Ngaahi Uiuiʻi Fakafaifekaú
Vahe 3: Lēsoni 4—Ko e Hoko ko e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí


“Vahe 3: Lēsoni 4—Ko e Hoko ko e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki hono Vahevahe ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (2023)

“Vahe 3: Lēsoni 4,” Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí

Vahe 3: Lēsoni 4

Ko e Hoko ko e Kau Ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí

ʻĪmisi
The Lost Lamb [Ko e Lami Naʻe Molé], tā fakatātā ʻa Del Parson

Ko Hono Akoʻi ʻo e Lēsoni Ko ʻEní

Ko e papitaisó ko ha ouau ʻo e fiefia mo e ʻamanaki lelei. Ko e taimi ʻoku papitaiso ai kitautolú, ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻetau holi ke muimui ʻi he ʻOtuá mo hū ki he hala ʻoku fakatau ki he moʻui taʻengatá. ʻOku tau toe fakahaaʻi foki ʻetau tukupā ke hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he moʻuí kotoa.

ʻOku fokotuʻutuʻu ʻa e lēsoni ko ʻení ʻo fakatatau mo e ngaahi fuakava ʻoku tau fai ʻi he papitaisó. ʻOku kau ai ʻa e ngaahi tefitoʻi konga ko ʻení, ʻo nau takitaha ha ngaahi konga iiki:

Tokoni ke mahino ki he kakaí ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi fekau ʻokú ke akoʻí ko e konga ia ʻo e fuakava te nau fakahoko ʻi he papitaisó. Fakahā kiate kinautolu ʻa e founga ʻe tokoni ai ʻa e konga takitaha ʻo e lēsoni ko ʻení ke nau “haʻu kia Kalaisi … mo maʻu ʻene fakamoʻuí” (ʻAmenai 1:26; vakai foki, 1 Nīfai 15:14).

ʻE fiemaʻu ke ke akoʻi ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi ha ngaahi ʻaʻahi kehekehe. ʻOku totonu ke hāhāmolofia ha lōloa ange ʻo e akoʻí ʻi he miniti ʻe 30. ʻOku meimei lelei ange ke ʻi ai ha ngaahi lēsoni nounou, ʻoku fakahoko ai ha fanga kiʻi konga iiki ʻo e fakamatalá.

Palani ʻa e meʻa te ke akoʻí, taimi te ke akoʻi aí, mo e lahi ʻo e taimi te ke fakaʻaongaʻí. Fakaʻatuʻi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻa e kakai ʻokú ke akoʻí, pea fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālié. ʻOkú ke tauʻatāina ke akoʻi ʻo fakatatau ki he meʻa ʻe tokoni lelei taha ki he kakaí ke nau teuteu ke papitaiso mo hilifakinimá.

ʻOku kau ʻi ha ngaahi konga ʻe niʻihi ʻi he lēsoni ko ʻení ha ngaahi fakaafe pau. Kumia ha tataki fakalaumālie ʻi he fakakaukauʻi ʻo e founga mo e taimi ke fakahoko ai ʻa e ngaahi fakaafé. Tokanga ki he tuʻunga mahino ʻa e tokotahá. Tokoni ke ne moʻui ʻaki māmālie ʻa e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
fefine ʻokú ne maʻu ʻa e sākalamēnití

Ko ʻEtau Fuakava ke Loto-fiemālie ke ʻAi Kiate Kitautolu ʻa e Huafa ʻo Sīsū Kalaisí

Ko e taimi ʻoku tau papitaiso aí, ʻoku tau fuakava ke muimui ʻia Sīsū Kalaisi “aki ʻa e lotó kotoa.” ʻOku tau toe fakamoʻoni foki ʻoku tau “loto-fiemālie ke toʻo kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí” (2 Nīfai 31:13; vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:37).

ʻOku ʻuhinga ʻa e ʻai kiate kitautolu ʻa huafa ʻo Sīsū Kalaisí te tau manatuʻi Ia mo feinga ke moʻui ko ʻEne kau ākonga ʻi he kotoa ʻo e moʻuí. ʻOku tau tuku ʻEne māmá ke malama atu ʻiate kitautolu ki he niʻihi kehé. ʻOku tau lau kitautolu ʻoku ʻAʻana mo fakamuʻomuʻa Ia ʻi heʻetau moʻuí.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi konga ko ʻení ha founga ʻe ua ʻoku tau manatuʻi ai mo muimui ʻia Sīsū Kalaisi.

Faʻa Lotu

Ko e lotú ʻe lava pē ko ha kiʻi fakataufolofola ki he Tamai Hēvaní ʻoku haʻu mei he lotó. ʻI he lotú, ʻoku tau fakataufolofola tauʻatāina mo moʻoni kiate Ia. ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa kiate Iá mo e houngaʻia ʻi hotau ngaahi tāpuakí. ʻOku tau toe kole foki ha tokoni, maluʻi, mo ha fakahinohino. ʻI he fakaʻosi ʻo ʻetau lotú, ʻoku totonu ke tau tuku ha taimi ke kiʻi tatali mo fakafanongo ai.

Naʻe akonaki ʻa Sīsū, “Kuo pau ke mou lotu maʻu ai pē ki he Tamaí ʻi hoku hingoá” (3 Nīfai 18:19), ko e tānaki atu hono fakamamafaʻí; vakai foki, Mōsese 5:8). ʻI heʻetau lotu ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻoku tau fakatou manatuʻi Ia mo e Tamai Hēvaní.

Naʻe tā ʻe Sīsū ʻa e sīpinga ke tau muimui ai ʻi heʻetau lotú. Te tau lava ʻo ako ha meʻa lahi fekauʻaki mo e lotú ʻaki haʻatau ako ʻa e ngaahi lotu ʻa e Fakamoʻuí ʻi he folofolá (vakai, Mātiu 6:9–13; Sione 17).

ʻE lava ke kau ʻi heʻetau ngaahi lotú ʻa e ngaahi konga ko ʻení:

  • Kamata ʻaki haʻo fetapa ki he Tamai Hēvaní.

  • Fakahaaʻi ho ngaahi ongó, ʻo hangē ko e houngaʻia he ngaahi tāpuaki kuo tau maʻú.

  • Fai ha ngaahi fehuʻi, kole ha fakahinohino, mo kole ha ngaahi tāpuaki.

  • Fakaʻosi ʻaki haʻo pehē, “ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.”

ʻOku naʻinaʻi mai ʻa e folofolá ke tau lotu ʻi he pongipongí mo e efiafí. Neongo ia, te tau lava ʻo lotu ʻi ha taimi pē pea ʻi ha feituʻu pē. ʻE lava pē ke mahuʻinga mālie kapau te tau tūʻulutui ʻi he taimi ʻoku tau lotu aí, ʻi heʻetau ngaahi lotu fakafoʻituituí pe fakafāmilí. ʻOku totonu ke ʻi ai maʻu pē ha lotu ʻi hotau lotó. (Vakai, ʻAlamā 34:27; 37:36–37; 3 Nīfai 17:13; 19:16.)

Ko ʻetau ngaahi lotú ʻoku totonu ke fakakaukauʻi lelei pea mei he lotó. Ko e taimi ʻoku tau lotu aí, ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻa tatau ʻi he founga tataú.

ʻOku tau lotu ʻi he tui, fakamātoato, mo e loto-moʻoni ke fakahoko ʻa e ngaahi tali ʻoku tau maʻú. ʻI heʻetau fakahoko ʻení, ʻe tataki leva kitautolu ʻe he ʻOtuá mo tokoni ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku leleí. Te tau toe ongoʻi ofi ange leva kiate Ia. Te Ne foaki mai ʻa e mahinó mo e moʻoní kiate kitautolu. Te Ne tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ha fakafiemālie, nonga, mo e ivi.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Lotú

  •  

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “Lotú

Ako ʻa e Folofolá

Ne akoʻi ʻe Nīfai, “Keinanga ʻi he ngaahi folofola ʻa Kalaisí; he vakai, [te nau] fakahā kiate kimoutolu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku totonu ke mou faí” (2 Nīfai 32:3; vakai foki, 31:20).

Ko e ako ʻo e folofolá ko ha founga ʻoku fiemaʻu ke manatu mo muimui ai kia Sīsū Kalaisi. ʻOku tau ako ʻi he folofolá ki Heʻene moʻuí, ngāué, mo e ngaahi akonakí. ʻOku tau ako foki ai ki Heʻene ngaahi palōmesí. ʻI heʻetau lau ʻa e folofolá, ʻoku tau ongoʻi ʻa ʻEne ʻofá. ʻOku tupulaki hotau laumālié, tupulekina mo ʻetau tui kiate Iá, pea fakamaamaʻi mo ʻetau fakakaukaú ʻE fakaʻau ʻo mālohi ange ʻetau fakamoʻoni ki Hono misiona fakalangí.

Te tau manatuʻi mo muimui kia Sīsū ʻi heʻetau fakaʻaongaʻi ʻEne ngaahi folofolá ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku totonu ke tau ako fakaʻaho ʻa e folofolá, tautautefito ki he Tohi ʻa Molomoná.

Ko e ngaahi tohi folofola ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e Tohi Tapú, Tohi ʻa Molomoná, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, mo e Mataʻi Tofe Mahuʻingá. ʻOku toe ui foki ʻeni ko e “Tohi Folofola ‘e Fā ʻa e Siasí.”

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Folofolá

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “Folofolá

ʻĪmisi
Ko e akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e kakaí

Ko ʻEtau Fuakava ke Tauhi ʻa e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá

Fakatokangaʻi ange: ʻOku lahi e ngaahi founga ki he akoʻi ʻo e ngaahi fekaú, ʻi he konga ko ʻení. Hangē ko ʻení, te ke ala akoʻi kinautolu ʻi ha fanga kiʻi ʻaʻahi ki ai. Pe ko haʻo akoʻi ha niʻihi ʻo kinautolu ko ha konga ʻo e ʻuluaki lēsoni ʻe tolú. Ko e taimi ʻoku akoʻi ai ʻa e ngaahi fekaú, fakapapauʻi ke fakafehokotaki kinautolu mo e fuakava ʻo e papitaisó mo e palani ʻo e fakamoʻuí.

Ko e taimi ʻoku tau papitaiso aí, ʻoku tau fuakava mo e ʻOtuá te tau “tauhi ʻEne ngaahi fekaú” (Mōsaia 18:10; ʻAlamā 7:15).

Kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e ngaahi fekaú koʻeuhí he ʻoku ʻofa ʻiate kitautolu. ʻOkú Ne fiemaʻu ʻa e lelei tahá maʻatautolu, ʻi he taimí ni pea ʻi ʻitānti fakatouʻosi. ʻI Heʻene hoko ko ʻetau Tamai Hēvaní, ʻokú Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻu ki heʻetau lelei fakalaumālié mo fakatuʻasinó. ʻOkú Ne toe ʻafioʻi foki ʻa e meʻa te ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e fiefia lahi tahá. Ko e fekaú takitaha, ko ha meʻaʻofa fakalangi, kuo foaki ke ne tataki kitautolu ʻi heʻetau ngaahi filí, maluʻi kitautolu, mo tokoni ke tau tupulaki.

Ko e taha ʻo e ʻuhinga naʻa tau ōmai ai ki he māmaní ke ako mo tupulaki ʻi hono fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻetau tauʻatāina ke filí (vakai, ʻĒpalahame 3:25). Ko e fili ko ia ke talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá—mo e fakatomala ʻi he taimi ʻoku tau tōnounou aí—ʻoku tokoni ia ʻi heʻetau folaua ʻa e fononga mohu faingataʻa fakamatelié.

Ko e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ko ha maʻuʻanga ivi mo e maʻuʻanga tāpuaki (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 82:8–9). ʻI heʻetau tauhi ʻa e ngaahi fekaú, ʻoku tau ʻilo ai ʻoku ʻikai ko ha ngaahi tuʻutuʻuni fakamafasia ʻoku nau fakangatangata ʻetau tauʻatāiná. ʻOku maʻu ʻa e tauʻatāina moʻoní ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú. Ko e talangofuá ko ha maʻuʻanga ivi ʻokú ne ʻomai kiate kitautolu ʻa e māmá mo e ʻiló ʻo fakafou ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOkú ne ʻomai ha fiefia lahi ange mo tokoni ke tau aʻusia hotau tuʻunga fakalangi ko e fānau ʻa e ʻOtuá.

ʻOku palōmesi ʻa e ʻOtuá ke tāpuakiʻi kitautolu ʻi heʻetau tauhi ʻEne ngaahi fekaú. Ko e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻoku fakapatonu ia ki ha ngaahi fekau pau. Ko ʻEne ongo tāpuaki taupotu tahá ko e nonga ʻi he moʻui ko ʻení pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama kahaʻú. (Vakai, Mōsaia 2:41; ʻAlamā 7:16; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7; 59:23; 93:28; 130:20–21.)

Ko e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻoku fakatou fakalaumālie mo fakamatelie. Ko e taimi ʻe niʻihi, ʻoku fiemaʻu ai ke tau faʻa kātaki ʻi he tatali ki aí, ʻo falala te nau hoko ʻo fakatatau mo Hono finangaló mo e taimí (vakai, Mōsaia 7:33; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:68). ʻOku fiemaʻu ke tau fakatokanga meʻa mo tokanga fakalaumālie, ka tau ʻilo ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuakí. ʻOku hoko moʻoni ʻeni ʻi he ngaahi tāpuaki ʻoku hoko mai ʻi he fanga kiʻi founga faingofua mo angamahení.

Ko ha ngaahi tāpuaki ʻe niʻihi ʻe toki mahino pē ʻi he fakakaukaú. Ko ha niʻihi mahalo he ʻikai hoko ia kae ʻoua kuo hili ʻa e moʻui ko ʻení. Tatau ai pē pe ko e fē ʻa e taimí pe natula ʻo e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá, te tau lava ʻo fakapapauʻi te nau hoko ʻi heʻetau feinga ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 82:10).

‘Oku ‘ofa haohaoa ʻa e ʻOtuá ‘i Heʻene fānaú kotoa. ʻOku faʻa kātaki ʻi hotau ngaahi vaivaí, mo faʻa fakamolemole ʻi heʻetau fakatomalá.

Ko e Ongo Fekau Lahí

Ko e taimi naʻe fehuʻi ai kia Sīsū, “Ko e fekau fē ʻi he fonó ʻoku lahí?” Naʻá Ne tali, “Ke ke ʻofa [ki he ʻEikí] ko ho ʻOtuá ʻaki ho laumālié kotoa, mo hoʻo moʻuí kotoa, mo ho lotó kotoa.”

Pea toki folofola ʻa Sīsū ko hono ua ʻoku tatau mo iá: “Ke ke ʻofa ki ho kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé” (Mātiu 22:36–39). “ʻOku ʻikai ha fekau ʻe lahi hake [ʻi] he ongo [fekaú ni]” (Maʻake 12:31).

ʻI heʻetau hoko ko e fānau ʻi he laumālie ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau malava lahi ʻaupito ke ʻofa. Ko e konga ia ʻo hotau tukufakaholo fakalaumālié. Ko e moʻui ʻaki e ongo fekau lahí ni—ke ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kaungāʻapí—ko e ʻulungaanga mahino ia ʻo e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOfa ki he ʻOtuá

ʻOku lahi ha ngaahi founga te tau lava ʻo fakahaaʻi ai ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá. Te tau lava ʻo tauhi ʻEne ngaahi fekaú (vakai, Sione 14:15, 21). Te tau lava ʻo fakamuʻomuʻa Ia ʻi heʻetau moʻuí, mo tukulolo hotau lotó ki Hoʻoná. Te tau lava ʻo tuku taha ʻetau ngaahi holí, fakakaukaú, mo e lotó kiate Ia (vakai, ʻAlamā 37:36). Te tau lava ʻo moʻui houngaʻia ʻi he ngaahi tāpuaki kuó Ne foaki maí—mo foaki lahi ʻi he vahevahe ʻo e ngaahi tāpuaki ko iá (vakai, Mōsaia 2:21–24; 4:16–21). Te tau lava ʻi he lotu mo e tokoni ki he kakai kehé, ʻo fakahaaʻi mo fakalahi ʻetau ʻofa kiate Iá.

Ko e fekau ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻoku ʻaonga ia kiate kitautolu, ʻo tatau mo e ngaahi fekau kehé. Ko e meʻa ʻoku tau ʻofa aí ʻe fakafuofuaʻi ai ʻa e meʻa te tau kumí. Ko e meʻa te tau fekumi ki aí ʻe fakafuofuaʻi ai ʻa e meʻa ʻoku tau fakakaukauʻi mo fakahokó. Pea ko e meʻa ʻoku tau fakakaukauʻi mo fakahokó ʻoku tala ai pe ko hai kitautolu—mo ia te tau aʻusiá.

ʻOfa ʻi he Niʻihi Kehé

Ko e ʻofa ʻi he niʻihi kehé ko e fakalahi pē ia ʻo ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá. Naʻe akoʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi founga lahi ke ʻofa ai ʻi he niʻihi kehé (vakai, hangē ko ʻení, Luke 10:25–37 mo e Mātiu 25:31–46). ʻOku tau ala atu ʻo talitali lelei kinautolu ki hotau lotó mo ʻetau moʻuí. ʻOku tau ʻofa ʻaki ʻetau tokoni–ʻaki ʻetau foaki mei heʻetau moʻuí ʻo aʻu ki ha fanga kiʻi founga iiki. ʻOku tau ʻofa ki he niʻihi kehé ʻaki ʻetau fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻafoaki kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá, ke tāpuakiʻi kinautolu.

ʻOku kau ʻi he ʻofa ki he niʻihi kehé ʻa e faʻa kātakí, angaʻofá, mo e faitotonú. ʻOku kau ai ʻa e fakamolemoleʻi taʻe-fakakounaʻí. ʻOku ʻuhinga ia ke anga fakaʻapaʻapa ki he kakai kotoa.

Ko e taimi ʻoku tau ʻofa ai ʻi ha tahá, ʻoku fakatou tāpuekina kitautolu mo e taha ko iá. ʻOku tupulaki hotau lotó, mahuʻinga mālie ange ʻetau moʻuí, pea tupulaki mo ʻetau fiefiá.

Ngaahi Tāpuakí

Ko e ongo fekau lahí—ke ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kaungāʻapí—ko e fakavaʻe ia ʻo e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá (vakai, Mātiu 22:40). Ko e taimi ʻoku tau ʻuluaki ʻofa ai ki he ʻOtuá, ko e kotoa ʻo e ngaahi meʻa ʻi heʻetau moʻuí ʻe ngaʻunu ki honau tuʻunga totonú. ʻE faitokonia ʻe he ʻofa ko ʻení ʻetau fakakaukaú, ʻa e fakaʻaongaʻi hotau taimí, meʻa ʻoku tau tulifua ki aí, mo e fakahokohoko ʻo e ngaahi mea ʻoku tau fakamahuʻingaʻí.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Muimui He Palōfitá

ʻOku ui ʻe he ʻOtuá ʻa e kau palōfitá ke nau hoko ko Hono kau fakafofonga ʻi māmani. ʻOkú Ne fakahā ʻi Heʻene kau palōfitá ʻa e moʻoní mo ʻomai ha fakahinohino mo e ngaahi fakatokanga.

Naʻe ui ʻe he ʻOtuá ʻa Siosefa Sāmita ke hoko ko e ʻuluaki palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní (vakai, lēsoni 1). Hangē ko kinautolu naʻa nau fetongi ʻa Siosefa Sāmitá, naʻe ui kinautolu ʻe he ʻOtuá ke taki Hono Siasí, kau ai mo e palōfita ʻoku taki ʻi he ʻaho ní. ʻOku totonu ke tau maʻu ha fakamoʻoni ki he ui fakalangi ʻo e palōfita moʻuí mo muimui ki heʻene ngaahi akonakí.

ʻOku hoko ʻa e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita mo e kau ʻaposetolo moʻuí ko ha taula ʻo e moʻoni taʻengatá ʻi ha māmani ʻoku feliliuaki ai ʻa e ngaahi ʻulungaanga mahuʻingá. ʻI heʻetau muimui ki he kau palōfita ʻa e ʻOtuá, he ʻikai ke hanga ʻe he puputuʻu mo e moveuveu ʻa e māmaní ʻo lōmekina kitautolu. Te tau maʻu ha fiefia lahi ange ʻi he moʻuí ni mo maʻu fakahinohino ki he konga ko ʻeni ʻo ʻetau fononga taʻengatá.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Tauhi ʻa e Ngaahi Fekau ʻe Hongofulú

Naʻe fakahā ʻe he ʻOtuá ʻa e Fekau ʻe Hongofulú ki ha palōfita ʻo e kuonga muʻá ko Mōsese ke tataki ʻaki Hono kakaí. ʻOku kei ʻaonga tatau pē ʻa e ngaahi fekau ko ʻení ʻi hotau kuongá. ʻOku nau akoʻi kitautolu ke tau lotu pea fakahā ʻa e ʻapasia ki he ʻOtuá. ʻOku nau toe akoʻi mai foki ʻa e founga ke tau fetauhiʻaki aí.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻĪmisi
tangata mo ha fefine

Moʻui ʻaki ʻa e Fono ʻo e Angamaʻá

Ko e fono ʻo e angamaʻá ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá ki hotau fakamoʻuí mo e hākeakiʻí. Ko e feohi fakasekisuale ʻi he husepānití mo e uaifí naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ki hono fakatupu ʻo e fānaú pea mo e fakahaaʻi ʻo e feʻofaʻaki ʻi he nofomalí. ʻOku fakataumuʻa e feohi ko ʻení pea mo e mālohi ke fakatupu e moʻui ʻa e tangatá, ke lelei mo toputapu.

Ko e fono ʻo e angamaʻa ʻa e ʻOtuá ke ʻoua ʻe ʻi ai ha fetuʻutaki fakasekisuale ʻi tuʻa he mali fakalaó, ʻa ha tangata mo ha fefine. ʻOku toe ʻuhinga foki ʻa e fono ko ʻení ke anganofo mo mateakiʻi kakato ʻa e malí, ʻi he hili ʻo ʻena malí.

Kuo naʻinaʻi mai ʻa e kau palōfitá ke tau maʻa ʻi he fakakaukaú mo e leá, ke tokoni ke tau tauhi ʻa e fono ʻo e angamaʻá. ʻOku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei ha faʻahinga ponokalafi pē. ʻOku totonu ke molumalu hotau ʻulungāngá mo e fōtungá, ʻi hono tauhi ʻo e fono e angamaʻá.

Kuo pau ke moʻui ʻaki ʻe he kakai teu papitaisó ʻa e fono ʻo e angamaʻá.

Ko e Fakatomalá mo e Fakamolemolé

ʻI he ʻao ʻo e ʻOtuá, ko hono maumauʻi e fono ʻo e angamaʻá ko ha angahala mamafa ʻaupito (vakai, ʻEkesōtosi 20:14; ʻEfesō 5:3). ʻOkú ne fakaʻaongaʻi hala ʻa e mālohi toputapu kuó Ne foaki ke faʻu ha moʻuí. Ka ʻokú Ne kei ʻofa mai pē kiate kitautolu neongo kapau kuo tau maumauʻi ʻa e fono ko ʻení. ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau fakatomala pea hoko ʻo maʻa ʻo fou ʻi he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke fetongi ʻa e fakamamahi ʻo e angahalá ʻe he nonga fakafiefia ʻo e fakamolemole ʻa e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:42–43).

Ngaahi tāpuakí

Kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ʻa e fono ʻo e angamaʻá ke tāpuakiʻi kitautolu mo e fānau fakalaumālie kuó Ne fekauʻi mai ki māmaní. ʻOku mahuʻinga ʻa e talangofua ki he fono ko ʻení ki he nonga fakafoʻituitui, mo e maʻu ʻo e ʻofa, falala, pea mo e uouangataha ʻi he ngaahi fetuʻutaki hotau fāmilí.

ʻI heʻetau moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e angamaʻá, ʻe maluʻi kitautolu mei he fakatuʻutāmaki fakalaumālie ʻoku tupu mei he feohi fakasekisuale ʻi tuʻa ʻo e malí. Te tau fakaʻehiʻehi foki ai mei he ngaahi palopalema fakaeloto mo fakaesino ʻoku faʻa hoko fakataha mo e faʻahinga fetuʻutaki peheé. ʻE tupulaki ʻetau falala ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:45). Te tau ʻataʻatā ange ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Te tau mateuteu lelei ange ke fai ʻa e ngaahi fuakava ʻi he temipalé ʻa ē ʻokú ne fakatahaʻi hotau fāmilí ki he taʻengatá.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Angamaʻá

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “Angamaʻá

Tauhi ʻa e Fono ʻo e Vahehongofulú

Ko ha faingamālie lelei ʻo e mēmipa ʻi he Siasí ʻa e faingamālie ko ia ke totongi vahehongofulú. ʻI heʻetau totongi vahehongofulú, ʻoku tau tokoni ai ʻi hono paotoloaki e ngāue ʻa e ʻOtuá mo tāpuekina ʻEne fānaú.

Naʻe kamata ʻa e fono ʻo e vahehongofulú ʻi he taimi ʻo e Fuakava Motuʻá. Hangē ko ʻení, naʻe totongi ʻe he palōfita ko ʻĒpalahamé, ʻi he Fuakava Motuʻá, ʻa e vahehongofulu ʻo e meʻa kotoa pē naʻá ne maʻú (vakai, ʻAlamā 13:15; Sēnesi 14:18–20).

Ko e foʻi lea tithe ʻoku ʻuhinga ia ko e vahehongofulu ʻe taha. ʻI heʻetau vahehongofulú, ʻoku tau foaki ai ʻa e vahehongofulu ʻe taha ʻo ʻetau paʻanga hū maí ki he Siasí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 119:3–4; ko e tupú ʻoku mahino ko e paʻanga hū mai). Ko ia kotoa ʻoku tau maʻú, ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá. Ko e taimi ʻoku tau totongi vahehongofulu aí, ʻoku fakahaaʻi ai ʻetau houngaʻia kiate Iá ʻaki ʻetau fakafoki ha konga ʻo e meʻa kuó Ne foaki kiate kitautolú.

Ko e totongi vahehongofulú ko e fakahaaʻi ia ʻo e tuí. Ko ha toe founga foki ia ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e ʻOtuá. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻoku totonu ke tau “ʻuluaki kumi ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá” (Mātiu 6:33), pea ko e vahehongofulú ko e founga ia hono fakahoko ʻo e meʻa ko iá.

ʻĪmisi
Widow’s Mite [Kihiʻi Paʻanga ʻa e Fefine Uitoú], tā fakatātā ʻa Sandra Rast

Fakaʻaongaʻi ʻo e Paʻanga Vahehongofulú

Ko e paʻanga vahehongofulú ʻoku toputapu. ʻOku tau ʻave ʻetau vahehongofulú ki ha mēmipa ʻo e kau pīsopelikí, pea ʻi ha ngaahi ʻēlia lahi te tau lava ʻo totongi fakaʻinitaneti. Ko e taimi ʻoku maʻu ai ʻe he kau pīsopelikí ʻa e vahehongofulú, ʻoku nau fakahoko ia ki he hetikuota ʻo e Siasí.

ʻOku ʻi ai ha fakataha alēlea ʻoku kau ai ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, mo e Kau Pīsopeliki Pulé ʻoku nau tuʻutuʻuni ʻa e founga ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e paʻanga vahehongofulú ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 120:1). ʻOku kau ʻi he ngaahi fakaʻaongaʻi ko ʻení ʻa e:

  • Langa mo e monomono ʻo e ngaahi temipalé mo e ngaahi falelotú.

  • Liliu mo e pulusi ʻo e ngaahi folofolá.

  • Tokoniʻi ʻo e ngaahi ʻekitivitī mo e ngaahi ngāue ʻa e ngaahi potu Siasi fakalotofonuá.

  • Tokoniʻi ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi he funga ʻo e māmaní.

  • Tokoniʻi ʻa e ngāue hisitōlia fakafāmilí.

  • Fakapaʻanga ʻa e ngaahi ʻapi akó mo e akó.

ʻOku ʻikai fakaʻaongaʻi ʻa e vahehongofulú ke totongi ʻa e kau taki fakalotofonua ʻo e Siasí. ʻOku nau ngāue loto fiemālie pē ki ai ʻo ʻikai ha totongi.

Ngaahi Tāpuakí

Ko e taimi ʻoku tau totongi vahehongofulu aí, ko e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofa ʻe he ʻOtuá ʻoku mahulu lahi ange ia ʻi he meʻa ʻoku tau foakí. Te Ne “fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e langí, pea lilingi hifo … ha tāpuaki, ʻe ʻikai ha potu ʻe faʻa hao ia ki ai” (Malakai 3:10; vakai, veesi 7–12). Ko e ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻe lava pē ke fakatou fakalaumālie mo fakatuʻasino.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Talangofua ki he Lea ʻo e Potó

Ko e Fono ʻa e ʻEikí ki he Moʻui Leleí

Ko hotau sinó ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá. ʻOku tau takitaha fiemaʻu ha sino matelie ke hoko ʻo tatau ange mo Ia. Ko hotau sinó ʻoku fuʻu mahuʻinga pea ʻoku fakatatau ia ʻe he folofolá ki ha ngaahi temipale (vakai, 1 Kolinitō 6:19–20).

ʻOku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau fakaʻapaʻapaʻi hotau sinó. Naʻá Ne fakahā ha fono ki he moʻui leleí ʻoku ui ko e Lea ʻo e Potó, ke tokoni ke tau fakahoko ʻeni. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he fakahā ko ʻení ke tau kai ʻa e ngaahi meʻakai fakatupu moʻui leleí kae ʻoua ʻe fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku nau uesia hotau sinó—tautautefito ki he ʻolokaholó, tapaká, mo e inu velá (ʻuhinga ki he tií mo e kofí).

ʻI he laumālie ʻo e Lea ʻo e Potó, kuo fakatokanga ai ʻa e kau palōfita ʻo onopōní ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fakatuʻutāmaki, taʻe-fakalao, mo maʻunimaá. Kuo ʻosi fakatokanga foki ʻa e kau palōfitá ki hono ngāue hala ʻaki ʻa e ngaahi faitoʻo ʻoku fakangofuá (prescription drugs). (ʻE toki tali atu ʻe hoʻo palesiteni fakamisioná ha ngaahi fehuʻi pe ʻoku ʻi ai mo ha ngaahi meʻa kehe ʻi homou feituʻu fakasiokālafí ʻoku ʻikai totonu ke fakaʻaongaʻi.)

Ngaahi Tāpuakí

Naʻe ʻomai ʻe he ʻEikí ʻa e Lea ʻo e Potó ke tau moʻui lelei fakaesino mo fakalaumālie. ʻOkú Ne talaʻofa mai ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻnga ʻi heʻetau tauhi ʻa e fekau ko ʻení. ʻOku kau ʻi he ngaahi tāpuaki ko ʻení ʻa e moʻui leleí, potó, koloa mahuʻinga ʻo e ʻiló, mo e maluʻi (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:18–21).

ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe he Lea ʻo e Potó ke tau ongoʻi-ngofua ange ʻa e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Neongo ʻoku tau foua kotoa ha ngaahi faingataʻa fakaemoʻui lelei, ʻe hanga ʻe he talangofua ki he fono ko ʻení ʻo tokoniʻi ke moʻui lelei ange hotau sinó, ʻatamaí, mo e laumālié.

Kuo pau ke talangofua ʻa e kau teuteu papitaisó ki he Lea ʻo e Potó.

Ki ha fakahinohino fekauʻaki mo e tokoniʻi ʻo e kakai ʻoku fefaʻuhi mo e maʻunimaá, vakai, vahe 10.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Tauhi ʻa e ʻAho Sāpaté ke Māʻoniʻoni

Ko ha ʻAho ke Mālōlō mo Lotu

Ko e ʻaho Sāpaté ko ha ʻaho māʻoniʻoni ia kuo vaheʻi ʻe he ʻOtuá maʻatautolu ʻi he uike takitaha ke mālōlō ai mei heʻetau ngaahi ngāue fakaʻahó kae hū kiate Ia. Ko e taha ʻo e Ngaahi Fekau ʻe Hongofulu naʻe ʻoange kia Mōsesé ke ““manatu ki he ʻaho sāpaté, ke tauhi ia ke māʻoniʻoni” (ʻEkesōtosi 20:8; vakai foki, veesi 9–11).

ʻI ha fakahā ʻi onopooni, naʻe toe fakamahino mai ai ʻe he ʻEikí ko e Sāpaté “ko e ʻaho ʻeni kuo tuʻutuʻuni kiate koe ke ke mālōlō ai mei hoʻo ngaahi ngāué, pea fai hoʻo ngaahi huú ki he Fungani Māʻolungá” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:10). Naʻá ne toe folofola foki ko e Sāpaté ʻoku totonu ko ha ʻaho ʻo e fiefia, lotu, mo e fakafetaʻi (vakai, veesi 14– 15).

Ko ha konga ʻo ʻetau lotu ʻi he Sāpaté, ʻoku tau maʻu ai ʻa e houalotu sākalamēnití ʻi he uike kotoa. ʻI he houalotu ko ʻení, ʻoku tau hū ai ki he ʻOtuá mo maʻu ʻa e sākalamēnití ke manatu kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí. Ko e taimi ʻoku tau maʻu ai ʻa e sākalamēnití, ʻoku tau fakafoʻou ai ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá mo fakahaaʻi ʻoku tau loto-fiemālie ke fakatomala ʻi heʻetau ngaahi angahalá. Ko e ouau ʻo e sākalamēnití ko e ʻelito ia ʻo ʻetau tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté.

ʻOku tau kau ʻi he lotú ʻi ha ngaahi kalasi ʻa ia ʻoku tau ako lahi ange ai ki he ongoongolelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku tupulaki ʻetau tuí ʻi heʻetau ako fakataha ʻa e folofolá. ʻOku tupulaki ʻetau ʻofá ʻi heʻetau fetokoniʻaki mo fefakamālohiaʻakí.

Makehe mei heʻetau mālōlō mei heʻetau ngaahi ngāué ʻi he Sāpaté, ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei he fakataú mo e ngaahi ʻekitivitī kehe te ne ʻai ia ke ongo hangē ha ʻaho angamaheni peé, ʻOku tau tuku ki tafaʻaki ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻo e māmaní kae tukutaha ʻetau ngaahi fakakaukaú mo e ngāué ki he ngaahi meʻa fakalaumālié.

Ko ha ʻAho ke Fai Lelei

Ko e fai ha lelei ʻi he ʻaho Sāpaté ʻoku mahuʻinga tatau pē ia mo e meʻa ʻoku tau feinga ke taʻofi ke tauhi ia ke māʻoniʻoní. ʻOku tau ako ʻa e ongoongoleleí, fakamālohia ʻa e tuí, tanumaki ʻa e ngaahi fetuʻutakí, fai ha tokoni, mo kau ʻi he ngaahi ʻekitivitī langaki moʻui kehe mo e fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻá.

ʻĪmisi
ongomātuʻa ʻokú na lau folofola

Ngaahi Tāpuakí

Ko hono tauhi ʻo e Sāpaté ke māʻoniʻoní ko hano fakahaaʻi ia ʻetau fakaʻapaʻapa ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. ʻI heʻetau ʻai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ʻo e Sāpaté ke fenāpasi mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he ʻahó, te tau ongoʻi fiefia mo nonga. ʻE fafangaʻi fakalaumālie kitautolu mo fakafoʻou fakalaumālie. Te tau ongoʻi ofi ange ki he ʻOtuá mo fakaloloto ange ʻetau fetuʻutaki mo hotau Fakamoʻuí. Te tau tauhi kakato ange ai kitautolu ke “maʻa ange mei māmani” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59: 9). ʻE hoko ʻa e Sāpaté ko e “fiefia” (ʻĪsaia 58:13; vakai foki, veesi 14).

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Talangofua mo Fakaʻapaʻapa ki he Laó

ʻOku tui ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki he talangofua ki he laó mo e hoko ko e kau tangataʻi fonua leleí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134; Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:12). ʻOku poupouʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau tokoni ke fakaleleiʻi honau ngaahi koló mo e fonuá. ʻOku toe poupouʻi foki kinautolu ke nau hoko ko ha ivi tākienina ki ha ngaahi ʻulungaanga maʻa ʻoku lelei ʻi honau sōsaietí mo e puleʻangá.

ʻOku fakaafeʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ke nau kau ʻi he puleʻangá mo e ngaahi meʻa fakapolitikalé ʻo fakatatau mo e laó. Ko e kāingalotu ʻoku ʻi ai hanau tuʻunga ʻi he puleʻangá, te nau ngāue ʻi he faʻahinga tuʻunga peheé ko e kau tangataʻi fonua ʻofa, kae ʻikai ko e kau fakafofonga ʻo e Siasí.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻĪmisi
The Greatest in the Kingdom [Ko e Lahi Taha ʻi he Puleʻangá], tā fakatātā ʻa J. Kirk Richards

Ko ʻEtau Fuakava ke Tauhi ki he ʻ Otuá mo e Niʻihi Kehé

Ngāue Tokoni

Ko e taimi ʻoku tau papitaiso aí, ʻoku tau fuakava ke tokoni ki he ʻOtuá mo tokoni ki he niʻihi kehé. Ko e tokoni ki he niʻihi kehé ko e taha ia ʻo e ngaahi tefitoʻi founga ke tokoni ai ki he ʻOtuá (vakai, Mōsaia 2:17). Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻa kinautolu naʻe fakaʻamu ke papitaisó ʻoku totonu ke nau ““loto ke fefuaʻaki ʻa [ʻenau] ngaahi kavengá, … tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí … , pea fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié” (Mōsaia 18:8–9).

ʻI he ʻosi pē ʻa e papitaisó, ʻoku meimei ke faʻa maʻu ʻe he kāingalotu foʻoú ha fatongia ke ngāue ʻi he Siasí. Ko e ngaahi fatongia ko ʻení ʻoku fakahoko ia ʻi he loto ki ai pea taʻe-totongi. ʻI heʻetau tali kinautolu pea ngāue faivelengá, te tau tupulaki ʻi he tuí, fakatupulaki ʻa e ngaahi talēnití, mo tāpuekina ʻa e niʻihi kehé.

Ko ha konga ʻe taha ʻo ʻetau ngāue ʻi he Siasí ko e hoko ko ha “tangata ngāue fakaetauhi” pe “fefine ngāue fakaetauhi.” ʻI he fatongiá ni, ʻoku tau tokoni ai ki ha niʻihi fakafoʻituitui mo ha ngaahi fāmili kuo vahe mai.

ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku tau kumi ha ngaahi faingamālie ke tokoni ai ʻi he ʻaho takitaha. Pea hangē ko Iá, te tau feʻaluʻaki “holo ʻo fai lelei” (Ngāue 10:38). ʻOku tau tokoni ki hotau kaungāʻapi mo e kakai kehe ʻi hotau koló. Te tau lava ʻo kau ʻi he ngaahi faingamālie tokoní ʻo fou ʻi he JustServe ʻi he feituʻu ʻoku maʻu aí. Te tau lava ʻo poupouʻi ʻa e ngaahi ngāue tokoni ʻofa fakaetangata ʻa e Siasí mo kau ʻi he tokoni ki he fakatamakí.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “Tokoní

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “Tokoní

ʻĪmisi
kakai ʻoku talanoa

Ko hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí

Ko e konga ʻo ʻetau fuakava ʻo e papitaisó, ʻoku tau palōmesi ke “hoko ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá” (Mōsaia 18:9). Ko ha founga ʻe taha ke tau hoko ai ko e kau fakamoʻoní ko hono vahevahe ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ko hono tokoniʻi ko ia ʻo e niʻihi kehé ke nau maʻu ʻa e ongoongoleleí ko e taha ia ʻo e ngaahi founga fakafiefia taha ʻo e tokoni te tau lava ʻo fakahokó (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:15–16). Ko hano fakahaaʻi mahuʻinga ia ʻo ʻetau ʻofá.

Ko e taimi ʻoku tau aʻusia ai ʻa e ngaahi tāpuaki hono moʻui ʻaki ʻo e ongoongoleleí, ʻoku fakanatula pē ʻetau fie vahevahe ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá. ‘Oku faʻa mahuʻingaʻia ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāmeʻá, mo e ngaahi mahení ʻi heʻetau tā ha sīpinga tuʻumaʻu pea nau mamata ki he anga hono tāpuakiʻi ʻe he ongoongoleleí ʻetau moʻuí. Te tau lava ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻi ha ngaahi founga angamaheni mo fakanatula (vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, vahe 23).

ʻOku tau fakaafeʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau kau mo kitautolu ʻi he ngaahi ngāue tokoní, ʻi he koló, ʻi he ngaahi fakafiefiá, mo e ngaahi ʻekitivitī faka-Siasí. Te tau lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ki ha houalotu ʻa e Siasí pe ki ha ouau papitaiso. Te tau lava ʻo fakaafeʻi kinautolu ke mamata ʻi ha vitiō he ʻinitanetí ʻokú ne fakamatalaʻi ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ke lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná, pe ō ki ha ʻoupeni hausi ʻo ha temipale. ʻOku laungeau ʻa e ngaahi fakaafe te tau lava ke fakahokó. Ko e taimi lahi, ʻoku ʻuhinga pē ʻa e fakaafé ia ko hano fakakau hotau fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, mo e kaungāʻapí ʻi he meʻa ʻoku tau ʻosi lolotonga fakahokó.

Kapau te tau kole, ʻe tokoni mai ʻa e ʻOtuá ke tau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi faingamālie ke vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí mo fakahā ki he niʻihi kehé fekauʻaki mo e founga ʻokú ne tāpuakiʻi ai ʻetau moʻuí.

Ki ha fakamatala lahi ange kau ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e tefitoʻi moʻoni ʻo e ʻofá, vahevahé, mo e fakaafé, vakai, “Uouangataha mo e Kāingalotú” ʻi he vahe 9.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

ʻAukaí mo e Ngaahi Foaki ʻAukaí

Kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e fono ʻo e ʻaukaí ko ha founga ke tau fakatupulaki ai ha ivi fakalaumālie pea mo tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá.

ʻOku ʻuhinga ʻa e ʻaukaí ki he ʻikai ke kai pe inu ʻi ha vahaʻataimi. ʻOku faʻa tuku mavahe ʻe he Siasí ʻa e ʻuluaki Sāpate ʻo e māhina kotoa ko ha ʻaho ʻo e ʻaukai. Ko e ʻaho ʻaukaí ʻoku faʻa kau ai ʻa e ʻikai ke kai mo inu ʻi ha houa ʻe 24 kapau ʻoku tau malava fakaesino. Ko ha ngaahi konga mahuʻinga kehe ʻo e Sāpate ʻaukaí ʻoku kau ai ʻa e lotu mo e fakahoko ʻo e fakamoʻoní. ʻOku poupouʻi foki kitautolu ke tau ʻaukai ʻi ha ngaahi taimi kehe ʻi he taimi ʻoku ongoʻi ai ʻoku fiemaʻú.

Ko e Fakatupulaki ʻo e Ivi Fakalaumālié

ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ʻaukaí ke tau loto-fakatōkilalo, ofi ange ki he ʻOtuá, mo ongoʻi kuo fakafoʻou fakalaumālie. Kimuʻa pea kamata ʻEne ngāué, naʻe ʻaukai ʻa Sīsū Kalaisi (vakai, Mātiu 4:1–2). ʻOku lekooti ʻe he folofolá ha ngaahi fakamatala lahi ʻo e ʻaukai ʻa e kau palōfitá mo ha niʻihi kehe ke ala fakatupulaki honau ivi fakalaumālié mo kumia ha ngaahi tāpuaki makehe maʻanautolu pe ha niʻihi kehe.

ʻOku ō fakataha pē ʻa e ʻaukaí mo e lotú. Ko e taimi ʻoku tau ʻaukai ai mo lotu ʻi he tuí, ʻoku tau taau ange ai ke maʻu ha fakahā fakafoʻituitui. ʻOku tau toe mateuteu lahi ange foki ai ke ʻiloʻi ʻa e moʻoní mo mahino ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá.

Ko e Tokoniʻi ʻo Kinautolu ʻOku Faingataʻaʻiá

Ko e taimi ʻoku tau ʻaukai aí, ʻoku tau foaki ha paʻanga ki he Siasí ke tokoni ʻi hono tokangaʻi ʻo e kakai ʻoku faingataʻaʻiá. ʻOku ui ʻeni ko e foaki ʻaukai. ʻOku fakaafeʻi kitautolu ke tau fai ha foaki ʻoku tatau hono mahuʻingá mo e mahuʻinga ʻo e ngaahi houakai ʻoku ʻikai ke tau fakaʻaongaʻí. ʻOku poupouʻi kitautolu ke tau foaki ʻofa mo foaki ʻo lahi ange ʻi he mahuʻinga ʻo e ngaahi houakai ko ʻení, kapau ʻoku tau lava. Ko e foaki ʻaukaí ko e founga ia ʻe taha te tau lava ai ʻo tokoni ki he niʻihi kehé.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi foaki ʻaukaí ke ʻi ai ha meʻakai mo ha ngaahi meʻa kehe ʻoku fiemaʻu ki he kakai faingataʻaʻiá, fakalotofonua mo fakaemāmani lahi fakatouʻosi. Ki ha fakamatala fekauʻaki mo e founga ke fai ai ʻa e foaki ʻaukaí, vakai, Ko e Totongi Vahehongofulú mo e Ngaahi Foaki Kehé” ʻi he lēsoni ko ʻení.

Ako Folofolá

ʻAukaí

Ko hono Tokangaekina Kinautolu ʻoku Faingataʻaʻiá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

  • Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá: “ʻAukaí

  • Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: 22.2.2

  • Ngaahi Tefito ʻo e Ongoongoleleí: “ʻAukaí mo e Foaki ʻAukaí

ʻĪmisi
fāmili ʻi tuʻa ʻi he temipalé

Ko ʻEtau Fuakava ke Kātaki ki he Ngataʻangá

Ko e taimi ʻoku papitaiso ai kitautolú, ʻoku tau fuakava mo e ʻOtuá “ke “kātaki ki he ngataʻangá” ʻi hono moʻui ʻaki ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (2 Nīfai 31:20; vakai foki, Mōsaia 18:13). ʻOku tau faaifeinga ke hoko ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he moʻuí kotoa.

Na’e fakamatalaʻi ‘e he palōfita ʻo e Tohi ʻa Molomoná ko Nīfai ʻa e papitaisó ko ha matapā ke tau hū ai ki he hala ʻo e ongoongoleleí (vakai, 2 Nīfai 31:17). ʻI he hili ʻo e papitaisó, te tau hoko atu ke “vivili atu ki muʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi” (2 Nīfai 31:20).

ʻI heʻetau vivili atu kimuʻa ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākongá, ʻoku tau teuteu leva ke ō ki he temipalé. Te tau fakahoko ai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻi heʻetau maʻu ʻa e ngaahi ouau ʻo e temipalé. ʻI he temipalé, ʻe fakakoloaʻi kitautolu ai ʻaki ʻa e mālohi mo lava ke silaʻi ko e ngaahi fāmili ke taʻengata. ʻE hanga ʻe he tauhi ʻo e ngaahi fuakava ʻoku tau fakahoko ʻi he temipalé ʻo fakaava ʻa e matapā ki he faingamālie fakalaumālie kotoa mo e tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he ʻOtuá maʻatautolú.

ʻI heʻetau hoko faivelenga atu ʻi he hala ʻo e ongoongoleleí, te tau fakaiku maʻu ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga taha ʻa e ʻOtuá—ko e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá (vakai, 2 Nīfai 31:20; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7).

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he ngaahi konga ko ʻení ha niʻihi ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻo e meʻa kuo foaki ʻe he ʻOtuá ke tokoni ke tau kātaki ki he ngataʻanga ʻo ʻetau fononga fakamatelié—mo maʻu ai ʻa e fiefiá.

Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Ngaahi Houalotu ʻo e Siasí

Ko e lakanga fakataulaʻeikí ko e mafai mo e mālohi ia ʻo e ʻOtuá. ʻI he lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku fakahoko ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻEne ngāue “ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata” ʻa ʻEne fānaú” (Mōsese 1:39). ʻOku foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e mafai mo e mālohi ki Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine he māmaní ke tokoni ʻi hono fakahoko ʻo e ngāué ni.

‘Oku faitāpuekina kotoa kitautolu ʻe he lakanga fakataulaʻeikí. Ko e ngaahi ouau hangē ko e papitaisó mo e sākalamēnití ʻoku maʻu ia ʻo fakafou ʻiate kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku tau toe maʻu foki ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e fakamoʻuí, fakafiemālieʻí, mo e faleʻí.

Ko e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e Tuʻunga Fakatakimuʻa ʻi he Siasí mo e Ngaahi Uiuiʻí

ʻOku tataki ʻa e Siasí ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi ha kau palōfita mo ha kau ʻaposetolo. ʻOku uiuiʻi ʻa e kau takí ʻe he ʻOtuá, fakanofo, mo foaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke ngāue ʻi he huafa ʻo e Fakamoʻuí.

ʻI he kuonga muʻá, naʻe foaki ʻe Kalaisi ki Heʻene kau ʻAposetoló ʻa e mafai lakanga fakataulaʻeiki tatau, ʻa ia naʻá ne fakangofua kinautolu ke taki Hono Siasí hili ʻEne hāʻele hake ki he langí. Naʻe fāifai pea mole ʻa e mafaí ʻi he taimi naʻe fakasītuʻaʻi ai ʻe he kakaí ʻa e ongoongoleleí pea pekia mo e kau ʻAposetoló.

Naʻe fakafoki mai ʻe ha kau talafekau fakalangi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he 1829 ʻo fakafou ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea toe fokotuʻu ʻe he ʻEikí Hono Siasí ʻaki ha kau ʻaposetolo mo ha kau palōfita. (Vakai, lēsoni 1.)

ʻI he tuʻunga fakalotofonuá, ʻoku maʻu ʻe he kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke taki ʻa e ngaahi haʻofanga lotu ʻo e Siasí.

Ko e taimi ʻoku uiuiʻi ai ʻa e houʻeiki tangatá mo e houʻeiki fafiné ke ngāue ʻi he Siasí, ʻoku foaki kiate kinautolu ʻa e mafai mei he ʻOtuá ke ngāue ʻi he fatongia ko iá. ʻOku foaki ʻa e mafai ko ʻení ki he kau faifekaú, kau takí, kau faiakó, mo ha niʻihi kehe kae ʻoua kuo tukuange kinautolu mei honau ngaahi uiuiʻí. ʻOku foaki ia ʻi he malumalu ʻo e tuʻutuʻuni ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻE toki lava pē ke ngāue ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māʻoniʻoni (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:34–46). Ko e mafaí ni ko ha falala toputapu ia ke fakafofongaʻi ʻa e Fakamoʻuí mo ngāue ʻi Hono huafá. ʻOku fakataumuʻa maʻu pē ia ke tāpuakiʻi mo tokoniʻi ha niʻihi kehe.

ʻĪmisi
kau talavou ʻi he lautohi fakasāpaté

Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí

ʻI he Siasí, ʻoku kau ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí. ʻOku foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ki he houʻeiki tangata moʻui taau ʻo e Siasí, ʻo fakatatau mo e fakahinohino ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻI he hili hono foaki ʻo e lakanga fakataulaʻeiki totonú, ʻoku fakanofo leva ʻa e tokotahá ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeiki ko iá, hangē ko e tīkoní pe kaumātuʻá. Kuo pau ke fakanofo ia ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e mafai totonú.

Ko e taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha tangata pe talavou ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ʻokú ne fakahoko ha fuakava mo e ʻOtuá ke fakahoko hono ngaahi fatongia toputapú, tokoni ki he kakai kehé, mo tokoni ke langa hake ʻa e Siasí.

ʻE lava ke maʻu ʻe he kau talavoú ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo fakanofo ko e kau tīkoni ʻi he kamataʻanga ʻo Sānuali ʻo e taʻu ʻoku hoko ai hotau taʻu 12. ʻE lava ke fakanofo kinautolu koe kau akonaki ʻi he taʻu ʻoku hoko ai honau taʻu 14 mo e kau taulaʻeiki ʻi he taʻu ʻoku hoko ai honau taʻu 16. ʻE ala maʻu ʻe he kau ului tangata ʻoku taʻu totonú ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻi he ʻosi pē honau papitaiso mo e hilifakinimá. Ko e kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ʻoku nau fakahoko ʻa e ngaahi ouau hangē ko e sākalamēnití mo e papitaisó.

Hili haʻane hoko ʻi ha taimi ko ha taulaʻeiki ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné, ʻe lava ke maʻu ʻe ha tangata moʻui taau kuo ʻosi taʻu 18 ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí pea fakanofo ko e kaumātuʻa. ʻE lava ke fakahoko ʻe he houʻeiki tangata ʻoku nau maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻa e ngaahi ouau hangē ko e fakahoko ʻo ha ngaahi tāpuaki ʻo e fakamoʻui mo e fakafiemālie ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí mo ha niʻihi kehe.

Vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, 38.2.9.1, ki ha fakamatala fekauʻaki mo e maʻu ʻe he kau mēmipa foʻoú ʻa e lakanga fakataulaʻeikí.

Ngaahi Kōlomú mo e Ngaahi Houalotu ʻo e Siasí

Ngaahi Kōlomu ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí Ko e kōlomú ko ha kulupu kuo fokotuʻutuʻu maau ʻo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki. Ko e uooti kotoa pē ʻoku ʻi ai ha kōlomu ʻo e kaumātuʻa ki he kakai tangata lalahí. Ko e kōlomu ʻo e kau tīkoní, akonakí, mo e taulaʻeikí ki he kau talavoú.

Fineʻofá. ʻOku kau ʻi he Fineʻofá ʻa e kakai fefine ʻoku taʻu 18 ki ʻolungá. ʻOku fakamālohia ʻe he kau mēmipa ʻo e Fineʻofá ʻa e ngaahi fāmilí, fakafoʻituituí, mo e koló.

Kau Finemuí. Ko e kau finemui ʻoku nau kau atu ki he houalotu ʻo e Kau Finemuí ʻo kamata ʻi Sanuali ʻo e taʻu ʻoku hoko ai honau taʻu 12.

ʻĪmisi
fefine ʻokú ne akoʻi ha kalasi

Palaimelí. Ko e fānau taʻu 3 ki he 11 ko e konga kinautolu ʻo e houalotu Palaimelí.

Lautohi Faka-Sāpaté ʻOku ō kotoa ʻa e kakai lalahí mo e toʻu tupú ki he Lautohi Faka-Sāpaté, ʻa ia ʻoku nau fakataha ai ke ako fakataha ʻa e folofolá.

Ki ha fakamatala lahi ange kau ki he lakanga fakataulaʻeikí, vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, vahe 3.

Ke maʻu ha fakamatala lahi ange ki he ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi houalotu ʻo e Siasí, vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa, vahe 8–13.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Malí mo e Ngaahi Fāmilí

Malí

Ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá. Ko e fāmilí ko e uho ia ʻo ʻEne palani ki he fakalakalaka taʻengata ʻa ʻEne fānaú.

ʻOku totonu ke hoko e fakatahaʻi ʻo ha husepāniti mo ha uaifi ʻi he malí ko ʻena fetuʻutaki fakamahuʻingaʻi taha ia ʻi māmaní. ʻOku ʻi ai hona fatongia toputapu ke na femāteakiʻiʻaki mo fai pau ki he fuakava ʻo ʻena malí.

ʻOku tuʻunga tatau ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. ʻOku ʻikai totonu ke puleʻi ʻe he tahá ʻa e tahá. Ko ʻena ngaahi filí ʻoku totonu ke fai ia ʻi he uouangataha mo e ʻofa, ʻo na fakatou kau kakato ki ai.

Ko e taimi ʻoku feʻofaʻaki ai ha husepāniti mo e uaifi mo ngāue fakatahá, ʻe lava ʻo hoko ʻena nofomalí ko e maʻuʻanga ʻo ʻena fiefia lahi tahá. Te na lava ʻo fetokoniʻaki mo fakalakalaka ʻena fānaú ki he moʻui taʻengatá.

Ko e Fāmilí

Hangē ko e nofomalí, ko e fāmilí ko e tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá pea ko e uho ia ʻo ʻEne palani ki heʻetau fiefia taʻengatá. ʻE meimei ke fiefia ange hotau ngaahi fāmilí ʻi he taimi ʻoku tau moʻui ʻaki ai ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE hanga ʻe he ngaahi mātuʻá ʻo akoʻi ki heʻenau fānaú ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo tā sīpinga ʻi hono moʻui ʻakí. ʻOku ʻomai ʻe he ngaahi fāmilí ʻa e ngaahi faingamālie ke tau feʻofaʻaki mo fetokoniʻaki ai.

ʻOku totonu ke fakamuʻomuʻa taha ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa honau fāmilí. Ko ha faingamālie mo ha fatongia toputapu ʻo e mātuʻá ke tauhi ʻenau fānau ʻoku nau lava ʻo fakatupu pe ohí.

Ko e fāmili kotoa pē ʻoku ʻi ai honau ngaahi faingataʻaʻia. ʻI heʻetau kole e tokoni ʻa e ʻOtuá mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú, ʻe lava leva e ngaahi faingataʻaʻia fakafāmilí ʻo tokoni ke tau ako mo tupulaki. ʻE lava he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngaahi faingataʻa ko ʻení ʻo tokoni ke tau ako ke fakatomala mo faʻa-fakamolemole.

ʻĪmisi
tamai ʻokú ne akoʻi ʻa e fāmilí

Kuo ʻosi fakalotolahiʻi ʻe he kau taki fakasiasí ʻa e kāingalotú ke nau fakahoko ha efiafi ʻi ʻapi fakauike. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻa e taimi ko ʻení ke akoʻi ki heʻenau fānaú ʻa e ongoongoleleí, fakamālohia ʻa e ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí, mo nau fiefia fakataha. Kuo ʻosi tuku atu foki ʻe he kau taki ʻo e Siasí ha fanongonongo ʻokú ne akoʻi ha ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e fāmilí (vakai, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org).

Ko ha ngaahi founga kehe ke fakamālohia ʻa e fāmilí ʻoku kau ai ʻa e lotu fakafāmilí, ako folofolá, mo e lotu fakataha ʻi he lotú. Te tau toe lava foki ʻo fakatotolo he hisitōlia fakafāmilí, tānaki e ngaahi talanoa ʻo e fāmilí, mo tokoni ki ha niʻihi kehe.

ʻOku tokolahi ha kakai ʻoku siʻisiʻi hanau faingamālie ke mali pe maʻu ha feohi fakafāmili fiefia. Ko ha tokolahi kuo nau foua ʻa e vete malí mo ha ngaahi tūkunga faingataʻa fakafāmili kehe. Ka, ʻoku tāpuakiʻi kitautolu fakafoʻituitui ʻe he ongoongoleleí neongo pe ko e hā e tūkunga hotau fāmilí. Pea ʻi heʻetau faivelengá, ʻe foaki mai ʻe he ʻOtuá ha founga ke tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo ha ngaahi fāmili ʻofa, ʻi he moʻuí ni pe ʻi he moʻui ka hokó.

Ako Folofolá

Malí

Fāmili

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Ngāue Fakatemipale mo e Hisitōia Fakafāmili maʻá e Ngaahi Kui Pekiá

ʻOku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ʻi he kotoa ʻo ʻEne fānaú mo fiemaʻu honau fakamoʻuí mo e hākeakiʻí. Ka, kuo lauipiliona ha kakai kuo pekia teʻeki ke nau fanongo ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí pe maʻu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻui ʻo e ongoongoleleí. ʻOku kau ʻi he ngaahi ouau ko ʻení ʻa e papitaisó, fakanofo lakanga fakataulaʻeiki ʻo e houʻeiki tangatá, ʻenitaumeni fakatemipalé, mo e mali taʻengatá.

ʻI Heʻene ʻaloʻofa mo angaleleí, kuo foaki ai ʻe he ʻEikí ha founga ʻe taha ke maʻu ʻe he kakai ko ʻení ʻa e ongoongoleleí mo hono ngaahi ouaú. ʻI he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié, ʻoku malangaʻi ai ʻa e ongoongoleleí kiate kinautolu kuo pekia kae ʻikai maʻu iá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138). Te tau lava, ʻi he ngaahi temipalé, ke fakahoko fakafofonga ʻa e ngaahi ouaú maʻa ʻetau ngaahi kui kuo pekiá mo ha niʻihi kehe. ʻE toki lava leva ʻe he kakai pekia ko ʻeni ʻi he maama tataliʻanga ʻo e ngaahi laumālié ke tali pe fakasītuʻaʻi ʻa e ongoongoleleí mo e ngaahi ouau naʻe fakahoko maʻanautolú.

ʻĪmisi
fāmili ʻoku nau ako e folofolá

Kimuʻa pea tau lava ʻo fakahoko ʻa e ngaahi ouau ko ʻení, ʻoku fiemaʻu ke tau ʻilo ʻetau ngaahi kui kuo teʻeki ai ke nau maʻu kinautolú. Ko hono ʻai ko ia ke ʻilo ʻa e kau mēmipa hotau fāmilí ke nau lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi ouaú ko ha taumuʻa mahuʻinga ia ʻo ʻetau ngāue hisitōlia fakafāmilí. Ko e taimi te tau maʻu ai ʻa e fakamatala fekauʻaki mo kinautolú, te tau tānaki ia ki he tānakiʻanga fakamatala ʻa e Siasí ʻi he FamilySearch.org. Pea tau (pe niʻihi kehe) lava leva ke fakahoko ʻa e ngaahi ouau fakafofongá maʻa kinautolu ʻi he temipalé.

ʻI heʻetau ʻilo ʻetau ngaahi kuí mo fakahoko ʻa e ngaahi ouaú maʻanautolú, ʻe ala uouangataha ai hotau fāmilí ki he taʻengatá.

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní

Ngaahi Temipalé, ʻEnitaumení, Mali Taʻengatá, mo e Ngaahi Fāmili Taʻengatá

Ngaahi temipalé

Ko e temipalé ko e fale ia ʻo e ʻEikí. Ko ha potu toputapu ia te tau lava ʻo fakahoko ai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻi heʻetau maʻu ʻEne ngaahi ouau toputapú. ʻI heʻetau tauhi ʻa e ngaahi fuakava ko ʻení, ʻe hāsino ʻa e mālohi ʻo e anga fakaʻotuá ʻi heʻetau moʻuí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:19–22; 109:22–23).

Ko e ʻEnitaumení

Ko e taha ʻo e ngaahi ouau ʻoku tau maʻu ʻi he temipalé ʻoku ui ko e ʻenitaumeni. ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea ʻenitaumeni ko “ha meʻaʻofa.” Ko e meʻaʻofa ʻo e ʻilo mo e mālohi ko ʻení ʻoku mei he ʻOtuá. ʻI he lolotonga ʻo e ʻenitaumení, ʻoku tau fakahoko ai ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá ʻokú ne haʻi kitautolu kiate Ia mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí (vakai, vahe 1).

Ko e kakai lalahí ʻe malava ke maʻu honau ʻenitaumení ʻi he ʻosi ha taʻu ʻe taha ʻo ʻenau mēmipa ʻi he Siasí. Ki ha fakamatala lahi ange kau ki he ʻenitaumení, vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá, vahe 27.2.

Mali Taʻengatá mo e Ngaahi Fāmili Taʻengatá

ʻOku ʻai ʻe he palani ʻo e fiefia ʻa e ʻOtuá ke lava ʻo hoko atu ʻa e ngaahi fetuʻutaki fakafāmilí ʻo laka atu ʻi he faʻitoká. Te tau lava ʻi he temipalé ke mali ki he moʻuí mo ʻitāniti. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ke lava ʻa e ngaahi fāmilí ʻo fakataha ʻo taʻengata.

Hili hono maʻu ʻe he ngaahi mātuʻa malí honau ʻenitaumeni fakatemipalé, ʻe lava ke silaʻi kinautolu pe mali ki he taʻengatá. ʻE lava ke silaʻi ʻenau fānaú kiate kinautolu.

Ko ha husepāniti mo ha uaifi kuo ʻosi silaʻi ʻi he temipalé kuo pau ke na tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuó na fakahokó ka na maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e mali taʻengatá.

ʻĪmisi
ongomātuʻa ʻokú na luelue ʻi he halá

Ako Folofolá

Ako Lahi Ange ki he Tefitoʻi Moʻoni Ko ʻEní