Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
Ko e Fakavaʻe ʻo e Siasi Moʻoni ʻo Kalaisí
ʻOku fakavaʻe ʻa e Siasí ʻi he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo, pea ko Sīsū Kalaisi ʻa e fungani makatulikí.
Ko e feʻiloaki ʻa Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, mo e toʻu tupú mo e kakai lalahi kei talavoú ʻi Rockford, Illinois, USA, ʻi he ʻaho 12 Fēpueli 2023
ʻI he faʻahitaʻu failau ʻo e 2020, naʻa tau fakamanatua ai ʻa e taʻu 200 ʻo e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmitá, ʻa ia naʻe kamata ai hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ke fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa mahuʻinga ko ʻeni naʻe hokó, naʻe teuteuʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fanongonongo, “Ko e Fakafoki Mai ʻa e Kakato ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani ʻo e Taʻu Uangeaú.” Naʻa mau fakahā ai ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e Siasi ʻo e Fakamoʻuí naʻe fakafoki maí.
Ko e Ngaahi Holi ʻa Hoku Lotótā fakatātaaʻi ʻe Walter Rane
Naʻa mau fakamoʻoni ko e Siasí ni ʻoku “fakavaʻe [ia] ʻi he moʻui haohaoa ʻo hono fungani makatulikí, ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakalelei taʻe-fakangatangatá mo e Toetuʻu moʻoní,” pea “kuo toe ui ʻe Sīsū Kalaisi ha kau ʻAposetolo mo foaki kiate kinautolu ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.”1 Ko e fakavaʻe ia ʻoku langa ai ʻa e Siasi moʻoni ʻo Kalaisí.
Ko e Fungani Makatuliki ʻo ʻEtau Tuí
ʻI he kuohilí, naʻe faʻa fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻo e ngaahi falé ʻaki ha ngaahi maka lalahi, ʻa ia naʻe tokoni ki ha fale. Ko e meʻa muʻomuʻa mo mahuʻinga taha ʻi he ngaahi maká ni ko e makatulikí. ʻI he taimi pē ʻoku fokotuʻu aí, ʻoku fakapapauʻi ʻe he makatulikí ʻa e tuʻunga ʻo e toenga ʻo e ngaahi maka fakavaʻé.
Naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ko e Siasi moʻoni ʻo Kalaisí ʻoku “fokotuʻu [ia] ki he tuʻunga ʻa e kau ʻaposetolo mo e kau palōfita, ko hono fuʻu maka tulikí ʻa Sīsū Kalaisi pē” (ʻEfesō 2:20). Ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa e fakavaʻe ki heʻetau tuí mo e Siasi ʻoku ui ʻaki Hono huafá.
ʻE toetuʻu mei he maté ʻa kinautolu kotoa pē kuo moʻui ʻi he māmaní ʻo fakafou ʻi he moʻui mo e Fakalelei taʻe-mafakatataua ʻa e Fakamoʻuí. ʻIkai ko ia pē, ka naʻá Ne fakaava ʻa e matapā ke fakamolemoleʻi ai ʻa e taha kotoa pē mei heʻenau ngaahi angahalá ʻo fakafou ʻi he fakatomalá, papitaisó, mo e fakamāʻoniʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻI he foungá ni, fakafou ʻi he talangofua ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, te tau lava ai ʻo foki taʻe-ha-mele ki he ʻao ʻo e ʻOtuá.2
Ko e Tauhisipi Leleí, tā fakatātā ʻa Michael Malm
ʻOku ou fakamoʻoni ko Sīsū Kalaisi pē ʻa e Hala ki he moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá. ʻOku ou fiefia ʻi he lava ke u fakaʻaongaʻi ʻa e toenga ʻo ʻeku moʻuí ʻi hono talaki ʻa e moʻoni mahuʻinga taha ko ʻení ki he māmaní kotoa.
ʻOku ʻUhinga ki he Hā ʻoku Fakavaʻe Foki ʻa e Siasí ʻi he Kau ʻAposetoló mo e Kau Palōfitá?
Naʻe fuofua ui ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e Kau ʻAposetoló ʻi Heʻene ngāue fakamatelié ke tokangaʻi ʻa Hono Siasí. ʻI he taimi naʻe fakafoki mai ai Hono Siasí ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻá Ne toe ui ha kau ʻaposetolo ke tokangaʻi ia. Ko kinautolu kotoa pē ʻoku uiuiʻi ki he lakanga ko e ʻaposetoló—ʻo tatau ai pē pe ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí pe Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá—ʻoku hikinimaʻi kinautolu ko e “kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā,” ka ko e tokotaha fuoloa tahá pē ʻoku ui ko e palōfitá koeʻuhí he ʻokú ne tokangaʻi ʻa e Siasí fakakātoa pea ʻoku fakamafaiʻi makehe ia ke lea maʻá e ʻEikí.3
ʻOku Fili ʻa e Kau Palōfitá mo e Kau ʻAposetoló ke Tataki ʻa e Siasí
ʻOku fili ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tokotaha ʻokú ne tataki Hono Siasí mo foaki kiate kinautolu ʻa e mafai mo e mālohi ʻoku fiemaʻú. ʻOku tataki ʻa e Siasí ʻi he ʻahó ni ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi Heʻene palōfita mo e ʻaposetolo, ko Lāsolo M. Nalesoní, mo hono ongo tokoni ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea fakafou ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi fatongia toputapu hono fakamoʻoniʻi ʻa e “huafa ʻo Kalaisí ʻi he māmaní kotoa” pea mo hono langa hake mo fakalele ʻa e Siasí (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:23, 33).
Ko e Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he Rome Italy Temple Visitorsʼ Center, mo ha ngaahi maka fakamanatu ʻo Sīsū Kalaisi mo ʻEne fuofua Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi honau tuʻá
ʻOku ou fakamoʻoni fakataha mo hoku ngaahi tokoua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ko Sīsū Kalaisí ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá. Ko Ia ʻa e Maama ʻo e Māmaní. Ko Ia ʻa hotau Fakamoʻui mei he angahalá mo e maté. ʻOku akoʻi ʻe Heʻene kau taki kuo filí ʻa e tokāteline ʻo Kalaisí4 pea mo e ngaahi moʻoni taʻe-feliliuaki kehe ʻo e ongoongoleleí ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻikai haʻamau toe holi kehe ka ke akoʻi ʻa e meʻa ʻoku moʻoní pea poupouʻi ʻa e taha kotoa ke muimui ki he “palani lahi ʻo e fiefiá” ʻa e ʻOtuá (ʻAlamā 42:8).
Te ke lava ʻo ʻiloʻi maʻau. Fehuʻi ki hoʻo Tamai Hēvaní pe ko e kau ʻaposetolo mo e kau palōfita moʻoni kimautolu ʻa e ʻEikí, pea fakaʻaongaʻi leva ʻa e ngaahi akonaki ʻa hotau Fakamoʻuí ki hoʻo moʻuí. Ko e founga ia ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui fakamatelié mo e moʻui taʻengatá, ʻoku ou fakamoʻoni ki ai ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisi, ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí.