“Marooro n te Utu iaon te Bakabure,” Riaona, Turai 2024.
Marooro n te Utu iaon te Bakabure
N arora ni karo, ti tangiria n katauraoia natira ni kaitarai kangaanga aika ana kona n aitara ma ngaia. E ngae ngkana e kamwengabuaka marooroakinana, te bakabure bon teuana maibuakon kangaanga aikane.
Te maiu n utu kanga ai aron te buti n te waa i taari. N ai aron utu aika a katokai aia bwai ni kamaiu ma nangoan atuuia, kaaro a katitebooaki ma taan kaira te kawai irarikin te karaanga ake a tia nab n rinanon te kawai anne mai mwaina. Ataei a tangirira bwa tina kauringiia ngkana e korakora te aira ke iai atiibu imwaaia. Ngkana n ruorikaakia riki nte karaanga ao iai te bwaro n ran ae kaikoaki, tina kauringiia natira taekana? Tina reireiniia bwa ana kanga n bweena waaia ao ni bweenna n bita kawaia, ke ti na taninga are a tinetine man te tabo ae katati ao tia tibwa kauringiia?
N arora ni karo, ti na bon mwengabuaka n marooroakinii bwaai aika a tangibuaka n ai aron te bakabure, ma ti kona n buokiia n kamanoia ao ni katauraoia natira imwain ae a rio aekaki n iango aika a kakamaku irouia.
Kaaro a kona n buokiia natiia n reiakina aroia n kakorakorai aia namakin ao n ataia bwa ana tan nakea ngkana a kainanoa buokaia ngkana a rawawata bwaai aika a namakinii. Reyna I. Aburto, te Kauoman n Kauntira n te Beretitentii n te Bootaki n Aine ni Kabuta ngkoa, e reireiniira ae “aei e na reita tuangakim taekan aorakin te namakin n te rabwata, kakaean bwaai n ibuobuoki are e na kona ni buoka maroroakinan korakai aikai, ao n tokina e uotiira ao tabeman nakon Kristo, are te Mwatita ni Katoki Aoraki.”
Te Bwai ae Kakawaki Maroroakinana
Tabeua mwakuri n bakabure a riki n akean te kanikinaa n kauring. Irouia tabeman ao e aki ootara taian kanikinaa, ke tabetai taian kanikinaa aika a nang ootara. Ti aki kona n ataia raoi bwa tera ae a iaiangoia natira, ngaia are ti riai ni katauraoia man uarerekeia—imwaain ae a rio iango n kan bakabure irouia.
E kamatooa Titita Aburto, “E kakawaki maroroakinan kaangaanga aikai ma natira, ara utu, ao raoraora inanon mweengara, ara uoote, ao ara komiuniti.”
Unimwaane Dale G. Renlund man te Kooram n te Tengaun ma Uoman e reireiniia: Ni kabane ngaira ao iai kaain ara utu, raoraora, ke aika ti kinaia aika a tia n rinanon iango n bakabure, ni kataia ni bakabureia, ke a tia n bakabureia. … E mwaiti uoote ma titeiki [ao utu] a iangoa te marooro iaon totokoan te bakabure imwiin maten temanna ae bakabureia. Au titiraki bwa—e aera tina tataninga? E aera tiaki karaoia ngkai? Bukina bwa iai temanna n ara uoote ao ara titeiki ae ea iaiangoia bwa ena bakabureia”
I tekateka ma natiu tabeua te ririki n nako imwiin rikin te kangaanga ae rarawata n ara tabo. I namakinna bwa I kairoroaki bwa nna tibwauaia nakoia bwa rinanon Iesu Kristo, iai n taainako te anga n tokanikai. Bon akea te bwai ae a kona ni karoaia, ke n aki kona ni karoaia, ae ana rinea iai te bakabure bwa tokina. N uarerekeia, ao akea raraomau bwa a tuai reke aekaki n iango aikane irouia, ma I ataia bwa e mwaiti te bwai ae kona ni karaoia ni katauraoia natiu n aroia n kaitarai kangaanga aika kakamaku, moarara riki iango n bakabure.
Marooroakinan te Bakabure e kona n Buoka aron Totokoana
Ana bwai n ibuobuoki te Ekaretia ibukin totokoan te bakabure e tuangiira: “Maroroakinan te bakabure e aki karika te nano n kan bakabure iroun temanna. Ni koauana, maroroakinan te bakabure bon te anga ae ibuobuoki nakon totokoan te bakabure.”
Ni kaineti ma John Ackerman, PhD, te manatia n te kiriiniki ibukin totokoan te bakabure i Nationwide Childrens Hospital, “Karekean te tabo ae mano ibukin maroroakinan te bakabure e kona ni kamaiua te ataei.” Ni koauana, e taekinna, “ngkana te ataei e aitara ma iango ni kanbakabureia, ataakin ae iai te ikawai ae tabeakinna man kan marooro ma ngaia e buokiia ni kabebeteia.”
“Marooroakinan te bakabure n angana aika a riai a kona n ibuobuoki n totokoia ao n aki kaunga iangoana,” e reireinia Sister Aburto. Tamana e mate bwa e bakabureia. Inanon ririki aika bati, e aki kan mamaroroakina taekan matena ma ana utu. Ma e ngae n anne, e a tia n reiakina kakawakin maroroakinana ma te koaua ao n ae e itiaki. “I a maroroakina ngkai taekan maten tamau ma natiu ao ni kakoaua te kamaiuaki are e kona n anga te Tia Kamaiu n te aonaaba n tamnei ao iaon te aba.”
Te marooro ae e aki tiatianaki iaon te bakabure e kona ni kakorakoraia ataei bwa ana kona n nakoia aia karo ao ikawai ake a onimakiniia ao n aki kataia n bon rinanona iango ni kan bakabure ibon irouia, ngkana a kaoti.
Ataei aika a ataei ae te roro ae onoua ke itiua a tia n ribotinaki bwa a reke irouia iango ni kan bakaure. “Ngkoa ao… taokita n te iango ao taan rabakau ao kaaro aki kakoaua bwa ataei aika aia ririki e mena iaan 10 ke 11 bwa ana reke irouia iango ni kan bakabure,” Dr. Ackerman e taekinna. “Ti ataia bwa e aki koaua anne.” E kaotia bwa ataei naba aika uarereke a kona n kairekerekea iangoan te kan bakabure ma namakinan ae a karawawata, ngkana a korakai aia iango, ke ngkana a namakinna bwa ai bon akea uaaia.
E kauringiira Titita Aburto: “Ataakina bwa ko na kanga ni kinai kanikinaa ao kanikinaean te aoraki iroura ao irouia tabeman e kona n ibuobuoki. Ti kona naba n reiakinaki ni kunei bwaai aika aki eti ke anua n iango aika aki kamarurung ao ko na kanga n onei mwiia nakon aika a eti ao a kamarurung riki.”
Te Bakabure E Riiriki N Taainako Riaon Are Ti Kaantaningaia
N te aonaaba, teuana te mate man te bakabure e riiriki ni katoaa 40 te teekan, ao kauoua n rietaata ibuakon aanga aika a mate iai aomata n te aonnaba inanon 15–24 te ririki. N te kamatebwai ae tibwa karaoaki naba iaoia irangaa mwaitiia kairake i Utah, USA, taan kakae mai Brigham Young University a kunea bwa 12 te katebubua maibuakoia kairake Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira a tia n iangoa bakabureaia, ao 4 te katebubua ae a tia n kataia n bakabureia.
Ibukin kamatataana, n te kurubu ae 25 kairake kaaina, 3 mairouia, ngkana ti taetae iaon te nambwa, ae a tia n iaiangoa karaoan te bakabure, ao temanna maibuakoia ae ea tia n kataia n bakabureia.
Ngkana ti kona n buokiia natira n karekea te boutoka are a kainanoia imwain are e roko korakoran aia kangaanga—ngkana ea bitaki te iango nakon te mwakuri—ti kona n buokiia n bita aia iango imwain ae e a oimwii.
E na Moanaki Maia
N te roro ae uarereke, ataei a kona n oota bwa tera ae a namakinii, ma ti kona n buokiia n anganiia taeka aika ana kona ni kabwaranakoa raoi bwa tera ae a namakinna. Te moan mwaneka bon buokan te ataei bwa ena karikirakea aia taeka ae ena kabwarabwarai aia namakin. Ti kona n reiakiniia ataei bwa ana ataa te kaokoro imarenan te un, nanokawaki, korakai, ao a bati riki. Ngkana te ataei e kona ni kabwarabwara bwa tera ae namakinna, tia kona n uaia n mwakuri mai ikanne. N te anga ae tau ibukiia, ti kona ni maroroakinii aia namakin ake a nang korakora ma ataei aika te roro ae onoua te ririki ao ni buokiia n kinai raoi ao ni kabwaranakoi aia namakin
Taian marooro ni moantaai aikai a kona ni buokiia naba kaaro bwa ana kinai raoi biribirin aia namakin natiia. Angiia ataei a rinanon te nakoraoi ma te nakobuaka ni kaineti ma marurungin aia namakin. Bon arona aio. Te marooro n moantaai ao riki ma ataei aika uarereke e kona n buokiia kaaro ma te kaantaninga iaon biribirin marurungin aia namakin ao n ataa te kaokoro imarenan keeraken ma bwakabwakan aia namakin ae raoiroi ao ae e a kakamaaku.
Maroro iaon totokoan te bakabure bon ai aron naba aanga n totoko ake tabeua ake anga naba kaaro. Ti kona n katauraoia natira ma kairake nakon te koaua are ena bon kona n reke irouia iango n bakabure n ai aron naba ara aanga n katauraoiia nakon kabutan te kaa ao bwaai aika ana karaoi ngkana a reke n te kangaanga. “Ti tangiria n katauraoia natira bwa ana oota bwa tera ae e kona n riki ma aia namakin ao tera ae a kona n noria irouia raraoia,” e taku Dr. Ackerman.
Reitanakoa te Kakarabakau
Inanon rikirakeia ataei, te marooro are tina karaoia ma ngaia e na rikirake n nano naba. Ti kona n titirakiniia titiraki aika a kona n kaekai ao n kariaia bwa natira ana kona ni kaekai ma te koaua. Kaungaia ataei bwa ana kokoaua ngkana a namakinii namakin aika rawawata. Te kamatebwai are karaoaki e kaotia bwa marooroakinan namakin aika rawawata a kona n kauarerekea rawawataia ao maniin namakinaia.
Rinanon te reitaki ae itiaki iaon te rawawata n te iango, te bakabure, ke namakinan te bwarannano, ataei a reiakinna bwa a kona n tibwauaa aia iango ao n kona n namakinna bwa a mano aia namakin iroura. “A kona naba n karekea te rongorongo ae akea waewaeana bwa ko tabeakiniia raoi, ao kukureia ma marurungiia e kakawaki iroum,” e taku temanna te kauntira ibukin marurungin te iango.
Ara tangira ao ara boutoka ibukiia natira e kona n katea bannan ana tangira Tamara are i Karawa ibukira n tatabemaniira. “Tamam are i Karawa e tangiriko—n tatabemanii ngkami nako,” e reireiniira Beretitenti Thomas S. Monson (1927-2018). “Te tangira anne e aki bibitaki. … E mena irarikim ngkana ko nanokawaki ke kukurei, bwarannano ke n kakaantaninga. Ana tangira te Atua e mena ikekei e ngae ngke ko namakinna bwa ko aki tau n tangiraki. E bon tatauraoi n tainako.”
Imwin naba are I marooro ma natiu iaon taekan te bakabure, natiu te mmwane are ruaiwa ana ririki e titirakinaki ngkana ti kona n maroro ae bon ti ngai ma ngaia. E tuangai taekan taai are e a tia n iangoia bwa ena bakabureia, ma aron naba ana bakabure. Bon akea au kaantaninga ae ngaia ea tia n iaiangoi aekaki aikai. I inga ma ngaia, ao ni karabwa ibukin ninikoriana n tuangai, ao n tuangnga bwa tera nako are e karaoia ke n iangoia, e nang kakawaki ao ni kainanoaki n ara utu. Ao I berita ibon irou bwa nna tataraia n tarai kanikinaa riki tabeua ae e irekereke ma iangoan te kan bakabure ke aorakin te iango.
Te Bakabure Bon Tiaki Katokana
Tabeman kairake a maaka ae ai bon ti te bakabure angan ae e nang toki bwarannanoia. Beretitenti Jeffery R. Holland, Bonomwi n Beretitenti n te Kooram n te Tengaun ma Uoman e kauringiira: “E ngae ngkana e mwaiti te kairua ae ko namakinna bwa koa tia n karaoia … , ke te raroa man mweenga ao am utu ao te Atua are ko namakinna bwa koa tia n toua, I kakoauaa bwa ko tuai riaon tian te tangira mai karawa. Ko aki kona ni karinanoko nakon te rotongitong n tamnei ae e na kona ootan ana Mwakuri ni Kamaiu Kristo n roko iroum.”
N raonaki ma te marooro ma natira aika uarereke, ti kona n marooro ma kairake n ira te kainibaire are e anga Beretitenti Holland: “Nakoimi kairake aika kam rawawata, tera ami tabeaianga ke kangaanga, te bakabure bon tiaki katokana. E aki kona ni katoka te maraki are ko namakinna ke are ko taku bwa e riki man am mwakuri. N te aonaaba ae kainnanoa te oota, taiaoka tai kamemerea te oota ni koaua are e kaki te Atua i nanom imwain karikan te aonaba aei. … Bon tai urua te maiu are E anga Maiuna ibukina Kristo. Ko kona n uota rawawatan te maiu aei ibukina bwa ti na buoka rawawatam. Ko korakora ma ko aki ataia. E bon tauraoi te ibuobuoki, mairouia aomata ao riki te Atua. Ko tangiraki ao ko kakawaki ao ko kainnanoaki. Ti kainnanoiko!”
Ngkoe ma buum kam kona n maroroakinna bwa ningaia te tai ae angaraoi n maroroakinna—imwain ae e riki te kangaanga, ngkana iai, ae kaoti. Ko kona n tataroakina ukeran te Tamnei bwa ena buokiira ni kaira taina ma taekan ami marooro ma natimii.
Ti aki tabera ana rinerine temanna ae kan bakabureia, ma iai bwaai aika ti kona n ibuobuoki n karaoia n totokoia. N aron are e kabwarabwara Beretitenti Holland:
“Ana Rikitemanna te Atua e roko bwa e na anganira te maiu imwin ana tokanikai iaon te mate.
“Ti riai ni kabanea korakorara ni kamanoa maiura ao ni buokiia naake a tangiria ni kaki te kakabwaia ae tabu aei.”