“Laa’in chaq aj jalanil tenamit”
Xb’aan li xLinda K. Burton
Awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank
Chetz’ilaq rix rik’in tijok li k’a’ru naru teeb’aanu—a’ yaal jo’ chanru lee hoonal ut lee wanjik—re k’anjelak chiru lee ras riitz’in elenaqeb’ sa’ jalanil tenamit li wankeb’ sa’eb’ lee teepal ut sa’eb’ lee k’aleb’aal.
Sa’ li kutan kik’uub’aman wi’ li Komonil re Tenq’ank, xEmma Smith kixye: “Taqab’aanu jun k’anjel jwal nim ru. … Naqoyb’eni xninqal ru k’anjel ut xninqal ru b’oqom.”1 Eb’ li ninqi b’oqom ut ninqi k’anjel ke’wan chaq chi kok’ aj xsa’ junxil, jo’ wankeb’ anajwan.
Jun kik’ulman sa’ li jolomil ch’utub’aj ib’ re li Octubre, 1856 naq li Awa’b’ej Bringham Young kixyaab’asi resil reheb’ li komon naq eb’ laj tehol b’e rik’in lix b’eleb’aal re uq’ej toj yookeb’ chaq sa’ b’e ut yoo chi nach’ok li hab’alq’e. A’an kixye: “Lee paab’aal, li iglees wankex wi’, ut chixjunil li nekeye chirix li paab’aal, maajo’q’e te’xkol eerix sa’ li taqenqil loq’al re lee Dios, wi ink’a’ teeb’aanu li xb’eenil na’leb’ nink’ut cheru anajwan. Ayuqex ut k’amomaq chaq li kristiaan li wankeb’ chaq sa’eb’ li helhookil ch’och’, ut tenq’ahomaqeb’ rik’in li k’a’ru aajel choq’ reheb’ anajwan, … wi ut ink’a’, lee paab’aal maak’a’ na’ok wi’.”2
Najultiko’ qe ut naqab’antioxi reheb’ li winq a’an li xkoheb’ chixkolb’al rixeb’ laj Santil Paab’anel rahob’tesinb’ileb’ chaq. A’b’an k’a’ru ke’xb’aanu li komon ixq?
“Li Hermana [Lucy Meserve] Smith kixtz’iib’an … naq chirix li relajihom li Awa’b’ej Young, eb’ li ch’utub’anb’ileb’ chaq sa’ hoonal a’an ke’ok chi k’anjelak. … Eb’ li ixq ‘[ke’risi] lix b’aataleb’ [li nimla aq’ej neke’roksi rub’el ruuqeb’ sa’ li kutan a’an re xk’eeb’al xq’ixnal], ut xb’atb’al li roq, ut chixjunil li ke’ru’ chixk’eeb’al, aran ajwi’ sa’ li [najter] Loq’laj Muheb’aal, ut [ke’xk’otiheb’] sa’eb’ li b’eleb’aal re te’xtaqlaheb’ sa’eb’ li tzuul.”3
Junjunq xamaan chirix a’an, li Awa’b’ej Brigham Young kixch’utub’eb’ laj Santil Paab’anel jun sut chik sa’ li najter Loq’laj Muheb’aal naq eb’ li winq aj kolonel ut eb’ li ch’uut aj b’eleb’aal yookeb’ chaq chi nach’ok aran Lago Salado. Rik’in x’anchalil xch’ool, kixtz’aama reheb’ laj Santil Paab’anel—ut xb’een reheb’ li komon ixq—naq te’xch’olaniheb’ li rahob’tesinb’ileb’ ut te’xk’e xwa’eb’ ut texk’uleb’, rik’in xyeeb’al: “Teetaw junjunqeb’ li ak xe’peka li xkux li roq xb’aan li ke; junjunqeb’ li ak xe’peka li roq toj sa’ xb’een raq ut junjunqeb’ li ak xe’peka li ruq’. … Taqaj naq teek’uleb’ jo’ chanchan naq eekok’aleb’, ut naq juntaq’eet eereek’ahom choq’ reheb’.”4
Li xLucy Meseve Smith kixtz’iib’a ajwi’:
“Xqab’aanu chixjunil li xooru, rik’in lix tenq’ li chaab’il komon winq ut ixq, re xk’ojob’ankileb’ xch’ool li wankeb’ sa’ aajel ru. … Xe’peka xb’aan li ke li ruq’ ut li roq. … Ink’a’ xoolukta toj reetal naq chixjunileb’ xe’wan chi sa. …
“Maajun wa xweek’a chaq junaq nimla xk’ojam inch’ool, tinye raj, insahilal sa’ jalan chik chi k’anjel li inb’aanuhom chaq sa’ inyu’am chiru a’in, tz’aqal x’eek’aman naq junajo ajwi’. …
“K’a’ raj ru chal re choq’ re li uq’ej naraj k’anjelak? 5
Ex inraarookil komon ixq, li seraq’ a’in naru taajuntaq’eetaaq rik’in li qakutan ut li yookeb’ chi rahob’tesiik sa’ li ruchich’och’. Jun chik “xnimal ru k’anjel ”naxtoch’ qach’ool.
Wankeb’ numenaq 60 millon li elenaqeb’ sa’ xtenamit, okenaq sa’ xyanqeb’ li xe’isiik sa’ josq’il, chiru xsutam li ruchich’och’. Kok’aleb’ jun yiitoq reheb’.6 “Eb’ li kristiaan a’in yook’eb’ chixnumsinkil xninqal ch’a’ajkilal ut yookeb’ chixsik’b’al jun ak’ yu’am sa’ … jalanil tenamit[eb’] ut sa’ xyanq jalanil na’leb’[eb’]. Yaal naq [wan naq] wankeb’ li ch’uut li neke’tenq’an reheb’ rik’in jun na’ajej li te’wanq wi’ ut li k’a’aq re ru aajel ru chiruheb’, li neke’raj a’an jun ramiiw li taawanq chixk’atqeb’ re tex tenq’ankileb’ [re te’k’ayq] rik’in lix ak’ ochoch, jun kristiaan li naru tixtenq’aheb’ xtzolb’al li aatinob’aal, xtawb’al ru li na’leb’, ut reek’ankil naq komoneb’ sa’ li na’ajej a’an.”7
Sa’ li saq’ehil xnume’ xinnaw ru li Hermana Yvette Bugingo, li ki’eelelik yalaq ta b’ar naq wan junlaju chihab’ re chirix naq kikamsiik lix yuwa’ ut sachenaqeb’ oxib’eb’ li ras sa’ jun tenamit sachb’il xb’aan li pletiik. Li xYvette ut li rela’ lix junkab’al xkoheb’ sa’ jalank chik li tenamit chiru haye’ wuqub’ chihab’ toj reetal naq ke’xtaw jun tz’aqal rochoch, b’ar wi’ osob’tesinb’ileb’ xb’aan jun sumal ki’tenqan reheb’ rik’in li xik yalaq b’ar, li tzoleb’aal, ut jalan chik chi k’a’aq re ru. A’an xye naq eb’ a’an “ke’wan choq’ xsumenkil li qatij.”8. Lix chaq’al ru na’ ut kok’ riitz’in wankeb’ sa’qayanq sa’ li q’ojyin a’in, yookeb’ chi b’ichank sa’ li ch’uut aj b’ichanel. Chalen chaq naq xinnaweb’ ru li chaq’al ru ixq a’in, ninpatz’ we: “Chan ta raj ru wi lix seraq’, a’anaq raj lin seraq’ laa’in?”
Jo’ komon ixq, naqa’eetali numenaq xjunjachalil lix k’uuleb’aal li Qaawa’ re xtenq’ankileb’ li ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’. Li k’uuleb’aal a’an moko k’a’aj ta wi’ k’uub’anb’il xb’aan li k’a’aq re ru, wan ajwi’ li hoonal, li maatan, li seeb’al, ut li qachoxahilal. Li Hermana Rosemary M. Wixom kixk’ut, “Li choxahilal wan sa’ li qaam naxloch li rajom qach’ool chixye’b’al li quq’ re xtenq’ankil jalaneb’ut nokoxtiikisi chi k’anjelak.”9
Rik’in xk’eeb’al reetal li qachoxahilal, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixye:
“Ajb’ileb’ ru li ixq li neke’xnaw xk’eeb’al chi uxmank li k’a’ru aajel ru rik’in xpaab’aaleb’ ut li neke’xkol lix saqalil ru li junkab’al rik’in kawil ch’oolej sa’ jun li ruchich’och’ yaj rik’in li maak … ; eb’ li ixq li neke’xnaw xb’oqb’al lix wankil li choxa re xkolb’al ut xkawob’resinkileb’ li kok’al ut li junkab’al. …
“… Sumlajenaq malaj ink’a’, laa’ex wan eerik’in li seeb’al ut li xnimal ru nawom li eek’ulum jo’ maatan rik’in li Dios. Laa’o li winq ink’a’ naru taqab’aanu li nekexru chixb’aanunkil laa’ex.”10
Jun li tz’iib’anb’il hu kixtaqla li Xb’eenil Awa’b’ejil re li Iglees sa’ li 27 xb’e li po Octubre, 2015, kixk’ut li nimla k’oxlak ut toqob’ank-u chirixeb’ li k’iila millon li kristiaan li ke’eelelik sa’ li rochocheb’ re xsik’b’al xk’ojob’ankileb’ xch’ool chiru li ch’a’ajkilal sa’ xtenamiteb’ ut jalan chik paay chi ch’a’ajkilal. Li Xb’eenil Awa’b’ejil kixb’oqeb’ li kristiaan, junkab’al, ut li junjunq chi ch’uut re li Iglees chi okenk sa’ li k’anjel jo’ xmoos li Kristo sa’eb’ li k’anjel re xtenq’ankileb’ li elenaqeb’ sa’ xtenamit ut chixk’eeb’al tumin re li Ayuda Humanitario, a’ yaal jo’ chanru te’ruuq chixb’aanunkil.
Eb’ li awa’b’ejil re li Komonil re Tenq’ank, li Saaj Ixq, ut li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al xe’xk’oxla chanru naq te’xsume lix b’oqom li Xb’eenil Awa’b’ejil. Naqanaw naq laa’ex, ex qaraarookil komon ixq re chixjunil chihab’, jalan jalanq eeyu’am li junjunq ut li nekenumsi sa’ lee yu’am. Li junjunq li ixq li okenaq sa’ li komonil a’in yalaq ta b’ar sa’ li ruchich’och’ ak xb’aanuhom jun sumwank naq kikub’e xha’ naq “[tixk’ojob’eb’] xch’ool li neke’ajok k’ojob’aak xch’ool.”11 A’b’an tento taajultiko’q qe naq maajun qe taa’aalinaq chi q’axal kaw wi’chik chiru lix metz’ew.12
Rik’in naq wankeb’ sa’ qak’a’uxl li yaalalil a’in, xqak’uub’ jun k’anjel re tenq’ank, “Laa’in chaq aj jalanil tenamit” nayeeman re. Naqoyb’eni naq teetz’il rix rik’in tijok li k’a’ru naru teeb’aanu—a’ yaal jo’ chanru lee hoonal ut lee wanjik—re k’anjelak chiru lee ras riitz’in elenaqeb’ sa’ jalanil tenamit li wankeb’ sa’eb’ le teepal ut sa’eb’ lee k’aleb’aal. A’an a’in jun hoonal re k’anjelak junes, sa’ junkab’al, ut sa’ ch’uut re xyeechi’inkil amiiwil, li tenq’aal, ut xkomon chik li tenq’ jo’ xmoos li Kristo ut a’an jun na’leb’ sa’ xyanq naab’al chi na’leb’ chirix chanru li komon ixq te’ruuq chi k’anjelak chiruheb’ li ras riitz’in.
Sa’ chixjunil xyalb’al qaq’e rik’in tijok, tento taqoksi lix chaab’il na’leb’ li rey aj Benjamin, k’eeb’il re lix tenamit chirix naq kirelaji chiurheb’ naq te’xxk’aak’ale li ani te’raj tenq’aak: “Ut k’ehomaq reetal naq taab’aanumaq chixjunil li k’a’aq re ru a’in chi k’oxlanb’il ut chi tuqtu .”13
Ex komon ixq, naqanaw naq xye’b’al li quq’ re jalaneb’ rik’in rahok jwal nim xwankil chiru li Qaawa’. Chek’oxla li tijok a’in sa’ li loq’laj hu:
“Laj ab’l tenamit li wank sa’ eeyanq, cherilaq jo’ junaq lee rech tenamitul. Cheraheb’ jo’ naq nekera eerib’ laa’ex.”14
“Misachk sa’ eech’ool li k’ehok ochochnal; sa’ xk’ab’a’ a’an wankeb’ xe’xk’ul eb’ li anjel sa’ rochocheb’ chi ink’a’ xe’xnaw.”15
Ut li Kolonel kixye:
“Xb’aan naq xintz’okaak chaq, ut xineek’e chi wa’ak; xchaqik we, ut xek’e wuk’a’; xinsik’ wochochnal, ut xineek’ul sa’ lee rochoch.
“Xint’usq’i, ut xineetiqib’; xinyajerk, ut xineerula’ani; xinwank sa’ tz’alam, ut koxineeril chaq.”16
Rik’in rahok li Kolonel kixk’e reetal li xmalka’an li wiib’ ajwi’ lix kok’ tumin kixk’e choq’ mayej xb’aan naq a’an chxijunil kiru chixb’aanunkil.17 Jo’kan ajwi’ kixseraq’i li jaljookil ru aatin chirx li chaab’il winq aj Samaria, li kixraq rik’in xyeeb’al: “Ayu ut jo’kan ajwi’ chab’aanu laa’at.”18. Wan naq ch’a’aj b’ayaq xye’b’al li quq’. A’ut naq nokok’anjelak sa’ komonil rik’in rahok ut junajil, naru taqoyb’eni xtenq’aal li choxa’.
Sa’ xmuqb’al jun chaab’il xrab’in li Dios, xwan junaq li xwotz naq li komon ixq a’in, jo’ jun awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank sa’ li roqech, xk’anjelak rochb’een jalaneb’ chik komon sa’ li oqech re xb’ojb’al iseb’ re te’q’ixnaaq li kristiaan wankeb’ aran Kosovo li yookeb’ chi rahob’tesiik chiruheb’ li chihab’ 1990. Jo’ chanchan li chaab’il winq aj Samaria, a’an xk’e xtz’aqob’ li xb’aanu naq rochb’een lix ko’ xb’eresi lix b’eleb’aal ch’iich’ nujenaq rik’in li isb’ chalen chaq Londres toj aran Kosovo. Naq yoo chi sutq’iik sa’ rochoch, xk’ul jun li musiq’anb’il eek’ahom li xwulak toj sa’ xchamal li raam. Li xreek’a, a’an a’in: “Li xab’aanu jwal chaab’il. Anajwan ayu sa’ laa wochoch, ayu chiru li b’e chixjunpak’al laa wochoch, ut k’anjelan chiru laa wech kab’al.”19
Sa’ li muquk xyeeman xkomon chik li na’leb’ re waklesink ch’oolej chirix naq chanru li tiikal ixq a’in xk’e reetal ut xsume li b’oqok aajel ru—jo’ wi li hoonal moko q’axal ta aajeleb’ ru—re xtenq’ankileb’ li wankeb’ chixsutam. Relik chi yaal, xte li rochoch ut lix ch’ool re xtenq’ankileb’ li saaj sa’ xch’a’ajkilaleb’ sa’ yalaq hoonal—kutan malaj q’ojyin.
Ex in raarookil komon ixq, naru taqanaw chi tz’aqal naq taawanq xtenq’aal li qaChoxahil Yuwa’ naq naqawiq’ib’ qib’ ut naqapatz’ naq toxb’eresi re rosob’tesinkileb’ li ralal xk’ajol. Li qaChoxahil Yuwa’; laj Kolol qe, Jesukristo; ut li Santil Musiq’ej yo’on wankeb’ re qatenq’ankil.
Li Awa’b’ej Henry B. Eyring kixwotz li xnimal ru xnawom xch’ool chiruheb’ li ixq sa’ li Iglees:
“Li qaChoxahil Yuwa’ narab’i ut naxsume lee tij aj paab’ajel re xsik’b’al li b’e ut li tenq’aal re kuyuk sa’ eek’anjel sa’ xk’ab’a’.
“Nataqlaman eere li Santil Musiq’ej ut reheb’ ajwi’ li ani neketenq’a. Teek’ul eemetz’ew ut texmusiq’aaq ajwi’ re xnawb’al lix jayalil ut lix maaril lee wankilal chi k’anjelak chiru eeras eeriitz’in. Li Musiq’ej tixk’ojob’ eech’ool naq teek’oxla: ‘Ma tz’aqal li xinb’aanu?’”20
Naq naqak’oxla li “chaab’il b’oqom” chirixeb’ li te’ajoq qatenq’aal, chiqapatz’ qe, “Ut wi ta raj lix seraq’ a’anaq rajlin seraq’ laa’in?” Chiqasik’ li musiq’anb’il na’leb’, chiqab’aanu li naqeek’a, ut sa’ komonil chiqaye’ li quq’ re xtenq’ankileb’ li te’ajoq re tenq’aak a’ yaal jo’ chanru tooruuq chixb’aanunkil jo’ musiq’anb’ilo. Toja’ ut naq maare taayeemanq chiqix li kixye li Kolonel chirix jun li raarookil ixq li kik’anjelak chiru: “Chaab’il k’anjel xb’aanu. … Xb’aanu jo’ch’inal jo’nimal xru xb’aanunkil.”21 Xnimal ru ninye chirix a’an! Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.