Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 13:Ko e Teuteu atu ki he Fakalakalaka Ta‘e ngatá

Vahe 13

Ko e Teuteu atu ki he Fakalakalaka Ta‘e ngatá

Ko Pilikihami ‘Iongí ko ha tokotaha fie ako. Na’á ne kamata ‘aki ha‘ane hoko ko ha tokotaha fa’u naunau fale peá ne toki fakatupulaki ki mui ‘a e ngaahi taukei na‘e fiema’ú ke ne hoko ko ha faifekaú, tokotaha fokotu’u koló, kōvana, pea mo ha palōfitá. Na’á ne vakai ki he mo’uí ni ko ha taimi ia ke mo’ui ai ki he lelei tahá, ko ha taimi ke tupulaki pea mo teuteu ki ‘itāniti, ka ‘oku ‘ikai ko ha taimi ia ke teuteu ai ki he maté. Na’á ne fakalotolahi’i ‘a e Kāingalotú ke nau kau ‘i he ngaahi ‘ekitivitī ‘oku ‘aongá, ke fakalahi mo toe loloto ange ai ‘enau mahinó, pea ke hoko ‘a e mo’oní ko ‘enau makakoloa ‘i he’enau fāifeinga ke haohaoá. ‘I hono fai iá, te nau iku ‘o hū ai ki he maama tatali’anga ‘o e ngaahi laumālié pea hokohoko atu ai pē ‘i he hala nāunau’ia ‘o e fakalakalaka ta’engatá.

Ko e Ngaahi Akonaki ‘o Pilikihami ‘Iongí

‘Oku tau teuteu ki he mo’ui ta’engatá ‘aki ‘etau ako faka’ahó, fakalakalaká pea mo hono langa ‘o e pule’anga ‘o e ‘Otuá.

Ko e hā ‘a e ‘uhinga ‘oku tau ‘i heni aí? Ke tau ako ke tau fiefia ‘o lahi ange, pea ke tau tupulaki ‘i he ‘iló pea mo e taukeí. (DBY, 87).

Ko e taumu’a ‘o e mo’ui ní ke tau ako, ‘a ia ‘oku malava pē ‘o ka fakahoko fakakongokonga ia (DBY, 87). Ko e mo’ui fakamatelie kakato ‘a ha tangata, ‘oku ‘ikai ke lahi hake ia pe si’i hifo ‘i he tu’unga teuteu ‘oku ‘oange ki he ngaahi mo’ui fakataimí, ‘a ia ko ha taimi ia ke nau fakalakalaka ai ki ha tu’unga mo’ui ‘oku toe mā’olunga angé (DBY, 87).

Ko e ‘uluaki tefito’i mo’oni mahu’inga ‘oku totonu ke ne puke ‘a e tokanga ‘a e fa’ahinga ‘o e tangatá, ‘a ē ‘oku totonu ke mahino ki ha ki’i tamasi‘i si‘i pea mo ha taha lahi, ko e makatu’unga mo’oni ia ‘o e ngaahi ngāué, ‘o tatau ai pē pe ‘oku mahino ia ki he kakai pē ‘ikai, ‘a e tefito’i mo’oni ‘o e fakalakalaká. Ko e tefito’i mo’oni ‘o e tupulakí, ‘o e hakeaki’í, ‘o e tānaki atu ki he ngaahi me’a kuo tau ‘osi ma’ú, ko e tefito’i mo’oni fisifisimu’a pea mo e makatu’unga ia ‘o e ngaahi ngāue ‘a e fānau ‘a e tangatá. Tatau ai pē pe ko e hā ‘oku nau tūlifua ki aí, pe ko e hā ‘a e fonua ne fanau’i ai kinautolú, pe ko e hā ‘a e fa’ahinga kakai kuo nau feohí, pe ko e tui fakalotu ‘oku nau taukave’í, pe ko e ngaahi tui fakapolitikale ‘oku nau ma’ú, ko e makatu’unga mo’oni ‘eni ‘o e ngaahi ngāue ‘a e kakaí, ‘okú ne fālute ‘a e ngaahi mālohi kotoa pē ‘oku fie ma’u ke fakahoko ‘aki ‘a e ngaahi tufakanga ‘o e mo’uí (DBY, 87).

‘Oku tuku ‘a kitautolu ‘i he māmani ko ‘ení ke tau fakamo’oni’i pe ‘oku tau taau mo fe’unga ke tau hū ki he maama fakasilesitialé, fakatelesitialé pe ko e fakatilesitialé, pe ko heli, pe ki ha pule’anga kehe, pe feitu’u, pea kuo foaki mai kiate kitautolu ha konga fe’unga ‘o e mo’uí ke tau fakahoko ai ‘eni (DBY, 87).

Ko e maama ‘eni ‘oku fie ma’u ke tau fakamo’oni’i ai kitautolú. Ko e taimi ‘oku mo’ui ai ‘a e tangatá, ko ha taimi ia ‘o e sivi, ‘a ia ‘e fiema’u ke tau fakamo’oni ai ki he ‘Otuá, ‘i he’etau fakapo’ulí, ‘i he’etau ngaahi tōnounoú, pea ‘i he feitu’u ‘oku pule ai ‘a e filí, ko e ngaahi kaungāme’a kitautolu ‘o e Tamaí, pea ‘oku tau ma’u ‘a e māmá meiate Ia, pea ‘oku tau taau ke tau hoko ko ha kau taki ki he’etau fānaú—ke tau hoko ko e ‘eiki ‘o e ngaahi ‘eiki, pea mo e tu’i ‘o e ngaahi tu’i—ke tau ma’u ‘a e pule haohaoa ki he konga ko ia hotau ngaahi fāmilí ‘e fakakalauni ‘i he pule’anga fakasilesitialé ‘aki ‘a e nāunau, mo’ui ta’e fa’amaté pea mo e mo’ui ta’engatá (DBY, 87).

Fanongo ki ai, ‘a kimoutolu kotoa ko e Kāngalotu ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimuí Ní! Te mou fakamoleki nai ho’omou mo’ui fakataimí ‘i he anga-koví mo e kākaá? Na’e fa’u kimoutolu, pea ‘oatu kiate kimoutolu ‘a e sinó, ko e fakataumu’a ke mou kātaki ki he ngata’angá, ‘o kapau te mou fakakakato ‘a e ‘uhinga na’e fa’u ai kimoutolú, tūlifua ‘i he hala ‘oku totonú, tauhi ‘a e ngaahi fono fakasilesitialé, pea mo talangofua ki he ngaahi fekau ‘o hotau ‘Otuá (DBY, 87).

‘Oku fie ma’u ‘e he Fakatupú ‘a e fa’ahinga ‘o e tangatá ke nau faimālohi ‘i he ngāue leleí ‘i he ‘aho kotoa ‘o ‘enau mo’uí, ‘o tatau pē ‘i he’enau fakalakalaka ke lelei ange ‘enau tu’unga faka’atamai mo fakatu’asinó pea pehē pē foki ki honau ngaahi kaungā’apí (DBY, 88).

‘Oku tau ‘i hení ke tau mo’ui, ke tau tufaki ‘a e potó pea mo e ‘iló ‘i he lotolotonga ‘o e kakaí. ‘Oku ou ‘i hení ke fakaako’i ‘a hoku ngaahi tokouá, ke ako’i ‘a hoku fāmilí ki he founga ‘o e mo’uí, ke fakatokolahi hoku ngaahi hakó, pea mo mo’ui, ‘o kapau ‘e lava ‘i hoku mālohí, kae ‘oua leva kuo kapusi ‘a e faiangahalá, ‘au’auhá, heli mo e tēvoló, pea mo e fa’ahinga kehekehe kotoa pē ‘o e fakalielia palakuú mei māmani. Ko ‘eku tui fakalotú ‘eni pea mo e taumu’a ‘o ‘eku mo’uí. ‘Oku ‘ikai ke tau ‘i hení ke tau teuteu ‘ata’atā pē ki he hoko mai ‘a e maté; ka ‘oku tau ‘i hení ke tau mo’ui pea langa ‘a e Pule’anga ‘o e ‘Otuá ‘i he māmaní—ke poupou’i ‘a e lakanga fakataula’eikí, ikuna’i ‘a e ngaahi mālohi ‘o Sētané, pea ke ako’i ki he fānau ‘a e tangatá ‘a e ‘uhinga na’e fakatupu ai kinautolú—he ‘oku fufuu’i ‘iate kinautolu ‘a e tenga ki he poto kotoa pē. Ko ‘eni ‘a e kamata’angá—’a e makatu’unga kuo fakatoka ‘i he fa’unga ‘o e tangatá ke ma’u ai ‘a e kakato ‘o e ‘ilo mo e nāunau ta’engatá. ‘Oku fiema’u nai ke tau fakalaka atu ai ke ma’u ia? ‘Ikai; ‘oku fiema’u ke tau poupou’i ia ‘i he māmani ko ‘ení (DBY, 88).

‘Oku totonu ke ako ‘e he Kāingalotu ‘i he Ngaahi ‘Aho Kimuí Ní ‘i he ngaahi tapa kehekehe ‘o e ngaahi tele’a ‘i he ‘otu mo’ungá ni pea ‘i he funga ‘o e māmaní, ‘a e ‘uhinga ‘oku nau ‘i he māmani ai ko ‘ení. ‘Oku nau ‘i hení ke fakatupulaki pea mo fakatokolahi, ke fakalahi, ke tānaki ‘a e Fale ‘o ‘Isilelí, ke huhu’i mo langa ‘a e Saione ‘o hotau ‘Otuá, pea mo poupou’i ‘a e poto ta’engata ko ia ‘oku nofo mo e ngaahi ‘Otuá, pea kamata ke tō ia ‘i he māmani ko ‘ení ke fakaaka ia pea ke ne fakatupu mai ha fua ke fakalāngilangi’i ‘aki ‘a e ‘Otuá, kae ‘oua kuo faka’auha ‘a e ngaahi tefito’i mo’oni manumanu tamaki kotoa pē ‘oku ‘i he loto ‘o e tangatá, pea fakafoki ‘a e māmaní ki hono tu’unga fakapalataisí, pea hā’ele mai ‘a e ‘Eikí ‘o nofo fakataha mo e kakaí ni, pea ‘eve’eva mo fetalanoa’aki mo kinautolu ‘o hangē ko ia na’á ne fai mo ‘etau tamai ko ‘Ātamá. Ko ‘etau ngāué ia, kae ‘ikai ko e fakamafasia’i hotau ngaahi iví ‘i he teuteu ‘ata’atā pē ki he maté(DBY, 89).

‘Oku totonu ko e taumu‘a ‘o ‘etau mo‘uí ko hono langa hake ‘a e Saione ‘o hotau ‘Otuá, ke tānaki ‘a e Fale ‘o ‘Isilelí, ‘omi ‘a e kakai Senitailé ke nau ma‘u hono fonú, toe fakafoki ‘a e māmaní ki hono tu‘unga ‘uluakí pea tāpuekina ia ‘aki ‘a e me‘a ‘oku tau lavá mo ngaohi ia ke hangē ko e Ngoue ko ‘ītení, tauhi ‘a e ngaahi koloa mahu‘inga ‘o e ‘iló mo e potó ‘i hotau ‘atamaí, fakama‘a ‘a hotau lotó pea teuteu‘i ‘a e kakaí ke nau fakafe‘iloaki ki he ‘Eikí ‘i he taimi ‘e hā‘ele mai aí(DBY, 88).

Te tau lava ‘o fakalakalaka ‘i he taimi ‘oku tau fakatupulaki ai ‘a e ilo mo e taukei ngāue ‘oku tau ma‘ú.

Ko e ngāué ni ko e ngāue ia ‘o e fakalakalaka, pea ko e tokāteline ko ia ‘oku ako‘i ki he Kāingalotu ‘o e Siasí ‘okú ne ‘omi ‘e ia ‘i hono natula totonú ‘a e hakeaki‘í, ‘a e tupulakí pea ‘oku fano ia ‘o toe fālahi ange kae ‘oua kuo tau lava ke ‘ilo ‘o hangē ko hono ‘ilo‘i kitautolú, pea tau mamata ‘o hangē ko ‘etau fotu atú (DBY, 90).

‘Oku tau ‘i ha ‘apiako pea ‘oku hokohoko atu pē ‘a ‘etau akó. ‘Oku ‘ikai ke tau ‘amanaki kitautolu ke ngata ‘etau akó lolotonga ‘oku tau ‘i he māmaní; pea ko e taimi ko ia ‘oku tau fakalaka atu ai ‘i he veilí, ‘oku tau kei ‘amanaki atu pē ke hokohoko atu ‘etau akó pea fakatupulaki ‘a ‘etau ‘iló. Mahalo ‘e ongo ngali kehe ‘eni ia ki ha ni‘ihi; ka ko e ‘uhinga mahino mo faingofua pē ia ‘oku ‘ikai ke tau malava ai ke ma‘u faka‘angataha pē ‘a e ‘iló hono kotoa. ‘I he‘ene peheé, kuo pau ai ke tau ma‘u ‘a e ki‘i konga si‘i ‘i heni mo e konga si‘i ‘i hena (DBY, 91).

‘Okú ne foaki ki hono kau muimuí ha me‘a si‘i he ‘ahó ni, pea kapau te nau fakalakalaka ai, te ne ‘oange mo ha me‘a ‘oku ki‘i lahilahi angé ‘a pongipongi, pea toe lahilahi ange ‘i he ‘aho hono hokó. ‘Oku ‘ikai ke ne fakalahi atu ‘e ia ki he me‘a ‘oku ‘ikai ke nau fakalakalaka aí, ka ‘oku fie ma‘u ke nau fakalakalaka hokohoko ‘i he ‘ilo ko ia ‘oku nau lolotonga ma‘ú, ‘o nau tānaki mo ma‘u ai ha poto ‘oku lahí (DBY, 90).

Kapau te tau muimui pē kitautolu ‘i he hala kuo tuhu‘i mai ‘i he Ongoongoleleí ‘e kinautolu na‘a nau foaki mai ‘a e palani ‘o e fakamo‘uí kiate kitautolú, ko e muimui pē ia ‘i he hala ‘oku fakatau ki he mo‘uí; ki he tupulaki ta‘e ngatá; ‘a ia ko ‘etau muimui ‘i he hala he ‘ikai ke toe mole ai meiate kitautolu ha taimi mo e me‘a ko ia kuo tau ma‘ú, ka ko ‘etau kei hokohoko tānaki mai pē, mo fakataha‘i kinautolu, fakatupulaki, pea fakamafola atu, pea he ‘ikai hano ngata‘anga ‘o‘ona. Ko kinautolu ko ia ‘oku nau feinga ke ma‘u ‘a e mo‘ui ta‘e ngatá, ‘oku nau ma‘u ‘a ia te ne ‘omi ‘a e fakalakalaka ‘e fiemālie ai ‘a honau lotó. He ‘ikai ha me‘a ‘oku toe si‘i ange ‘i he tupulaki ta‘e ngatá te ne lava ke fakafiemālie‘i ‘a e laumālie ‘a ia ‘oku ta‘e fa‘amaté (DBY, 93).

Te tau kei lava pē ‘o fakalaka ki mu‘a, he na‘e ngaohi kitautolu ke tau fakalakalaka ki mu‘a, pea kuo fokotu‘utu‘u ‘a e ngaahi me‘a ‘oku tau malava ke fakahokó ke fano atu ‘o fālahi pea a‘u ‘o mahino kiate kitautolu ‘a e ‘ilo pea mo e poto fakasilesitialé, pea tau hokohoko atu ai pē, ‘i he ngaahi maama ‘oku ‘ikai hanau ngata‘angá (DBY, 90).

Te tau ako ma‘u pē koā kae ‘ikai pē ke tau ‘ilo‘i ‘a e mo‘oní? [See 2 Tīmote 3:7.] ‘Ikai, ‘oku ou pehē atu, he ‘ikai; te tau ‘ilo‘i ‘a e mo‘oní. Ko ‘eku faka‘amú ia mo ‘eku ‘amanakí; pea ko hoku fiefia‘angá ia (DBY, 90–91). ‘Oku tau ma‘u mo kitautolu ‘a e tefito‘i mo‘oní, pea pehē ki he kakai kotoa pē ‘i he funga ‘o e māmaní, ke tau tupulaki ai mo tau hokohoko atu ai pē ‘i he tupulakí; ke fakalahi peá ke ma‘u mai mo tauhi ‘a e mo‘oní kae ‘oua kuo tau hoko ‘o haohaoa (DBY, 91).

‘Oku tau ‘osi mateuteu atu ki ha ngaahi me‘a ‘e ni‘ihi, pea ko e vave ko ia ‘o ‘etau teuteu‘i kitautolú ko e vave tatau pē ia ‘oku tau ma‘u aí. (DBY, 95).

‘Oua mu‘a ‘e kole ki he ‘Eikí ke ne foaki ‘o toe lahi ange kiate koe, ka mou kole pē kiate kimoutolu ke mou falala kiate kimoutolu pē, pea ke mou mo‘ui anga-tonu, ‘ilo ‘a e taimi ke mou lea aí pea mo e me‘a ke mou lea‘akí, ‘a e me‘a ke mou fakahaá pea mo e ‘ulungaanga ke mou mo‘ui‘akí, mo ‘a‘eva ‘i he ‘ao ‘o e ‘Eikí. Pea ko e vave ko ia ‘o ho‘o fakamo‘oni‘i kiate ia te ke tauhi ke lilo ‘a e me‘a kotoa pē ‘oku totonu ke liló, pea te ke tufaki atu ki ho ngaahi kaungā‘apí ‘a e me‘a kotoa pē ‘oku totonu ke ke tufaki atú ‘o ‘ikai mo ha toe me‘a kehe, mo ke ‘ilo‘i ‘a e founga ke ke ‘oatu ‘aki ‘a ho‘o ‘iló ki ho ngaahi fāmilí, ngaahi kaungā-me‘á, ngaahi kaungā‘apí, pea ki he kāingá, ‘e hanga ‘e he ‘Eikí ‘o foaki mo ‘oatu kiate koe, kae ‘oua kuo a‘u ki ha taimi te ne pehē atu ai, “He ‘ikai ‘aupito ke ke tō; kuo fakama‘u kiate koe ‘a ho fakamo‘uí; koe‘uhí ko ho‘o anga-tonú, kuo fakama‘u ai koe ke ke ma‘u ‘a e mo‘ui ta‘engatá pea mo e fakamo‘uí (DBY, 93).

Ko e mo‘ui ta‘engatá ko e malava ia ke fakalakalaka mo tupulaki ‘o ta‘e ngatá.

Ko e me‘a-foaki mahu‘inga taha ‘eni ‘e lava ke foaki ki he fa‘ahinga ‘o e tangatá ke nau mo‘ui ‘o ta‘e ngata pea ‘ikai ‘aupito ke nau ‘auha (DBY, 96).

Kuo tohi ko e me‘a‘ofa mahu‘inga taha ‘e lava ‘o foaki ‘e he ‘Otuá ki he tangatá ko e me‘a-foaki ‘o e mo‘ui ta‘engatá. Ko e tu‘unga mā‘olunga taha te tau lava ke a‘usiá ko ‘etau fakatolonga ‘a hotau tefito‘i ‘ulungaanga totonú ke a‘u ki he ta‘e ngatá ‘i he lotolotonga ‘o e kau tau ‘o langí. Kuo tuku kiate kitautolu ‘e he ongoongoleleí ‘a e ngaahi lea ‘o e mo‘ui ta‘e ngatá, pea kapau te tau talangofua ki ai, te tau ma‘u mo‘otautolu ‘a e me‘a-foaki mahu‘inga ko iá (DBY, 96).

Toki me‘a fakalilifu mo‘oni ia ke u fakakaukau atu ‘e ngata ‘a e ‘atamai poto ‘oku ou ma‘ú; ke ngata ai. Kuo pau ke kei ‘i ai pē ‘a e ‘atamai poto ko ‘ení; kuo pau pē ke ‘i ai ha feitu‘u ‘e nofo ai. Kapau te u fou ‘i he hala totonú pea fakatolonga ‘a e ‘atamai poto ko ‘ení ‘i hono anga na‘e fokotu‘utu‘u ai iá, te u ma‘u ma‘aku ‘a e mo‘ui ta‘e ngatá (DBY, 96).

Te tau ma‘u ‘a e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá ‘i hono kakató, pea mo e nāunau, mālohi mo e ‘ilo, ‘i hono mā‘olunga mo hono maokupu kotoa; pea ‘e ‘i ai ‘etau ngaahi tamaí mo ‘etau ngaahi fa‘eé, mo hotau ngaahi hoá pea mo ‘etau fānaú(DBY, 97).

Tau pehē ‘eni te mou lava ke ma‘u ‘a e faingamālie ko ia ke ma‘u e mo‘ui ta‘e ngatá–ke mou mo‘ui pea fiefia ‘o ta‘e ngata ‘i he ngaahi tāpuaki ko ‘ení; te mou pehē ko e tāpuaki mahu‘inga taha ‘eni ‘e lava ke foaki kiate kimoutolú … Ko e hā mo ha toe tāpuaki ‘e tatau mo ‘eni? Ko e hā mo ha tāpuaki te ne fakatataua ‘a e hokohoko atu ‘o e mo‘uí—pea mo e hokohoko atu ‘o hotau Siasí? (DBY, 96).

Kuo tāpuaki‘i kitautolu ‘e he ‘Eikí ke tau lava ‘o fiefia fakataha mo e ngaahi ‘Otuá ‘i he mo‘ui ta‘engatá, pea ‘oku pehē ko e me‘a-foaki mahu‘inga taha ia ‘a e ‘Otuá. Ko e taha ‘o e ngaahi me‘a-foaki mahu‘inga taha ‘e lava ke foaki ma‘atautolú ko e me‘a-foaki ko ia ‘o e mo‘ui ta‘e ngata ta‘e ‘i ai ha hakó, he ko e hoko ko ia ko e ‘āngeló, ko e taha ia ‘o e ngaahi me‘a‘ofa mā‘olunga taha ‘e lava ke foaki; ka kuo ‘osi foaki kiate kitautolu ‘e he ‘Eikí ‘a e faingamālie ke tau hoko ko e ngaahi tamai ki ha ngaahi mo‘ui. Ko e hā ‘a e tamai ki he ngaahi mo‘uí ‘o hangē ko ‘ene hā ‘i he folofolá? Ko ha tangata ‘oku ‘i ai hano hako ‘oku hokohoko atu pē ‘o ta‘e ngata. Ko e tāpuaki ia na‘e ma‘u ‘e ‘Ēpalahamé, pea na‘e fiemālie kakato ai ‘a hono laumālié. Na‘á ne ma‘u ‘a e tala‘ofa ko ia ‘oku totonu ke ne hoko ko e tamai ki ha ngaahi mo‘ui (DBY, 97).

Kapau ‘e mo‘ui anga-tonu ‘a e tangatá … te nau hoko ma‘u pē ‘o taha mo honau ‘Otuá, te nau loto taha ma‘u pē mo fakakaukau taha, ‘o nau ngāue fakataha; he ko e me‘a ‘oku fai ‘e he Tamaí, ‘oku fai foki ai ‘e he ‘Aló, pea ‘okú na hokohoko pehē ai pē ‘i he‘ena ngaahi ngāue kotoa ‘o a‘u ki he ngata‘angá (DBY, 97).

‘Oku finangalo ‘a e ‘Eikí ke ne ‘afio mai ‘oku tau muimui ‘i he hala ‘oku fakatau atu ki he matapā fāsi‘í, koe‘uhí ke fakakalauni kitautolu ko e ngaahi foha mo e ngaahi ‘ōfefine ‘o e ‘Otuá, he ko kinautolu pē ‘a e fa‘ahinga ‘oku nau fanafanau mo fakatokolahi ‘i he langí … Ko hono toé te nau ma‘u ‘e kinautolu ha pule‘anga ‘oku si‘i hifo pea he ‘ikai ke nau ma‘u ai ‘a e faingamālie ko ‘ení … Ko e me‘a pē ia ‘atautolu ke tau fili pe te tau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ‘ōfefine, ko e ‘ea hoko fakataha mo Sīsū Kalaisi, pe ko ha‘atau tali pē ha nāunau ‘oku si‘i ange hení (DNSW, 8 ‘Aokosi. 1876, 1).

Ngaahi Fokotu‘u ki hono Akó

‘Oku tau teuteu ki he mo‘ui ta‘engatá ‘i he‘etau ako, fakalakalaka, pea mo langa faka‘aho hake ‘a e pule‘anga ‘o e ‘Otuá.

  • Ko e hā e ngaahi mo‘oni ‘oku tau ako mei he ngaahi faingata‘a ‘oku tau fetaulaki mo ia he mo‘ui ní ‘a ia te ne tokoni‘i kitautolu ke tau fakalakalaka ‘o ta‘e ngatá? (See also T&F 122:7–8.)Ko e hā e lau ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o fekau‘aki mo e tefito‘i mo‘oni ‘o e “kātaki ‘o a‘u ki he ta‘e ngatá?” (See also D&C 121:7–8; 3 Nīfai 15:9.)

  • ‘Oku langa fēfē ‘e he “femo‘uekina ‘i he ngāue lelei ‘i he ‘aho kotoa peé” ha makatu‘unga “ki hono ma‘u ‘a hono kakato ‘o e ‘ilo ta‘engatá pea mo e nāunaú?”(See also ‘Alamā 5:41; 26:22; T&F 58:26–29.)

  • Hangē ko ia ne me‘a ki ai ‘a Palesiteni ‘Iongí, ko e taha ‘o ‘etau tefito‘i taumu‘a ‘i he mo‘ui ní ke tau ako. Ko e hā e me‘a te ne ta‘ofi kitautolu mei he‘etau akó? Te tau lava fēfē ‘o ako ke toe lahi ange mei he‘etau lau mo ako ‘a e ongoongoleleí? Te tau lava fēfē ke ako mei he ngaahi me‘a ‘oku tau fetaulaki mo iá? Ko e hā ha tefito‘i mo‘oni pau kuó ke ako ‘i ha‘o a‘usia tonu ia pea ‘i he ue‘i ‘a e Laumālié?

  • Na‘e me‘a ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o kau ki he ngaahi taumu‘a lahi ‘oku tau ‘i he māmaní aí. Te tau lava fēfē ke fakahoko ‘a e ngaahi taumu‘a ko ‘ení ke toe lelei ange? (See also T&F 81:5.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga lahi ke tokoni ‘i hono “teuteu‘i ‘o ha kakai ke nau fakafetaulaki ki he ‘Eikí?” Ko e hā e founga pau te mou lava ‘o tokoni ke fakahoko ai ‘ení?

Te tau lava ‘o fakalakalaka ‘o kapau te tau fakalahi ‘a e ‘ilo pea mo e taukei ngāue ‘oku tau ma‘ú.

  • Na‘e pehē ‘e Palesiteni ‘Iongi ‘oku tau ma‘u ‘a e ‘iló “ ‘aki ha konga si‘i ‘i heni pea konga si‘i ‘i hena.” Ko e hā ‘a e fekau‘aki ‘a e founga ko ‘ení mo e mahino ‘oku tau ma‘u ki he ongoongoleleí, ‘i he‘etau hoko ko e mātu‘á, pea mo ‘etau ngāue ‘i he Siasí? (See also 2 Nīfai 28:30; D&C 130:18–19.)

  • Ko e hā e akonaki ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o fekau‘aki mo e tupulaki ta‘e ngatá? (See also T&F 93:12–14.)

  • Na‘e pehē ‘e Palesiteni ‘Iongi “ ‘oku tau ma‘u ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oní ‘iate kitautolu … ke tau tupulaki pea hokohoko atu ai pē ‘i he tupulakí, ke fakalahi pea ke ma‘u mai mo tauhi ‘a e mo‘oní, kae ‘oua kuo tau hoko ‘o haohaoa.” ‘Oku tokoni‘i fēfē kitautolu ‘e he‘etau ngaahi feinga ke ma‘u ‘a e ‘iló ke tau teuteu atu ki he hakeaki‘í?(See also T&F 50:40; 93:24, 26–30; 130:18–19.)

Ko e mo‘ui ta‘engatá ko e malava ia ke fakalakalaka mo tupulaki ‘o ta‘e ngata.

  • Na‘e pehē ‘e Palesiteni ‘Iongi ko e “me‘a-foaki mahu‘inga taha ‘oku lava ke foaki ki he tangatá [ko ‘ene] mo‘ui ‘o ta‘e ngata ‘o ‘ikai lava ke ‘auhá.” Ko e hā e me‘a ‘okú ne pehē ko e “me‘a mahu‘inga taha ia ke ma‘ú,” pea te tau fakatolonga fēfee‘i ia?(See also T&F 14:7; 130:20–21.)

  • ‘Oku ‘uhinga ki he hā ‘a e “ ‘ea hoko fakataha mo Sīsū Kalaisí?” (See also Loma 8:17.) Ko e hā ‘a e ngaahi tāpuaki ko ia ‘oku mo‘onautolu pē kuo fakakalauni ko e “ngaahi foha mo e ngaahi ‘ōfefine ‘o e ‘Otuá?”

Logan Temple

Ko e tā ‘o e Temipale Lōkaní. Na‘e akonaki ‘a Palesiteni ‘Iongi ‘o pehē ‘oku hanga ‘e he ngaahi ouau ‘o e fakamo‘uí pea mo e anga-tonu fakafo‘ituituí ‘o teuteu‘i kitautolu ki he “fakalakalaka ta‘e ngata” ki ha “feitu‘u ‘oku toe nāunau‘ia ange mo ma‘u ai ‘a e hakeaki‘í”(DBY, 16).