Pōpoaki ʻa e Faiako ʻAʻahí
ʻI he Malumalu ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí pea fakatatau ki he Founga ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí
Ako ʻa e fakamatala ko ʻení, pea ka feʻunga, aleaʻi ia mo e houʻeiki fafine ʻokú ke ʻaʻahi ki aí. Fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fehuʻí ke tokoni ʻi hoʻo fakamālohia ʻa e kau fefiné pea ʻai ke hoko ʻa e Fineʻofá ko e konga maʻu pē ia hoʻo moʻui fakafoʻituituí.
Tuí • Fāmilí • Fakafiemālié
Siʻi ngaahi tokoua ʻofeina, hono ʻikai ke tau monūʻia! ʻIkai ngata pē heʻetau kau ki he Siasí, ka ʻoku tau toe kau foki ki he Fineʻofá—“ ʻa e kautaha ʻa e ʻEikí maʻá e houʻeiki fafiné.”1 ʻOku hoko e Fineʻofá ko e fakamoʻoni ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá ki Hono ngaahi ʻofefiné.
ʻIkai ʻoku fiefia homou lotó ʻi hoʻomou manatu ki he kamataʻanga fakafiefia ʻo e kautahá ni? ʻI he ʻaho 17 ʻo Māʻasi 1842, ne fokotuʻutuʻu ai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá e houʻeiki fafiné “ ʻi he malumalu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau ki he founga ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.”2
Naʻe maʻu ʻe he houʻeiki fafiné ʻa e mafai mo e fakahinohino ke fokotuʻutuʻu kinautolu “ ʻi he malumalu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí”. Naʻe akonaki e palesiteni lahi hono ua ʻo e Fineʻofá, ʻIlaisa R. Sinou “he ʻikai lava ke tuʻu [ʻa e Fineʻofá] taʻekau ai ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí, he ko ia ʻoku maʻu kotoa mei ai hono mafaí mo e ivi takiekiná.”3 Ne fakamatala ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē, “Ko e mafai ko ia ʻe ngāue ʻaki ʻe he kau ʻōfisa mo e kau faiako ʻo e Fineʻofá … ko e mafai ia ʻe tafe mai kiate kinautolu ʻi he fetuʻutaki ʻa ʻenau kautahá mo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo hono vaheʻi fakafoʻituitui kinautolu ʻi he nima ʻo e kau taki lakanga fakataulaʻeiki ne uiuiʻi kinautolú.”4
ʻI hono fokotuʻutuʻu ʻo e houʻeiki fafiné “ ʻo fakatatau mo e founga ʻa e lakanga fakataulaʻeikí”, naʻa nau maʻu ai ha ngaahi fatongia toputapu. Ne fakamatala ʻa Suli B. Peeki, ko e palesiteni lahi ʻo e Fineʻofá, ʻo pehē: “ ʻOku tau ngāue ʻo fakatatau ki he lakanga fakataulaʻeikí—ʻa ia ko hono ʻuhingá, ʻoku tau fekumi, maʻu pea ngāue ʻo fakatatau mo e fakahaá; fakahoko e ngaahi tuʻutuʻuni ʻi he ngaahi fakataha alēleá; pea fakatefito hono tokangaʻi ʻa e fakafoʻituituí. ʻOku tau maʻu ʻa e taumuʻa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke teuteuʻi kitautolu ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá ʻaki ʻetau fakahoko pea tauhi e ngaahi fuakavá. Ko ia ai, ʻoku tau hangē ko hotau ngaahi tuongaʻane ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ko ʻetau ngāué ko ha ngāue ʻo e fakamoʻui, ngāue tokoni pea hoko ko ha kakai māʻoniʻoni.”5
Barbara Thompson, tokoni ua ʻi he kau palesitenisī lahi ʻo e Fineʻofá.
Mei he Ngaahi Folofolá
1 Kolinitō 11:11; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:3; 121:36–46
Mei Hotau Hisitōliá
Lolotonga hono langa ʻo e Temipale Nāvuú, ne fie maʻu ʻe ha kau fefine ke fai ha fokotuʻutuʻu ke tokoni ki he ngāue langá. Naʻe faʻu ʻe ʻIlisa R. Sinou ha fanga kiʻi lao maʻá e kulupu foʻou ko ʻeni ne fokotuʻú. ʻI heʻene fakahā ia ki he Palōfita ko Siosefá, naʻe pehē ʻe he palōfitá: “Fakahā ki he kau fefiné ʻoku tali ʻe he ʻEikí ʻa ʻenau feilaulaú, pea ʻoku ʻi ai haʻane meʻa lelei ange maʻanautolu. … Te u fokotuʻutuʻu e houʻeiki fafiné ʻi he malumalu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau mo e founga ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.”6 Ne ʻikai fuoloa mei ai kuo fakahā ʻe he Palōfitá ki he kautaha ʻa e Fineʻofá ne toki fokotuʻu foʻoú: “ ʻOku ou maʻu ʻa e kií maʻamoutolu ʻi he taimí ni ʻi he huafa ʻo e ʻOtuá, pea ʻe fiefia ʻa e Kautahá ni, pea ʻe tafe atu ʻa e ʻiló mo e potó ʻo kamata mei he taimí ni.”7 Naʻe ʻi ai e ʻamanaki ʻe mahiki hake e kau fefiné ki ha tuʻunga moʻui māʻoniʻoni foʻou mo teuteu ki he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia naʻe vave pē ke fakahoko ʻi he temipalé.
Ta fakatātaaʻi ʻo e ʻatá ʻe Brandon Flint