Sa Noqu Rarama na Turaga

Mai vei Elder Quentin L. Cook

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Na noda sasaga meda duri doudou ka dina ka muria na iVakabula veitalia ga na veiveisau ni bula e sa vaqaqacotaki vakalevu mai na veimatavuvale buladodonu kei na duavata va-Karisito ena noda tabanalevu kei na tabana eso.

Ena gauna oqo ni Siganimate eda railesuva ka rekitaka na cakacaka ni veivueti a vakarautaka na noda iVakabula, o Jisu Karisito.¹

Na vakasausa e kuruseta taucoko na vuravura me baleta na itovo vakasisila vakavuravura e vakavuna na yalo veivakamalumalumutaki. Ena sala vou ni veivosaki na vatuka ni cakacala, veivakaduiduitaki, kei na veivakalolomataki sa yaco kina mera nanuma na lewevuqa ni bula e sa sega ni dodonu sara. Dina ga ni rawa ni veiganiti na veivakatovolei eso oqo, e sega ni dodonu mera vagolei keda tani mai na rekitaki kei na marautaki ni veivakaduavatataki tabu i Karisito me baleti keda. Na iVakabula a “rawata na qaqa mai na mate.” Ena loloma soliwale kei na yalokauwai a colata o Koya na noda cakacala kei na talaidredre, ka sa vakabulai keda ka sa sauma na ka sa yalataki tu ena lewa dodonu me baleti ira taucoko na veivutuni ka vakabauta na Yacana.²

Na Nona veisorovaki cabori vakasakiti e sa koto na kena veiganiti cecere ka sega ni kila matata rawa na tamata vakayago. Na ivakaraitaki ni loloma oqo e vakarautaka na vakacegu sa uasivia na ka kecega sa kilai rawa.³

Sa na qai vakacava, na noda sotava na veika dredre e wavoliti keda tu?

Na watiqu, o Mary, e dau taleitaka tu ga na senikau matanisiga. Dau rekitaka okoya ni ra, ena vanua tawalokuci eso, seraka voli ena bati ni gaunisala. E tiko e dua na sala duka e muataki ki na nodrau itikotiko na tubuqu. Ni keirau tekivu sobu yani e gaunisala, ena taroga cake wasoma o Mary, “O nanuma li ni daru na raici ira na senikau matanisiga totoka oya nikua?” Keirau kidroa ni ra tubu vakaiyauyau na senikau matanisiga ena qele sa ra buturaki mai na iyaya ni veivakagalalataki ni iteitei kei na waicevata kei na cokovata ni veika ena sega ni navuci me qele vinaka mera tubu kina na senikau matanisiga.

Dua na kedra ituvaki mareqeti na senikau matanisiga gone kila, ni kuria na kena tubu voli ena qele e sega ni daumaka, sa ikoya na iwalewale e vakamuria kina na siga e macawa na vu ni senikau gone. Ni vakayacori vakakina, e sa ciqoma na kaukauwa ni tutaki bula ni bera ni kasere yani ena kena roka dromodromo lagilagi.

Me vakataka na senikau matanisiga gone, ni da muria na iVakabula kei vuravura, na Luve ni Kalou, eda na seraka ka yaco me lagilagi veitalia ga na ituvaki drakidrakita e vuqa e maliwai keda. Sai Koya vakaidina na noda rarama kei na bula.

Ena vosa vakatautauvata ni sila vinaka kei na sila ca, a cauraka na iVakabula kivei ira na Nona tisaipeli ni o ira na dauveivakacalai kei ira na sa kitaka tiko na ka ca era na soqoni vata mai ena Nona matanitu.⁴ Ia ni vosa tiko me baleti ira na yalodina, a kaya o Koya, “Era na qai serau na tamata yalododonu me vaka na siga ena matanitu nei Tamadra.”⁵ Me vaka na tamata yadudua, tisaipeli i Karisito, ka bula voli ena dua na vuravura veimecaki ka veivakasosataki tu ga, sa rawa ni da tubu cake ka seraka kevaka eda sa vakadeitaka tu na noda lomana na iVakabula ka muria na Nona ivakavuvuli ena yalomalua.

Na Gauna Dodonu e Vale

Na itavi ni matavuvale ena ituvatuva ni Kalou oya “me kauta mai vei keda na bulamarau, me vukei keda ni vulica na ivakavuvuli dodonu ena dua na ituvaki ni loloma, ka me vakarautaki keda me baleta na bula tawamudu.”⁷ Na veitovo matau totoka ni qaravi lotu ena itikotiko sa gadrevi me na tugani ena lomadra na luveda.

A dua na gonevuli vinaka na noqu momo o Vaughn Roberts Kimball, dua na dauvolaivola mamakutu, ka dua na dauqito vutuvolo ni BYU. Ena Tiseba 8, 1941, na siga ni oti ga na kena bololaki o Pearl Harbor, a curu okoya ki na mataivalu e wai ni Amerika. Ena nona ilesilesi ni vuli cakacaka voli e Albany, New York, a vakauta okoya e dua na itukutuku lekaleka ki na Reader’s Digest. A saumi koya na dautabaivola ena $200 ka tabaka na nona tikina, ka vakatokai “The Right Time at Home,” ena ilavelave ni Me 1944.

Na nona cau ki na Reader’s Digest, ka a vakatakilai koya kina vaka-dausoko, e wiliki vaka-tikina:

“Na Gauna Dodonu e Vale:

“Dua na bogi e Albany, New York, au a taroga e dua na dausoko se sa vica na kaloko. A dreta mai tuba okoya e dua na kaloko ni liga levu ka sauma mai, ‘E sa sivi na 7 ena 20 na miniti.’ Au kila ni a bera no. ‘Na nomu kaloko ni liga e sa tu vakadua, se vakaevei?’ au a taroga.

“‘Sega,’ a kaya okoya, ‘Au se tiko oqo ena Gauna Tudei ni Ulunivanua. O au sa mai na ceva kei Utah. Ni’u a lewena na Mataivalu e Wai, a solia vei au o Ta na kaloko ni liga oqo. A kaya okoya ni na vukei au ni vakanananu e vale.

“‘Ni sa dusia donu na 5 na kaloko ena mataka na noqu kaloko ni liga au sa kila ni sa draiva yani o Ta me laki lobasucu ni bulumakau. Kei na dua ga na bogi ni sa veimama ni 7 au sa kila ni ra sa wavolita na matavuvale taucoko na teveli ka vakasinaiti ena kakana, ka sa vakavinavinakataka tiko na Kalou o Ta ena veika sa tu kina ka kerei Koya talega me wanonovi au voli … ,’ a vakacavara okoya. ‘Sa rawa ni’u raica mai se sa vica na kaloko ena vanua au sa tu donu kina. Na ka au via kila oya se sa vica na kaloko e Utah.’”⁸

Ni oti toka ga na kena vakauti na itukutuku, a lesi o Vaughn ki na qaravitavi e wai ena veivakamarautaki ena Pasifika. Ena Me 11, 1945, ni a veiqaravi voli ena waqa levu ni valu na USS Bunker Hill volekati Okinawa, a bololaki na waqa mai na rua na waqavuka ka a nakiti me rusa talega.⁹ Era a mate e volekata na 400 na kaimua, oka kina na noqu momo o Vaughn.

A vakaraitaka o Elder Spencer W. Kimball na nona lolosi bibi kivei tamai Vaughn, ka raica na bula kilikili nei Vaughn kei na veivakadeitaki ni Turaga ni “ko ira sa mate vei au, e na kamikamica vei ira na mate.”¹⁰ A kaya vakamalua o tamai Vaughn ni dina ga a bulu e wasawasa o Vaughn, ena kauti Vaughn na liga ni Kalou ki na nona itikotiko vakalomalagi.¹¹

Ni oti e ruasagavulu ka walu na yabaki, a vosa o Peresitedi Spencer W. Kimball me baleti Vaughn ena koniferedi raraba. A tukuna okoya, vakatikina: “Au kila vinaka na matavuvale oqo. … Au a sa tekiduru vata kei [iratou] ena masu vagumatua. … Na veituberi e vale e sa vakavotukana ki na veivakalougatataki tawamudu ni matavuvale levu oqo.” A bolea na matavuvale taucoko o Peresitedi Kimball mera “tekiduru … ka masulaki ira vakarua na luvedra tagane kei na yalewa ena veisiga.”¹²

Kemuni na taciqu kei na ganequ, kevaka eda vakayacora ena yalodina na noda masu vakamatavuvale, vulica na ivolanikalou, lotu vakamatavuvale, veivakalougatataki ni matabete, ka vakatabuya na Siga ni Vakacecegu, era na kila na luveda na gauna e sa vakakina e vale. Era sa na vakarau tu ki na dua na itikotiko tawamudu mai lomalagi, se vakacava na veika e yaco vei ira ena dua na vuravura dredre. E sa ka bibi sara mera kila na luveda ni ra sa lomani ka taqomaki ena loma ni tikotiko.

Rau sa tautauvata vakaitokani na veiwatini turaga kei na marama.¹³ E duidui na nodrau itavi ia e rau qarava vakatautauvata ena yalovinaka. Na marama vakawati ena vakavurea na gone, ka sa vakalougatataka na matavuvale taucoko. Na turaga vakawati ena ciqoma na matabete, ka sa vakalougatataka na matavuvale taucoko. Ia ena matabose ni matavuvale, na marama kei na turaga vakawati, vaka itokani tautauvata, ena cakava na vakatulewa bibi duadua. Rau na navuca na iwalewale mera vakatavulici ka bula vakaivakarau kina na gone, na iwalewale ni vakayagataki lavo, na vanua eratou na tiko kina, kei na vuqa tale na vakatulewa ni matavuvale. Oqo era sa semati vata ni oti na qarai ni veituberi mai vua na Turaga. Na takete oya e dua na matavuvale tawamudu.

Na Rarama i Karisito e tea na veika yaga tawamudu ni matavuvale ena lomadra na luvena taucoko na Kalou. E dua na noqu dauvolavola vakamareqeti, sega ni da vakabauta vata, a kaya vakaoqo: “Sa levu na ka ni bula e tawayaga, [ia] … na matavuvale sa ikoya dina ga, na ka levu sara, na ka tawamudu; na ka me na wanonovi ka qarauni ka dokai vakaoti.”¹⁴

Na Lotu e Vukei Keda meda Raica Matua na iVakabula vaka Matavuvale Duavata

Me ikuri ki na matavuvale, na itavi ni Lotu e sa vakasakiti talega. “Na Lotu e vakarautaka na isoqosoqo kei na ivurevure eso me baleta na vakatavulici ni kosipeli i Jisu Karisito kivei ira kece na luve ni Kalou. E vakarautaka na lewa dodonu ni matabete me vakayacora na cakacaka tabu vakalotu ni veivakabulai kei na veivakacerecerei kivei ira kece sa bula kilikili ka tuvakarau me ciqomi ira.”¹⁵

E sa tete voli tu e vuravura na veicacati kei na cakacala kei na vakabibitaki ni veiveisau ni itovo vakavanua kei na veivakaduiduitaki. Ena Lotu, vakavo o ira na tabanilotu e vakatautaki na kena vosa, na noda tabanalevu kei na tabana era sa yalani tu. Eda sega ni wase ena kalasi se itutu.¹⁶ Eda reki ena ka dina ni ra sa cokoti vata na duikaikai kei na itovo vakavanua taucoko ena dua na ivavakoso yalododonu. Sa ka bibi na noda matavuvale ni tabanalevu ki na noda toso ki liu, bula marau, kei na sasaga vakaikeda meda va-Karisito vakalevu cake.

Na itovo vakavanua eso e wasea vakawasoma na tamata ka sa ivurevure ni vakacaca kei na veivakaduiduitaki ena so na gauna.¹⁷ Ena iVola i Momani e sa vakayagataki eso na vosa veivakacacani levu sara me vakamacalataka na nodra ivakarau tudei na tama itovo ca ka a muataki ki na ivakarau kaukauwa, ivalu, itovo dukadukali, cakacala, ka vakakina na vakarusai ni tamata kei na matanitu eso.¹⁸

E sega na itekitekivu vinaka cake ena ivolanikalou me vakataka nai ka 4 ni Nifai me baleta na ivakamacala ni itovo vakavanua ni Lotu ka sa veiganiti kivei keda kece sara. Ena tikina 2 e wiliki kina vakatikina, “Era sa saumaki vua na Turaga na tamata kecega ena vanua taucoko, ko ira na Nifai kei ira na Leimani, sa sega na veicacati kei na veileti ena kedra maliwa, ka ra sa caka dodonu vei ira na tamata kecega.” Eda wilika ena tikina 16, “Era sa tamata mamarau cake mai vei ira na tamata kecega sa bulia na Kalou.” Na dina ni kena sa sega na veileti a vakavu “ni sa tiko e lomadra na tamata na loloma ni Kalou.”¹⁹ Sa ikoya oqo na itovo vakavanua eda sa gadreva meda taukena.

Na itovo vakavanua yaga vakalevu sara kei na vakabauta eso e sa tiki momona me baleti keda. Me ra sa vakamareqeti ka maroroi tu na ivakarau tudei eso ni solibula, vakavinavinaka, vakabauta, kei na buladodonu. Sa dodonu mera reki na veimatavuvale ka taqomaka na ivakarau tudei eso e taracake na vakabauta.²⁰

Dua na tiki vakasakiti sara ni itovo vakavanua cavaga oya na kena vosa. Ena iwase ni vanua o San Francisco, California, ka’u a tiko kina, e vitu voli na tabanilotu vosa ga vakanodra. Na noda ivunau me baleta na ivosavosa e sa tuvai tu ena wase 90, tikina 11 ena Vunau kei na Veiyalayalati: “Ia ena siga ko ya, era na rogoca kina na itukutuku vinaka ko ira na tamata yadua ena nodra vosa, io ena nodra ivosavosa.”

Ni ra masu kivei Koya na luve ni Kalou ena nodra ivosavosa vakaitaukei, sa ikoya oya na ivosavosa ni lomadra. E sa matata tu ni ivosavosa ni lomada e sa ka taleitaki ki na tamata kecega.

Na tuakaqu, o Joseph, e sa dua na vuniwai ni bula ka a vakatovotovo me vuqa na yabaki ena wasewase na San Francisco Bay. E dua na lewe ni Lotu qase sara ni Samoa, ka a tamata vou me raici, a lako mai ki na nona valenivolavola. E a tawatukuni rawa, na bibi sara ni nona mosi. A sa mani nanumi ni tiko vua e dua na vatu ni davuibuco, ka mani vakayacori na veiqaravi kece e veiganiti kaya. A tukuna na lewenilotu yalodina oqo ni nona takete taumada oya me a kila vakamatata rawa na ka e leqa me rawa ni na masu vaka-Samoa kivua na Tamana Vakalomalagi me baleta na leqa ni ituvaki ni nona bula.

E sa ka bibi mera kila vakamatata na kosipeli na lewenilotu ena ivosavosa ni lomadra me rawa kina ni ra masu ka cakacaka ena ivakarau ni ivakavuvuli ni kosipeli eso.²¹

Ena veimataqali ivosavosa kei na itovo vakavanua tudei totoka ka veilaveti, sa dodonu meda duavata sara ka veilomani.²² Na Turaga e sa tukuna vakamatata: “Na tamata yadua me lomana na wekana me vaka sa lomani koya. … Mo dou duavata sara; ia kevaka dou sa sega ni duavata dou sa sega ni noqu.”²³ Ni da vakamareqeta na itovo vakavanua duidui veiganiti eso, na noda takete oya meda duavata ena itovo vakavanua, ivalavala, kei na ivakarau tudei ni kosipeli i Jisu Karisito ena kena imoimoi kece sara.

E se Sega Mada ni Qaqaco Sara Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai

Eda raica rawa ni tiko ki na so na lewenilotu na taro kei na kauwai eso ni ra qara mera vaqaqacotaka na nodra vakabauta kei na ivakadinadina. Sa dodonu meda qaqarauni ka kakua ni veivakasewasewani se vakalewai ira ka tiko na nodra kauwai—levu se lailai. Ena gauna vataga, sa dododu kivei ira na kauwai mera cakava na ka kece era rawata ena taraicake ni nodra vakabauta kei na ivakadinadina. Na vuli voli ena yalovosota kei na yalomalua, vakasama voli vagumatua, masumasu voli, bulataki voli ni ivakavuvuli ni kosipeli, kei na veivakasalataki voli vata kei ira na iliuliu veiganiti sa ra sala vinaka kece mera wali kina na taro kei na kauwai eso.

Eso sa nanuma ni levu sara na lewenilotu e sa biuta tiko na Lotu nikua ka sa levu cake ga na vakatitiqa kei na tawavakabauta mai na kena eliu. Oqo e sega sara ni dina. E se sega mada ni qaqaco sara Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Na iwiliwili ni lewenilotu era sa vakagalalataka na yacadra mai na ivolatukutuku ni Lotu e sa dau lailai tu ga ka sa lailai vakadinamati sara ena veiyabaki se qai vakanadakui mai na kena eliu.²⁴ Na tubu vakaiwiliwili ena so na ivakarau, me vakataki ira na lewenilotu tauri edaumeni ka dei tiko na nodra ivolatara ni valetabu, qase era dausaumi ikatini vakataucoko, kei ira era qaravi kaulotu voli, e sa bau vakasakiti saraga. Me’u tukuna tale, e se sega mada ni qaqaco sara na Lotu. Ia, “raica sa ka talei ena mata ni Kalou na tamata kecega.”²⁵ Eda toro yani ki na tamata kecega.

Kevaka ena rairai buto mai ka bibi ka veivakaocai voli na veidredre drakidrakita o sotava tiko ena gauna oqo, nanuma ni ena bogi butobuto vakamosi-yalo e Kecisemani kei na veivakararawataki kei na mosi tawatukuni rawa e Kalivari, a rawata vakavinaka kina na iVakabula na Veisorovaki, ka sa walia na veicolacola dredre e rawa ni yaco ena bula oqo. E cakava o Koya me baleti iko, ka cakava o Koya me baleti au. E cakava o Koya baleta ni lomani keda ka baleta ni talairawarawa ka lomana o Koya na Tamana. Eda na vakabulai mai na mate—vakakina mai na botoira ni wasawasa.

Na noda tataqomaki ena bula oqo kei na kena e tawamudu ena vakatau ena buladodonu ni tamata yadua kei na matavuvale, na cakacaka tabu ni Lotu, kei na muri ni iVakabula. Oqo sa noda idrodro mai na cagi tataba. Kivei ira ka nanuma era sa tiko duadua, sa rawa ni o duri dei tu ena buladodonu ni kilai na Veisorovaki ena taqomaki ka vakalougatataki iko ena nomu sasaga mo kila vakamatata sara vakaoti.

Sa dodonu meda nanuma na iVakabula, maroroya na noda veiyalayalati, ka muria na Luve ni Kalou me vaka na senikau matanisiga gone ka muria na sigarama. Na muri ni Nona rarama kei na ivakaraitaki ena kauta mai vei keda na reki, bula marau, kei na vakacegu. Me vaka e cauraka na Same 27 kei na dua na serenilotu taleitaki, “Sa noqu rarama na Turaga ka noqu ivakabula.”²⁶

Ena mua ni macawa oqo ni Siganimate, me vaka e dua na iApositolo ni iVakabula, au sa tukuna na noqu ivakadinadina cecekia me baleta na Tucaketale i Jisu Karisito. Au kila ni bula o Koya. Au kila na Domona. Au vakadinadinataka na Nona bula vakalou kei na dina taucoko ni Veisorovaki ena yaca i Jisu Karisito, emeni.