2009
Ko e Fāmili ʻOku Lele Leleí
Fēpueli 2009


Ko e Fāmili ʻOku Lele Leleí

Ko e hā ʻa e fāmili ʻoku lele leleí? Ko ha fāmili ʻoku ngāue fakataha ai hono kau mēmipá ke toe lelei ange e ngaahi vā fetuʻutakí ʻi heʻenau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻá.

ʻOku ou manatu ki heʻeku hoko ko ha tamai kei talavoú ʻo u lau ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40, ʻa e folofola ʻa e ʻEikí, “Kuó u fekau kiate kimoutolu ke mou akonakiʻi hake ʻa hoʻomou fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní.” Ne u fifili ai, “ʻE anga fēfē haʻaku fai ia?” Kuó u ʻosi fanongo ki he lau ʻa ha kakai tokolahi ʻo kau ki ha ngaahi fāmiliʻoku ʻikai lele lelei, ka ne u fie maʻú ke ʻohake ha fāmili ʻoku lele lelei. Ko ia ai, ko e hā koā e ʻuhinga totonu ʻo e fāmili ʻoku lele lelei?

Hangē ʻoku pehē ʻe he kakaí ʻoku lelei ʻaupito e feohi ʻa e kau mēmipa ko ia ʻo e ngaahi fāmili ʻoku lele leleí pea haohaoa mo e founga veteki ʻo ʻenau ngaahi palopalemá. Ka ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai pehē ko e “lele lelei” ha fāmilí ia, ʻoku haohaoa ai e fāmili ko iá. ʻOku fehangahangai e fāmili kotoa pē mo ha ngaahi faingataʻa ʻi he feinga ko ia ke feau e fie maʻu ʻa e ngaahi ʻulungāanga kehekehe ʻo e kau mēmipa ʻo e fāmilí. Neongo ia, ʻoku ʻiloʻi ʻe he kau mēmipa ʻo ha fāmili ʻoku lele lelei ʻoku ʻi ai pē honau ngaahi vaivai, pea ʻoku nau ngāue leva ke fakaleleiʻi honau ngaahi vā fetuʻutakí neongo honau ngaahi vaivaí. Ko e moʻoni, ʻe fiefia ange e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻi heʻenau feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ke toe lelei ange ai ʻenau ngaahi fetuʻutaki fakafoʻituitui mo fakafāmilí.

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuó u ngāue ai mo e ngaahi hoa mali pea mo e ngaahi fāmilí ʻi heʻeku hoko ko ha tokotaha faleʻi fakapalofesinalé, ne u ʻiloʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ou tui ʻe tokoni ke lele lelei ʻa e ngaahi fāmilí. ʻOku fakamatala heni ki honau niʻihi; ʻe lava ke ke toe fakakaukau koe ki ha toe ngaahi meʻa kehe. ʻI hoʻo lau e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ʻai ha kiʻi taimi ke ke fakakaukauʻi e founga ʻe ʻaonga ai ki ho fāmilí.

ʻI he fāmili ʻoku lele leleí, ʻoku tuku taha ʻe he mātuʻá honau iví ki hono akoʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ki heʻenau fānaú pea tukuange ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí. ʻI heʻeku hoko ko e mātuʻa mo e kuí, ʻoku ou fakakaukau peá u feinga lahi ke ʻoange ʻa e ʻofa, fakahinohino, taimi, tokoni, tataki, mo e tokanga lahi taha te u lavá ke akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ki heʻeku fānaú mo e makapuná. ʻOku kau heni hono akoʻi kiate kinautolu ʻoku ʻi ai hono ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi fili ʻoku faí—ʻa e leleí mo e koví fakatouʻosi.

ʻI heʻetau hoko ko e mātuʻá ʻoku tau fokotuʻu kitautolu ko e pule he taimi ʻe niʻihi ʻo tau feinga ke puleʻi ʻetau fānaú koeʻuhi ko ha faʻahinga ola ʻoku tau loto ke maʻu ai. Ko hono kovi ʻo e founga ko ʻení he ʻe fakafetau e fānaú ia ʻi hono fakamālohiʻi kinautolú, kae tautefito ki he taimi te nau lalahi ange aí. ʻE ʻaonga ange ʻetau feingá kapau ʻe fakasiʻisiʻi ʻetau hoko ko e kau pulé kae lahi ange ʻetau hoko ko ha kau faiako, kau fai faleʻi, mo ha kau fai fakahinohinó. ʻOku ʻuhinga ia ke tau akoʻi ki heʻetau fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú, pea ʻi heʻenau matuʻotuʻa mo lahi ange ʻenau taukeí, ke tau kei hokohoko atu pē hono ʻoange ha tauʻatāina ʻoku lahi angé ke fai ʻenau ngaahi filí mo utu hono ngaahi nunuʻá.

ʻI he fāmili ʻoku lele leleí, ʻoku fakataumuʻa e mātuʻá ke fakamālohia honau ngaahi fāmilí. ʻOku ʻuhinga ʻeni ke ke fakalaulauloto maʻu pē ki he ngaahi fie maʻu ʻa e fānau takitaha pea fakafuofuaʻi ia ʻo fakatatau ki he ngaahi fie maʻu fakakātoa ʻa e fāmilí. ʻOku fuʻu hohaʻa maʻu pē hotau tokolahi ki he ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí. ʻE lava ke faingataʻa hoʻo fakakaukauʻi e founga ʻokú ke fie maʻu ke ke moʻui ʻaki mo tokangaʻi e ngaahi fie maʻu ʻa ho fāmilí ʻi he fuʻu lahi e meʻa ʻokú ke fakataimi-tēpilé mo e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí. ʻOku ʻuhinga ʻeni, ʻe iku puleʻi koe ʻe he meʻa ʻoku hokó, kakai kehé, pe ngaahi tōʻonga moʻui ʻi he meʻa ke faí kae ʻikai ko haʻo fili pē ʻaʻau. ʻOku ʻosi mahino pē ʻa e faʻa iku ʻeni ki he mamahí ko e ʻikai ke tau fakahoko kinautolu ʻi he lelei taha te tau lavá.

Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei taha ʻe lava ke fakamālohia ai ʻe he ngaahi mātuʻá honau ngaahi fāmilí ko hono fokotuʻu ha taimi pau he uike takitaha ke aleaʻi ai pe ʻoku fēfē ʻa e fāmilí. ʻOku ou ui ia ko e “taimi fealeaʻaki ʻa e fāmilí.” ʻI heʻetau fokotuʻu ko ia ha taimi fealēleaʻaki fakafāmilí, ʻokú ke tukupā ai mo ho hoá ke toutou vakaiʻi e ngaahi fie maʻu ʻa e fāmilí. ʻOkú ke fokotuʻu foki ha taimi ke mou fakakaukauʻi ai e ngaahi liliu ʻe fie fakahoko ʻe homou fāmilí. Kapau ko koe tokotaha pē ʻa e mātuʻa ʻi ʻapí, te ke lava ʻo vaheʻi ha taimi he uike takitaha ke ke fakalaulauloto mo lotua ai ho fāmilí.

ʻOku toe ʻuhinga foki ʻa e tokanga ki ho fāmilí ki haʻo fakakaukau ki he ʻaonga ki hoʻo fānaú ʻo e meʻa ʻokú ke lea ʻaki pe faí. ʻI hoʻomou hoko ko e mātuʻá, ʻoku kamata pē hono ʻoatu ʻo e ngaahi pōpoaki ʻo e ngaahi meʻa ʻoku mou ongoʻí ki hoʻomou fānaú mei he miniti ʻoku fāʻeleʻi ai kinautolú. ʻOku kau ʻi he ngaahi pōpoaki ko ʻení hoʻo ngaahi leá, ngaahi meʻa ʻokú ke faí, ngaahi tōʻongá, ʻo tatau ai pē pe ʻokú ke ʻuhinga ke fai ia pe ʻikai. ʻOku faʻufaʻu ʻe he ngaahi pōpoaki kotoa ko ʻení ʻa e anga ʻo e vakai ʻa e fānaú kiate kinautolú.

ʻOku kau ʻi he fakatātā ʻo ha ngaahi pōpoaki ʻoku fai noa pē ka ʻoku faʻa fakatuʻutāmakí ʻa e ʻikai ke tokanga kiate kinautolú pe siʻi hono kātakiʻi ʻo ha kiʻi tamasiʻi. Kapau ʻokú ke fuʻu femoʻuekina ke fakamoleki ha taimi mo hoʻo kiʻi tamasiʻí pe taʻahiné, mahalo ko e pōpoaki ʻeni ʻokú ke ʻoatú, “ʻOku ʻikai te ke fuʻu mahuʻinga koe kiate au.” Manatuʻi, ʻi he taimi ʻe niʻihi he ʻikai te ke lava ʻo puleʻi hoʻo femoʻuekiná, ko ia, ʻoua naʻá ke fuʻu hohaʻa ki he meʻá ni. Ka ke manatuʻi pē ʻoku mahuʻinga ke ke ʻoatu ha ngaahi pōpoaki ʻoku leleí ke fakamāmaʻi hoʻo fānaú mo toutou fakafuofuaʻi e ngaahi pōpoaki ʻokú ke ʻoatú kae lava ke ke fakaleleiʻi ʻo ka fie maʻu.

Ko e hā ha ngaahi pōpoaki te ke fie ʻoatu ki hoʻo fānaú? ʻOkú ke loto ke nau ʻiloʻi ʻokú ke ʻofa mo ke fakakaukau maʻu pē kiate kinautolu? Kapau te ke palani ki muʻa, ʻe faʻa lava pē ke ke ʻoatu ha ngaahi pōpoaki ʻoku leleí neongo ʻene ngali faingataʻá. Hangē ko ʻení, tau pehē pē ʻokú ke ʻalu ki he ngāué ʻi he ʻaho takitaha ʻoku teʻeki ke ʻā hoʻo fānaú. Fakakaukau angé ki ha ʻohovale mo fiefia ha kiʻi tamasiʻi pe taʻahine kapau te ke ʻai ha kiʻi tohi ʻi ha laʻipepa lanu kehe pea fakapipiki ki hono mohengá koeʻuhí ko e ʻuluaki meʻa pē ia te ne sio ki ai heʻene ʻā haké. ʻE lava pē ke peheni e meʻa te ke tohi: “Mālō e lelei!” ʻOku ʻofa ʻa Teti ʻiate koe! Ta toki fetaulaki he taimi kai efiafí. Te ta vaʻinga heʻeku foki mai ki ʻapí!” ʻE tupu mei he faʻahinga pōpoaki lelei peheé ha ola lelei ʻoku mālohi mo tolonga fuoloa.

ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí ʻi he fāmili ʻoku lele leleí. Ko ha fakakaukau lelei ia ke vakavakaiʻi maʻu pē ʻa e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻa e fetuʻutaki takitaha ʻi he fāmilí. ʻOku ʻikai te ke ʻiloʻi ʻe koe ʻa e taimi ʻe ʻi ai ha fie maʻu pau hoʻo fānaú ʻoku teʻeki ai ke feau ʻa ia ne ʻi ai pē ha ʻuhinga naʻe ʻikai fakahā atu ai ia kiate koe. ʻE lava ke ke ʻiloʻi e tuʻunga ʻoku ʻi ai hoʻo fānaú mo ʻenau ngaahi fie maʻú ʻi haʻo fakafanongo fakalelei peá ke ongongofua ki he Laumālié.

Ko e moʻoni, ʻoku ʻohake ai ha fehuʻi: ʻi hoʻo ʻiloʻi ʻoku fie maʻu tokoni ha taha ʻi ho fāmilí ʻi homo vā fetuʻutakí pe ko ha taha kehe, te ke tokoni fēfē leva ke fakaleleiʻi e meʻa ʻoku hokó? Kuó u ako ʻo ʻiloʻi ha meʻa ʻe taha, ʻoku ʻikai ke fakaʻohovale pē kuo lelei ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí; ka ʻe fakalakalaka kapau ko e meʻa ia ʻoku tau fakamuʻomuʻá.

Feinga ke tuku ha taimi ke fakamālohia ai hoʻomou vā fetuʻutakí ʻi ha ngaahi founga mahino. Ko ha ngaahi meʻa ʻeni kuó u ʻahiʻahiʻi kae mahalo ʻe ʻaonga kiate koe: mou talanoa fakataha; vaʻinga fakataha; fakamoleki ha taimi mo kinautolu fakatāutaha; ʻave ha ʻū tohi, kaati, pe fanga kiʻi tohi nounou ʻo fakahā ai hoʻo ʻofá; fakahīkihikiʻi kinautolu; fai ha meʻa fakafiefia mo taʻeʻamanekina; talaange, “ʻOku ou ʻofa ʻiate koe”; fakafanongo ki he tokotaha kehé; kole ki ai ke tokoni atu ʻi haʻo ngāue; fevahevaheʻaki hoʻomou ngaahi ongoʻi fakatāutahá. ʻI he ngaahi meʻa kātoa ko ʻení ʻe fie maʻu ke ke kau tonu atu ki he meʻa ʻoku fai ʻe he tokotahá. Hili ko iá pea mou talanoa ʻi hoʻomou taimi alēlea fakafāmilí ki he ngaahi meʻa naʻá mo feinga mo ho malí ke faí. Mahalo te ke ʻohovale koe ʻi he fuʻu ʻaonga lahi ʻa ho ivi takiekina ki he leleí.

ʻI he fāmili ʻoku lele leleí, ʻoku hoko e mātuʻá ko ha kau faiako longomoʻui. Naʻe hoko ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ko e sīpinga fakaʻofoʻofa ʻo e hoko ʻa e mātuʻá ko e faiako leleí. Hangē ko ʻení, “[Naʻe] fakahā [ʻe] ʻĀtama mo ʻIvi … ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ki hona ngaahi fohá mo e ngaahi ʻofefiné” (Mōsese 5:12). Naʻá na akoʻi ki heʻena fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, hangē ko e palani ʻo e fakamoʻuí mo hono mahuʻinga mo e ngaahi tāpuaki ʻo e tauhi e ngaahi fekaú. ʻOku tau maʻu ʻa e fatongia tatau pē ke akoʻi ʻetau fānaú, ʻo ʻikai ʻi he pōtoʻi ngāue pē ʻo e moʻuí ka ʻi he ongoongoleleí foki. Kapau te tau tuku hono akoʻi fakalaumālie ʻo ʻetau fānaú ke toki hoko pē ʻi hano taimi pe tuku ki ha taha kehe, ʻoku fuʻu fakatuʻutāmaki ʻeni, he mahalo he ʻikai ke nau ako ʻe kinautolu e ngaahi meʻa ko ia te nau maʻu ai ʻa e fiefia moʻoní.

ʻA ia ʻoku fie maʻu ai ke tau fakakaukauʻi ʻa e meʻa ʻoku tau akoʻí mo e founga ʻoku tau akoʻi ʻakí. Hangē ko ʻení, te ke lava ʻo fehuʻi ange ʻi homou taimi fealeaʻaki fakafāmilí, “Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ke akoʻi ʻi hotau fāmilí ʻi he ngaahi māhina hoko maí? Ko e hā e founga, taimi, mo e feituʻu ʻoku tau fie maʻu ke akoʻi ai iá?” Fakakaukauʻi ke hiki e ngaahi talí ko ha ngaahi taumuʻa ʻa e fāmilí pea fokotuʻu ia ʻi ha feituʻu ʻe ʻilonga leleí ke mou manatuʻi. Pea mou toki fakahoko leva hoʻomou ngaahi taumuʻá.

Ko e hā mo ha toe meʻa ʻe lava ke ke akoʻi? Ha faʻahinga meʻa pe te ke pehē ʻe fie maʻu ke ako ʻe homou fāmilí. ʻOku ʻi ai e ngaahi tefito ʻe niʻihi, kau ai ʻa e anga-fakaʻapaʻapá, faitotonú, lotú, ako folofolá, ngaahi meʻa fakapaʻangá mo e hao mei he fakamoʻuá, fefakaʻapaʻapaʻaki ʻi he fāmilí, fakaʻaongaʻi lelei e taimí, mapuleʻi e ngaahi ongoʻi ʻitá, mahuʻinga ʻo e akó, mo e fie maʻu ke fai ʻe he mēmipa kotoa ʻo e fāmilí ʻenau ngāue ʻi ʻapí.

ʻOku hoko foki ʻa e faiako ʻoku ola leleí ʻi tuʻa pe ʻi he feituʻu ko ia ʻoku fakahoko fakahangatonu ai ʻa e akoʻí. Ko e faiako ʻoku ʻikai fakahoko fakahangatonú ʻoku hoko ia ʻi he taimi ʻokú ke akoʻi ai taʻe te ke leá. Ko hono moʻoní, ʻe lava pē ke hoko e “faiakó” ia neongo he ʻikai te ke ʻi ai! Hangē ko ʻení, te u fakapipiki ha ngaahi fakatātā ʻoku nau fakafofongaʻi e ngaahi ʻulungāanga ʻoku ou fie maʻu ke fakakaukau ki ai ʻeku fānaú, hangē ko ha fakatātā ʻo e kau paioniá heʻenau fononga lolotonga e tō ha afā sinou lahi ke fakafofongaʻi ʻa e lototoʻa ʻi he taimi ʻo e faingataʻá. ʻOku ʻi ai foki ha ngaahi laʻitā fakafoʻituitui ʻe 29 ʻo homa makapuná ʻi he funga tofunanga afi he loki talanoa homau ʻapí. Neongo ʻoku ʻikai tohi ha meʻa ʻi he ngaahi tā ko ʻení, ka ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi meʻá ni ha ngaahi fakamatala lahi ʻo kau ki ai. He ʻikai ke taʻe fakatokangaʻi ia ʻe ha taha. ʻOku ʻoatu ʻe he ʻū taá ʻa e pōpoaki ʻoku hoko ʻa homa makapuná ko e konga mahuʻinga ʻo homau fāmilí.

ʻI he fāmili ʻoku lele leleí, ʻoku taki e mātuʻá ʻi heʻena tā sīpingá. Pe ʻoku tau ʻiloʻi pe ʻikai, ka ʻoku vakaiʻi mo siofi maʻu pē ʻe he fānaú ʻetau tōʻongá. ʻI hoku fatongia ko e tamaí, ʻoku ou fakafuofuaʻi maʻu pē hoku ʻulungāangá ʻaki haʻaku fehuʻi loto pē, “ʻE lava ke u fokotuʻu nai ki heʻeku fānaú ke nau muimui ʻi heʻeku sīpingá ʻo tatau pē ʻi he feituʻu ʻoku tokolahi ai e kakaí mo e taimi ʻoku nau toko taha ai peé?” Kapau ko e tali ki aí ko e ʻikai, te u fakatonutonu leva e ngaahi meʻa ʻe fie maʻu ke fakatonutonú.

Ko e niʻihi ʻeni ʻo e ngaahi fehuʻi kuó u fai hifo pē kiate aú:

  • ʻOku ou fie maʻu nai ke faʻa kātaki ʻeku fānaú? ʻIo, ko ia ʻoku ou feinga leva ke kātakiʻi kinautolu ʻi he lahi taha te u lavá.

  • ʻOku ou fie maʻu nai ke nonga, fiefia, mo ako ʻeku fānaú ke houngaʻia ʻi he moʻuí? ʻIo, he ʻoku ou tui ʻoku mahuʻinga e ngaahi meʻa ko ʻení ki hono fakatupulaki ʻo ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻoku lelei mo fiefiá. ʻOku ou feinga ke fiefia fakataha mo ʻeku fānaú ʻi he lahi taha te u lavá.

  • ʻOku ou fie maʻu koā ke lau ʻe heʻeku fānaú ʻa e folofolá mo e ngaahi tohi leleí? ʻIo, ko ia ʻoku ou fakapapauʻi ʻoku nau sio ʻoku ou lau ia, peá u lau ia kiate kinautolu.

  • ʻOku ou fie maʻu nai ke tokanga ʻeku fānaú ki he ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí? ʻIo, ko ia ʻoku ou ʻuma, fāʻofua, malimali, fakafanongo, vaʻinga, mo talanoa kiate kinautolu ʻo kau ki he ngaahi meʻa kuó u aʻusia fakatāutahá.

Manatuʻi ʻoku fie maʻu ʻe heʻetau fānaú ke tā ʻe heʻenau mātuʻá ha sīpinga ʻo ha tokotaha ʻoku mahino lelei ki ai ʻa e ngaahi fakahinohino fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakatāutahá mo e fakalaumālié foki. ʻOku fie maʻu ke moʻui taau ʻa kitautolu mātuʻá ke maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he taimi kotoa pē, kae tautautefito ki he ngaahi taimi faingataʻá.

Fakaʻosí, ʻi he fāmili ʻoku lele leleí, ʻoku akoʻi ai ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú ʻa e tui ki heʻetau Tamai Hēvaní mo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻE fokotuʻu ʻe he tui ko ʻení ha fakavaʻe pau mo mālohi ki he moʻui fakafāmilí ʻa ia he ʻikai fakatataua ʻi ha toe founga. Ko ha fekau foki ia mei heʻetau Tamai Hēvaní. Naʻe akonaki ʻa e Tuʻi ko Penisimaní ʻo fekauʻaki mo hotau fatongia ki heʻetau fānaú ʻo pehē “te mou akoʻi ʻa kinautolu ke nau ʻaʻeva ʻi he ngaahi hala ʻo e moʻoní mo e anga fakamoʻomoʻoní; te mou akoʻi ʻa kinautolu ke nau feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki ʻiate kinautolu” (Mōsaia 4:15).

Mahalo ko e meʻa mahuʻinga taha te tau fai ʻi he moʻui ní ko hono akoʻi e kau mēmipa hotau fāmilí ke nau tui kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ngaahi akonakí pea tauhi ʻEne ngaahi fekaú. ʻI he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní,” ʻoku fakamatala ai ʻo pehē, “Ko e fiefia ko ia ʻi he moʻui fakafāmilí ʻoku meimei ke toki aʻusia pē ia ʻi he taimi kuo langa ai ʻa e fāmilí ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.”1 Akoʻi ki hoʻo fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ʻi he lea, faʻifaʻitakiʻanga, pea ʻi he Laumālié ʻi hoʻo fai hoʻo fakamoʻoní kiate kinautolú.

Manatuʻi ke ke faʻa kātakiʻi ho fāmilí kae pehē kiate koe foki. Ko e fakalakalaka ʻi he ngaahi vā fetuʻutakí ʻoku faʻa hoko māmālie kae ʻikai ke vave ʻa ʻene hokó. ʻOku fie maʻu ha taimi lahi mo ha ngāue lahi ke fakamālohia ia. Ka ʻi hoʻo feinga ke maʻu ha fāmili ʻoku lele lelei ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi akonaki ʻa ʻetau Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi pea mo ʻEne ongoongolelei kuo toe fakafoki maí, te ke ʻoange ai ʻa e faingamālie lelei taha te ke ala lavá ke nau toe vāofi ange pea nau ongoʻi ha uouangataha mo ha fiefia lahi ange.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, ʻOkatopa 2004, 49; Ensign, Nov. 1995, 102.

Akoʻi ki hoʻo fānaú ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ʻi he lea, faʻifaʻitakiʻanga, pea ʻi he Laumālié ʻi hoʻo fai hoʻo fakamoʻoní kiate kinautolú.

Toʻohema: taá naʻe fai ʻe Matthew Reier; toʻomataʻú: taá naʻe fai ʻe Jan Friis, © Henrik Als

Toʻohemá: Taá naʻe fai ʻe Jan Friis, © Henrik Als; toʻomataʻú: taá naʻe fai ʻe Matthew Reier

Paaki