Eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch

Xb’aan li Elder L. Whitney Clayton

Re lix Awa’b’ejil li Setenta

Li Kolonel a’an li ingeniero, laj kab’lanel, ut aj yiib’anel xsa’ ochoch tz’aqal re ru. Lix k’anjel a’an, a’an xtz’aqob’resinkil ru ut xk’eeb’al xsahil xch’ool li qaam chi junelik.

Toje’ xwil jun eetalil re yeechi’ink arin sa’ Lago Salado. Naxyeechi’i xyiib’ankil xsa’ li ochoch ut eb’ li k’a’aq re ru re ochoch. Naxye, “Nokok’anjelak sa’eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch arin sa’ Lago Salado.”

Li esil a’an chaab’il— k’a’ru li tz’aqal chaab’il ochoch”? Xintz’il rix li patz’om a’an, rik’in xk’oxlankileb’ li qakok’al xe’qatzol wochb’een xKathy ut eb’ li kok’al neke’xtzoleb’ a’an anajwan. Jo’eb’ xkomoneb’ chik li na’b’ej yuwa’b’ej, naxik chaq qak’a’uxl chirix li qajunkab’al ut nokotijok chaq chirix. Toj naqab’aanu ajwi’. Naqaj li k’a’ru tz’aqal chaab’il choq’ reheb’ a’an. Chan ru naru neke’wan a’an ut eb’ lix kok’al sa’eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch? Nink’oxlak chirixeb’ rochocheb’ li komon re li Iglees li xooru chaq chirula’aninkil laa’in ut xKathy. Aran Corea ut Kenia, Filipinas ut Perú, Laos ut Letonia. Tinwotz eerik’in kaahib’ li na’leb’ chirixeb’ li ochoch a’an.

Xb’een, jo’ chanru naxye li Qaawa’, xk’ojob’ankileb’ li tz’aqal chaab’il ochoch wan rilom rik’in lix chaab’ilaleb’ li kristiaan wankeb’ chi sa’. Eb’ li ochoch a’an moko tz’aqal chaab’ileb’ ta xb’aan li k’a’aq re ru wan chi sa’, li tumin, malaj chan ru neke’wan li kristiaan aj eechal reheb’. Li tz’aqal xchaab’ilal junaq ochoch a’an lix jalam-uuch li Kristo li nak’utun sa’ xyu’ameb’ li wankeb’ chi sa’. Li aajel ru, a’an chan ru wankeb’ li raam li wankeb’ chi sa’, moko a’an ta chan ru rilb’al li ochoch.

Eb’ lix chaab’ilal li Kristo neke’tawman “chirix xnumikeb’ li kutan”¹ rik’in li chaab’ilob’resink-ib’ sa’ xb’ehileb’ li sumwank. Eb’ lix chaab’ilal li Kristo neke’rutz’u’uji ru xyu’ameb’ li neke’xyal xq’e chi wank rik’in chaab’ilal. Neke’xnujob’resi li ochoch rik’in lix saqen li evangelio, maak’a’ na’ajman re ma ch’och’ malaj tz’ak xsa’. Us ta ka’ajwi’ laa’at sa’ laa wochoch nakataaqe li taqlahom re “naqasik’ li k’a’aq re ru a’in,”² laa’at naru nakattenq’an re naq taanujaq rik’in li musiq’ej li rochoch laa junkab’al.

Naqataaqe lix na’leb’ li Qaawa’ li naxye “k’uub’ahomaq eerib’; kawresihomaq chixjunil li k’a’ru na’ajman; ut xaqab’omaq jun ochoch” naq naqak’uub, naqakawresi, ut naqaxaqab’ li musiq’ejil sa’ li qayu’am, ink’a’ a’an li k’a’aq re ru wan qe. Naq naqataaqe rik’in kuyum lix b’ehileb’ li sumwank re li Kolonel, li qochoch nawulak jo’ “rochochil li loq’alil, rochochil li tustuukilal, ut rochoch li Dios.”³

Xkab’, eb’ li kristiaan li wankeb’ sa’eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch neke’roksi li hoonal re xtzolb’aleb’ li loq’laj hu ut li raatineb’ li profeet rajlal kutan. Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xooxb’oq “chixjalb’al” ut “chixchaab’ilob’resinkil” li qochoch rik’in xtzolb’al li evangelio.⁴ Lix b’oqom naxk’utb’esi naq eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch neke’xb’aanu li aajel ruhil k’anjel re k’iik sa’ musiq’ej ut re xjalb’al ru lix q’unal xmetz’eweb’. Lix jalb’al li k’a’uxlej rajlal kutan a’an jun k’anjeleb’aal re jalaak li nokoxtenq’a chi wank rik’in rahok, chixk’eeb’al qarahom, ut chi toq’ob’ank-u. Xtzolb’aleb’ li loq’laj hu nokoxnach’ob’resi rik’in li Kolonel, li nokoxtenq’a chi k’iik rik’in lix rahom ut li rusilal.

Li Santil Hu, lix Hu laj Mormon, ut li Q’ol Nim Xtz’aq neke’xseraq’i resileb’ li junkab’al, jo’kan naq moko taasachq ta qach’ool chirilb’al naq eb’ li hu a’an, a’aneb’ hu re xwaklesinkileb’ li tz’aqal chaab’il ochoch. Tz’iib’anb’ileb’ chi sa’ resil xtijeb’ li na’b’ej yuwa’b’ej, eb’ li xiwxiw re li aaleek, li nume’k chi uub’ej rik’in tiikilal, li yale’k rik’in tz’okaak ut li naab’alil, li xiwajel pleet ut eb’ li q’ajkamuuk naxk’e li tuqtuukilal. Eb’ li loq’laj hu k’iila sut neke’xk’ut chiqu chan ru naq eb’ li junkab’al neke’el chi uub’ej naq neke’wan chi tiik, ut chan ru naru neke’juk’e’ naq neke’xsik’ ru jalaneb’ chik li b’e.

Rox, eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch neke’yiib’aman jo’ kixk’ut li Qaawa’ rik’in li rochoch tz’aqal chaab’il, li santil ochoch. Xkab’lankil junaq santil ochoch natikla rik’in li kok’ k’anjel—xk’alenkil ut xtuqub’ankil lix ch’och’el. Eb’ li yalok q’e a’an sa’ xtiklajik re naq li ch’och’ kawresinb’ilaq naru najuntaq’eetaman rik’in xpaab’ankileb’ li kok’ taqlahom. Eb’ li taqlahom a’aneb’ li k’ojleb’aal li nakab’laman wi’ li tzolomil. Li tzolomil chi ink’a’ ramb’il nokoxk’am chi wank chi kaw, chi xaqxook junelik, ut chi ink’a’ too’eek’anq,⁵ jo’ li kawil ch’iich’ re li santil ochoch. Li kawil oqech a’an naxk’e qak’ulub’ re naq li Qaawa’ tixtaqla chaq lix musiq’ re xjalb’al li qaam.⁶ Naq nawan jun li nimla jalok sa’ li qaam, a’an juntaq’eet rik’in rutz’u’ujinkil xsa’ junaq santil ochoch.

Naq nokowan rik’in paab’aal, li Qaawa’ chi timil timil nokoxjal. Naqak’ul lix jalam-uuch sa’ li qilob’aal ut naqatikib’ xk’utb’al lix rahom ut lix chaq’alil ru lix na’leb’.⁷ Naq nokonach’o chi wank jo’ a’an, sa taqeek’a wank sa’ li rochoch a’an, ut sa taareek’a wank a’an sa’ li qochoch laa’o.

Naru nawan li qochoch chi nach’ rik’in li rochoch a’an naq k’ulub’ejo re xk’ulb’al junaq qarecomendacion re li santil ochoch, ut naq naqoksi a’an chi kok’ aj xsa’ jo’ chanru nokoru. Naq naqab’aanu a’an, lix santilal li rochoch li Qaawa’ taawanq ajwi’ sa’ li qochoch laa’o.

Li xchaq’al ru santil ochoch re Lago Salado nach’ wan arin. Kab’lanb’il xb’aaneb’ laj pionero rik’ineb’ k’anjeleb’aal moko mas chaab’ileb’ ta ut naab’al li kawil trab’aaj, li santil ochoch kitikla xyiib’ankil sa’ 1853 toj sa’ 1893. Li mas chaab’il ke’ru xb’aanunkil li xb’eenileb’ komon re li Iglees sa’ xyiib’ankil junaq nimla kab’l kikana jo’ jun xchaq’al ru kab’l nawb’il ru xb’aaneb’ naab’al millon chi kristiaan.

Ak numenaq chik 130 chihab’ chalen chaq naq ki’osob’tesiman li santil ochoch. Jo’ xye li Elder Gary E. Stevenson ewer, li nawom chirix kab’lank ke’roksi re xyiib’ankil xe’jale’ ru rik’ineb’ chaab’il ut ak’il nawom chik. Wi ink’a’ ta raj taa’ak’ob’resimanq li santil ochoch ut ink’a’ ta raj taajale’q li k’a’ru ink’a’ chik us, taasachmanq raj xk’anjeleb’ laj pionero, li ke’xyal xq’e chixyiib’ankil ut ke’xkanab’ sa’ ruq’eb’ li tasal tenamit chirixeb’ a’an.

Li Iglees ak xtikib’ jun k’anjel re kaahib’ chihab’ re xchaab’ilob’resinkil xkawilal li roqechal li santil ochoch.⁸ Te’kawob’resimanq lix k’ojleb’aal, lix tz’akil, ut li rix. Li xnimal ru nawom wan anajwan chirix kab’lank taa’oksimanq sa’ x’ak’ob’resinkil li santil ochoch. Maare moko mas taak’utunq ta li taajalmanq, a’b’anan, tz’aqal aajelaq ru li k’anjel tixb’aanu. Chirix chixjunil li k’anjel a’in, lix sa’ li santil ochoch toj taak’utunq ajwi’ jo’ chanru naq wan anajwan.

Tento taqab’aanu ajwi’ li yoo chi b’aanumank rik’in li santil ochoch re Lago Salado rik’in xk’eeb’al qahoonal re xtz’ilb’al rix lix qakawilal sa’ musiq’ej re naq ak’ob’resinb’ilaqo. Li tz’ilok-ix chi kok’ aj xsa’, jo’ ajwi’ xpatz’b’al re li Qaawa’, “K’a’ru chik maji’ ninb’aanu?”⁹ naru tooxtenq’a chixkab’lankileb’ li tz’aqal chaab’il ochoch.

Xkaa, eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch a’aneb’ muheb’aal chiruheb’ lix kaq-sut-iq’ li yu’am. Li Qaawa’ kixyeechi’i reheb’ li ani te’paab’anq reheb’ lix taqlahom li Dios naq “te’usaaq sa’ li ch’och’.”¹⁰ Li usaak rik’in li Dios a’an li wankilal re xik chi uub’ej us ta wankeb’ li ch’a’ajkilal sa’ li yu’am.

Sa’ 2002, kintzol jun li na’leb’ aajel ru chirixeb’ li ch’a’ajkilal. Naq wankin chaq aran Asunción, Paraguay, kiwan jun inch’utam rik’ineb’ li awa’b’ej re oqech re li tenamit a’an. Sa’ li hoonal a’an, li tenamit Paraguay yoo chaq chi nume’k sa’ jun ch’a’ajkilal rik’in tumin, ut naab’aleb’ re li komon re li Iglees moko sa ta wankeb’ ut ink’a’ neke’ru chixtojb’al li k’a’ru aajel ru. Chalen chaq naq kinwan chaq sa’ lin mision maajun sut chik xinwulak chaq Sudamerica ut maajun wa wanjenaqin chaq Paraguay. Ka’ajwi’ wiib’ oxib’ xamaan chaq wokik chi k’anjelak sa’ li Awa’b’ejil re li Area. Yoo chaq ink’a’uxl chirix lix paaltil inna’leb’ re xb’eresinkileb’ li awa’b’ej re oqech a’an, ut kinpatz’ reheb’ k’a’ru li us wan sa’eb’ lix oqech. Li xb’een awa’b’ej kinraatina chirix li k’a’ru us wan. Jun chik kixye ajwi’ li k’a’ru us wan ut junjunqeb’ li ch’a’ajkilal. Li ki’aatinak sa’ xraqik, ka’ajwi’ kixye jun siireb’ li ch’a’ajkilal. Naq eb’ li awa’b’ej re oqech yookeb’ chixch’olob’ankil li yoo chi k’ulmank, lin k’a’uxl yoo chi nimank, haye’ toj reetal na’oso’ lin kuyum xb’aan naq ink’a’ ninnaw k’a’ru tinye.

Naq yoo chi aatinak jun reheb’ li awa’b’ej re oqech, kichal inna’leb’: “Elder Clayton, patz’ a’in reheb’: “Ex awa’b’ej, eb’ li komon reheb’ lee oqech li neke’xtoj chi tz’aqal li lajetqil, neke’xtoj xmayej re kuyuk sa’, neke’k’anjelak sa’ lix b’oqb’il k’anjel sa’ li Iglees, neke’rula’aniheb’ li junkab’al k’eeb’ileb’ re¹¹ rajlal po, neke’xb’aanu li q’ojyin re junkab’al, neke’xtzoleb’ li loq’laj hu, ut neke’tijok jo’ junkab’al rajlal kutan, jarub’ reheb’ a’an wankeb’ xch’a’ajkilal li ink’a’ naru neke’xyiib’, b’ar wi’ li Iglees tento taatenq’anq ut tixyiib’ li ch’a’ajkilal a’an choq’ reheb’?” ”

Kink’ulub’a li musiq’anb’il na’leb’ a’an, ut kinpatz’ a’an reheb’.

Kine’ril chi sachsookeb’ xch’ool ut ke’xye: ”Maajun.” Ke’xye ut naq maajun reheb’ li komon li neke’xb’aanu chixjunil a’an wankeb’ xch’a’ajkilal li ink’a’ ta raj neke’ru chixyiib’ankileb’ a’an. K’a’ut? Xb’aan naq wankeb’ sa’eb’ li tz’aqal chaab’il ochoch. Lix wanjikeb’ chi tiik kixk’e xkawilaleb’, rajomeb’, ut xchoxahil tenq’ li neke’raj ru sa’ lix ch’a’ajkilal li tenamit rik’in tumin.

A’in moko naraj ta naxye naq eb’ li tiik moko te’yajerq ta, moko te’tawasiiq ta, moko te’wanq ta xch’a’ajkilal sa’eb’ lix k’ayib’aal, malaj ink’a’ te’wanq jalan chik xch’a’ajkilaleb’ sa’eb’ lix yu’am. Li yu’am sa’ ruchich’och’ junelik wan xch’a’ajkil, a’b’an wilom k’iila sut naq li ani neke’xyal xq’e chixpaab’ankileb’ li taqlahom osob’tesinb’ileb’ rik’in xtawb’al jun li b’e re xik chi uub’ej rik’in tuqtuukilal ut oyb’enihom. Eb’ li osob’tesihom a’an wankeb’ choq’ reheb’ chixjunil.¹²

Laj David kixye, “Wi li Qaawa’ ink’a’ naxyiib’ li kab’l, maak’a’ aj-e naq neke’xtawasi rib’ laj kab’lanel.”¹³ Maak’a’ naxye b’ar wankex, chan ru lee rochoch, ut chan ru lee junkab’al, laa’ex naru nekextenq’an chixkab’lankil li tz’aqal chaab’il ochoch choq’ eere. Lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik naxk’ut chan ru taawanq li ochoch a’an. Li Kolonel a’an li ingeniero, laj kab’lanel, ut aj yiib’anel xsa’ ochoch tz’aqal re ru. Lix k’anjel a’an, a’an xtz’aqob’resinkil ru ut xk’eeb’al xsahil xch’ool li qaam chi junelik. Rik’in lix tenq’ aj rahonel, lee raam laa’ex naru nawan jo’ chanru naroyb’eni a’an ut laa’ex naru nekexwan chi tz’aqal chaab’il ut chi kawresinb’il re xk’ojob’ankil jun tz’aqal chaab’il ochoch.

Ninch’olob’ xyaalal rik’in b’antioxink naq li Dios, li qaYuwa’, yo’yo. Li Ralal, li Qaawa’ Jesukristo, a’an laj Kolol re ut aj Tojol rix li winqilal. A’aneb’ nokohe’xra chi tz’aqal re ru. Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan a’an li rawa’b’ejihom li Qaawa’ sa’ li ruchich’och’. B’eresinb’ilo sa’eb’ li kutan a’in xb’aaneb’ yo’yookil profeet ut apostol. Lix Hu laj Mormon tz’aqal yaal. Lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik naxk’ut chan ru taawanq li ochoch a’an. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.