2023
Ko e Pōpoaki ʻOku ʻIkai Fuʻu Puliá ʻi he Tohi ʻa Fakahaá
Tīsema 2023


“Ko e Pōpoaki ʻOku ʻIkai Fuʻu Puliá ʻi he Tohi ʻa Fakahaá,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, Tīsema 2023.

Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

Fakahā

Ko e Pōpoaki ʻOku ʻIkai Fuʻu Puliá ʻi he Tohi ʻa Fakahaá

Makehe mei he ngaahi kikite ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku ʻi he tohi Fakahaá ha pōpoaki mālohi ʻo e nongá mo e fiemālié.

ʻĪmisi
Sīsū Kalaisi

ʻOku ou Tuʻu ʻi he Matapaá mo Tukituki, tā ʻe J. Kirk Richards

ʻOku pehē ʻe ha kakai ʻe niʻihi ʻoku nau ilifia ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e taú, hongé, mahakí—ʻoku ʻi he ngaahi kikité ha ngaahi fakaʻilonga mahuʻinga. Ka ʻoku nau fakamatala foki ki he ngaahi meʻa fakafiefia ʻe hokó mo e ngaahi talaʻofa fakalangí. Makehe mei hono fakahā mai kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo e Hāʻele ʻAnga Ua Maí, ʻoku ʻomi foki ʻe he ngaahi kikité ha fakafiemālie lahi.

Hangē ko ʻení, ʻoku moʻoni ʻaupito ʻeni ʻi he tohi ʻa Fakahaá, ʻa ia naʻe hiki ʻe he ʻAposetolo ko Sioné. ʻOku ʻi ai ha ngaahi kikite lahi fekauʻaki mo e Hāʻele ʻAnga Ua Maí pea ʻoku ʻi ai foki mo ha niʻihi ʻo e ngaahi potufolofola fakafiemālie taha ʻi hono kotoa ʻo e folofolá. Ko ha ngaahi pōpoaki fakafiemālie ʻeni ʻe niʻihi mei he tohi ʻa Fakahaá.

Te Ke Lava ʻo Fanongo ki he Leʻo ʻo e Fakamoʻuí pea Fakaava ʻa e Matapaá

Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí ki he Kāingalotu ʻo e kuonga ʻo Sioné—pea kiate kitautolu—ʻo pehē:

“Vakai, ʻoku ou tuʻu ʻi he matapaá, mo tukituki: kapau ʻe fanongo ʻe ha taha ki hoku leʻó, mo toʻo ʻa e matapaá, te u hū atu kiate ia, pea te ma keinanga fakataha mo au” (Fakahā 3:20).

ʻOku finangalo ʻa e Fakamoʻuí ke ʻunuʻunu ʻo ofi atu kiate koe (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:63). ʻOkú Ne ui atu kiate koe. Te ke lava ʻo fakaava ʻa e matapaá pea tuku ke Ne hū atu ʻi ha faʻahinga taimi pē.

Te Ke Lava ʻo Maʻu ha Maluʻi

ʻOku fekauʻi ʻe he ʻEikí ʻi he tohi ʻa Fakahaá, “ʻE hoku kakai, haʻu mei [he māmaní], ke ʻoua te mou kau ʻi heʻene ngaahi angahalá, pea ke ʻoua naʻa mou moʻua ʻi heʻene ngaahi malaʻiá” (Fakahā 18:4). ʻOku kovi ʻa e ngaahi malaʻia ko ʻení, ka ʻoku fakatatali pē ia maʻanautolu ʻoku manako ʻi he faiangahalá pea ʻikai feinga ke nau hola mei aí.

ʻUnu ke ofi ki he ʻEikí mo Hono kakaí. Siʻaki ʻa e māmaní. Te ke lava ʻo maʻu ʻa e nonga ki he ʻatamaí mo e malu ʻi he hūfangaʻanga ʻo Saioné.

ʻĪmisi
Ko Sīsū Kalaisi mo e finemuí

Te ke Malava ʻo Ikunaʻi

Te ke maʻu ʻi he tohi Fakahaá ha ngaahi talaʻofa fakaʻofoʻofa mei he ʻEikí ki Hono Kāingalotu kuo nau ikunaʻi ʻa e māmaní (vakai, tautautefito, Fakahā 2–3). Ko e ngaahi tāpuaki taʻengata ko ʻení ʻoku maʻanautolu ia ʻoku nau fai ha fuakava mo e ʻOtuá pea tauhi ki aí. Naʻe fakamatalaʻi fakanounou ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení:

“Ko ia ia ʻe ikuná, ʻe maʻu ʻe ia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē; pea te u hoko ko hono ʻOtua, pea ʻe hoko ia ko hoku foha [pe ʻofefine]” (Fakahā 21:7).

ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono talaatu ʻe Sione ʻa e ngaahi tāpuakí ka ko e founga foki te ke lava ʻo maʻu ai kinautolú. ʻOku maʻu ia “ʻaki ʻa e taʻataʻa ʻo e Lamí, mo e lea ʻo [hoʻomou] fakamoʻoní” (Fakahā 12:11). Ko hono ikunaʻí, te ke lava ʻo falala ki he ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí pea ngāue ʻaki hoʻo tui kiate Iá. Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní:

“ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e ikunaʻi ia ʻo e māmaní ke tau hoko ʻo haohaoa ʻi he moʻuí ni, pe ʻe puli fakafokifā kotoa hoʻo ngaahi palopalemá—he ʻikai ke pehē ia. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia he ʻikai ke ke kei fai ha fehalaaki. Ka ʻoku ʻuhinga hono ikuʻi ʻa māmaní, ʻe tupulekina ho ivi ke tekeʻi e angahalá. ʻE molū ange ho lotó ʻi he tupulaki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga e ikuʻi ʻo e māmaní ki he fakaʻau ke ke ʻofa lahi ange ki he ʻOtuá mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ʻi haʻo ʻofa ʻi ha toe taha pe faʻahinga meʻa ange” (“Ikuʻi ʻa Māmani mo Maʻu ha Fiemālie,” konifelenisi lahi ʻOkatopa 2022 [Liahona, Nōvema 2022, 96–97]).

Te ke Lava ʻo Mateuteu

ʻOku mahino ʻaupito ʻa e pōpoaki ʻe taha mei he tohi Fakahaá, ʻe toe hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisí—pea te ke lava ʻo mateuteu ki ai ʻo fakafou ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí, fakatomalá, fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá, pea kātaki ki he ngataʻangá. ʻOku haʻu fakataha mo e teuteu ko ʻení ʻa e fakapapauʻi mai ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke manavahē ki Heʻene hāʻele maí. Ka te ke lava ʻo manatuʻi ʻEne fakafiemālie taupotu taha ki Hono Kāingalotú:

“Pea ʻe holoholo ʻe he ʻOtuá ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau matá; pea ʻe ʻikai kei ai ha mate, pe ha ongosia, pe ha tangi, pea ʻe ʻikai kei ai ha mamahi: he kuo mole atu ʻa e ngaahi meʻa muʻá” (Fakahā 21:4).

ʻI he fiemālie mo e fakapapau hangē ko ʻení, te ke ongoʻi ke lea ʻaki ʻa e meʻa tatau naʻe lea ʻaki ʻe Sione ʻi he fakaʻosinga ʻo ʻene tohí: “ʻEiki Sīsū, ke ke hāʻele mai” (Fakahā 22:20).

Paaki