K’a’ru aj-e li sumlaak, k’a’ru aj-e li junkab’al

Xb’aan laj Elder D. Todd Christofferson

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Jun li junkab’al li xaqxo sa’ xsumlajik jun li winq ut jun li ixq, a’an li na’ajej b’ar wi’ lix na’leb’ li Dios na’usaak

Sa’ xb’een li nimla okeb’aal sa’ li abadía de Westminster sa’ Londres, Inglaterra, wankeb’ li estatua re laajeb’ aj paab’anel li ke’kamsiik xb’aan xpaab’aal. Jun reheb’, a’an laj Dietrich Bonhoeffer, jun laj Alemania li kiyo’la sa’ 1906.¹ Laj Bonhoeffer ki’aatinak re xjitb’al li dictadura reheb’ laj Nazi ut chanru naxk’uleb’ laj Judio. Kitz’ape’ sa’ tz’alam xb’aan a’an toj reetal naq kikamsiik ajwi’ sa’ jun li campo de concentración. Laj Bonhoeffer a’an jun aj tz’iib’anel, ut lix tz’iib’ahom jwal na’no ru a’aneb’ li hu ke’k’ame’ chirix li tz’alam xb’aaneb’ laj guardia, ut moqon ke’puktesiik jo’ li Hu Tz’iib’anb’il sa’ Tz’alam.

Jun li hu a’an kitz’iib’aman choq’ re li rech alal li ok re chi sumlaak. Naxye li chaab’il na’leb’ a’in: “Li sumlaak naxq’ax li rahok cherib’il eerib’. ... Sa’ lee rahom nekeril eerib’ sa’ li ruchich’och’, a’b’anan sa’ li sumlaak wankex jo’ laq’leb’ sa’ xk’aamal li tasal tenamit, li naxtaqla li Dios chi elk ut chi ok sa’ xloq’alil, ut naxb’oq sa’ lix awa’b’ejihom. Sa’ lee rahom nekeril ka’ajwi’ xchoxahilal lix sahil eech’ool laa’ex, a’b’an sa’ li sumlaak k’eeb’ilex sa’ jun teneb’anb’il k’anjel choq’ re chixjunileb’ li winq’. Lee rahom, a’an eere eejunes, a’b’an li sumlaak naxq’ax li k’a’ru eere eejunes—a’an jun opiis, jun k’anjel. Jo’ chanru naq a’an li koroon, maawa’ ajok awa’b’ejink, li na’ilman wi’ li rey, chi jo’kan ajwi’ a’an li sumlaak, maawa’ yal xraab’al eerib’, li junajinb’ilex wi’ chiru li Dios ut li winq. ... Li rahok nachal eerik’in, a’b’an li sumlaak, sa’ choxa, rik’in li Dios.”²

Chan ru naq li sumlaak rik’in jun ixq ut jun winq naxq’ax lix rahom ut lix sahileb’ xch’ool chirib’ileb’ rib’ re naq te’wanq sa’ jun “teneb’anb’il k’anjel choq’ re chixjunileb’ li winq’ ”? K’a’ru naraj naxye naq nachal “sa’ choxa, rik’in li Dios”? Taqataw ru a’in rik’in ilok chaq toj sa’ xtiklajik.

Li profeet neke’xk’ut naq kootikla junxil jo’ aj k’oxlanel, ut xk’eeman qaxaqalil, malaj li musiq’ejil junxaqalil, xb’aan li Dios, ut koo’ok choq’ musiq’ejil ralal xk’ajol li choxahil na’eb’ej yuwa’b’ej.³ Kiwulak jun xq’ehil sa’ li wanjik a’an, naq choq’ re rajom li Dios naq “tooruuq chi chaab’ilo’k jo’ chanru ajwi’ A’an,”⁴ Li qaChoxahil Yuwa’ kixk’uub’ jun li na’leb’ aj k’ehol wankilal. Sa’ li loq’laj hu naxye naq a’in li “k’uub’anb’il na’leb’ re li kolb’a-ib’,”⁵ “li k’uub’anb’il na’leb’ re li sahil ch’oolejil,”⁶ ut li “k’uub’anb’il na’leb’ re li tojb’al-ix.”⁷ Wiib’ li xb’eenil ajom re li na’leb’ a’in ke’ch’olob’aman chiru laj Abraham sa’ li aatin a’in:

“Ut kiwan jun chi xaqxo sa’ xyanqeb’ li chanchan li Dios, ut kixye reheb’ li ani wankeb’ rik’in: Tookub’eeq, xb’aan naq wan li na’ajej aran, ut taqachap xkomon li k’a’aq re ru a’in, ut taqayiib’ jun ruchich’och’ sa’ li te’ruuq wi’ chi wank eb’ a’in;

“Ut taqayaleb’ rix rik’in a’in, re taqil ma te’xb’aanu chixjunil li k’a’aq re ru li b’arwan tixtaqlaheb’ wi’ li Qaawa’ lix Dios;

“Ut eb’ li neke’paab’ank re li xb’een xwanjikeb’, wan li taatiqmanq sa’ xb’eeneb’; ... ut eb’ li neke’paab’ank re li xkab’ xwanjikeb’ taatiqmanq loq’alil sa’ xb’eeneb’ xjolom chi junelik q’e kutan.”⁸

B’antiox re li qaChoxahil Yuwa’, ak koowan jo’ musiq’ejil xaqalil. Toja’ naq kixyeechi’i qe jun li b’e re xtz’aqob’resinkil ru li xaqalil a’an. Aajel ru xtiqb’al li tz’ejwalej choq’ re li wank sa’ li tz’aqalil ut li loq’alil wan wi’ li Dios. Aran sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej, wi too’ok sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios—malaj ut wi “taqapaab’ li xb’een qawanjik”—“taatiqmanq sa’ qab’een” jun tz’ejwalejil xaqalil naq toochalq sa’ li ruchich’och’ li kixyiib’ choq’ qe.

Arin, sa’ li tz’ejwalejil wanjik, rik’in xpaab’ankil “chixjunil li k’a’aq re ru li b’arwan toxtaqla wi’ li Qaawa’ qaDios,” toj taqapaab’ li “xkab’ qawanjik”. A’in naraj naxye naq sa’ li k’a’ru naqasik’ ru xb’aanunkil taqak’ut chiru li Dios (ut chiqu laa’o) naq naqaj xxaqab’ankil qib’ sa’ xpaab’ankil lix choxahil chaq’rab’ naq wanko chaq chi najt ut sa’ jun tz’ejwalejil xaqalil li naxk’am xwankil, ratawom, ut reek’ob’aal. Ma tooruuq chixramb’al li tib’elej re naq a’anaq li oksinb’il ut maawa’ li oksinel re li musiq’ej? Ma qak’ulub’aq sa’ ch’och’ ut sa’ choxa xk’amb’al lix wankilal li Dios, wan wi’ xwankil li yo’ob’tesink? Ma taqaq’ax ru li maa’us? Li ani te’xb’aanu “taatiqmanq loq’alil sa’ xb’eeneb’ xjolom chi junelik q’e kutan”—rik’in jun tz’ejwalej tz’aqal re ru li ink’a’ chik taakamq.⁹ Jo’kan naq xqajap qe sa’ sahil ch’oolejil chirab’inkil li yeechi’hom a’in.¹⁰

Aajb’ileb’ ru kaahib’ li na’leb’ choq’ re li k’uub’anb’il na’leb’ a’in:

Li xb’een, a’an xyiib’ankil li ruchich’och’ jo’ qana’aj. Us ta ink’a’ naqanaw chi tz’aqal chanru xyiib’aman, naqanaw naq xb’aanuman chi k’uub’anb’il, ut naq li Dios Yuwa’b’ej kixb’eresi, ut li Jesukristo kixb’aanu—“chixjunil ki’uxmank sa’ xk’ab’a’ a’an ut maak’a’ k’a’ re ru kiwan chi maak’a’ ta a’an.”¹¹

Li xkab’, a’an li wank sa’ xwankil li kamk. Laj Adan ut li xEva ke’k’anjelak choq’ re chixjunileb’ li ke’raj tzakonq sa’ xna’leb’ li Yuwa’b’ej.¹² Lix t’anikeb’ kixkawresi li b’e re tooyo’laq chi tz’ejwalejil ut re toowanq sa’ xwankil li kamk, ut re tootzoloq, najt chaq rik’in li Dios. Kichal ajwi’ xnawb’al ru li us ut li ink’a’ us, ut li wankilal chixsikb’al ru.¹³ Li T’ane’k kixk’e ajwi’ li tz’ejwalejil kamk, sa’ wi’ naru taaraqe’q qahoonal arin, re naq ink’a’ toowanq chi junelik sa’ qamaak.¹⁴

Li rox, a’an xtojb’al qix sa’ li T’ane’k. Naqil xk’anjel li kamk sa’ xna’leb’ li qaYuwa’, a’ut ink’a’ raj taak’anjelaq lix na’leb’ wi ta ink’a’ naru xq’axb’al ru li kamk sa’ tz’ejwalejil ut sa’ musiq’ejil. Jo’kan naq jun aj Tojol ix, li junaj chirib’il chiru li Dios, li Jesukristo, kikam re xtojb’al rix lix maak laj Adan ut li xEva, ut kixk’e li wakliik chi yo’yo ut xraqik li kamk. Ut rik’in naq maajun qe tooruuq chixpaab’ankil lix chaq’rab’ li evangelio chi tz’aqal, lix Tojb’al rix li Maak nokoxkol ajwi’ chiru li qamaak laa’o wi naqab’aanu li jalb’a-k’a’uxlej. Chi kuyb’il qamaak ut chi santob’resinb’il li qaam sa’ li usilal aj tojol-ix re li Kolonel, naru tooyo’laaq wi’chik ut too’ok wi’chik sa’ usilal rik’in li Dios. Li qamik—li qajachb’al rik’in li Dios—taaraaqe’q.¹⁵

Li xkaa, ut lix raqik, a’an li b’e tooruuq wi’ chi yo’laak sa’ tz’ejwalejil ut chi yo’laak wi’chik sa’ musiq’ejil. Re naq taak’anjelaq lix k’anjel re “qataqsinkil rochb’een a’an,”¹⁶ li Dios kixk’ojob’ naq eb’ li winq ut ixq te’sumlaaq ut te’xyo’ob’tesi li kok’al, ut chi jo’kan te’xyiib’ rochb’een li Dios li tz’ejwalejil xaqalil li aajel ru choq’ re li yalok-ix arin ut tento sa’ li junelik loq’alil rik’in li Dios. Kixk’ojob’ ajwi’ naq li na’b’ej yuwa’b’ej te’wanq lix junkab’al ut te’xk’iresi li kok’al sa’ li saqen ut li yaal¹⁷, re xk’amb’aleb’ chixyo’oninkil li Kristo. Li Yuwa’b’ej naxye qe:

“Teek’ut li k’a’aq re ru a’in chi moko ramb’il ta chiru lee ralal eek’ajol, ut teeye:

“... jo’ chanru xexyo’la sa’ ruchich’och’ rik’in ha’, ut kik’, ut li musiq’ej, li kinyeeb’ chaq, ut chi jo’kan rik’in chaq li poks xex’ok choq’ yo’yookil aamej, chi jo’kan ajwi’ tento texyo’laaq wi’chik sa’ li awa’b’ejihom re choxa, rik’in ha’, ut rik’in li [Santil] Musiq’ej, ut texch’ajob’resiiq’ rik’in kik’, a’ lix kik’el ajwi’ li Junaj Yo’lajenaq chiwu, re naq taaruuq texsantob’resiiq chaq chiru chixjunil li maak, ut teeyal xsahil li aatin re junelik yu’am sa’ li ruchich’och’ a’in, ut li junelik yu’am sa’ li ruchich’och’ chalel, a’ li loq’alil ajwi’ li ink’a’ nakam.”¹⁸

Wi naqanaw k’a’ut naq xqakanab’ li wank rik’in li Dios ut k’a’ru na’ajman re naq toosutq’iiq ut tootaqsiiq rik’in, naqil chi saqen ru naq maak’a’ chik wan arin li aajel wi’chik ru chiru li yo’lak chi tz’ejwalejil ut li yo’lak wi’chik chi musiq’ejil, li tento sa’ wiib’ choq’ re li junelik yu’am. Sa’ raatin laj Dietrich Bonhoeffer, a’an a’in li “opiis,”, li “teneb’anb’il k’anjel choq’ reheb’ ... li winq,” li nab’aanuman sa’ li k’anjel a’in re sumlaak, li chalenaq chaq “sa’ choxa, rik’in li Dios.” A’an a’in li “laq’leb’ sa’ xk’amaal li tasal tenamit” anajwan ut junelik—xk’anjelil li choxa.

Jun li junkab’al li xaqxo sa’ xsumlajik jun li winq ut jun li ixq, a’an li na’ajej b’ar wi’ lix na’leb’ li Dios na’usaak—b’ar wi’ neke’yo’la li kok’al chalen chaq sa’ li saq ruhil wank rik’in li Dios, ut b’ar wi’ te’xtzol xb’eresinkil xyu’am chi us sa’ li ruchich’och’ a’in ut sa’ li junelik yu’am. Aajel ru naq li xk’ihaleb’ li junkab’al te’wanq chi jo’ka’in wi te’usaaq li tenamit. Xb’aan a’an naq wankeb’ li tenamit li wan xchaq’rab’ re xkolb’al li junkab’al jo’ jun li ch’uut li nim wi’chik xk’ulub’. Maajo’q’e nab’aanuman a’in yal sa’ xk’ab’a’ li rahok ut li sahil ch’oolejil sa’eb’ li sumal.

Lix k’utumeb’ li nimla tzoleb’aal chirix lix sumlajik ut lix junkab’al li ixq ut li winq naxk’e xwankil chi numtajenaq.¹⁹ Jo’kan naq “Naqaye ajwi’ chik chi rub’eetal naq lix sachik li junkab’alej, tixk’am chaq sa’ xb’eeneb’ li winq ut li ixq, li jar tenamit, ut li jar ch’och’, li rahilal yeeb’il resil xb’aaneb’ li profeet najter ut sa’ li kutan a’in.”²⁰ A’b’an li qayeehom chirix li sumlaak ut li junkab’al ink’a’ nachal sa’ tzoleb’aal, rik’in b’an li Dios. A’an li kixyiib’ laj Adan ut li xEva sa’ xjalam-uuch, ut kixjunajiheb’ jo’ b’eelomej ut ixaqilb’ej re te’wanq jo’ jun ajwi’ li tz’ejwalej ut te’k’iihanq ut te’xnujob’resi li ruchich’och’. ²¹ Wan xjalam-uuch qik’in chiqajunil, a’b’an sa’ li sumlaak re ixq ut winq naqataw tz’aqal xyaalalil naq yiib’anb’ilo jo’ xjalam-uuch li Dios—teelom ut ixq. Maajun sa’ qayanq naru chixjalb’al li choxahil xk’anjelil li sumlaak a’in. Li sumlaak chi jo’ka’in chi yaal nachal “sa’ choxa, rik’in li Dios” ut wan xna’aj sa’ li na’leb’ re sahil ch’oolejil jo’ chanru naq wan xna’aj li T’ane’k ut lix Tojb’al rix li maak.

Naq maji’ kooyo’la, laj Satanas kixpo’resi xch’ool chiru li Dios, ut lix k’anjel re xpleetinkil toj yoo chi nimank. Napleetik re xkub’sinkil xwankil li sumlaak ut li junkab’aal, ut b’ar wan wi’ li sumlaak ut li junkab’al, aran naxyal xq’e chireek’asinkil. Naxpleeti chixjunil li k’a’ru loq’ sa’ li sumenk-ib’, ut narisi sa’ xna’aj sumlaak rik’in k’iila paay chi tz’aj aj k’oxlahom ut b’aanuhom. Naraj naq li winq ut li ixq te’xk’oxla naq li sumlaak ut lix k’anjel li junkab’al naru taakanab’amanq chi moko ilb’il ta, malaj naq naru xk’eeb’al li trab’aaj sa’ xb’een, malaj jalan chik li k’anjel, ut xsik’b’al li qatz’aqob’resinkil qib’ qajunes. Chi yaal, nasaho’ laj Satanas naq li na’b’ej yuwa’b’ej ink’a’ neke’xtzol li ralal xk’ajol naq te’wanq xpaab’aal chirix li Kristo, naq te’jale’q xch’ool, ut te’yo’laq wi’chik sa’ musiq’ejil. Ex was wiitz’in, wan naab’al li k’a’ru us ut chaab’il, a’b’an moko naab’al ta li k’a’ru aajel ru.

Xjultikankil li tz’aqal yaal chirix li sumlaak ut li junkab’al ink’a’ naxkub’si xwankil li mayejak ut li usaak neke’xb’aanu li ani toj maji’ neke’xtaw a’in sa’ xyu’am. Wankeb’ li maji’ neke’xk’ul li osob’tesink re sumlaak xb’aan naq wan junaq xyajel malaj maak’a’ li ochb’een chaab’ilaq raj. Wankeb’ li neke’xra li rech winqilal malaj rech ixqilal, jo’wi’ li numtajenaq lix xiw chiru lix paab’aal. Malaj maare ak xe’sumla, ut lix sumlajik xraqe’, ut kanab’anb’ileb’ xjunes chixb’aanunkil li k’a’ru ch’a’aj ajwi’ choq’ re wiib’eb’. Wankeb’ li ink’a’ neke’ru chiralankil li k’uula’al us ta neke’raj chi anchal xch’ool chiru li Dios.

A’ut wan xmaatan li junjunq; chiqajunilo wan li qe; chiqajunilo tooruuq chixtenq’ankil li choxahil na’leb’ sa’ li junq tasal tenamit. Naab’al li k’a’ru chaab’il ut aajel ru—maare yal jo’ k’ihal li na’ajman anajwan—naru taab’anumanq b’ar wi’ moko tz’aqalo ta. Naab’alex ak yookex chixyalb’al eeq’e. Ut naq laa’ex li nekek’am li iiq q’axal aal sa’ li ruchich’och’ a’in nekexxaqli re xkolb’al lix na’leb’ li Dios choq’ qe, yo’on wanko chiqajunil chi b’eek. Chi anchal qach’ool naqach’olob’ naq lix Tojb’al rix li Maak xb’aan li Kristo ak naxk’e reetal, ut sa’ xraqik tixk’e reqaj chixjunil li k’a’ru xsachman chiruheb’ lix tzolom. Ma’ani ak xteneb’aak re naq ink’a’ tixk’ul chixjunil rik’in li Yuwa’b’ej.

Jun saaj na’b’ej xye we naq naxxuwa naq maare ink’a’ tz’aqal xmetz’ew choq’ re li nimla k’anjel a’in. Xweek’a naq yal ka’ch’in xwankil li k’a’ru naxxuwa, ut us wan sa’ xk’anjel. A’b’an xinnaw naq ka’ajwi’ naraj xsahob’resinkil xch’ool li Dios. Xin’aatinak re xk’ojob’ankil xch’ool, ut xintijok re naq li Dios, lix Yuwa’, tixwaklesi xmetz’ew rik’in xrahom ut rik’in xk’utb’al naq sa lix ch’ool rik’in lix k’anjel choq’ re.

A’an li nintijok wi’ anajwan. Chiaqataw xsahil xch’ool qik’in. Che’usaaq taxaq li sumlaak ut li junkab’al, ut ma wan malaj ma maak’a’ li osob’tesink a’in choq’ qe sa’ qayu’am arin sa’ ruchich’och’, chiwanq rusilal li Qaawa’ chixk’eeb’al xsahil qach’ool anajwan. Sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.