iWali ni iYaloyalo Vakasisila: Veitaqomaki, Veivosaki, ka Veivakabulai

Mai vei Joy D. Jones

Peresitedi Raraba ni Lalai

Mai na dua na vosa bibi ni koniferedi ni Duavata me Saqati na iYaloyalo Vakasisila Utah 2018 vakayacori e Salt Lake City, Utah.

O iratou na tolu na iwalewale ni loloma oqo sa rawa me vukei ira na luveda me valuti kina na nodra rawa ni sotava na iyaloyalo vakasisila.

E rarawa na yaloqu ena kena sa veivakauqeti tiko na iyaloyalo vakasisila vei ira mada ga na lewenivanua gone—ira na luveda. Na iyaloyalo vakasisila, sa dua na mate levu veivakarusai, ni sa rawa ni veivakamaduataki, veilawakitaki, veivakaluluqataki, veilecayaki ni vakatulewa, veivakatotogani veiuabaleti, kei na vakaotivi taucoko ni gauna, vakasama, kei na kaukauwa. E sa gadrevi vakalevu vei keda taucoko sara—na itubutubu, matavuvale, qasenivuli, iliuliu—meda raica vakaidina, vakamareqeta, ka taqomaki ira na luveda lalai kei ira na itabagone.

Na loloma sa dua vei ira na isolisoli cecere duadua ni Kalou. Na noda lomana na Kalou ka lomani ira na wekada sa rua na ivakaro cecere sa solia vei keda o Jisu Karisito Vakai Koya. Na loloma, au vakabauta, sa dua talega na noda iyaragi cecere duadua ena kena valuti na iyaloyalo vakasisila.

Sa dina sara, na ivosavosa kilai levu o ya, “na iyaloyalo vakasisila e vakamatea na loloma,” ia me nanumi talega ni loloma e vakamatea na iyaloyalo vakasisila. E sega ni kena ibalebale ni noda lomana e dua ena rawa ni veisautaka na nodra vakatotogani o ya se na nodra itovo. Ia na loloma e rawa ni uqeti keda—meda vakavakarau vakacava, meda veivosaki vakacava, meda vakarorogo vakacava—vakabibi vata kei ira na luveda. Kevaka me noda e dua na inuinui ni kena vakawabokotaki e vuravura na mate veivakarusai oqo, me sa liu sara tikoga na loloma ka me yavu talega ni noda sasaga kece.

Au via vakatura e tolu na ivakarau ni kena vakayacori na loloma oqo kau nuitaka eda na raicamatua, ciqoma, ka cakacaka kina. Na tolu na ivakarau ni loloma oqo e ratou semati vata vakaituvatuva me valuti kina na iyaloyalo vakasisila era rawa ni sotava na luveda.

iMatai, meda na cavuta “Au lomani iko” ni da taqomaki ira tiko. iKarua, meda cavuta “Au lomani iko tikoga” me ivakarau ni da veivosakitaka kina na nodra a sotava kina vakacala-ka se sega na iyaloyalo vakasisila. Na kena ikatolu, meda cavuta “Au na lomani iko tikoga” ni da tokoni ira tiko ena loloma ni ra cakacakataka tiko mera vakabulai ke ra sa sotava na veikuitaki se veivakatotogani. Ena malanivosa yadua, na loloma ena veidolavi.

1. Veitaqomaki: “Au Lomani Iko”

Raitayalotaka e dua na gonelailai o lomana. Ni ko tukuna vei gonelailai oqo, “Au lomani iko,” na cava beka na kena ibalebale? Na kena usutu, o ya meda vakarautaka na veitaqomaki me rawa ni da vukei ira eda lomana mera tamata vinaka cake vakai ira ka bolea yani na veibolei ni bula oqo. E tiki ni veitaqomaki na kena buli na veimaliwai e kaukauwa, veivakabauti, ka tudei. Oqo na mataqali veimaliwai e vukea mera volekati keda mai na luveda. Ni da sa tara cake na veimaliwai kaukauwa ni veivakabauti ka taqomaki ira na luveda kei na makubuda—se gone cava ga—eda sa solia vei ira e dua na vanua taqomaki ni lesu. Na veitaqomaki oqo era na kila vinaka kina o ira o cei ka vukea mera kila ni ra sa veiwekani tiko kei na Kalou. Ni ra vakila na gone ni ra sa vakamareqeti ka lomani ena vukei ira mera raica ka vakararavi vei Tamada Vakalomalagi dauveikauwaitaki sa vakasalataki ira mera bula marau.

Au kauwai tiko ni vuqa na itubutubu era rairai sega tiko ni kila na kena vakarerevaki dina sara na iyaloyalo vakasisila se mera vakasamataka ni leqa oqo e sotava tiko o cauravou i vale kadua. Na ka dina o ya ni leqa oqo sa vakayaco-ca tiko vei ira na noda cauravou kei na goneyalewa, ka da sega tiko ni veivosakitaka sara vakavinaka.

Vuqa na yabaki sa oti, keirau a rogoca vakaveiwatini e dua na italanoa e vakaibalebale sara ka keirau sa dau tukuna vakawasoma tiko vei iratou na luvei keirau. Oqo na italanoa ni dua na gata daukata a kerea e dua na cauravou lailai me kauti koya ki na ulunivanua me laki raica na iotioti ni dromu ni siga ni bera ni mate na gata. A lomalomarua o cauravou lailai, ia a yalataka na gata ni na sega ni kati koya me isau ni nona kauti koya. Ni oti na veisolisoli o ya, sa lomavinaka o cauravou lailai ka kauti gata ki na ulunivanua ka rau sarava vata na dromu ni matanisiga.

Ni sa kauti gata sobu tale ki na buca e ra, sa vakarautaka sara o cauravou e dua na kakana me kania ga o koya kei na nona imocemoce ni bogi o ya. Ena mataka lailai, a kerea o gata, “Yalovinaka, cauravou, e rawa ni o kauti au lesu ki noqu vale? Sa kena gauna oqo meu sa biuti vuravura, kau sa gadreva meu lesu ki noqu vale.” Sa kila o cauravou ni sa taqomaki ka sa dei tikoga o gata ki na nona vosa, sa qai lewa o koya me kauti gata ki na nona vale me vaka a kerea.

A tomiki gata cake vakavinaka, roqoti koya e lomaserena, ka kauti koya lesu ki na dravuisiga ki nona vale me mate kina. Ni sa vakarau biuti gata daukata e ra, a vuki mai o gata daukata ka katia na serena. A qolou o cauravou lailai ka bitalaka na gata e ra. “Ratu Gata, cava o cakava kina o ya? Au sa qai mate dina oqo!” A raici koya cake yani o gata daukata ka dredre: “O sa kila vinaka oi au o cei ni ko sa tomiki au cake.”

E vuravura nikua, au raica e vuqa na itubutubu ni ra sa solia tiko vei luvedra e dua na gata. Au tukuna tiko oqo na talevoni vuku. Meda kakua ni solia na talevoni veikauyaki vakainitaneti vei ira na gonelalai era se bera ni yalomatua mera vakavulici vakavinaka kina, e sega vei ira na inaki kei na vakatulewa vakai ira, e sega vei ira na vakatulewa vakaitubutubu kei na iyaragi eso me vukea na nodra taqomaki. E kaya o Jason S. Carroll, e dua na parofesa ni bula ni matavuvale ena Brigham Young Univesiti, “Eda na taqomaki ira na luveda me yacova ni sa rawa mera taqomaki ira vakai ira.” Na suitu ni mona, e solega tiko na itikotiko ni marau ni mona, ena vakatorocaketaki e liu. Ni oti o ya sa qai vakatorocaketaki vakataucoko na lewai ni inaki kei na vakatulewa ena waqani ulu ni mona. “O koya gona era na gu totolo sara na gone ka sega na itatarovi mera tu vakadua.”¹

E dodonu ki na talevoni yadua me vakaitataqomaki, vakakina o ira na gone’. Oqo sa ivakasala vinaka talega vei ira na qase. E sega ni dua e drobula rawa ni kati koya na gata poisoni. Eso na itubutubu era digitaka na talevoni cegai me nodra na luvedra me yalani kina na qiri kei na tex.

E sema ki na talevoni vuku na iwiliwili levu ni gacagaca e rawa ni tauri kina na itukutuku vakatani ena initaneti. E dua na vakadidike sa oti e vakaraitaka ni 79 na pasede ni iyaloyalo vakasisila vakatani e laurai tiko e vale.² Sa rawa vei ira na gone mera raica oqo ena tebeleti, talevoni vuku, gacagaca livaliva ni qito, DVD, kei na TV vuku, ka oqo e vica ga vei ira na kena gacagaca. Au kila eso na vuvale era sa lesia e dua na tikina e nodra vale mera soqoni vata kina me vakayagataki kina na gacagaca vakalivaliva. O ira na vuvale oqo era vakatoka oqo me “rumu ni itukutuku raraba,” ena laurai kece kina na gacagaca taucoko, ena rarama ni cina. E sega e dua me laki tiko taudua ena rumu ena dua na gacagaca ni itukutuku raraba.

Era sa digitaka na vuvale eso na lawa me sa kakua na talevoni ena rumu se valenisili. Eso era dau kaya, “Kakua ni tiko taudua kei na talevoni.” Eso tale eravakatara na apps mera vakayagataka na luvedra vata kei na veika vakalivaliva me rawa ni semati vata na talevoni nei luvedra vei itubutubu. Ena sala oqo era sa vakavulica kina ni cakacakataki na veivakabauti ka sa ka bibi na taqomaki ni talevoni.

Se cava sara na gagadre ni vuvale yadudua, meda vakavulica na vuvale yadua mera vakayagataka na tekinolaji ena vuku kei na dodonu mai na ivakatekivu—me tauyavu kina e dua na itovo ni vakasama savasava. Meda vakavulici ira na gone ena sala qaqa mera vakayagataka na tekinolaji ena ka vinaka. Eda rawa ni vakavulici ira mera vakadidike vakavinaka ena nodra taroga vakai ira, “Ni vakayagataki oqo ena rawati beka na inaki vinaka?” Na noda digidigi meda vakavulica vakacava na noda vuvale nikua ena vakauqeta na itabatamata mai muri.

Au nuitaka vei keda na itubutubu, ni da na raica na bibi ni noda veimaliwai kei ira na luveda kei na noda sasaga vinaka eso meda taqomaki ira kina. Ni da vaqaqacotaka na veimaliwai lomani oqo, era na kila vinaka kina na luveda na vuna sa vakaroti keda kina na Kalou meda qarauna na butobuto ni iyaloyalo vakasisila, era na kila na sala mera drotani mai kina, ka ra na tu vakarau ke ra na sotava.

2. Veivosaki: “Au Lomani Iko Tikoga”

Na tauyavutaki ni veivosaki ni veikidavaki, savasava, ka veisureti e uqeti ira na gone mera wasea na nodra nanuma, veika era sotava, kei na taro vei ira na nodra itubutubu e sega ni rawarawa. Sa rawa meda sureti ira na luveda ena yabaki ni bula taucoko mera tukutuku mai kevaka era sa tekivu vakaleqai ena iyaloyalo vakasisila—mai na raica vakacala-ka se sa vakayagataka tiko vakalailai, ka vakalevu sara, ka sa kuitaki sara kina. Ena vinaka cake me sa veivosakitaki rawa, ka ra na tukutuku mai na luveda ni ra sa kila tiko ni ra lomani ka sega na ka era kaya se cakava ena veisautaka na loloma o ya.

Ia, e vakavudua, me tukutuku ga mai vakai koya e dua na gone. Sa dau yaco ni dau vakataroga e dua na itubutubu dauveiwanonovi, “Dua na ka e leqa?” se “E duatani o iko nikua.” Na levu ga ni loloma e vakila vua o gone, na kena rawarawa cake vei koya me tukutuku mai.

Na veivakadeitaki ni loloma oqo ena tauyavutaki ena nodra vakasama mai na nodra sotava vakalalai ena dau yaco vakaveitarataravi. Na leqa lalai e veivosakitaki ena sala veilomani ena tauyavutaka e dua na yavu ni veivosaki bulabula ni qai yaco mai na leqa lelevu, ena rawarawa sara na veivosaki. Na kena bibi duadua, ni ra kila tiko na gone ni ko na tukuna tiko, “Au lomani iko tikoga. Au na sega ni tarova noqu lomani iko baleta sa yaco e dua na leqa. Au lomani iko tikoga.”

Ena vuku ni inaki eso, eda sega ni vosa vakawasoma vei ira na itabagone kei na gone me baleta e dua na veikuitaki kaukauwa duadua ka veitemaki levu duadua era na sotava tiko. Na noda lomalomarua sa na tuvai ira mera na vakavulici taumada ena initaneti, eso tale na gone se itabagone, se itukutuku raraba kilai levu. Eso vei keda ena rairai lomalomarua mera cavuta na vosa iyaloyalo vakasisila vei ira na gone ena sasaga mera taqomaka ni ra sega ni cala. Sa qai veivakalecayataki. E rairai sega beka ni tukuna vakadodonu vei keimami na neimami itubutubu. Ena vakacava beka ke vakauqeta na lomatarotaro na neimami veivosaki? Vakacava ke ra via kila vakalevu cake? Eda na namaki ira vakacava na luveda mera veivosakitaka vata kei keda na iyaloyalo vakasisila kevaka eda sega ni veivosakitaka vata kei ira?

Oi keda na itubutubu, me da sa tekivuna na veivosaki ka kakua ni waraki ira na luveda mera lako mai vei keda. Au taleitaka na kena vakaturi meda dau veivosaki e veigauna, vakawasoma, ka vakavinaka ka kakua ni vakadua ga. Na yaga ni veivosaki e veikauwaitaki o ya ni o ira na itubutubu kei na iliuliu nuitaki era sa kenadau, sega ni Google; ka sa rawa na veivosaki ena vanua taqomaki; ka torocake na veivakabauti nei gone ni yaco na veivosaki. Eda vinakati ira na gone mera tu vakarau ka kaukauwa, sega ni rere. Eda vinakata meda veivosaki vata kei ira sega ni ra vosataki.

Ena sega ni rawa vei keda na itubutubu kei na qasenivuli, meda na vukei ira na gone keda sega mada ni bau vuli. Na vakavulici ni cava kei na vuna e ka bibi. Eda rawa ni vulica vakaikeda ka vukei ira na gone mera kila vinaka na vuna e cala kina na iyaloyalo vakasisila, na vuna e sa rui rerevaki kina, na vuna eda sega ni vinakata kina me vakamavoataki ira kina, kei na cava mera cakava kevaka era na sotava.

Eda sa solia tiko beka vei ira na luveda na vuna ena sala veirauti vinaka ni nodra yabaki ni bula? Ke sa kena inaki ga eda solia vei ira mera lako tani mai na iyaloyalo vakasisila o ya “E ka ca,” ni rawa me yaco oqo me inaki luluqa sara. Ia, meda na tukuna e vuqa na vuna eda rawata me tauyavutaki e dua na inaki bibi savasava ena uqeti ira na noda itabagone.

Sa tiko na inaki e vuqa me drotaki na iyaloyalo vakasisila, ia oqo eso na veivakauqeti mai na mataisoqosoqo Valuta na Waigaga Vou ena rawa ni ra vakarorogo kina na noda itabagone.

Na iyaloyalo vakasisila e rawa ni veisautaka ka moica na nomu mona, ka kunei ena vakadidike ni sa rawa me vakalailaitaka na nomu mona ka wamalai mai.
Na iyaloyalo vakasisila e rawa ni veivakatotogani.
Na iyaloyalo vakasisila e rawa ni vakarusa nomu nuidei.
Na iyaloyalo vakasisila ena rawa me vakagalilitaki iko.
Na iyaloyalo vakasisila e rawa ni vakamavoataki ira o lomana.
Na iyaloyalo vakasisila ena rawa ni vakacacana na veidauci savasava.
Na iyaloyalo vakasisila e sema ki na ivalavala kaukauwa.
Na iyaloyalo vakasisila e vakavuna mera laki daulawaki kina na tamata.
Na iyaloyalo vakasisila ena butakoca na nomu gauna kei na igu.
Na iyaloyalo vakasisila e vakavuna na lomaocaoca, veilecayaki, kei na madua.

Au na via kuria ni iyaloyalo vakasisila sa saqata na ivakaro ni Kalou. Mai na ka kece oqo kei na vuqa na vuna tale eso, eda sa tara cake tiko na veika me saqati kina na iyaloyalo vakasisila, ia na kila ke sega ni vakayacori ena mua ki na lomaleqa. Sa dodonu meda tuvana na inanamaki, yalayala, kei na itatarovi e veirauti ka veivukei. Sa ka bibi kina na nodra vukei na gone mera tauyavutaka na nodra dui naki ni lomadra mera gadreva na lako tani mai na iyaloyalo vakasisila. Ke sega ni lewa rawa e dua na gone vakai koya na vanua me tu kina ena vuku ni leqa oqo, sa na yaco o koya me tiki ni iwiliwili vakarerevaki oqo.

3. Veivakabulai: “Au na Dau Lomani Iko Tikoga”

Ena gauna era sa sarava kina na gone na iyaloyalo vakasisila ka vesuki kina, era na sasaga mera lako tani, dro bula, ka vakabulai. Na veitokoni e dina, gugumatua, tudei, qaqa, ka lomavinaka ena gadrevi ni ra raica na gone ni sa nodra ilesilesi mera dro bula vakai ira ka toso yani ki liu. E sega tale e dua e rawa ni solia na mataqali veitokoni vakaoqo me vakataka e dua na itubutubu. Ni oti noda vakavulica vakavinaka ka vakai keda yadua na dina, ni oti noda tauyavutaka na veivakabauti ka vakauqeta na veivosaki, sa na gadrevi sara vei ira na gone mera kila ni se cava sara nodra cala se digidigi, eda na vakadeitaka, “Au na dau lomani iko tikoga se cava ga e yaco.”

Au nanuma kina e dua na ka a yaco ena neitou vuvale ena vica na yabaki sa oti. Keirau a gole tu vakaveiwatini, ka raici iratou tiko na gone o neirau cauravou ulumatua. Sa qiriti keirau yani e dua ka tiko volekati keirau ka kaya ni lori ni bokobuka sa kele tu e neitou vale. Keirau a totolo yani ki vale ka raica ni a qito tiko o luvei keirau yabaki 10 e daku ni vale volekata e dua na qele ono na eka era sa madu tu na kena karasi balabalavu. A saga tiko o koya me raica ke rawa ni vakavure kama mai na dua na lidi ni yameyame.

A qai cakava rawa! Ena gauna keirau sa yaco yani kina, sa bokoca rawa na tabana ni bokobuka na kama lailai, ka ratou a vakasalataki luvei keirau na daubokobuka, ka ra sa tekivu veilesuyaki na tamata. Sa madua kina o neirau cauravou, rere, matatagitagi, ka kila ni sa kune leqa.

Keitou a gole kece sara i vale. A rere sara vakalevu o luvei keirau, dina ga ni leqa levu o ya, keitou a qai mokoti koya na cauravou lailai vinaka oqo ka vakadeitaka vua ni keitou lomani koyaka keitou vakacegu ni a sega ni mavoa kina.

Ni ra sarava na gone na iyaloyalo vakasisila vakabibi ni ra sa tagavi ena kena icori, era na madua, rere, ka matatagitagi talega. Sa dau ka dredre me tauri e dua na ka sa dau tu ena butobuto ka vakatakilai ki na rarama. Sa veivakamaduataki ka veivakamavoataki. Era na rawa ni luluqa ka bolei ena ilakolako mera dro bula ka vakabulai. Na nodra gagadre mera lomani tikoga sa ka bibi sara. Ia, mera na raicamatua tiko na itubutubu ni nodra loloma ena dau veivuke ia me kakua ni koya walega o ya e gadrevi.

Ena veivakabulai, ena gadrevi mo dedeka yani na loloma oqo vei luvemu ena nomu kunea na ivurevure dodonu ni veivukei. Na nomu loloma sa yavu ni veika e gadrevi me vakayacori, ia kevaka e dua o lomana sa coriti, sa na gadrevi mo vakasaqarai ira na kenadau era na vukei koya o lomana ka vukei iko talega.

Ni o iko kei koya o lomana drau vakasaqara na veivakabulai, au nuitaka o na kunea na kaukauwa mai Vua sa tu vua na kaukauwa me veivakabulai mai na mavoa kecega, vauca vata na tamata, ka tauyavutaka na veimaliwai cecere e uabaleta noda rawa ni vakasamataka rawa ena gauna oqo. Na noda iVakabula, na Dauveivakabulai yalovinaka, sa tu Vua na kaukauwa me veivakabulai. Eda sa rawa ni nodra itubutubu na luveda ka dusimaki ira yani Vua, ia o Koya duadua ga sa nodra iVakabula. Ia na ka veivakurabuitaki cecere o ya ni sa lomani ira na luveda o Koya ka vakavinaka cake sara maivei keda—se cava ga e yaco.