Mga Tagipusuon nga Nabugkos sing Tingob
Kon kamo nagapalab-ot sang inyo kaayo, pag-atipan, kag kaluoy, ginapromisa ko sa inyo nga mabayaw ninyo ang mga nagapamuypoy nga mga kamot kag pagaayuhon ang mga [nagaantos] nga mga tagipusuon.
Pauna
Indi bala makagalanyat nga ang dalagko nga mga pagtukib sang siyensya kon kaisa gin-inspirar sang mga hitabo nga pareho kasimple sang mansanas nga nahulog halin sa puno?
Sini nga adlaw, tugoti ako nga magpaambit sang isa ka natukiban sang siyensya nga natabo tungod sang sampol nga grupo sang mga koneho.
Sang mga tinuig sang 1970, ang mga manalawsaw nagplastar sang eksperimento para usisaon ang mga epekto sang diyeta sa ikaayo sang korason. Sa sulod sang pila ka bulan, ginpakaon nila ang kontrolado nga grupo sang mga koneho sang diyeta nga mataas ang tambok (high-fat) kag ginabantayan ang ila blood pressure, pitik sang korason, kag kolesterol.
Sa ginapaabot, madamo sa mga koneho ang nasalapoan nga natambukan ang mga kaugatan. Pero indi lamang ini! Nadiskubrehan sang mga manalawsaw ang isa ka bagay nga daw indi maintiendihan. Bisan ang tanan nga koneho natambukan ang ugat, isa ka grupo ang makatilingala nga manubo sa 60 porsyento ang tambok sa ugat sangsa iban. Nagagwa nga daw nagatan-aw sila sa duha ka lainlain nga grupo sang mga koneho.
Para sa mga siyentipiko, ang mga resulta pareho sini indi makapatulog sa ila. Paano ini natabo? Ang mga koneho naghalin sa pareho nga rasa halin sa New Zealand, nga naghalin sa pareho nga gene. Nakabaton ang kada isa sa ila sing pareho kadamuon sang pareho nga klase sang pagkaon.
Ano ang kahulugan sini?
Ang mga resulta bala nagabale-wala sang pagtuon? May diperensya bala sa disenyo sang eksperimento?
Ang mga siyentipiko ginbudlayan sa paghangop sining wala ginapaabot nga resulta!
Sang ulihi, gintutok nila ang ila atensyon sa mga tinawo sang research. Posible bala nga may ginhimo ang mga manalawsaw nga nakaimpluwensya sa mga resulta? Samtang ila ini gintutokan, ila nadiskubrehan nga ang kada koneho nga diutay lang ang tambok sa kaugatan ginaatipan sang isa ka manalawsaw. Ginpakaon niya ang iya mga koneho sang pareho nga pagkaon sang iban. Pero, suno sa hambal sang isa ka siyentipiko, “indi kinaandan nga mabuot sia kag kamaatipanon nga tawo.” Kon ginapakaon niya ang mga koneho, “ginasugilanon niya ini, ginakugos kag ginahaplos-haplos. … ‘Indi niya ini mapunggan. Amo gid sia sina.’”1
Sobra pa sangsa pagpakaon sang koneho ang iya ginahimo. Ginhatagan niya ang mga ini sing pagpalangga!
Sa una nga tulok, daw malayo nga amo ini ang rason sang dako nga diperensya, pero ang grupo sang mga manalawsaw wala na sing may makita nga iban pa nga posibilidad.
Gani ginsulit nila ang eksperimento—sa sini nga hugada hugot nila nga ginkontrol ang kada elemento. Kag ila gin-analisar ang mga resulta, amo sa gihapon ang natabo! Ang mga koneho nga ara sa pag-atipan sang mapinalanggaon nga manalawsaw klaro gid nga mas maayo ang resulta.
Ginpublikar sang mga siyentipiko ang resulta sining pagtuon sa kilala nga pamantalaan nga Science.2
Pagligad sang mga tuig ang mga natukiban sa sining eksperimento daw nagaimpluwensya sa gihapon sa komunidad sang medisina. Sang nagliligad lang nga tinuig, si Dr. Kelli Harding nagpagwa sang libro nga gintig-ulohan The Rabbit Effect [Ang Epekto sa Koneho] ginkuha ang ngalan sini halin sa eksperimento. Ang iya konklusyon: “Mag-atipan sang koneho nga may indi manami nga gawi sa pagkabuhi. Istoryaha ini. Kugosa ini. Palanggaa ini. … Ang relasyon ang naghatag sang kinalain. … Sa katapusan,” naghingapos sia, “ang nagaapekto sa aton ikaayong-lawas sa pinakamakahulugan nga paagi may kalabtanan gid sa kon paano naton ginatrato ang kada isa, kon paano kita nagapangabuhi, kag kon ano sa pamatyag naton ang kahulugan sang mangin tawo”3
Sa sekular nga kalibutan, talagsa sa malaka nga nagaangot ang siyensya sa mga kamatuoran sang ebanghelyo. Ugaling bilang mga Kristiyano—mga sumulunod ni Jesucristo, mga Santos sa Ulihing mga Adlaw—ang mga resulta sining siyentipiko nga pagtuon mas ginapaabot sangsa ginakakibot. Para sa akon, ginaplastar sini ang isa pa ka pundasyon sang kaayo bilang tig-una, nagapaayo nga prinsipyo sang ebanghelyo—butang nga nagabulong sang mga tagipusuon sa emosyonal, espirituhanon, kag, sa ginpakita diri, bisan sa pisikal.
Mga Tagipusuon nga Nabugkos sing Tingob
Sang ginpamangkot, “Manunudlo, ano bala ang dakong sugo sa kasuguan?” ang Manluluwas nagsabat nga “higugmaa ang Ginuo nga imo Dios sa bug-os mong tagipusuon,” nga ginsundan sang, “Higugmaa ang imo isigkatawo subong sa imo kaugalingon.”4 Ang sabat sang Manluluwas nagapabakod sang aton langitnon nga katungdanan. Nagsugo ang isa ka dumaan nga propeta “nga dapat mangin wala sing pagbinaisay ang isa sa isa, kundi nga [kita] magtulok sa palaabuton … nga ang [aton] mga tagipusuon nabugkos sing tingob sa paghiliusa kag sa gugma ang isa tuhoy sa isa.”5 Ginatudloan pa gid kita nga “ang gahum ukon impluwensya … dapat ipatuman … [paagi] sa kaayo kag kalulo, … sa kaayo, … [nga] wala sang pagdaya.”6
Nagapati ako nga ining prinsipyo may pangkabilogan nga gamit sa tanan nga mga Santos sa Ulihing mga Adlaw: mga hamtong, mga lamharon, kag kabataan.
Parte sini, tugoti ako sing makadali nga maghambal direkta sa inyo nga yara sa Primary ang pangidaron.
Naintiendihan na ninyo kon daw ano kaimportante nga mangin maayo. Ang koro sang isa sang inyo mga kalantahon sa Primary nga, “I’m Trying to Be Like Jesus, [Nagatinguha Ko nga Mangin Pareho kay Jesus],” nagatudlo:
Magpalanggaanay kita tanan.
Mangin mabuot sa binuhatan.
Mangin maayo sa pensar kag giho,
Si Jesus sini nagtudlo.7
Bisan pa sini, kon kaisa makasalapo kamo sing kabudlayan. Ari ang isa ka istorya nga basi makabulig sa inyo parte sa isa ka bata sa Primary nga ginhingadlan Minchan Kim sang South Korea. Ang iya pamilya nagbuylog sa Simbahan anum ka tuig ang nagligad.
“Isa ka adlaw sa eskwelahan, ginasunlog sang pila sang akon mga klasmeyt ang isa pa ka estudyante sang kon ano-ano nga ngalan. Daw kasadya tan-awon, gani sa pila ka semana nag-upod man ako sa ila.
“Pila ka semana ang nagligad, ang bata nanugid sa akon nga bisan nga nagapakunokuno lang sia nga wala sing kaso, nasakitan sia sang amon mga tinaga, kag nagahibi sia kada gab-i. Daw mahibi man ako sang ginsugiran niya ako. Naghinulsol gid ako kag luyag ko sia buligan. Sang madason nga adlaw ginkadtuhan ko sia kag gin-agbayan kag nangayo pasaylo, nga nagasiling, ‘Pasensyaha gid ako nga ginsunlog ta ka.’ Nagtango sia sa akon mga ginhambal, kag naglumaw-lumaw ang iya mga mata.
“Pero padayon sia gihapon nga ginasunlog sang iban nga kabataan. Dayon akon nadumduman ang akon natun-an sa klase sa Primary: pilia ang husto. Gani ginpangabay ko ang akon mga klasmeyt nga mag-untat. Kalabanan sa ila wala nagbag-o, kag nasuya sila sa akon. Pero ang isa sa mga bata nga lalaki nangayo sing pasaylo, kag nangin maayo kami nga mag-abyan nga tatlo.
“Bisan nga ginasunlog sia gihapon sang pila ka tawo, mas maayo na ang iya pamatyagan tungod ara kami sa pagsuporta sa iya.
“Ginpili ko ang husto paagi sa pagbulig sang abyan nga nagakinahanglan.”8
Indi bala ini isa ka maayo nga halimbawa para inyo tinguhaan nga mangin pareho kay Jesus?
Karon, sa mga pamatan-on kag bataon nga mga babayi, samtang nagadako kamo, ang pagyamuhat sa iban mahimo nga mahulog sa delikado. Ang pagkabalaka, depresyon, kag mas malala pa diri masami mga resulta sang bullying “Bisan nga ang bullying indi bag-o nga konsepto, ang social media kag teknolohiya amo ang nagpalala sang bullying. Nahimo ini nga mas sige-sige, unay nga peligro—ang cyberbullying.”9
Maathag gid, nga ang kaaway nagagamit sini agud halitan ang inyo henerasyon. Wala ini sing lugar sa inyo kalibutan sa internet, mga kaingod, mga eskwelahan, mga korum, kag mga klase. Palihog himoa ninyo ang tanan ninyo nga masarangan agud himuon ining mga lugar nga mas maayo kag mas luwas. Kon nagatan-aw lang kamo sa higad ukon nagapartisipar sa bisan diin sini, wala na ako sing madumduman nga mas maayo pa nga laygay sangsa ginhatag ni Elder Dieter F. Uchtdorf sang naligad:
“Kon parte sa pagkaugot, pagkutso-kutso, indi pagsapak, pagyaguta, pagdumot, ukon pagtuyo nga manghalit, palihog gamita ang masunod:
“Untata ina!”10
Nabatian ninyo ina? Untata ina! Kon kamo nagapalab-ot sang inyo kaayo, pag-atipan, kag kaluoy, bisan paagi sa internet, ginapromisa ko sa inyo nga mabayaw ninyo ang mga nagapamuypoy nga mga kamot kag pagaayuhon ang mga [nagaantos] nga mga tagipusuon.
Pagkatapos nga maghambal sa mga kabataan sa Primary kag sa mga lamharon, ipatungod ko karon ang akon mensahe sa mga hamtong sa Simbahan. My panguna kita nga responsibilidad nga magpakita sang kalidad kag mangin modelo sang kaayo, paglakip, kag pagkamatinahuron—sa pagtudlo sang Cristohanon nga pamatasan sa mga ulihing-tubo sa aton panghambal kag sa aton giho. Importante ini kaayo sa maobserbaran naton nga mabaskog nga pagbaylo sang sosyedad padulong sa pagbinahinbahin sa pulitika, kahimtangan sa sosyedad, kag sa halos tagsa ka hinimo-sang-tawo nga paglainlain.
Si Pangulong M. Russell Ballard nagtudlo man nga ang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw kinahanglan nga indi lamang mabuot sa kada isa kundi sa kada tawo sa aton palibot. Iya napanilagan: “Sa panalagsa akon mabatian nga may mga miyembro nga nagasaklaw sa iban nga ara sa lain nga pagtuluohan paagi sa indi pagsapak sa ila ukon indi pagpaentra sa ila. Mahimo nga nagakatabo ini ilabi na sa mga komunidad kon sa diin ang aton mga miyembro amo ang mas kadam-an. May nabatian ako parte sa mga ginikanan nga makitid-sing-pamensaron nga ginahambalan ang kabataan nga indi sila pwede maghampang upod sa isa ka partikular nga bata nga silingan tungod lang nga sia ukon ang iya pamilya indi miyembro sang aton Simbahan. Ini nga klase sang pamatasan indi santo sa mga pinanudlo sang Ginuong Jesucristo. Indi ko maintiendihan kon ngaa may mga miyembo sa aton Simbahan nga nagatugot sining mga butang nga matabo. … Wala ako sing nabatian nga ginalaygay sa mga miyembro sining Simbahan kundi nga mangin mapinalanggaon, maayo, makigdaeton, kag maalwan sa aton kaabyanan kag kasilingan sa iban nga mga pagtuo.”11
Nagapaabot ang Ginuo nga aton itudlo nga ang paglakip [sang iban nga tawo] isa ka positibo nga pamaagi padulong sa pag-isa kag ang indi paglakip [sang iban nga tawo] nagapadulong sa pagbinahin-bahin.
Bilang mga sumulunod ni Jesucristo, nagakasubo kita kon mabatian naton kon paano ginamaltrato ang mga anak sang Dios base sa ila rasa. Ginasuboan gid kita nga mabatian ang sini lang nga mga pagpang-atake sa mga tawo nga mga Itom, Asyano, Latino, ukon sang bisan ano nga grupo. Ang diskriminasyon, tensyon sa mga rasa, ukon kasingki wala dapat sing lugar sa aton palibot, sa mga komunidad, ukon sa sulod sang Simbahan.
Tinguhaan naton tanan, bisan ano pa ang aton edad, nga mangin pinakamaayo.
Higugmaa ang Inyo Kaaway
Samtang ginatinguhaan ninyo nga pasangkaron ang inyo kaugalingon sa pagpalangga, respeto, kag kaayo, wala duda nga masakitan kamo ukon negatibo nga maapektohan sang malain nga mga pagpili sang iban. Ano karon ang aton himuon? Sundon naton ang laygay sang Ginuo nga “higugmaa ang inyo mga kaaway … kag pangamuyo kamo tungod sa mga nagapasipala sa inyo.”12
Himuon naton ang tanan agud malampuwasan ang mga kabudlayan nga nagaabot sa aton kabuhi. Nagatinguha kita nga magbatas tubtob sa katapusan, nga sa tanan nga tion nagapangamuyo nga ang kamot sang Ginuo magabag-o sang aton mga sitwasyon. Nagatanyag kita sang pagpasalamat sa ila nga Iya ginbutang sa aton dalanon agud magbulig sa aton.
Natandog ako sang ehemplo sini halin sa temprano nga kasaysayan sang aton Simbahan. Sang tigtulugnaw sang tuig 1838, si Joseph Smith kag ang iban nga lideres sang Simbahan ginpriso sa Bilanggoan sang Liberty sang ang mga Santos sa Ulihing mga Adlaw ginpalayas sa ila mga puluy-an sa estado sang Missouri. Ang mga Santos pigado, wala sing kaabyanan, kag nagaantos sing dako bangud sang katugnaw kag kawala sing makuhaan sing kinahanglanon. Nakita sang mga residente sang Quincy, Illinois, ang ila mabudlay nga sitwasyon kag naglab-ot nga may kaluoy kag pagpakig-abyan.
Si Wandle Mace, isa ka residente sang Quincy, sang ulihi nag-istorya sang una niya nga nakita ang mga Santos sa kilid sang Suba sang Mississippi sa hinimo nga mga tolda: “Ang iban nga mga tela ginpang-unat, agud may mapalipdan batok sa hangin, … ang mga kabataan nagakulurog nga nagaatubang sa dabok nga ginahuyop sang hangin gani daw wala man gid ini sing kapuslanan. Ang makaluluoy nga mga Santos nag-antos sing tuman.”13
Nga ginatulok ang kahimtangan sang mga Santos, ang mga pumuluyo sang Quincy nagtipon agud magbulig, ang iban nagbulig pa gani sa ila bag-o nga mga abyan agud makatabok sa suba. Padayon ni Mace: “Nag-amot [sila] sing maalwan; ang mga negosyante nagapaindisanay kon sin-o sa ila ang pinakamaalwan … sa … karne sang baboy, … kalamay, … sapatos kag biste, tanan nga kinahanglanon gid sining makaluluoy nga mga bakwit.”14 Wala madugayi, mas nagdamo pa ang mga bakwit sangsa mga residente sang Quincy, nga nagbukas sang ila mga puluy-an kag ginpaambit ang ila diutay nga masarangan sa dako nga personal nga pagsakripisyo.15
Madamo nga mga Santos ang nakatibawas sa mapait nga tigtulugnaw tungod lamang sa kaluoy kag kaalwan sang mga residente sang Quincy. Ginbuksan sining dutan-on nga mga anghel ang ila mga tagipusuon kag mga puluy-an, nga nagadala sang kinahanglanon nga pagkaon, init, kag—ayhan ang labing importante—pagpakig-abyan sa nagaantos nga mga Santos. Bisan nga ang ila pagtiner sa Quincy madali lamang, ang mga Santos wala gid malipat sang ila utang nga kabalaslan sa ila pinalangga nga mga kasilingan, kag ang Quincy nakilala bilang “siyudad nga dalangpan.”16
Kon ang kabudlayan kag kasakit nagaabot sa aton tungod sa kritikal, negatibo, kag bisan pa sa mapintas nga binuhatan, pwede naton pilion nga maglaum kay Cristo. Ining paglaum nagahalin sa Iya imbitasyon kag promisa nga “magkalipay kamo, kay giyahan ko kamo”17 kag Iya pakabalaanon ang inyo mga pag-antos para sa inyo kaayohan.18
Ang Maayong Samariahanon
Magatapos kita kon diin kita nagsugod: ang maluluy-on nga manug-atipan, nga nagahimo sang mga butang nga masobra pa sangsa ginapaabot sa iya nga may kaayo upod ang maatipanon nga espiritu, kag isa ka wala ginapaabot nga resulta—ang pag-ayo sang mga corason sang kasapatan nga iya ginaatipan. Ngaa? Tungod kay amo gid sia sina!
Kon naintiendihan naton ang ebanghelyo, aton makita nga kita man ara sa pag-atipan sang isa ka maluluy-on nga manugtatap, nga nagahatag sa Iya kaugalingon sang kaayo kag nagapatubo nga espiritu. Ang Maayong Manugpahalab nakakilala sang kada isa sa aton sa ngalan kag may personal nga interes sa aton.”19 Ang Ginuong Jesucristo Mismo nagsiling: “Ako ang maayong manugpahalab, kag kilala ko ang akon [mga karnero]. … Kag ako [maga]hatag sang akon kabuhi tungod sa mga karnero.”20
Sa katapusan sining semana sang Paskwa sang Pagkabanhaw, nasalapoan ko ang nagapabilin nga paghidaet sa ihibalo nga “ang Ginuo akon Manugpahalab”21 kag ang kada isa sa aton kilala Niya kag ara sa idalom sang Iya maayong pag-atipan. Kon mag-abot sa aton ang mga pagtilaw kag mga kabudlayan, balatian kag kahalitan, ang Ginuo—ang aton Manugpahalab; ang aton Manug-atipan—magapuno sa aton sang pagpalangga kag kaayo. Paayuhon Niya ang aton mga tagipusuon kag ipanumbalik ang aton mga kalag.
Sa sini ako nagasaksi—kag kay Jesucristo bilang aton Manluluwas kag aton Manunubos—sa ngalan ni Jesucristo, amen.