Il aawib’ sa’ li santil ochoch
Xb’aan li Elder Quentin L. Cook
Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol
Nintz’aama naq li junjunq qe tixnima ru li Kolonel ut taqab’aanu yalaq jalok na’ajman re rilb’al qib’ sa’ lix loq’laj santil ochoch.
Haye’ q’axb’il ru li qawankil chixtawb’al ru chanru naq yoo chi tololnak chi ub’ej lix k’uub’anb’il na’leb’ li Qaawa’ re li kolb’a-ib’ sa’ li k’ojlajik a’in sa’ xtz’aqalil ru li kutan.1 Nak’utb’esiman xyaalal li na’leb’ a’in rik’in li esil naq te’kab’laaq kaahib’ ak’ santil ochoch jo’ toje’ kiyaab’asiik xb’aan li Awa’b’ej Monson sa’ li ch’utub’aj-ib’ a’in. Naq li Awa’b’ej Monson kib’oqe’ choq’ Apostol sa’ 1963, kab’laju li santil ochoch wankeb’ sa’ ruchich’och’.2 Rik’in lix k’ojob’ankil li Santil Ochoch re li Centro re Provo, wankeb’ 150 anajwan, ut te’wanq 177 naq te’yaalo’q li santil ochoch toje’ yaab’asinb’ileb’ resil. Chisaho’q sa’ qach’ool rik’in a’in.
180 chihab’ chaq anajwan, sa’ tz’aqal li kutan a’in, li oxib’ xb’e li po Abril, 1836, li Profeet aj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery ke’xk’ul jun xnimal ru k’utb’esinb’il matk’ sa’ li Santil Ochoch re Kirtland. Kik’ulman a’in jun xamaan chaq chirix lix k’ojob’ankil li santil ochoch a’an. Sa’ li k’utb’esinb’il matk’ a’an, ke’ril li Qaawa’ chi xaqxo sa’ xb’een li helhookil che’ re li xaqarib’aal sa’ li santil ochoch. Rochb’een xkomon chik li na’leb’, li Kolonel kixye:
“Chisaho’q sa’ xch’ooleb’ chixjunil lin tenamit, li ke’kab’lank re, rik’in xnimaleb’ xmetz’ew, li ochoch a’in choq’ re lin k’ab’a’.
“Xbʼaan naq kʼehomaq reetal, laaʼin xinkʼulubʼa li ochoch aʼin, ut lin kʼabʼaʼ taawanq arin; ut laaʼin tinkʼutbʼesi wibʼ chiru lin tenamit rikʼin uxtaan saʼ li ochoch aʼin.”3
Sa’ li loq’laj hoonal a’an, ke’xk’utb’esi rib’ li najter profeet, jo’ aj Elias, li ke’xq’axtesi li laaw neke’ajman re xb’aanunkil li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch.
Naqak’e reetal lix sahileb’ xch’ool li komon ut li misioneer sa’ Quito, Ecuador; Harare, Zimbabwe; Belém, Brazil; ut Lima, Peru, rik’in li kiqil sa’ Bangkok, Tailandia jun chihab’ chaq anajwan naq kiyaab’asiik resil li santil ochoch aran. Li Hermana Shelly Senior, rixaqil li awa’b’ej re li mision Bangkok sa’ hoonal a’an, laj David Senior, kixtaqla jun correo electronico reheb’ xjunkb’al ut ramiiw re xyeeb’al naq chirix naq a’an ut lix b’eelom ke’rab’i li resil li Awa’b’ej Monson chirix li santil ochoch a’an, ke’wan “kab’laju hoonal chi maak’a’ li wark ut naab’al xya’aleb’ ru xb’aan lix sahileb’ xch’ool.” Ke’xb’oq lix misioneer aj tenq’anel sa’ 11:30 re li ewu re xyeeb’al li resil reheb’. Eb’ li misioneer aj tenq’anel ke’xb’oqeb’ li jun ch’ol chik chi misioneer. Li esil kisutq’i naq “aj’aj ru chixjunil li mision sa’ xyi li q’ojyin, yookeb’ chi pisk’ok sa’ xb’eenb’ xch’aat.” Li Hermana Senior kixpatz’ reheb’ li junkab’al ut amiiw, “B’aanuhomaq usilal, meeye a’in re li Ch’uut re lix K’anjel li Misioneer!”4
Lix chamal musiq’ejil sumehom li komon sa’ Tailandia q’axal nim ajwi’. Ninpaab’ naq kawresinb’ileb’ chaq sa’ musiq’ej li ch’oolej ut li ochoch ut k’eeb’ileb’ li k’utb’esinb’il matk’ chalen chaq li choxa re xkawresinkileb’ laj Santil Paab’anel sa’eb’ li na’ajej te’kab’laaq wi’ li santil ochoch toje’ yaab’asinb’ileb’ resil.
Li Hermana Senior, sa’ Tailandia, kixtaqla naq taayiib’amanq kok’ lem re tixk’ut jun na’leb’ chiruheb’ li misioneer, ut tz’aqal chiru li misioneer ixq. B’onb’il chaq li santil ochoch chiru li lem rik’in li aatin: “Il aawib’ sa’ li Santil Ochoch.” Naq junaq naril li lem, naril rib’ sa’ li santil ochoch. Eb’ li tiix aj misioneer ke’xk’ut chiruheb’ laj tz’ilol rix li Iglees ut li komon naq te’ril rib’ sa’ li santil ochoch ut naq te’xjal li jo’ch’inal jo’nimal tento sa’ xyu’ameb’ ut te’xkawresi rib’ sa’ musiq’ej chi wulak aran.
Lin tz’aam choq’ re chiqajunilo sa’ li eq’la a’in, yalaq b’ar wanko, a’an naq taqil qib’ sa’ li santil ochoch. Li Awa’b’ej Monson kixye: “Toj reetal naq nakat-ok sa’ li rochoch li Qaawa’ ut nakak’ul chixjunileb’ li osob’tesink li wankeb’ aran, maji’ nakak’ul chixjunil li naru taak’eemanq aawe sa’ li Iglees. Li xnimal ru ut taqenaqil osob’tesink re li wank choq’ komon sa’ li Iglees, a’aneb’ li osob’tesink li naqak’ul sa’eb’ li santil ochoch re li Dios.”5
Us ta xlajik li tiikilal sa’ li ruchich’och’ anajwan, wanko sa’ jun santil, loq’laj kutan. Eb’ li profeet, rik’in xyo’onihom ut xch’ooleb’ aj rahonel, ke’xye resil li qakutankil chiru q’iila cient chihab’.6
Li Profeet aj Jose Smith, xyeeb’al li raatin laj Abdias7 sa’ li Najter Chaq’rab’ ut 1 Pedro8 sa’ li Ak’ Chaq’rab’, kixk’e reetal li xnimal ru na’leb’ li Dios sa’ xk’eeb’al li kub’iha’ choq’ reheb’ li kamenaq ut xk’eeb’al qawankil chi wank choq’ aj kolonel sa’ xb’een li Tzuul Sion.9
Li Dios kirusila li qatenamit ut kixk’e li k’anjeleb’aal ut profeetil na’leb’ re naq rik’in xxaqxookilal li qach’ool tooruuq chixb’aanunkil li tento sa’ qab’een sa’ li santil ochoch choq’ reheb’ li yo’yookeb’ ut chiruheb’ li kamenaq.
Xmaak lix k’ojob’anb’il evangelio li Jesukristo, naqataw ru li rajb’al li yu’amej, lix k’uub’anb’il na’leb’ li Yuwa’ re xkolb’al li ralal xk’ajol, lix mayej aj tojol-ix li Kolonel, ut lix aajelil ru li junkab’al sa’ xk’uub’lajik li choxa.10
Rik’in naq yookeb’ chi k’ihank li santil ochoch ut naq wan li chaab’il tecnología re xtz’aqob’resinkil li qaloq’laj teneb’ahom chixkawresinkil li resilal li qajunkab’al choq’ re li qaxe’ qatoon, a’an naraj naxye naq li qakutan, a’an li hoonal q’axal osob’tesinb’il chalen chaq sa’ xtiklajik. Nasaho’ inch’ool sa’ lix xnimal ru paab’aal li qasaaj winq ut ixq sa’ xtawb’al xk’ab’a’eb’ lix xe’toonil ut chirix a’an xb’aanunkil li kub’iha’ ut li k’ojob’ank sa’ li santil ochoch. Tz’aqalex aj kolonelex sa’ xb’een li Tzuul Sion sa’ xyanqeb’ li ani yeeb’ileb’ chaq resil xb’aaneb’ li profeet.
Chan ru naqakawresi qib’ choq’ re li santil ochoch?
Naqanaw naq aajel ru li tiikilal ut li santob’resink sa’ li kawresink-ib’ choq’ re li santil ochoch.
Li tasal 97 re li Tzol’leb’ ut Sumwank, naxye, “Ut aʼ yaal joʼ ebʼ lin tenamit nekeʼxkabʼla jun ochoch choqʼ we saʼ lix kʼabʼaʼ li Qaawaʼ, ut inkʼaʼ nekeʼxkanabʼ kʼaʼruhaq tzʼaj chi ok chi saʼ, re naq inkʼaʼ muxbʼilaq, lin loqʼal taahilanq saʼ xbʼeen.”11
Toj li chihab’ 1891, ki’eetaliik li junjunq li hu re xk’ulub’il chi ok sa’ li santil ochoch xb’aan li Awa’b’ej re li Iglees re xkolb’al chi jo’kan lix santilal li santil ochoch. Anajwan li teneb’ahom a’an k’eeb’il reheb’ li obiisp ut li awa’b’ej re li oqech.
Li rajom qach’ool, a’an naq li komon sa’ li Iglees te’kanaaq chi k’ulub’ej chixk’ulb’al li hu re xk’ulub’il chi ok sa’ li santil ochoch. Meek’oxla naq q’axal najt ut q’axal ch’a’aj li ok sa’ li santil ochoch. Rik’in xtenq’ li obiisp, lix k’ihaleb’ li komon neke’ru chixtz’aqob’resinkil ru chixjunil li napatz’man reheb’ sa’ jun hoonal moko najt ta wi k’eek’ookeb’ xch’ool chixjalb’al xk’a’uxl chirix lix maak chi yaal. A’an a’in naraj ajwi’ naq naqakuy li qamaak qajunes qib’ ut naq ink’a’ naxik wi’ qach’ool rik’in li qamajelal ut li qamaak, xk’oxlankil naq ink’a’ k’ulub’ejo chi ok sa’ jun loq’laj santil ochoch rik’in naq moqo tz’aqal ta qe qu.
Lix Tojb’al rix li Maak li kixb’aanu li Kolonel kib’aanuman sa’ xk’ab’a’ chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios. Lix mayej aj tojol-ix naxk’e li k’a’ru elajinb’il xb’aan li tiik ruhil na’leb’ choq’ reheb’ chixjunil li neke’xjal xk’a’uxl chi yaal.
“Us ta kaqeb’ lee maak kama’ li kik’ ut kaqi b’on, a’b’an saq chik te’kanaaq jo’ li tuuxil isb’ ut li ratz’amke.”12
“Ut ink’a’ chik taajultiko’q we lix maa’usilaleb’.”13
Naqaye eere naq xyu’aminkil li tiik ru na’leb’ tixk’am li sahil ch’oolejil, li tz’aqob’resink-u, ut li tuqtuukilal eere ut re lee junkab’al.14 Eb’ li komon, li tiix jo’ wi’ li saaj,15 xjunes rib’ neke’reetali lix k’ulub’il naq neke’xsume ru li patz’om re xk’ulb’al li hu re xk’ulub’il chi ok sa’ li santil ochoch. Li q’axal na’ajman, a’an xnimankil lix nawom qach’ool chirix li Dios li Yuwa’b’ej; li Ralal, Jesukristo; ut lix K’ojob’ankil wi’chik lix evangelio ut xk’ulb’al lix k’anjel li Santil Musiq’ej.
K’a’jo’ xk’ihaleb’ li osob’tesink re li santil ochoch
Eb’ li xb’eenil osob’tesink re li santil ochoch, a’aneb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li taqenaqil loq’al. Li taqenaqil loq’al a’an xb’eenil sa’ li k’uub’anb’il na’leb’ re li evangelio ut naxpatz’ xb’aanunkil ut xk’uulankil loq’laj sumwank rik’in li Dios. Choq’ reheb’ li yo’yookeb’, ka’ajwi’ neke’b’aanuman li k’ojob’anb’il k’anjel re li kub’iha’ ut li k’ojob’ank chirix xtz’akil li santil ochoch. Li jun ch’ol chik neke’b’aanuman sa’ li santil ochoch. Choq’ reheb’ li kamenaq, neke’b’aanuman chixjunil li k’ojob’ankil k’anjel re li kolb’a-ib’ ut li sumwank sa’ li santil ochoch.
Laj Brigham Young kixk’ut, “Maak’a’ li k’a’ru naq li Qaawa’ taaruuq tixb’aanu choq’ re lix kolb’aleb’ li winq li maji’ xb’aanuhom chaq; … chixjunil li taaruuq taab’aanumanq choq’ re xkolb’aleb’, chi maak’a’ naxb’aanu li winq, ak tz’aqob’resinb’il ru rik’in ut xb’aan li Kolonel.”16
Eb’ laj jolominel re li Iglees neke’xk’uub’ li oqech, li teep, li molam, li k’anjenel ch’uut re li Iglees, li mision, ut xkomon chik sa’ li qach’utleb’aal kab’l ut jalan chik li kab’l. Li Qaawa’ naxk’uub’ li junkab’al re junelik ka’ajwi’ sa’eb’ li santil ochoch.
Ch’olch’o ru naq eb’ li ani li yot’b’ileb’ xch’ool ut tuulanileb’ xmusiq’ li ak xe’xjal xk’a’uxl chirixeb’ xmaak chi yaal, k’ulub’ejeb’ a’an chiru li Qaawa’ sa’ lix loq’laj ochoch.17 Naqanaw naq “li Dios maawa’ aj tihoneleb’ ru li winq.”18 Jun reheb’ li chaq’al ru na’leb’ li ninra chirix li santil ochoch, a’an naq sa’ xyanqeb’ li neke’ok chi sa’, maak’a’ xjalanileb’ sa’ xb’ihomal, xwankilal, malaj xk’anjel. Juntaq’eeto chiqajunilo chiru li Dios. Chixjunileb’ tiqib’anb’ileb’ sa’ saqi aq’ej re reetalinkil naq laa’o jun tenamit saq ut tiik ru.19 Chixjunileb’ neke’chunla chixk’atqeb’ rib’ rik’in rajom xch’ooleb’ chi wank jo’ k’ulub’ejil ralal ut xrab’in li qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel.
K’oxlahomaq, chiru chixjunil xsutam li ruchich’och’, sa’ xk’ab’a’eb’ “li loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel ut li sumwank li neke’tawman sa’eb’ li santil ochoch … [eb’ li winq ut li ixq naru te’sutq’iiq] b’ar wan wi’ li Dios ut … te’junajimanq chi junelik.”20 Neke’xb’aanu a’in sa’ li ch’ina-usil na’ajej re li tz’ape’k sa’ junajil li naru na’oksiik xb’aan chixjunileb’ li komon li k’ulub’ejeb’ chi ok sa’ li santil ochoch. Chirix naq okenaqeb’ sa’eb’ li sumwak a’in, neke’ru “chirilb’al rib’ sa’ li [lem] re li santil ochoch” li chixjunpak’al rib’ t’uyub’anb’ileb’ sa’ xtz’akil li na’ajej a’an. “Chixkab’ichaleb’ li lem re li santil ochoch neke’xk’ut li jalam-uuch chanchan naq yooko chirilb’al li junelik.”21 Eb’ li k’utb’ileb’ jalam-uuch a’in nokohe’xtenq’a chixk’oxlankil li qana’ qayuwa’, li qamama’ qixa’an, ut xkomon chik li qaxe’ qatoon. Nokohe’xtenq’a chixk’eeb’al reetal li loq’laj sumwank li nokohe’xlaq’ab’ rik’in chixjunileb’ li tasal tenamit toj te’chalq. Q’axal nim xwankil a’in, ut natikla naq “nakawil aawib’ sa’ li santil ochoch.”
Li Awa’b’ej Howard W. Hunter kixk’ut chiqu naq “taqak’oxla li chaq’al ru k’utum sa’ li xnimal ru tij re rosob’tesinkil li Santil Ochoch re Kirtland, jun li tij li k’eeb’il re laj Jose Smith jo’ k’utb’esinb’il na’leb’. A’an jun li tij li toj yoo chi sume’k sa’ xb’een li junjunq qe, sa’ xb’een li qajunkab’ak, ut sa’ qab’een jo’ jun tenamit rik’in naq lix wakil li tijonelil k’eeb’il qe xb’aan li Qaawa’ re taqoksi sa’eb’ li santil ochoch.”22 Chaab’il raj wi taqatz’il rix li tasal 109 re li Tzol’leb’ ut Sumwank ut taqataaqe li raatin li Awa’b’ej Hunter “chixk’ojob’ankil lix santil ochoch li Qaawa’ choq’ li xnimal ru eetalil li [qakomonil] sa’ li Iglees.”23
Li santil ochoch a’an ajwi’ jun na’ajej re tz’apok chiru li ruchich’och’, re b’antioxink, re tzolok, ut re tawok-u, re naq “[tootz’aqob’resiiq qe qu] … sa’ chixjunil li k’a’aq re ru chirix lix awa’b’ejihom li Dios sa’ li ruchich’och’.”24 Chiru inyu’am a’an jun na’ajej re tuqtuukilal sa’ jun ruchich’och’ li choqinb’il.25 Q’axal sa xkanab’ankil chiqix li k’a’ re ru re li ruchich’och’ sa’ li santil na’ajej a’an.
Chi kok’ aj xsa’ sa’ li santil ochoch ut naq naqab’aanu xk’anjel li resilal li qajunkab’al, naqeek’a li musiq’anb’il na’leb’ ut natoch’e’ li qach’ool xb’aan li Santil Musiq’ej.26 Wan naq sa’ li santil ochoch, moko jwal pim ta li tz’apleb’ t’ikr li nokohe’xjach rik’ineb’ li kamenaq. Naqak’ul xkomon li tenq’ sa’ xyalb’al qaq’e chi wank choq’ aj kolonel sa’ xb’een li Tzuul Sion.
Junjunq chihab’ chaq anajwan sa’ jun li santil ochoch sa’ Centroamerica, li rixaqil jun reheb’ li Jolomil aj B’eresinel kixtenq’aheb’ jun yuwa’b’ej, jun na’b’ej, ut li ralal xk’ajol chixk’ulb’al li junelikil sumwank sa’ li na’ajej re tz’ape’k sa’ junajil b’ar wi’ wankeb’ li lem re li santil ochoch. Naq yoo chi raqe’k li k’anjel ut yookeb’ chirilb’al li lem a’in, a’an kixk’e reetal naq nak’utun li ru junaq li moko wan ta sa’ li na’ajej a’an. Kixpatz’ re li na’b’ej ut kixtzol naq kamenaq jun reheb’ lix rab’in ut chi jo’kan moko wan ta aran sa’ tib’elej li kutan a’an. Toja’ naq li rab’inb’ej kamenaq kik’ehe’ xn’aaj ajwi’ sa’ li loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel.27 Miqasach xwankil li tenq’ li k’eeb’il sa’ li santil ochoch ut nachal chixjunpak’al li tz’apleb’ t’ikr.
Chenawaq chanru naq chi anchal qach’ool naqaj naq chixjunjunqaleb’ neke’xjal xyu’ameb’ re naq k’ulub’ejaqeb’ chi ok sa’ li santil ochoch. Rik’in tijok, chetz’il rix b’ar wankex sa’ lee yu’am, chesik’ eeb’eresinkil xb’aan li Musiq’ej, ut chex’aatinaq rik’in lee obiisp chirix xkawresinkil eerib’ chi xik sa’ li santil ochoch. Li Awa’b’ej Thomas S. Monson kixye, “Maajun chik li k’a’aq re ru nimaq xwankil chiru xkawresinkil eerib’ chi wank eek’ulub’il re xik sa’ li santil ochoch.”28
Li Kolonel a’an li xnimal ru pek li ink’a’ naru taa’eek’amanq re li qapaab’al ut re lix Iglees
Wiib’ po chaq anajwan, xin’osob’tesiik chi tz’aqonk sa’ lix k’ojob’ankil wi’chik li Santil Ochoch re Suva Fiji wochb’een li Awa’b’ej Henry B. Eyring. A’an chaq jun xnimal ru ut loq’laj hoonal. Lix kawilal xch’ool li Awa’b’ej Eyring ut li musiq’anb’il na’leb’ li xk’ul xe’xk’e naq taab’aanumanq li k’ojob’ank wi’chik us ta yoo li kaq-sut-iq’ q’axal wi’chik xxuwajel sa’ li na’ejej a’in. Eb’ li saaj, li misioneer, ut li komon xe’kole’ sa’ tib’elej jo’wi’ sa’ musiq’ej.29 Saqen ru li ruq’ li Qaawa’ sa’ a’in. Lix k’ojob’ankil wi’chik li Santil Ochoch re Suva Fiji a’an chaq na’ajej re tz’apok chiru li kaq-sut-iq’. Chi kok’ aj xsa’ naq neke’chal li kaq-sut-iq’ re li qayu’am, naqak’e reetal li ruq’ li Qaawa’ chixk’eeb’al li qajunelikil kolb’al.
Chaq’al ru ajwi’ li xb’een xk’ojob’ankil li Santil Ochoch re Suva Fiji li kik’ulman sa’ li 18 xb’e li po Junio, 2000. Naq yoo chi raqe’k xkab’lankil li santil ochoch, junjunqeb’ xkomon lix jolomil li tenamit ke’chape’ xb’aaneb’ li ke’xpo’resi xch’ool rik’in xjolomil li tenamit. Ke’xkanab’ lix centro li Suva, Fiji chi k’atb’il ut poqlenb’il. Li teep aj pleet ke’xye naq lix chaq’rab’ li tenamit wankeb’ sa’ ruq’eb’.
Jo’ li Awa’b’ej re li Area, xkohin wochb’een kaahib’ li awa’b’ej re li oqech sa’ Fiji ut koowulaq rik’ineb’ aj jolominel re li teep aj pleet sa’ li cuartel Queen Elizabeth. Chirix naq kiqach’olob’ lix k’ojob’ankil li santil ochoch, ke’xk’ulub’a naq taqab’aanu a’an, a’ut yookeb’ xk’a’uxl chirix ma taarahob’tesiiq li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley. Ke’xye naq maare k’osb’ilaq li k’anjal re li k’ojob’ank ut ka’ajwi’ taab’aanumanq chi sa’ li santil ochoch ut maak’a’ taqab’aanu chirix, jo’ li k’anjel re xk’eeb’al lix pekal lix xuk li santil ochoch. Ke’xye naq yalaq ani li wan chirix lix santil ochoch taaruuq raj taarahob’tesiiq.
Li Awa’b’ej Hinckley kixkanab’ naq taa’uxmanq ka’ajwi’ jun ch’ina ch’utam re k’ojob’ank rik’in ka’ajwi’ li awa’b’ejil re li santil ochoch ut junjunqeb’ li jolominel; maa’aniheb’ chik te’tz’aqonq xmaak xuwajelil wan wi’ li tenamit. A’ut, kixye chi kaw naq “Wi naqak’ojob’ li santil ochoch, taqab’aanu ajwi’ li k’anjel re lix pekal lix xuk li santil ochoch xb’aan naq li Jesukristo a’an li xnimal ru pek, ut a’an a’in lix Iglees.”
Naq koo’el chaq li santil ochoch re xb’aanunkil li k’anjel re xk’eeb’al lix pekal lix xuk li santil ochoch, maak’a’eb’ li maji’ komoneb’ sa’ li Iglees, li kok’al, ut xkomon chik li kristiaan. A’ut jun profeet li tiik chi paab’ank kixk’ut xkawilal xch’ool ut xxaqxookilal chixtaaqenkil li Kolonel.
Moqon li Awa’b’ej Hinckly, chi aatinak chirix li Kolonel, kixye, “Maa’ani juntaq’eet rik’in A’an. Ut maa’ani chik chaq junxil. Maajo’q’e taaanq junaq li juntaq’eetaq rik’in. B’antiox re li Dios choq’ re li maatan re li Ralal raarookil xb’aan, li kixk’e xyu’am re naq toowanq chi yo’yo ut li wan choq’ li xnimal ru pek li ink’a’ naru taa’eek’amanq re li qapaab’aal ut re lix Iglees.”30
Ex was wiitz’in, nintz’aama naq li junjunq qe tixnima ru li Kolonel ut taqab’aanu yalaq jalok na’ajman re “rilb’al qib’ sa’ lix loq’laj santil ochoch.” Rik’in xb’aanunkil a’an, naru taqatz’aqob’resi ru lix loq’laj rajom ut taqakawresi qib’ ut taqakawresi li qajunkab’al choq’ re chixjunileb’ li osob’tesink li naru tixk’e li Qaawa’ ut lix Iglees sa’ li yu’am a’in ut chi junelik q’e kutan. Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Kolonel. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.