Ena Gauna ni Yalolailai, Nanuma na Yada mai Neini

Mai vei Keith J. Wilson

Associate Professor of Ancient Scripture, Brigham Young University

E bibi ni da vakila na guilecavi se raibaleti, e dodonu meda nanuma: Ko Jisu a lako mai me vukea na yada ena gauna donu ni nona gagadre, ka na lako talega mai vei keda Ko Koya.

Ena so na gauna ena tubu kei na lutu ni bula, e rawa ni da vakila ni Kalou e sega soti sara ni yavala tiko ena noda bula ni veisiga. Na ituvatuva e vakavucesa ka duadua tu ga. E sega ni levu na veisau, ka so na gauna e dau dredre me dusi e dua na vanua ka veisotavi vakadodonu kina na Kalou ena noda ituvaki eso. Gauna cava ga e dau lauti au na vakila ni tawayaga vakaoqo ena noqu bula, au dau nanuma vakawasoma na yalewa mai na Veiyalayalati Vou ka rawa ni vakila vaka oya. E sega ni vakayacani ena ivolanikalou ka kilai walega mai na yaca ni nona koro kei na nona itutu ni vakawati.

Na yalewa sa ikoya na yada mai Neini, ia na dauvunau ga o Luke ka a vola na kena itukutuku vakurabuitaki. Vei au e vakaraitaka na uto ni veiqaravi yadua ni iVakabula ka dolele vakacava O Koya vei ira na yalolailai, tamata wale e Nona itikotiko. Na itukutuku oqo e vakadeitaka vinaka na taro se kilai keda na Kalou ka kauwai ena vukuda.

E dua na ivakamacala lekaleka ni cakamana mai na Luke wase e 7 e laurai ni takosova o Jisu na ilakolako ni veibulu ka vakasuka vakurabui mai na cauravou mate me bula. Ia e vuqa tale na ka me kilai baleta na ituvaki. Mai na cakacaka mana kece, ia e vakabibi ko koya oqo, na veidonui e bibi me kilai vinaka na ka e yaco oqo. Niu a veitavulici oti ena Brigham Young University Jerusalem Center, au na wasea vei kemuni eso na raikiloma yadua baleta na cakamana oqo.

Ko Neini e dua na koro ni teitei lailai ena gauna i Jisu, ka ciqimaki toka ena Ulunivanua ko Moraia, ka vakaibalebale kina na baba tokalau ni Buca o Jesirieli. Na koro oqo e tu vakatikitiki tu. Na kena yacovi e rawa ga ena dua na gaunisala. Ena gauna nei Jisu, na itikotiko oqo e rawa ni lailai ga ka dravudravua ni vakatauvatani ka vaka tu mai koya me yacova nikua. Ena so na gauna ni kena itukutuku, na koro oqo e rawa ni kovuta e vica wale me vaka e 34 na vale ka rawa ni 189 na tamata.¹ Nikua e sa nodra koro e rauta ni 1,500 na vakaitikotiko.

E tekivuna nona itukutuku o Luke ni tukuna ni o Jisu a tiko mai Kapenaumi na siga e bera ni a vakabula kina na tamata ni Turaganivalu (raica na Luke 7:1–10). Eda qai vulica ni “ena siga ka tarava” (tikina e 11; kuri na ivakabibi), a lako na iVakabula ki na dua na koro na yacana ko Neini, ka salavata kei koya e vuqa na ilawalawa tisaipeli. Na veitaravi ni ka e yaco e rui bibi sara. O Kapenaumi e dabe ena baravi vualiku ni Wasawasa o Kalili, ka 600 na fiti (183 m) e ruku ni yalayala ni waitui. Ko Neini e rauta ni 30 na maile (48 km) ena cevaira kei Kapenaumi ka 700 na fiti (213 m) e dela ni yalayala ni waitui, oqo ena gadreva e dua na kaba delana bunobuno ca ki Neini. Mo na taubale rawa mai Kapenaumi ki Neini, ena rawa ni taura ke lailai me dua se rua na siga. Se oti toka a taura e dua na ilawalawa gonevuli bulabula ni BYU Jerusalem Center e 10 na auwa mera taubaletaka na gaunisala oqo ka sa tasilitaki. A kena ibalebale oqo ni o Jisu ena rairai yadra sara vakamataka se ena rawa ni taubale bogi sara ga me rawa ni takosova na ilakolako ni veibulu “ena ka tarava.”²

Ni volekata yani na koro o Jisu ni oti e dua na ilakolako oca vakalevu, e dua na cauravou ka rairai 20 vakacaca³ e sa kau tiko yani ena vata ni veibulu. Ko Luke e tukuna vei keda ni cauravou oqo e luvena tagane duadua na yada, ia eso tale dauvakadidike era vakadewataka na vosa vaka Kiriki ni tukuna ni sega tale na luvei marama.⁴ E dua na ilawalawa lewe ni koro levu era tomani koya ena ilakolako kalouca ni matavuvale levu duadua ni rarawa.

E matata, ni mate e dua na luvena tagane e ka ni rarawa vua ga e dua, ia vakasamataka mada na kena ibalebale vua na yada qo. Na cava mada na kena ibalebale ena veimaliwai, vakayalo, ka vakailavo me dua e yada ka sega e taukena nona ka e Isireli makawa? Ena ivalavala ni Veiyalayalati Makawa, e vakabauti ni sa mate e dua na tagane vakawati ni bera ni yabaki matua, e ivakatakilakila ni ivalavala ca. Ena ka oqo, eso era vakabauta ni sa solia na Kalou na itotogi vua na yada ka bula tiko. Ena ivola i Ruci, ni sa mai yada o Neomai ni se gone ga, a lelevaka, “Sa yaco ga, ni Turaga e sa saqati au, ia na Cecere Sara e sa vorolaki au” (Ruci 1:21, iVakavakadewa Raraba ni Veimatanitu).⁵

E sega ga ni tu na mosi ni yalona kei na lomana, ia na yada oqo mai Neini e vakanamata kina rusa vakailavo—e raica sara tu ga na viakana.⁶ Ni sa vakawati, e dua na yalewa e sa lesi ki na matavuvale nei watina me taqomaki kina vakailavo. Ke mate na tagane, na nona taqomaki e sa lesi vua na luvena tagane ulumatua. Oqo ni sa mate na nona ulumatua na yada ka luvena tagane duadua, e sa mai cava na nona inuinui vakailavo. Kevaka a ruasagavulu vakacaca na luvena tagane, ko yalewa e rairai lomadonu ni yabaki, ka bula tiko ena dua na koro ni teitei lailai tu tani tu, ia oqo e sa tu vakai koya vakayalo, veimaliwai, ka dravudravua vakailavo.

E rauta vinaka na katuba qiqo ni gauna ni ra sa kauta tiko na lewenikoro na luve ni yalewa oqo me laki bulu, a sotava ko Jisu na ilakolako ka “sa lomana” (Luke 7:13). E dina ga, ni oqo e rairai vosalutu levu dua dua i Luke. Ko Jisu e rairai vakila na leqa rerevaki dina ni yada oqo. E rairai ni dolova na nona fuloa qele ena bogi, me taroga na Tamada Vakalomagi me kila na cava na vuna. E rairai ena taroga votu beka na cava e kaciva kina O Koya me se bula tiko e vuravura. Se e rairai ni na domobulataka na galili ka wawa tu me na sotava. Eda sega ni kila. Ia eda kila ni a digia na iVakabula me biuti Kapenaumi vakasauri, na ka e kacivi Koya me taubale e lomaloma ni bogi me rawa kina ni sotava na ilakolako ni veibulu ni se bera ga ni ra biuta na yagona ki loma ni qele.

Io, ni raica o Koya na matana vakawai ni muria tiko o yalewa na ilakolako, a tuburi koya e dua na yalololoma levu vua na yalewa—ia e kena irairai ni Nona yalololoma e tubu mai na vakila e sotava o Koya e liu sara mai na Nona “yaco” ga me takosova na itosotoso ni veibulu. A yaco e kea o Koya ena gauna sara ga ni gagadre dina nei yalewa.

Sa qai kaya ko Jisu vua na yada “kakua ni tagi” (tikina e 13). Ni sega ni rere baleta na tawasavasava, e “tara o Koya na tavata,” ia na ilakolako “a tu vakadua.” Ka sa vakarota Ko Koya, “Ko iko na cauravou, au sa kaya vei iko, Tu cake.

“A sa duri cake na mate, ka vakatekivu me vosa. A sa solia ko [Jisu] vei tinana” (tikina e 14–15) E dina, ni na isoqoni lewenikoro kei na daumuri Jisu era kurabui ni nodra rarawa vata e vuki me marau dina. Ko ira kecega era “vakarokorokotaka na Kalou, ka kaya, Sa qai tubucake vei keda e dua na parofita levu” (tikina e 16). Ia na cakamana oqo e sa yaco talega me nona vakabulai e dua na yalo leqa. Ko Jisu e kila ni dua na ka e cala vakalevu vua na marama oqo—e dua ka dau raici sobu ena nodra ivalavala vakavanua. Na ituvaki nei marama e tagica tu na Nona kauwai vakatotolo, dina mada ke lako vakayawa me tu rawa kina ena gauna taudonu. E kila na nona ituvaki leqa, ka lako totolo mai Ko Koya. E tukuna e dua na dina tawacakitaki ko Peresitedi Thomas S. Monson (1927–2018) ni kaya, “Dua na siga, ni da na raica lesu na veika ka vaka me vakacalaka ena noda bula, eda qai kila ni rairai ni ra a sega dina sara ga ni ka ni vakacalaka.”⁷

Oqo, e dina ni veilaveti na ka e yaco oqo, e dodonu me levu cake mai na dua ga na italanoa ni iVolatabu kamica vei keda. E vakadinati tawacala kina ni ko Jisu e kila baleta na yada dravudravua, guileca, ka ligalala oqo. E bibi ni da vakila na guilecavi se raibaleti se ka wale, e dodonu meda nanuma: Ko Jisu a lako mai me vukea na yada ena gauna donu ni nona gagadre, ka na lako talega mai vei keda Ko Koya. Me kuria, a ikarua ni lesoni e rawa ni da rawata mai na ivakaraitaki ni noda iVakabula sa ikoya na bibi ni noda dolele me vakalougatataki ira ka tu wavoliti keda. E levu ena nomuni itikotiko era na vakayalolailaitaki ena gauna eso. Ke rawa ni o tukuna vei ira baleti “Sister Neini” kei na Turaga ni kila vakacava na ivalavala sara ga ni nona yalolailai kei na leqa yadua levu, ena rawa ni vukica na bogi me siga mai. Nanuma na rai mosimosi nei Peresitedi Spencer W. Kimball (1895–1985): “E kilai keda tiko na Kalou, ka sa dau wanonovi keda tiko. Ia sa dau vukea na noda leqaleqa mai vua e dua tale na tamata.”⁸

Mai na cakamana kece i Jisu ena Nona gauna e vuravura, vei au, e vica e malumu ka yalololoma me vaka Nona veiqaravi vua na yada mai Neini. E vakananumi keda ni da dua na ka Vua ka na sega ni guilecavi keda o Koya. E sega ni rawa ni da guilecava oya.