Iangoia ae Ko mena inanon te Tembora
I tataro bwa ngaira n tatabemaniira nako ti na karinea te Tia Kamaiu ao ni karaoi bitaki aika riai n iangoira bwa ti mena inanon tembora aika tabu.
Waakinan ana babaire ni kamaiu te Uea ni koron boong n te tai ae bwanin e riaon are e kona n ota iai temanna.1 Aei e kaotaki n ana kabwarabwara Beretitenti Thomas S. Monson ibukin katanoataakin 4 tembora aika a boou n te tetere n te maungatabu aei. Ngke e weteaki Beretitenti bwa te Abotoro n 1963, iai 12 tembora aika mwakuri n te aonaaba.2 Ma katabuan te Tembora ae Provo City Center, iai ngkai 150, ao e na iai 177 ngke a katabuaki tembora ake a katanoataaki. Aei e karika ara nanorinano ni kimwareirei.
Tebubua wanibwi te ririki n nako, n te bong raoi aei, Eberi 3, 1836, te mii ni burabeti ae kamiimi e kaukaki nakon te Burabeti Iotebwa Timiti ao Oliver Cowdery n te Tembora ae Kirtland. E riki aei teuana te wiiki imwiin katabuan te tembora anne. Inanon te mii a noora te Uea n tei iaon te tabo n taetae n te tembora. Ibuakon bwaai tabeua, e kabwarabwara te Tia Kamaiiu:
“A riai ni kukurei nanoia Ana aomata, ake a tia, ma korakoraia, ni katea te auti anne nakon Arana.
“Bwa nooria, E a tia ni butimwaea te auti anne, ao Arana E na mena ikekei, ao E na kaotia Ngaia nakoia Ana aomata inanon te nanoanga n te auti anne.”3
N te tai ane e tabu anne, a kaoti burabeti ake ngkoa, n ikotaki ma Eria, are e kaoki kiing aika a kakawaki ibukin otenanti n te tembora.
Iai tabeua namakinan te kimwareirei are e riki n katanoataakin Quito, Ecuador; Harare, Zimbabwe; Belém, Brazil; ao Lima, Peru, n ikotaki ma kaain te aro ao mitinare, ni boboto iaon baike a riki i Bangkok, Thailand, n te ririki ae nako ngke e katanoataaki te tembora anne. Titita Shelly Senior, buun te beretitenti i Thailand Bangkok Mition, David Senior, e imeeri nakoia ana utu ao raoraona n taekinna bwa imwiin ongoraan neienne ma buuna iroun Beretitenti Monson, ni katanotaakin te tembora anne, iai “12 aoa n aki matuakinaki ao rannimata ni kukurei.” A weteiia aia tia ibuobuoki n te mition n 11:30 n te bong. ao ni kaongoia. Taan ibuobuoki a weteiia ni kabane mitinare. E oki te ribooti bwa te “mition ae bwanin a uti n te nukanibong ni kibakiba iaon aia kainiwene.” Te Titita ae e a maan e kangareiia ana utu ao raoraona, “Taiaoka tai kaongoa te tabo n Tararua ibukiia Mitinare!”4
Te kaeka ni korakoran te tamnei irouia kaain te aro i Thailand e rangin korakora. I onimaki bwa iai te katauraoi n tamnei n te nano ao n te mweenga ao kaotioti mai karawa ni katauraoiia Aomata Aika Itiaki ike a na tei iai tembora aika katanoataaki aikai.
Te Titita ae a Maan, i Thailand, iai tabeua ana tirotaam aika karaoaki ae kabonganai inanon tain ana angareirei ae e onoti, ai moarara riki ma mitinare aine. Iai te tembora ae kaaraki iaon te tirotaam ma taekana, “Iangoiko ae ko mena inanon te Tembora.” Ngkai aomata a taraa te tirotaam, a nooria inanon te tembora. Mitinare ake a maan a reireiniia taan kakae ao kaain te aro n iangoia bwa a mena inanon te tembora ao ni karaoi katei ni maiu aika riai ni bitaki ao te katauraoi n te tamnei ni kakoroa nanon te kouru aei.
Au kakaewenako n te ingabong aei bon ibukira ni kabane, te tabo are ti mena iai, ti na iangoira bwa ti mena inanon te tembora. E taku Beretitenti Monson: “Ni karokoa are ko roko n ana auti te Uea ao n tia ni karekei ni kabane kakabwaia ake a tataninga ikekei, ko aki karekei bwaai ni kabane are e na anga te Ekaretia. Kabanea ni kakawaki ni kakabwaia akea a baunaki ni kainakin te Ekaretia bon kakabwaia ake ti karekei inanon te tembora.”5
N aki ongea karakon te aki raoiroi n te aonaaba n te bong aei, ti maeka n te tai, ae tabu. Burabeti ma nanoia aika tatangira ao n ingainga, a tia ni kabwarabwarai ara bong inanon tienture.6
Te Burabeti Iotebwa Timiti, e taekina ana taeka Obaria7 n te O Tetemanti ao 1 Betero8 n te Nu Tetemanti, ni kinaakin ana kantaninga te Atua ni katauraoan te bwabetito ibukiia maate ao n anganiira te kariaia n riki bwa taan kamaiu iaon te Maunga are Tion.9
Te Uea e a tia ni kakabwaiaiia ara aomata ao ni katauraoi bwaai n ibuobuoki kairiiri mairouia burabeti bwa ti aonga ni kona ni kakaonimaki n nanako n te tembora ni karaoi tabera ibukiia aika maiu ao ake a tia ni mate.
Ibukin ana euangkerio Iesu Kristo ae e a tia ni kaokaki, ti ota n oin bukin maiura iaon te aonaaba aei, ana babaire ni kamaiu te Tama ibukiia natina, ana karea ni kaboomwi te Tia Kamaiu, ao tabeia ae kakawaki utu ni barongaakin karawa.10
Ikotakin rikiraken mwaitin te tembora ao birimwaakan te rabakau ae boou ni kakoroa nanon tabera ae tabu ni kateirikian te utu ibukiia ara bakatibu e karaoa aei bwa te tai ni kakabwaia n rongorongo ni kabane. I kimwareirei n kamiimin aia kakaonimaki kairake ni karin aara ao kakaeakiia aia bakatibu ao ngkanne a karaoa te bwabetito ao te mwakuri ni kamatoa inanon te tembora. Ko mena raoi ibuakoia taan kamaiu aika a taetae ni burabetiaki iaon te Maunga are Tion.
Ti na Kanga ni Katauraoi ibukin te Tembora?
Ti ataia bwa te raoiroi ao te katabuaki mwakoro aika a kakawaki n te katauraoi ibukin te tembora.
N Doctrine ao Covenants mwakoro 97, e taku, “Bwa ana aomata a katea te auti n aran te Uea, ao n aki kariaia te bwai ae bareka bwa e na roko iai, ao n aki kabareka, e mena mimitongina iaona.”11
Ni karokoa te 1891 te Beretitenti n te Ekaretia e tiaainai beebwa ni kariaiakaki nakon te tembora ni katana tabun te tembora. Te tibwanga anne a mwiokoaki iai tenaan bitiobi ao beretitenti n te titeiki.
Bon nanora ae korakora bwa kaain te Ekaretia a na maiu ao n tau n aia beebwa ni kariaiakaki nakon te tembora. Taiaoka tai iangoa bwa te (nanako) n te tembora e raroa ao tao te kouru ae aki kona ni kakoroaki nanona. Ni mwakuri ma aia bitiobi, angiina kaain te aro a kona ni karekei baika a riai aika a raraoi n te tai ae uarereke ngkana iai nanoia n tau ao ni bwanin aia rairannano ibukin aia kairua. Raonakin aei bon te tauraoi ni kabwarai ara bure ao n aki tii tarai kabwakara ke ara bure n namakina ae ti na aki tau iai n rokora n te tembora ae tabu.
Ana Mwakuri ni Kamaiu te Tia Kamaiu e kakoroaki nanona ibukiia ni kabane natin te Atua. Ana karea ni kaboomwi e kakukurei iai te motiraoi ibukiia ni kabane ake a rairi raoi nanoia. Booki aika a tabu a kabwarabwara bwa aei te kawai ae koro tamaroana.
“Ngkana tao ai aron kunnikai aika uraura ami bure, ao a na riki ni mainaina n ai aron te tino.”12
“Ao N na aki manga uring [aia] bure.”13
Ti kakoaua bwa maiuakinan reirei aika raoiroi a na anganiko ma am utu te kukurei, ni kakoroi nanon ami kouru, ao te rau.14 Kaain te aro, ikawai ao kairake,15 a katanoatai oin kororaoia ngke a kaekai titiraki ni karekean te beebwa ni kariaia nakon te tembora. Te bwai ae riai ae kakawaki bon karikirakean ara koaua ibukin te Atua te Tama; Natina, Iesu Kristo; ao Kaokan Ana euangkerio ao n rinanon ana ibuobuoki te Tamnei ae Raoiroi.
Kakabwaia man te Tembora A Mwaiti
Oin kakabwaia man te tembora bon otenanti ni kaineti nakon te karietataaki. Ana babaire te euangkerio bon ibukin te karietataaki ao e raonaki ma karaoan ao kawakinan berita aika a tabu ma te Atua. Ma tiaki te bwabetito ao te kamatoaki, otenanti aikai ao berita aika a tabu a karaoaki ao ni karekeaki inanon te tembora ibukiia aika a maiu. Ibukiia maate, otenanti ni kabane ao berita aika a tabu a karekeaki inanon te tembora.
E reirei Brigham Young, “Akea te bwai teuana ae kona ni karaoia te Uea ibukin kamaiuakiia aomata are akea taben nanoia ni kan karaoia; … ni kabane a kona ni kakoroaki nanoia ibukin kamaiuakiia, n akea aia ibuobuoki ni bon nakoia, e a tia ni kakoroaki bukina inanon ao mairoun te Tia Kamaiu.”16
Taan kairiiri n te Ekaretia a barongai taian titeiki, uoote, kooram ao bootaki n te Ekaretia, mition, ao a bati riki inanon ara umwantabu ao tabeua kateitei. Te Uea e barongaia utu aika akea tokiia tii inanon te tembora.
E mataata bwa naake a uruaki nanoia ao a raraoma tamneia ake a tia raoi n rairi nanoia man aia bure a butimwaeaki raoi iroun te Uea n Ana auti ae tabu.17 Ti ataia “Te Atua e aki inanonano n taraakin aroia aomata.”18 Teuana te bwai ae onoti ae I tangira iai te tembora bwa ibuakoia naake a roko iai, akea te kaokoro n te kaubwai, te nne, ke te nakoa n aekaia nako. Ti bane ni katitaboaki imatan te Atua. Aomata ni kabane a kunnikaia n ae mainaina ni kaotia bwa aomata aika ti itiaki ao n raoiroi.19 A kaai n tekateka ni kabane ma nanoia n riki bwa naati mwaane ao aine aika kororaoi iroun te Tama are i Karawa ae tangiraki.
Tii iangoia, ni kabuta te aonaaba ae bwanin aine ao mwaane a kona n rinanon “otenanti aika a tabu ao berita ake a tauraoi inanon tembora aika a tabu … n oki nako matan te Atua ao … n ikotaki n aki toki.”20 A karaoa aei inanon te ruu ni kabaebae are e tauraoi nakoia ni kabane kaain te aro ake a tau. Imwiin riniia inanon berita aika tabu aikai, a kona “n nooria inanon te tembora” tirotaam ake a kaineti nako. “Ni kabane tirotaam inanon te tembora a kaoti tamnei ake ibuki ao ake imoa ae a taraa ni uarereena n aki toki.”21 Tamnei aika oti aikai a buokiira n iango, kaaro, tiibu, ao rooro ni kabane akea mai imwaaina. A buokiira n atai berita aika a tabu ake a tomaira nakoia rooro ake a kaoti imwiira. E rangin kakawaki aei, ao e moanaki ngkana ko “iangoia ae ko mena inanon te tembora.”
E reireiniira Beretitenti Howard W. Hunter n “iangoi reirei aika kamiimi n te tataro ni katabu n te Tembora i Kirtland, ana tataro te Burabeti Iotebwa Timiti are e taekinna ao e anganaki man te kaotioti. Bon te tataro are e reitinako ni kakabwaiaira n tatabemaniira nako, iaora n aroia utu, ao n aroia aomata ibukin mwaakan te nakoanibonga are e a tia n anganiira te Uea ni kamanena inanon Ana tembora aika a tabu.”22 Ti riai ni kamatebwaia te ka 109 ni mwakoro n te Doctrine ao Covenants ao n ira ana kauring Beretitenti Hunter ni “katea ana tembora te Uea are e na riki bwa te kanikina ae kakannato ibukin [kainakin] te aro iroura.” 23
Te tembora bon te tabo ni kamanomano, kakaitau, kaetieti, ao te atatai, “bwa [ti] na kakororaoaki … inanon bwaai ni kabane ni kaineti ma Uean te Atua iaon te aba.”24 Ni kabuta maiu e riki bwa te tabo ae mabu ao ae e rau n te aonaaba are mangaongao.25 E kakateke ngkana e katukaki ni kitanaki raraoman te aonaaba inanon te tabo ae tabu anne.
Angiin te tai inanon te tembora ngkai ti ira waakin te kakae n rongorongon te utu, ti namakin wirikiriki ao ni karekei namakin mairoun te Tamnei.26 N tabetai inanon te tembora, taraakina bwa ti aki kona ni karekei bwaai aika a riki n te aonaaba n tamnei. Ti karekea te ibuobuoki ae raka n ara konabwai n riki bwa taan kamaiu n te maunga are Tion.
Tabeua ririki n nako inanon te tembora i Central America, buun temanna ara Mataniwi ni Kabuta ae karineaki e buoka te karo, te tina, ao natiia ni karekei aia berita aika a akea tokiia n te ruu ni kabaebae ike a mena iai tirotaam n te tembora. Ngke a bane ao a kaitarai tirotaam akanne, e nooria bwa iai te ubu n te tirotaam are e aki mena inanon te ruu. E titirakina te tina ao n ataia bwa bon te nati te aine ae e a tia ni mate ao ibukin anne e aki kaoti n rabwatana. Te nati te aine are e a tia ni mate e kairaki arana irouia taan bonomwii ao a karaoa te otenanti ae tabu ibukina.27 Ko na tai manrerea te ibuobuoki ae katauraoaki inanon te tembora man te iteran te roki are te iterana.
Taiaoka ataia bwa korakorara ae ti iangoia bwa aomata ni kabane a karaoi bitaki aika riai n tau ibukin te tembora. Tataromwaaka n rinanona bwa e mena ia maiun tamneim, ukoukora ana kairi te Tamnei, ao marooro ma am bitiobi ibukin katauraoam nakon te tembora, e taku Beretitenti Thomas S. Monson, “Akea riki te kouru ae kakawaki ibukim ao ko na mwakuria nakon ae ko na tau n nako nakon te tembora.”28
Te Tia Kamaiu Bon te Atibu ae Bouan te Maninganinga ae Aki Mwainging n Ara Onimaki ao Ana Ekaretia
E reke au tai ni mwakuri ma Beretitenti Henry B. Eyring ni katabuan Temboran Suva Biti uoua te namwakaina n nako. Bon te tai ae onoti, man tabu. Ana ninikoria ma ana namakin ae korakora n tamnei Beretitenti Eyring e karekea te konaa ni waaki ni karaoan te katabu n aki ongea te angibuaka ae kakamaaku are e tauaki mwiina i Maiaki n Iteran te Aonaaba. Te katantan n te rabwata ao n te tamnei a katauraoaki nakoia kairake, mitinare, ao kaain te aro.29 Bain te Uea e kaotaki raoi n ae mataata. Katabuan Temboran Suva Biti bon te kamanomano man te angibuaka. Angiin te tai ngkai ti rinanon angibuakan te maiu, ti kakoaua bain te Uea ni katauraoi kamanomano aika akea tokiia.
Ni moan katabuan Temboran Suva Biti n Tuun 18, 2000, e kamiimi naba. Ngke e a kaan tia te tembora, kaain te tautaeka a tauaki ni kabureaki irouia kurubu ni kakaitara. N te taaun ae Suva, Biti, a anaaki bwaina ao ni kabuokaki. Tautia a tararua te kawa n oneamwiin te tautaeka.
Ngkai te Beretitenti n te Aono, I nako ma aman beretitenti n te titeiki i Biti ao ni kaitibo ma taan kairiiri tautia n aia tabo ni maeka i Queen Elizabeth. Imwiin kamataatakin te bubuti ni katabu, a rangin boutoka ma a tabeaianga ibukin kamanoan Beretitenti Gordon B. Hinckley. A tua bwa e na karaoaki te katabu ae uarereke n akea bwaai aika a na riki itinanikun te tembora, n aron reitan bukamaruan te atibu are bouan te maninganinga. A katuruturua bwa ane e mena itinanikun te tembora e na riki bwa te taakete ibukin te kakeru.
E kariaia Beretitenti Hinckley teuana te tetere ni katabu ae uarereke ma te beretitentii ae boou n te tembora ao tabeman taan kairiiri n te aba; akea riki tabeman aika a kaoaki ibukin te kaangaanga. E ngae n anne, e taetae ma ingaingan nanona, “Ngkana ti katabua te tembora, e na reke katabuan te atibu are bouan te maninganinga ibukina Iesu Kristo bon bouan te mwaninganinga, ao aei Ana Ekaretia.”
Ngke ti otinako ibukin bukamaruan bouan te maninganinga, akea kaain te aro, ataei, taan kareke rongorongo, ke tabeman n roko. Ma te burabeti ae kakaonimaki e kaota ninikoriana ao ana motinnano ae matoa nakon te Tia Kamaiu.
Imwiina Beretitenti Hinckley, e taekina te Tia Kamaiu, e taku, “Akea temanna ae botau ma Ngaia. Bon akea mai imwaaina. A na bon akea. Te kakaitau nakon te Atua ibukin ana bwaintangira Natina, are e anga maiuna bwa ti aonga ni maiu ao are ngaia boton, bouan te mwaninganinga ae aki mwainging.”30
Tariu ao mwaaneu, I tataro bwa ngaira ni kabane ti na karinea te Tia Kamaiu ao ni karaoi bitaki aika a riai n iangoia bwa ti mena n Ana tembora aika a tabu. Ni karaoana, ti kona ni kakoroa nanon Ana kantaninga ao ni katauraoira ma ara utu ibukin ana kakabwaia te Uea ao Ana Ekaretia e kona n anga inanon n te maiu ae mamate ao n aki toki. I anga au kakoaua bwa e maiu te Tia Kamaiu. N aran Iesu Kristo, amen.