Ko Hono Maʻu—mo Hono Fakahoko—ha Tokoni ʻi he Moʻui Lelei Fakaeʻatamaí
ʻI he lave ki he moʻui lelei fakaeʻatamaí, te ke lava ʻo kole tokoni pea fai foki ia ki he niʻihi kehé.
Tā fakatātā ʻa Simona Love
Ko e hā ha meʻa ʻoku totonu ke ke fai ʻi he taimi ʻokú ke ongoʻi loto-mamahi, loto-foʻi, tailiili, hohaʻa, pe loto-mafasia aí?
Mahalo te ke ʻamanaki ko e talí ko e: Moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Lotu. Lau e folofolá. Maʻu ʻa e sākalamēnití. Pea ʻoku lelei pea fiemaʻu ke hokohoko atu hono fai e ngaahi meʻa ko iá pea ʻokú ne fakaleleiʻi (mo taʻofi) ha ngaahi palopalema lahi. Ka ʻoku ʻi ai e ngaahi palopalema ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu ki ai ha ngāue lahi ange.
ʻOku ongoʻi hohaʻa pe loto-mamahi ʻa e tokotaha kotoa he taimi ʻe niʻihi. Ko ha konga ia ʻo e moʻuí. ʻOku lahi ha ngaahi founga lelei ʻo e fefaʻuhi mo e ngaahi meʻa ko iá. Ka ʻo kapau ʻoku fuʻu tōtuʻa pe fuoloa ʻa e loto-hohaʻá pe loto-mafasiá ʻo ne maumauʻi ai hoʻo moʻuí mo taʻofi koe mei hoʻo ongoʻi e Laumālié, pea mahalo kuó ke ʻi he tuʻunga ʻoku ʻikai totonu ke ke ʻamanaki te ke fakalakalaka taʻe ʻi ai ha tokoni makehe.
Ko e moʻui lelei fakaeʻatamaí ʻa e moʻui lelei fakatuʻasinó (vakai, Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko ha Fakahinohino ki Hono Fakahoko ha Ngaahi Filí [2022], 29). ʻOku tokoni e ngaahi kemikale ʻi hotau ʻutó ke puleʻi ʻetau ngaahi ongó, pea ko e ʻutó ko ha konga ia ʻo e sinó. Ka pehē ʻe ha taha ko e loto-mafasiá pe loto-hohaʻá “ko e meʻa pē ia ʻi ho fakakaukaú” ʻoku tonu pē ia ʻi he ʻuhinga: ko ho ʻulú ʻa e feituʻu ʻoku ʻi ai ho ʻutó. Ka ʻoku ʻikai toe kehe ʻa e ngaahi palopalemá mei ha vaʻe ʻoku fasi pe puke he ʻapenitikí.
Kumi Tokoni
ʻOku pehē ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe tāpuekina ʻa e kau Nīfaí ʻe he “ʻaonga lahi ʻo e ngaahi ʻakau mo e ngaahi aka naʻe teuteu ʻe he ʻOtuá ke toʻo ʻaki ʻa e tupuʻanga ʻo e ngaahi mahakí” (ʻAlamā 46:40). ʻI he ʻaho ní, mahalo te tau ui e ngaahi meʻá ni ko e faitoʻo.
ʻI he ʻaho ní, kuo teuteuʻi ʻe he ʻOtuá ha ngaahi founga lahi ange ʻo e fefaʻuhi mo e mahakí mo e kafó, kau ai ʻa e ngaahi mamahi fakaeʻatamaí mo fakaelotó. ʻOku tau maʻu ha ngaahi faitoʻo he taimí ni naʻe hoko ia ko ha misi pē ki he kau Nīfaí—mo ʻetau ngaahi kuí, ʻi he tūkunga ko iá. ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻo e ngaahi maná! Pea ʻoku finangalo ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke tau fakaʻaongaʻi kinautolu.
ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻoku fiemaʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku fefaʻuhi mo e loto-mafasiá pe loto-hohaʻá ha faitoʻo pe faleʻi. ʻOku kehekehe e tokotaha kotoa pē. Ka neongo pe ko e hā e tūkunga ʻokú ke ʻi aí, ko e meʻa ʻoku mahinó: ʻOku ʻikai ha ʻuhinga ia ke ke faingataʻaʻia toko taha ai. ʻOku vēkeveke hoʻo Tamai Hēvaní ke tokoni.
ʻOku ʻafioʻi hoʻo Tamai Hēvaní ʻa e meʻa te ne tokoniʻi koé. Tatau ai pē pe ʻe lava ke fakaleleiʻi hoʻo ngaahi faingataʻaʻiá ʻo fakafou ʻi he lotú mo e tuí, pe ʻe fiemaʻu foki ke ke fekumi ki Heʻene ngaahi tāpuakí ʻo fakafou ʻi ha ngaahi faitoʻo, kau faifaleʻi, ongomātuʻá, kaungāmeʻá, kau pīsope, kau taki ʻo e toʻu tupú, kau faiako, ʻeveʻeva holo ʻi tuʻa, pea fakamālohisino ke ke ikunaʻi e ngaahi taimi faingataʻá, kolea ʻEne tokoní. ʻOua te ke fuʻu hohaʻa ki he founga ne solova ai kinautolu ʻe he niʻihi kehe ne nau foua e ngaahi palopalema tataú. ʻE tokoni atu ʻa e Tamai Hēvaní ke ke ʻilo ha ngaahi solovaʻanga ʻe feʻunga mo hoʻo tūkungá.
Faʻa Tokoni
ʻOku taumuʻa ʻa e ongoongoleleí ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé, ʻo fakahoʻata atu ʻa e founga naʻe tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí. ʻOku totonu ke ke feinga maʻu pē ke “tokoni kiate kinautolu ʻoku ongoʻi tuenoa, nofo mavahe, pe siva e ʻamanakí. Tokoniʻi kinautolu ke nau ongoʻi e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ʻoku fakafou atu ʻiate koé” (Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: Ko ha Fakahinohino ki hono Fakahoko ha Ngaahi Filí, 12). Mahalo pē ʻoku ʻikai ko ha toketā pe tokotaha faifaleʻi koe, ka ko ha ākonga koe ʻa Kalaisi, pea ko e kau ākonga ʻa Kalaisí ʻoku nau “tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí; ʻio, pea fakafiemālieʻi ʻa kinautolu ʻoku ʻaonga ki ai ʻa e fakafiemālié” (Mōsaia 18:9).
Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga taha te ke lava ʻo fai ʻi he taimi ʻoku fefaʻuhi ai ha taha ʻokú ke ʻofa ai mo e loto-mafasiá, loto-hohaʻá, pe ngaahi palopalema kehe fakaeʻatamaí, ko e fanongo.
Taimi lahi, ko e meʻa pē ʻoku fiemaʻu ʻe ha taha ʻoku fefaʻuhi mo e moʻui lelei fakaelotó ko hoʻo kaungā-ongoʻi mo vahevahe hoʻo ʻofá mo ia. ʻOku ʻikai ke nau ʻamanaki atu te ke maʻu ha tali fakaofo ke ne fakaleleiʻi e meʻa kotoa pē. Mahalo ko ʻenau fiemaʻú pē ke vahevahe ʻenau mamahí. ʻOku nau fiemaʻu ke ʻi ai ha taha mo kinautolu, fanongo kiate kinautolu, mo fakahaaʻi ʻa e kaungā-ongoʻí—ke pehē ange, “Ko ia, ko e meʻa ʻokú ke fehangahangai mo iá ʻoku fakamamahi ʻaupito. Kātaki pē. Pehē ange mai naʻe lava ke u fakaleleiʻi ia. Kātaki ʻo talamai ʻa e founga ʻe lava ke u tokoni aí.”
Pea Manatuʻi …
ʻOku tatau ai pē pe ko koe ʻokú ke fai e tokoní pe ko koe ʻoku fiemaʻu tokoní, manatuʻi ʻoku ʻi ai e ngaahi meʻa ia ʻe niʻihi ko e ʻOtuá pē te Ne lava ʻo fakahoko iá. Tuku ke Ne fakahoko kinautolu. Lolotonga iá, fai e meʻa te ke lavá ke tokangaʻi koe pea mo e kakai ʻoku mou feohí.