahi‘i. Ko e mo‘oni ‘oku fie ma‘u ai ha me‘a. ‘Oku fie ma‘u ‘a e ngāué mo e fakakaukaú pea mo e feingá ke mo‘ui ‘aki ha fa‘ahinga fono pē ‘o e ongoongoleleí pe ha taha ‘o hono ngaahi tefito‘i mo‘oní. …
Mahalo pē ‘oku tau foaki ha me‘a‘ofa pea fakahoko mo ha fatongia ‘i he‘etau vahehongofulú. Ka ko e fakahoko ‘o e fatongiá ki he ‘Eikí. Ko e me‘a‘ofá ki hotau kāingá, ki hono langa hake ‘o e pule‘anga ‘o e ‘Otuá. Kapau ‘e fakakaukau‘i fakalelei ‘e ha taha ‘a e malanga ‘oku fai ‘e he kau faifekaú, ‘a e polokalama ako‘i ‘a e Siasí, ‘a e polokalama ako ma‘ongo‘ongá, pea mo e polokalama langa ke fokotu‘u e ngaahi fale lotú, ‘e mahino ‘oku ‘ikai ko ha kavenga ke totongi vahehongofulu, ka ko ha faingamālie lelei. ‘Oku vahevahe ‘a e ngaahi tāpuaki ‘o e ongoongoleleí mo ha tokolahi ‘o fou he‘etau vahehongofulú.5
“‘Oku ‘ikai ko ha kavenga ke totongi vahehongofulu, ka ko ha faingamālie.”
4
‘Oku totonu ko e foaki ki he ‘Eikí ke foaki ai ‘e he taha foakí ha fa‘ahinga me‘a mahu‘inga.
‘Oku tau lau ‘i he 2 Samuela 24:18–25 na‘e ‘ikai fie fai ‘e Tēvita ha feilaulau ki he ‘Eikí ‘aki ha me‘a na‘á ne ma‘u ta‘e-totongi. ‘Oku ‘ikai ha veiveiua na‘e fakakaukau kapau he ‘ikai totongi ‘e he taha foakí ‘a e me‘a‘ofá, na‘e ‘ikai tatau ia pe fe‘unga ke foaki ma‘á e ‘Eikí.
Na‘e folofola ‘a Kalaisi ‘oku monū‘ia lahi hake ‘a e foaki atú ‘i he ma‘u ‘a e foaki maí [vakai, Ngāue 20:35], neongo ia ‘oku ‘i ai ha ni‘ihi te nau toki foaki pē kapau naʻa nau ma‘u ta‘e-totongi. ‘Oku ‘ikai fakatatau ‘eni ia mo e ngaahi akonaki ‘a e ‘Eikí ‘a ia na‘á ne folofola ‘o pehē: “Kapau ‘e muimui ha taha ‘iate au, tuku ke ne li‘aki ‘e ia ia” (Mātiu 16:24).
‘Oku ‘i ai ha ni‘ihi he ‘ikai pē ke nau mo‘ui ‘aki ‘a e fono ‘o e vahehongofulú koe‘uhí ko hono totongí. ‘Oku fehangahangai ‘eni ia mo e faka‘uhinga ‘a Tēvitá, ‘a ia na‘e ‘ikai ke ne fie fai ha feilaulau ki he ‘Eikí kae ‘oua kuó ne totongi ha mahu‘inga ki aí. Ko e ngaahi tefito‘i mo‘oni ma‘ongo‘onga ‘oku ‘i he fono ‘o e vahehongofulú ‘oku ‘ikai fakatokanga‘i ia ‘e kinautolu ‘oku ‘ikai totongi vahehongofulú, pea ‘oku ‘ikai mahino kiate kinautolu ‘a e fonó mo e ‘uhinga ki aí.6
5
‘Oku ‘omi ‘e he totongi vahehongofulú ‘a e ngaahi tāpuaki lahi.
Na‘e foaki ‘e he ‘Eikí ‘a e fono [‘o e vahehongofulú]. Kapau te tau muimui ki He‘ene fonó, te tau tu‘umālie, ka ko e taimi ‘oku tau pehē ai ‘oku sai ange ‘etau fakakaukaú, ‘oku tau a‘usia e ta‘emalavá. ‘I he‘eku fefononga‘aki ‘i he Siasí mo mamata ‘i he ola ‘o e totongi vahehongofulú, ‘oku ou pehē leva ta ‘oku ‘ikai ko ha kavenga, ka ko ha tāpuaki lahi.7
Totongi vahehongofulu totonu. ‘Oku ako‘i kitautolu ‘e he fono ta‘engata ko ‘eni, kuo fakahā ‘e he ‘Eikí mo tauhi ‘e he kau tui faivelengá, mei he kau palōfita ‘o e kuonga mu‘á ‘o a‘u mai ki he lolotonga ní, ke tau fakamu‘omu‘a ‘a e ‘Eikí ‘i he‘etau mo‘uí. Mahalo he ‘ikai kole mai ke tau feilaulau‘i hotau ‘apí pe ko ‘etau mo‘uí, ‘o hangē ko e kau fuofua Kāingalotú. ‘Oku fakatukupaa‘i kitautolu he ‘ahó ni ke ikuna‘i ‘etau siokitá. ‘Oku tau totongi vahehongofulu koe‘uhí he ‘oku tau ‘ofa ‘i he ‘Eikí, kae ‘ikai koe‘uhí he ‘oku tau ma‘u ‘a e koloa ke fai iá. ‘E lava ke tau ‘amanaki ‘e fakaava ‘e he ‘Eikí ‘a e “ngaahi matapā ‘o e langí” (Malakai 3:10) pea lilingi mai ‘a e ngaahi tāpuakí ki he kau tui faivelengá.8
‘Oku tau muimui ki he tefito‘i mo‘oni ‘o e fakafoki ki he ‘Eikí ha konga ‘o ‘Ene angalelei kiate kitautolú, pea ‘oku tau ui ‘a e konga ko ‘ení ko e vahehongofulu. Ko e vahehongofulú … ‘oku mātu‘aki tau‘atāina pē. Te tau lava ‘o totongi vahehongofulu pe ‘ikai. Ko kinautolu ‘oku fai iá, ‘oku nau ma‘u ‘a e ngaahi tāpuaki ‘oku ‘ikai ‘ilo ‘e ha ni‘ihi.9
Ko Mele Filitingi Sāmitá [ko ha] fa‘ē paionia faitōnunga, ko e uaifi pea mo e uitou ‘o e Pēteliake ko Hailame Sāmitá, ko e tokoua ‘o e Palōfitá. … ‘I he vaku ‘e he fāmilí ‘enau luoki patetá ‘i ha fa‘ahita‘u failau ‘e taha, na‘á ne fekau ‘ene fānau tangatá ke nau ‘ai ha uta ‘o e pateta lelei tahá ‘o ‘ave ki he ‘ōfisi ‘o e vahehongofulú.
Na‘e fakafetaulaki mai kiate ia ‘i he sitepu ki he ‘ōfisí ha taha ‘o e kau kalaké, ‘o ne [ta‘ofi] ‘i he kamata fakahifo ‘e he tamaiki tangatá ‘a e patetá. Na‘á ne pehē, ‘i he‘ene manatu‘i lelei hono ngaahi faingata‘a‘iá mo e ngaahi feilaulaú, “Uitou Sāmita, ‘oku ‘ikai totonu ke ke totongi vahehongofulu.” Na‘á ne … valoki‘i ia ‘i he‘ene totongi ‘ene vahehongofulú, mo talaange ‘oku ‘ikai poto mo fakapotopoto. …
Na‘e tu‘u hangatonu hake ‘a e ki‘i uitoú ki he‘ene mā‘olunga tahá peá ne talaange, “Viliami, ‘oku totonu ke ke mā. Te ke fie ta‘ofi meiate au ha tāpuaki? Kapau he ‘ikai ke u totongi ‘eku vahehongofulú ‘oku totonu ke u ‘amanaki ‘e ta‘ofi ‘e he ‘Eikí ‘Ene ngaahi tāpuakí meiate au; ‘oku ou totongi ‘eku vahehongofulú, ‘o ‘ikai koe‘uhí pē he ko e fono ia ‘a e ‘Otuá ka koe‘uhí he ‘oku ou ‘amanaki ki ha tāpuaki ‘i he‘eku fai iá. ‘I he‘eku tauhi ‘eni pea mo e ngaahi fono kehé, ‘oku ou ‘amanaki ke tupulaki mo lava ke tokonaki ma‘a hoku fāmilí.” (Joseph Fielding Smith, Life of Joseph F. Smith [Salt Lake City, 1938], 158–59.)10
Ko e tefito‘i mo‘oni ‘o e vahehongofulú ‘oku totonu ke mahulu hake ia ‘i he talangofua fakafika mo mūnoa pē ki he fonó. Na‘e valoki‘i ‘e he ‘Eikí ‘a e kau Fālesí ‘i he‘enau vahehongofulu noa ‘aki e ‘akaú kae ‘ikai ke ‘ai ia ko ha me‘a fakalaumālié [vakai, Mātiu 23:23]. Kapau te tau totongi ‘etau vahehongofulú koe‘uhí ko ‘etau ‘ofa ki he ‘Eikí, ‘i he tau‘atāina mo e tui kakato, ‘oku tau holoki ai ‘etau vāmama‘o mo Iá pea hoko leva ‘etau feohi mo Iá ‘o fakafo‘ituitui. ‘Oku vete ai kitautolu mei he ha‘isia ki he founga fakalaó, kae tākiekina kitautolu ‘e he laumālie mo e ongo‘i taha mo e ‘Otuá.
‘Oku fakamālohia ‘e he totongi vahehongofulú ‘a e tuí, fakatupulaki ‘a e tu‘unga fakalaumālié mo e ivi fakalaumālié, pea mo fakafefeka‘i ‘a e fakamo‘oní. ‘Okú ne ‘omi ‘a e nonga ‘i he ‘ilo‘i ‘oku talangofua ha taha ki he finangalo ‘o e ‘Eikí. ‘Okú ne ‘omi ‘a e tāpuaki ‘oku ma‘u ‘i he vahevahe mo e ni‘ihi kehé ‘o makatu‘unga ‘i he ngaahi taumu‘a ‘oku faka‘aonga‘i ki ai ‘a e vahehongofulú. ‘Oku ‘ikai totonu ke ta‘ofi meiate kitautolu ‘a e ngaahi tāpuaki ko ‘ení. ‘Oku ‘ikai totonu ke tau ta‘e-totongi ‘etau vahehongofulú. ‘Oku ‘ikai ngata pē ‘ene tokoni kiate kitautolu ‘i he kaha‘ú ka mo e lolotongá ni foki. ‘Oku ‘i ai hono mahu‘inga ta‘engata ‘o e me‘a ‘oku tau foakí, founga ‘oku tau foaki aí, pea mo e founga ‘oku tau fakahoko ai hotau fatongia ki he ‘Eikí.
‘Oku ma‘u ha fakamo‘oni ki he fono ‘o e vahehongofulú mei hono mo‘ui ‘aki iá.11
Ngaahi Fokotu‘u ki Hono Ako mo Ako‘í
Ngaahi Fehu‘í
-
Toe fakamanatu ‘a e ‘uhinga e fono ‘o e vahehongofulú ‘i he konga 1. Ko e hā ‘a e vahehongofulu? Ko e hā te tau lava ‘o ako meia Palesiteni Hanitā fekau‘aki mo e faingofua ‘o e fono e vahehongofulú?
-
Ko e hā ha ngaahi ‘ilo kuó ke ma‘u mei he ngaahi akonaki ‘a Palesiteni Hanitā ‘o kau ki he hisitōlia ‘o e vahehongofulú? (Vakai ki he konga 2.) ‘Okú ke pehē ko e hā na‘e fie ma‘u ‘e Palesiteni Hanitā ke mahino kiate kitautolu “na‘e hoko pea ‘oku ‘a e [fono ‘o e vahehongofulú] ko ha fono fakalūkufuá”?
-
‘Oku founga fēfē ‘a ‘etau fakatou “foaki ha me‘a‘ofa pea mo fakahoko ai foki mo ha fatongia” ‘i he‘etau vahehongofulú? (Vakai ki he konga 3.) ‘Oku fakahaa‘i fēfē ‘e he totongi vahehongofulú ‘a ‘etau ‘ofa ki he ‘Eikí? ‘E founga fēfē ha‘atau ongo‘i ko e totongi vahehongofulú ko ha faingamālie, kae ‘ikai ko ha kavenga?
-
Ko e hā kuo pau ke hoko ai ha feilaulau ke foaki ai ‘e he taha foakí ha me‘a mahu‘ingá? (Vakai ki he vahe 4.) ‘E founga fēfē hano ikuna‘i ha fa‘ahinga palopalema pe momou ke totongi vahehongofulu?
-
Toe fakamanatu ‘a e ngaahi tāpuaki lahi ‘oku pehē ‘e Palesiteni Hanitā ‘oku ma‘u mei he totongi vahehongofulú (vakai ki he konga 5). Kuo founga fēfē ha‘o fakatokanga‘i ‘a e ngaahi tāpuaki ko ‘ení ‘i ho‘o mo‘uí?
Ngaahi Potufolofola Fekau‘aki
‘Alamā 13:15; T&F 64:23; 104:14–18; 119; 120; Ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Vahehongofulú”
Tokoni ki he Akó
Ko e taimi ‘okú ke fuofua lau ai ha vahe, mahalo te ke fie lau vave‘i pē ia pe vakai ki he ngaahi ‘ulu‘i tohí ke ma‘u ha ‘ilo fakalūkufua ki he kanotohí. Hili ia pea toe toutou lau ‘a e vahé, ‘o māmālie ange mo ako fakaikiiki ange. Mahalo te ke toe fie lau ‘a e konga takitaha mo fakakaukau‘i ‘a e ngaahi fehu‘i ki he akó. ‘I ho‘o fai ‘ení, te ke ala ‘ilo ai ha ngaahi fakakaukau mahu‘inga mo hono faka‘aonga‘í.