Lēsoni 159
Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani
Talateú
ʻI he ʻaho 23 ʻo Sepitema 1995, ʻi ha fakataha lahi ʻa e Fineʻofá, naʻe fakafeʻiloaki ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.” ʻOku fakahā ʻe he fanongonongo ko ʻeni mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he māmaní ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga mo e ngaahi tokāteline ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e fāmilí. ʻOku ʻomi foki ʻe he fanongonongó ha faleʻi ki hono fakamālohia ʻo e ngaahi fāmilí mo ha fakatokanga fekauʻaki mo e ngaahi nunuʻa ʻo e movete ʻa e ngaahi fāmilí.
Fakatokangaʻi ange: Fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.” ʻE lava ke maʻu ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he peesi 129 ʻo e makasini ʻo Nōvema 2010 ʻa e Ensign pe Liahona, ʻi he kiʻi tohi Fatongia ki he ʻOtuá mo e Fakalakalaka Fakatāutahá, ʻi he Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí ʻi he konga ʻo e “Fāmilí”, pea ʻi he LDS.org. Te ke lava foki ʻo maʻu ha tatau ʻo e fanongonongo ki he fāmilí ʻi he fakamatala fakalahi ʻo e tohi lēsoni ko ʻení.
Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí
ʻOku fai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ha fanongonongo ki he māmaní ʻo kau ki he fāmilí
Kimuʻa e kalasí, hiki e ngaahi lea mo e kupuʻi lea ko ʻení he palakipoé:
Kamata e kalasí ʻaki haʻo fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:
-
ʻI he hiki ʻo e nimá, ko e toko fiha ʻo kimoutolu ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi pe ʻilo ha taha kuó ne maʻu ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e taha pe lahi ange ʻo e ngaahi meʻa ʻi he palakipoé?
-
Te tau lava ʻo maʻu ʻi fē ʻa e ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ʻi he ngaahi tefito ko ʻení?
Tufaki ha ngaahi tatau ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” ki he kau akó. (Mahalo te ke fie fakaafeʻi e kau akó ke fakafika e ngaahi palakalafi ʻi he fanongonongó koeʻuhí ke nau lava ʻo muimui faingofua ʻi hoʻo vakai ki he ngaahi palakalafi kehé.) Fakamatalaʻi ange naʻe fanongonongo ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e fanongonongo ko ʻení ʻi he ʻaho 23 ʻo Sepitema 1995, ʻi ha fakataha lahi ʻa e Fineʻofá. Kimuʻa pea lau ia ʻe Palesiteni Hingikelií, naʻá ne fakamatala ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ʻe he māmaní ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku ʻi aí. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií. Kole ki he kalasí ke fakafanongo ki he ngaahi ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ʻe he māmaní ʻa e fanongonongo ko ʻení.
“ʻI he lahi fau e ngaahi meʻa loi ʻoku lau ko e moʻoní, lahi fau mo e kākā fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga moʻuí mo e ʻulungaanga mahuʻingá, ʻi he lahi fau ʻo e fakatauele mo e olopoto ke tali māmālie ʻa e ʻuli ʻo e māmaní, ʻoku mau ongoʻi ai ke fakatokanga tokamuʻa atu. “Kuo hanga ai ʻe kimautolu ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Fakataha Alēlea ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he meʻá ni ʻo ʻoatu ha fanongonongo ki he Siasí pea ki māmani ko ha fanongonongo mo hano toe fakapapauʻi ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui, ngaahi tokāteline, mo e ngaahi tōʻonga moʻui fekauʻaki mo e fāmilí, kuo faʻa toutou fakamahino ʻe he kau palōfita, kau tangata kikite, mo e kau tangata maʻu fakahā ʻo e Siasí ni ʻi hono hisitōliá kotoa” (“Stand Strong against the Wiles of the World,” Ensign, Nov. 1995, 100).
-
Ko e hā naʻe fai ai ʻa e fanongonongó ni ki he Siasí pea mo e māmaní?
Fakamatalaʻi ange ʻi heʻetau ako ʻa e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” te tau lava ʻo maʻu e ngaahi tali ki ha ngaahi fehuʻi lahi fekauʻaki mo e fāmilí. Ke tokoni ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi tokāteline ʻe tokoni ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e ngaahi kaveinga ʻoku hiki he palakipoé, fakaafeʻi ha kau ako ʻe toko nima ke taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e palakalafi 1–5 ʻo e fanongonongó. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai pea kumi ʻa e ngaahi tokāteline ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi tefito ʻi he palakipoé. Taʻofi hili ʻa e palakalafi takitaha ke fakaʻatā ʻa e kau akó ke lipooti e meʻa kuo nau maʻú. Fakaafeʻi e kau akó ke fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi tokāteline ko ia ʻoku nau maʻú ʻi heʻenau ngaahi tatau ʻo e fanongonongo ki he fāmilí.
ʻI he lipooti ʻa e kau akó, fakaafeʻi kinautolu ke hiki he palakipoé ʻa e ngaahi tokāteline ʻoku nau ʻiloʻí. Mahalo ʻe ʻiloʻi ʻe he kau akó mo hiki e ngaahi tokāteline ko ʻení:
Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá [palakalafi 1].
Ko e fāmilí ko e uho ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní [palakalafi 1].
Ko e tuʻunga tangata pe fefiné ko ha ʻulungaanga mahuʻinga ia ʻoku ʻiloʻi ai ʻa e tuʻunga mo e taumuʻa ʻo e tokotaha fakafoʻituituí, ʻi he maama fakalaumālié, mo e moʻui fakamatelié pea mo e taʻengatá [palakalafi 2].
ʻOku fakafaingofuaʻi ʻe he palani ʻo e fiefiá ʻa e feohi fakafāmilí ke hoko atu hili ʻa e maté [palakalafi 3].
ʻOku kei tuʻu maʻu pē he ʻahó ni ʻa e fekau ʻa e ʻOtuá ki he husepānití mo e uaifí ke fanafanaú [palakalafi 4].
Kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ke toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi toputapu ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine kuó na ʻosi mali fakalao [palakalafi 4].
Ko e fakatupu ʻo e moʻui fakamatelié ko ha konga toputapu mo mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní [palakalafi 3 mo e 5].
ʻI he lipooti ʻe he kau akó ʻa e tokāteline takitaha kuo nau ʻiló, fakaʻaongaʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ngaahi fehuʻi vakaiʻi ʻi laló ke tokoni ke mahino lelei ange kiate kinautolu ʻa e tokāteliné.
-
ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e tokāteline ko ʻení mo e ngaahi tefito ʻoku hiki he palakipoé?
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ʻa e tokāteline ko ʻení?
-
ʻE lava fēfē ke takiekina ʻe he mahino mo e tui ki he tokāteline ko ʻení ʻa e ngaahi fili ʻokú ke fakahokó?
Kapau ʻoku ʻikai talaatu ʻe he kau akó ha taha ʻo e ngaahi tokāteline ʻoku hiki atu ʻi ʻolungá, tokoni ke nau ʻiloʻi mo aleaʻi kinautolu.
ʻOku tokoni ʻa e fanongonongo ʻo e fāmilí ke tau fokotuʻu ha ngaahi fāmili lavameʻa
Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he meʻa te nau fie maʻu honau fāmili ʻi he kahaʻú ke hangē ko iá.
-
Ko e hā e faʻahinga ʻekitivitī, ʻulungaanga, tōʻonga fakakaukau, mo e tui ʻokú ke pehē te ne ʻomi ʻa e fiefiá ki ho fāmili he kahaʻú?
Vahevahe ʻa e kau akó ki ha fanga kiʻi kulupu iiki. Fakaafeʻi e kulupu takitaha ke lau leʻolahi fakataha ʻa e palakalafi 6–7 ʻo e fanongonongo ki he fāmilí. Fakaafeʻi kinautolu ke kumi e ngaahi meʻa te ne tokoniʻi kinautolu ke aʻusia ʻa e fiefiá ʻi honau fāmilí. Hili ha taimi feʻunga, fai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ki he kotoa ʻo e kalasí:
-
Ko e hā e founga ʻoku meimei aʻusia lahi taha ai ʻa e fiefiá ʻi he ngaahi fāmilí? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: Ko e fiefia ʻi he moʻui fakafāmilí ʻoku meimei aʻusia lahi taha ia ʻi hono fakavaʻe ʻi he ngaahi akonaki ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke fakaʻilongaʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau ngaahi tatau ʻo e fanongonongo ki he fāmilí.)
-
Fakatatau ki he palakalafi 6 mo e 7, ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tokoni ke maʻu ʻe he ngaahi fāmilí ʻa e fiefiá? (Fakakaukau ki hono fakaafeʻi ha tokotaha ako ke hiki e tali ʻa e kau akó he palakipoé.)
Fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi fakataha e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi honau ngaahi kulupu īkí. ʻOange ki he kulupu takitaha ha tatau ʻo e ngaahi fehuʻí, pe hiki e ngaahi fehuʻí ʻi he palakipoé.
Fakatokangaʻi ange: Koeʻuhí ko e natula pelepelengesi mo fakafoʻituitui ʻo e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí, ʻoua ʻe fakaafeʻi e kau akó ke aleaʻi leʻolahi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení. Kae poupouʻi e kau akó ke fakakaukau fakafoʻituitui ki he ngaahi akonaki ko ʻení pea fakalaulauloto ki he founga te nau lava ʻo toe lelei angé.
Hili hono maʻu ʻe he ngaahi kulupú ha taimi ke aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení, kole ki he kau akó ke fakalaulauloto pe ko e fē ʻi he ngaahi akonaki ko ʻení ʻoku nau moʻui ʻaki ʻi honau fāmilí mo e founga kuo fakalahi ai ʻa e fiefia honau fāmilí ʻi hono fai iá. Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau pe ko e fē ʻi he ngaahi akonaki ʻi he fanongonongó te nau lava ʻo moʻui lelei ange ʻakí ʻi he feinga ke ʻomi ha fiefia lahi ange kiate kinautolu mo honau fāmilí. Te ke lava ʻo fakaafeʻi e kau akó ke tohi hifo ha taumuʻa ʻo e founga ʻoku nau palani ke moʻui lelei ange ʻaki ʻa e ngaahi akonaki ko ʻení ʻi honau fāmilí.
Fili ha fehuʻi ʻe ua pe lahi ange ʻi he ngaahi fehuʻí ni ke aleaʻi fakakalasi, ʻi he lahi ʻa e taimí:
-
Fakatatau ki he konga fakaʻosi ʻo e palakalafi 7, ko e hā e ngaahi fatongia ʻo e ngaahi tamaí? Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki hono fakahoko ʻe hoʻo tamaí pe ngaahi tamai kehé ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení?
-
Fakatatau ki he konga fakaʻosi ʻo e palakalafi 7, ko e hā ʻa e tefitoʻi fatongia ʻo e ngaahi faʻeé? Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki hono fakahoko ʻe hoʻo faʻeé pe ngaahi faʻē kehé ʻa e fatongia ko ʻení?
-
Ko e hā ʻene ʻuhinga ʻoku foaki mai ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení “ʻi ha palani fakalangi”? (Naʻe fokotuʻu kinautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní.) ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino e meʻá ni?
-
Ko e fē ʻi he ngaahi kupuʻi lea ʻi he palakalafi 7 ʻoku tokoni ke mahino kiate kitautolu e founga ʻoku totonu ke fetokoniʻaki ai ʻa e ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé? (ʻOku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku haʻisia ʻa e ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé ke fetokoniʻaki ko ha kaungā ngāue tuʻunga tatau ʻi hona ngaahi fatongia fakafāmilí.)
-
ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke mahino ki he ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí ko e kaungā ngāue tuʻunga tatau kinautolú?
Fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e founga kuo nau mamata ai ki he ngāue fakataha ʻa e ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí ko e kaungā ngāue tuʻunga tatau.
ʻI he aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fie maʻu ke fepoupouʻaki ʻa e ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé, mahalo te ke fie taki ʻenau tokangá ki he sētesi ko ʻení ofi ki he fakaʻosinga ʻo e palakalafi 7: “Ka ʻe fie maʻu ke fai ha liliu fakafoʻituitui ia ʻo ka hoko ha faingataʻaʻia fakaesino, mate, pe ko ha ngaahi toe tūkunga kehe.” Fakapapauʻi ange ki he kau akó ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi tūkunga ko ʻení pea ʻokú Ne tāpuekina ʻa e mātuʻá mo e ngaahi fāmilí ʻi heʻenau faifeinga ke fakahoko honau ngaahi fatongiá.
-
Fakatatau ki he sētesi fakaʻosi ʻo e palakalafi 7, ko hai ʻe toe lava ke tokoni ki he ngaahi faʻeé mo e ngaahi tamaí ʻi honau ngaahi fatongiá? (Kāinga ofi ʻo e fāmilí. Mahalo te ke fakamahinoʻi ʻe lava foki ke tokoni ʻa e fānaú ki heʻenau mātuʻá.)
Fakamatalaʻi ange ʻoku maʻu ʻe he fāmili kotoa pē ha ngaahi faingataʻa ka ʻe lava ke moʻui ʻaki ʻe he fāmili kotoa pē ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi pea maʻu ʻa e fiefiá.
Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi 8 mo e 9 ʻo e fanongonongo ki he fāmilí. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻe hoko kapau he ʻikai ke tau fakahoko hotau ngaahi fatongia ʻi hotau fāmilí.
-
Ko e hā ʻe hoko ʻo kapau te tau taʻetokanga ki hotau ngaahi fatongia fakafāmilí? (ʻOku totonu ke fakahaaʻi ʻe he kau akó ʻe ʻekeʻi meiate kitautolu ʻe he ʻEikí kapau ʻoku ʻikai ke tau fakahoko hotau ngaahi fatongia ʻi hotau fāmilí. Te nau lava foki ke fakamahino‘i ʻe iku ʻa e movete ʻa e fāmilí ki he ngaahi faingataʻa.)
-
ʻOkú ke pehē ko e hā e ngaahi fatongia ʻoku maʻu ʻe he fānaú ʻi he fāmilí?
Fakaafeʻi e kau akó ke fakalaulauloto ki he founga ʻoku nau fakahoko ai honau ngaahi fatongiá ʻi honau fāmilí. Kapau naʻá ke fakaafeʻi kinautolu ke hiki ha taumuʻa ke moʻui lelei ange ʻaki ʻi honau fāmilí ha akonaki mei he fanongonongo ʻo e fāmilí, poupouʻi kinautolu ke fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau feinga ke lavaʻi ʻenau taumuʻá.
Fakaʻosi ʻaki hano kole ha niʻihi ʻo e kau akó ke vahevahe ʻenau fakamoʻoni ki ha faʻahinga moʻoni pē naʻe akoʻi ʻi he lēsoni ko ʻení. Mahalo te ke fie vahevahe foki hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he fanongonongo ki he fāmilí.