Γενική Συνέλευση
Ένα καλό θεμέλιο στο μέλλον
Γενική συνέλευση Απριλίου 2020


2:3

Ένα καλό θεμέλιο στο μέλλον

Κατά τη διάρκεια των προσεχών ετών, είθε να επιτρέψουμε οι βελτιώσεις που έγιναν στον Ναό της Σωλτ Λέηκ να μας παρακινήσουν και να μας εμπνεύσουν.

Η ιστορία του Ναού της Σωλτ Λέηκ

Ας ταξιδέψουμε πίσω στο θερμό απόγευμα της 24ης Ιουλίου 1847, γύρω στις 2:00 μ.μ. Μετά από ένα επίπονο ταξίδι 111 ημερών με 148 μέλη της Εκκλησίας που απετέλεσαν την πρώτη ομάδα που θα πήγαινε δυτικά, ο Μπρίγκαμ Γιανγκ, τότε Πρόεδρος της Απαρτίας των Δώδεκα Αποστόλων, άρρωστος και αδύναμος από τον πυρετό των ορέων, εισήλθε στην Κοιλάδα της Σωλτ Λέηκ.

Δύο ημέρες αργότερα, ενώ ανέκαμπτε από την ασθένειά του, ο Μπρίγκαμ Γιανγκ ηγείτο αρκετών μελών της Απαρτίας των Δώδεκα Αποστόλων και άλλων μίας εξερευνητικής αποστολής. Ο Ουίλλιαμ Κλέιτον κατέγραψε: «Περίπου 1,2 χιλιόμετρα βορείως του καταυλισμού, φθάσαμε σε ένα οροπέδιο, επίπεδο και όμορφα κεκλιμένο προς τα δυτικά»1.

Ο Μπρίγκαμ Γιανγκ στην τοποθεσία ναού
Ο Μπρίγκαμ Γιανγκ σημαδεύει το σημείο για τον ναό
Σημαδεύοντας το σημείο για τον ναό

Ενώ κατόπτευε το σημείο με την ομάδα, ο Μπρίγκαμ Γιανγκ ξαφνικά σταμάτησε και έμπηξε το μπαστούνι του στο έδαφος αναφωνώντας: «Εδώ θα ίσταται ο Ναός του Θεού μας». Ένας από τους συντρόφους του ήταν ο Πρεσβύτερος Ουίλφορντ Γούντροφ, που είπε ότι η δήλωση αυτή «[τον] διαπέρασε]σαν αστραπή» και έβαλε ένα κλαδί στο έδαφος για να σημαδεύσει το σημείο που άφησε το μπαστούνι του Προέδρου Γιανγκ. Επελέγησαν 16,19 εκτάρια για τον ναό και αποφασίστηκε ότι η πόλη θα έπρεπε να απλώνεται σε ένα «τέλειο τετράγωνο βόρεια & νότια, ανατολικά & δυτικά» με τον ναό να είναι το κεντρικό σημείο2.

Στη γενική συνέλευση τον Απρίλιο του 1851, τα μέλη της Εκκλησίας ψήφισαν ομοφώνως την υποστήριξη της κίνησης να οικοδομηθεί ένας ναός «στο όνομα του Κυρίου»3. Δύο χρόνια αργότερα, στις 14 Φεβρουαρίου 1853, η τοποθεσία αφιερώθηκε από τον Χήμπερ Κίμπαλ σε μία δημόσια τελετή που παρευρέθηκαν αρκετές χιλιάδες Άγιοι και τέθηκαν τα θεμέλια του Ναού της Σωλτ Λέηκ. Λίγους μήνες αργότερα, στις 6 Απριλίου, οι τεράστιοι ακρογωνιαίοι λίθοι του ναού τοποθετήθηκαν και αφιερώθηκαν με περίτεχνες τελετές που περιελάμβαναν σημαιοφόρους και μπάντες και μία πομπή με επικεφαλής τους ηγέτες της Εκκλησίας από τον παλιό τόπο λατρείας μέχρι το μέρος του ναού, όπου σχόλια και προσευχές προσφέρονταν σε καθέναν από τους τέσσερεις λίθους4.

Θεμέλιο του Ναού της Σωλτ Λέηκ
Μπρίγκαμ Γιανγκ

Στην τελετή σκαψίματος εδάφους, ο Πρόεδρος Γιανγκ ενθυμήθηκε ότι είχε δει ένα όραμα όταν πάτησε για πρώτη φορά το πόδι του στο έδαφος καθώς κατόπτευε το έδαφος της κοιλάδας, δηλώνοντας: «Ήξερα [τότε], ακριβώς όπως γνωρίζω τώρα, ότι αυτό ήταν το έδαφος στο οποίο θα ανεγερθεί ο ναός – ήταν μπροστά μου»5.

Δέκα χρόνια αργότερα, ο Μπρίγκαμ Γιανγκ προσέφερε την ακόλουθη προφητική εσώτερη γνώση στη γενική συνέλευση τον Οκτώβριο του 1863: «Θέλω να δω τον ναό οικοδομημένο με έναν τρόπο ώστε να αντέξει στη χιλιετία. Αυτός δεν είναι ο μόνος ναός που θα οικοδομήσουμε. Θα υπάρξουν εκατοντάδες από αυτούς οικοδομημένοι και αφιερωμένοι στον Κύριο. Αυτός ο ναός θα γίνει γνωστός ως ο πρώτος ναός που οικοδομήθηκε στα βουνά από τους Αγίους των Τελευταίων Ημερών… Θέλω αυτός ο ναός… να σταθεί σαν ένα υπερήφανο μνημείο πίστης, καρτερικότητας και εργατικότητας των Αγίων του Θεού στα βουνά»6.

Ο Ναός της Σωλτ Λέηκ υπό κατασκευή
Ο Ναός της Σωλτ Λέηκ υπό κατασκευή

Επανεξετάζοντας αυτήν τη σύντομη ιστορία, με εντυπωσιάζει για τον ρόλο του Μπρίγκαμ Γιανγκ ως βλέποντος – πρώτον η διαβεβαίωσή του ότι, στο μέτρον του δυνατού, χρησιμοποιώντας τις δυνατές διαθέσιμες μεθόδους κατασκευής εκείνου του τόπου και του χρόνου, ο Ναός της Σωλτ Λέηκ Σίτυ θα οικοδομείτο με τέτοιο τρόπο ώστε να ανθέξει σε όλη τη Χιλιετία και δεύτερον, η προφητεία του για την μελλοντική ανάπτυξη ναών παγκοσμίως, ακόμη και σε εκατοντάδες.

Ανακαίνιση του Ναού της Σωλτ Λέηκ

Όπως ο Μπρίγκαμ Γιανγκ, ο σημερινός μας προφήτης επιβλέπει τον Ναό της Σωλτ Λέηκ και όλους τους άλλους ναούς με μεγάλη φροντίδα. Με τα χρόνια, η Πρώτη Προεδρία έχει, από καιρού εις καιρόν, συμβουλεύσει την Προεδρεύουσα Επισκοπική Ηγεσία να διασφαλίσει ότι τα θεμέλια του Ναού της Σωλτ Λέηκ είναι στέρεα. Όταν υπηρετούσα στην Προεδρεύουσα Επισκοπική Ηγεσία, κατόπιν αιτήματος της Πρώτης Προεδρίας, πραγματοποιήσαμε μία συνολική επανεξέταση των εγκαταστάσεων του Ναού της Σωλτ Λέηκ, συμπεριλαμβανομένης μίας αξιολόγησης των πιο πρόσφατων εξελίξεων στον σεισμικό σχεδιασμό και στις τεχνικές κατασκευής.

Ορίστε τμήματα της επανεξέτασης που δόθηκαν στην Πρώτη Προεδρία εκείνη την εποχή: «Στον σχεδιασμό και την κατασκευή του Ναού της Σωλτ Λέηκ, χρησιμοποιήθηκαν οι καλύτερη μηχανικοί, επιδέξια εργασία, κατασκευαστικό υλικό, επιπλώσεις και άλλες διαθέσιμες πηγές για την περίοδο. Μέχρι την αφιέρωσή του το 1893, ο ναός στάθηκε στερεός και εξυπηρετούσε ως φάρος πίστης [και] ελπίδας και ως φως στους ανθρώπους. Μεγάλη φροντίδα έχει δοθεί στη λειτουργία, στην καθαριότητα και στη συντήρηση του ναού σε καλή κατάσταση. Οι εξωτερικοί και εσωτερικοί δοκοί του πατώματος από γρανίτη και οι δοκοί στήριξης είναι σε καλή κατάσταση. Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η τοποθεσία που επελέγη από τον Μπρίγκαμ Γιανγκ για τον ναό έχει πολύ καλά εδάφη και εξαιρετικές ιδιότητες συμπίεσης7.

Η επανεξέταση κατέληξε ότι χρειάζονταν κανονικές επισκευές και βελτιώσεις για την ανανέωση και εκσυγχρονισμό του ναού, συμπεριλαμβανομένων των εξωτερικών εξωστών και των περιοχών της επιφάνειας, των παρωχημένων συστημάτων κοινής ωφέλειας και των περιοχών βαπτιστηρίου. Ωστόσο, συστήθηκε επίσης η εξέταση μίας ξεχωριστής πιο εκτενούς σεισμικής αναβάθμισης αρχίζοντας από τα θεμέλια του ναού προς τα πάνω.

Τα θεμέλια του ναού

Όπως ίσως θυμάστε, ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπρίγκαμ Γιανγκ συμμετείχε λεπτομερώς στην κατασκευή των αρχικών θεμελίων του ναού, τα οποία εξυπηρέτησαν τον ναό καλά μέχρι την ολοκλήρωσή του πριν από 127 χρόνια. Το προσφάτως προτεινόμενο πακέτο σεισμικής αναβάθμισης θα χρησιμοποιούσε τεχνολογία απομόνωσης της βάσης, που δεν την φαντάζονταν καν κατά την περίοδο της κατασκευή του. Αυτή θεωρείται η πιο πρόσφατη και η πλέον σύγχρονη μηχανική για την προστασία από τους σεισμούς.

Σχέδιο ανακαίνισης ναού
Σχέδιο ανακαίνισης ναού

Αυτή η τεχνολογία, πρόσφατη στην ανάπτυξή της, αρχίζει από τα θεμέλια του ναού, παρέχοντας ισχυρή άμυνα εναντίον των ζημιών από σεισμό. Ουσιαστικά ενισχύει δομικά τον ναό ώστε να στέκεται σταθερός, ακόμη και όταν το έδαφος και το περιβάλλον γύρω του υφίστανται ένα συγκλονιστικό σεισμικό γεγονός.

Η ανακαίνιση του ναού που θα χρησιμοποιούσε αυτή την τεχνολογία ανακοινώθηκε από την Πρώτη Προεδρία πέρυσι. Υπό την καθοδήγηση της Προεδρευούσης Επισκοπικής Ηγεσίας η κατασκευή άρχισε πριν από λίγους μήνες, τον Ιανουάριο του 2020. Υπολογίζεται να ολοκληρωθεί περίπου σε τέσσερα χρόνια.

Εξασφάλιση του προσωπικού σας θεμελίου

Καθώς συλλογίζομαι τα επόμενα τέσσερα χρόνια της ζωής αυτού του όμορφου, μεγαλοπρεπούς, ευλαβικού και εκπληκτικού Ναού της Σωλτ Λέηκ, το φαντάζομαι περισσότερο ως μία περίοδο ανανέωσης παρά ως μία περίοδο κλεισίματος! Με παρόμοιο τρόπο θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: «Πώς θα μπορούσε αυτή η εκτεταμένη ανακαίνιση του Ναού της Σωλτ Λέηκ να μας εμπνέει να υφιστάμεθα τη δική μας πνευματική ανανέωση, ανοικοδόμηση, αναγέννηση, αναζωογόνηση ή αποκατάσταση

Μία ενδοσκοπική ματιά μπορεί να αποκαλύψει ότι κι εμείς και η οικογένειά μας θα μπορούσαμε να ωφεληθούμε κάνοντας κάποιο έργο απαραίτητης συντήρησης και ανακαίνισης, ακόμη και μία σεισμική αναβάθμιση! Θα μπορούσαμε να αρχίσουμε μία τέτοια διαδικασία ρωτώντας:

«Πώς φαίνεται το θεμέλιό μου;»

«Τι περιλαμβάνουν οι παχιοί τοίχοι, οι σταθεροί, δυνατοί ακρογωνιαίοι λίθοι που είναι μέρος του προσωπικού μου θεμελίου, επί του οποίου εδράζεται η μαρτυρία μου;»

«Ποια είναι τα θεμελιώδη στοιχεία του πνευματικού και συναισθηματικού χαρακτήρα μου που θα επιτρέπουν σε μένα και στην οικογένειά μου να παραμείνουμε σταθεροί και ακλόνητοι, ακόμη και για να υπομείνουμε συγκλονιστικά και ταραχώδη σεισμικά γεγονότα που ασφαλώς θα συμβούν στη ζωή μας;»

Αυτά τα γεγονότα, που είναι παρόμοια με έναν σεισμό, είναι συχνά δύσκολο να προβλεφθούν και έρχονται σε ποικίλα επίπεδα έντασης – αγώνας με ερωτήσεις ή αμφιβολίες, αντιμετωπίζοντας αντιξοότητες ή βάσανα, επίλυση προσωπικών προσβολών με ηγέτες της Εκκλησίας, μέλη, διδαχή ή πολιτική. Η καλύτερη άμυνα εναντίον αυτών έγκειται στο πνευματικό σας θεμέλιο.

Ποιοι μπορεί να είναι οι πνευματικοί ακρογωνιαίοι λίθοι της προσωπικής και οικογενειακής μας ζωής; Μπορεί να είναι απλές, ξεκάθαρες και πολύτιμες αρχές του να ζούμε το Ευαγγέλιο – η οικογενειακή προσευχή, η μελέτη των γραφών συμπεριλαμβανομένου του Βιβλίου του Μόρμον, η προσέλευση στον ναό και η μάθηση του Ευαγγελίου μέσω του Έλα, ακολούθα με και η οικιακή βραδιά. Άλλες χρήσιμες πηγές για να ενδυναμώσετε το πνευματικό σας θεμέλιο μπορεί να περιλαμβάνουν τα Άρθρα της Πίστης, τη διακήρυξη για την οικογένεια και το «Ο Ζωντανός Χριστός».

Για εμένα οι αρχές που περιλαμβάνονται στις ερωτήσεις που συζητήθηκαν ως τμήμα της λήψης εγκριτικού ναού εξυπηρετούν ως μία δυνατή βάση για ένα πνευματικό θεμέλιο – ιδίως οι τέσσερεις πρώτες ερωτήσεις. Τις θεωρώ σαν πνευματικούς ακρογωνιαίους λίθους.

Εμείς, φυσικά, είμαστε εξοικειωμένοι με αυτές τις ερωτήσεις, καθώς ο Πρόεδρος Ράσσελ Νέλσον τις διάβασε σε εμάς μία προς μία στην τελευταία γενική συνέλευση.

  1. Πιστεύετε και έχετε μαρτυρία για τον Θεό τον Αιώνιο Πατέρα, τον Υιό Του, Ιησού Χριστό και το Άγιο Πνεύμα;

    Η Θεϊκή Κεφαλή
  2. Έχετε μαρτυρία για την Εξιλέωση του Ιησού Χριστού και τον ρόλο Του ως Σωτήρος και Λυτρωτή σας;

    Η Εξιλέωση του Ιησού Χριστού
  3. Έχετε μαρτυρία για την Αποκατάσταση του Ευαγγελίου του Ιησού Χριστού;

    Η Αποκατάσταση
  4. Υποστηρίζετε τον Πρόεδρο της Εκκλησίας του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών ως προφήτη, βλέποντα και αποκαλυπτή και ως το μόνον άτομο επάνω στη γη που είναι εξουσιοδοτημένο να ασκεί όλα τα κλειδιά της ιεροσύνης8;

    Προφήτες

Μπορείτε να δείτε πώς θα μπορούσατε να σκεφθείτε αυτές τις ερωτήσεις ως πολύτιμα στοιχεία στο προσωπικό σας θεμέλιο για να σας βοηθήσουν να το οικοδομήσετε και να το ενισχύσετε; Ο Παύλος δίδαξε τους Εφεσίους για μία εκκλησία που είχε «οικοδομηθεί επάνω στο θεμέλιο των αποστόλων και των προφητών, που ακρογωνιαία πέτρα είναι ο ίδιος ο Iησούς Xριστός· στον οποίο ολόκληρη η οικοδομή, καθώς συναρμολογείται, αυξάνει σε έναν άγιο ναό εν Κυρίω»9.

Ο ναός με γερά θεμέλια

Μία από τις μεγαλύτερες χαρές στη ζωή μου είναι να εξοικειώνομαι με τα μέλη της Εκκλησίας και να εμπνέομαι από αυτά σε όλον τον κόσμο που είναι τα ζώντα παραδείγματα της πίστης στον Ιησού Χριστό και στο Ευαγγέλιό Του. Έχουν ισχυρά προσωπικά θεμέλια που τους επιτρέπουν να αντιστέκονται σε σεισμικά γεγονότα με σταθερή κατανόηση, παρά το ψυχικό άλγος και τον πόνο τους.

Για να το εκθέσω σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο, προσφάτως μίλησα στην κηδεία μία όμορφης, ζωηρής, νέας συζύγου και μητέρας (δική μας επίσης οικογενειακής φίλης) Ήταν μία μαχητική, υψηλών απαιτήσεων παίκτρια ποδοσφαίρου, όταν συνάντησε και παντρεύτηκε τον σύζυγό της, φοιτητή οδοντιατρικής. Ευλογήθηκαν με μία όμορφη, ανεπτυγμένη για την ηλικία της κόρη. Αγωνίσθηκε γενναία με διάφορες μορφές καρκίνου για έξι δύσκολα χρόνια. Παρά την πανταχού παρούσα συναισθηματική και σωματική θλίψη που βίωνε, εμπιστευόταν τον στοργικό της Επουράνιο Πατέρα και συχνά μνημονευόταν ευρέως από τους ακολούθους της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το περίφημο ρητό της: «Ο Θεός βρίσκεται στις λεπτομέρειες».

Σε μία από δημοσιεύσεις της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έγραψε ότι κάποιος την είχε ρωτήσει: «Πώς έχετε ακόμη πίστη με όλο το ψυχικό άλγος που σας περιβάλλει;» Απάντησε σθεναρά με αυτά τα λόγια: «Επειδή η πίστη είναι αυτή που με οδηγεί μέσα στους σκοτεινούς αυτούς καιρούς». Δεν σημαίνει ότι τίποτε κακό δεν πρόκειται να συμβεί, αν έχουμε πίστη. Μου επιτρέπει να πιστεύω ότι θα υπάρξει ξανά φως το να έχω πίστη. Και ότι φως θα υπάρξει ακόμη πιο λαμπρό, επειδή έχω βαδίσει μέσα στο σκότος. Παρόλο που έχω γίνει μάρτυρας πολύ σκότους με τα χρόνια, έχω γίνει μάρτυρας πολύ περισσότερου φωτός. Έχω δει θαύματα. Έχω αισθανθεί αγγέλους. Γνώρισα ότι ο Επουράνιος Πατέρας μου με έχει υποστηρίξει. Τίποτε από αυτά δεν θα είχα βιώσει, εάν η ζωή ήταν εύκολη. Το μέλλον αυτής της ζωής μπορεί να είναι άγνωστο, αλλά η πίστη μου δεν είναι. Εάν επιλέξω να μην έχω πίστη, τότε επιλέγω να βαδίζω μόνο στο σκότος. Επειδή χωρίς πίστη, το σκότος είναι το μόνο που έχει απομείνει»10.

Η ακλόνητη μαρτυρία της για την πίστη στον Κύριο Ιησού Χριστό –με τα λόγια της και τις πράξεις της– υπήρξε έμπνευση για άλλους. Μολονότι το σώμα της ήταν αδύναμο, εξύψωσε άλλους να είναι δυνατότεροι.

Σκέπτομαι αναρίθμητα άλλα μέλη της Εκκλησίας, πολεμιστές όπως αυτή η αδελφή, που βαδίζουν κάθε ημέρα με πίστη, αγωνιζόμενοι να είναι αληθινοί και ατρόμητοι μαθητές του Σωτήρος μας, Ιησού Χριστού. Μαθαίνουν για τον Χριστό. Κηρύττουν για τον Χριστό. Αγωνίζονται να Τον μιμηθούν. Είτε οι ημέρες της ζωής τους αντιμετωπίζουν σταθερό είτε ασταθές έδαφος, το πνευματικό θεμέλιό τους είναι δυνατό και ακλόνητο.

Αυτές είναι οι αφοσιωμένες ψυχές που καταλαβαίνουν το βαθύ νόημα των στίχων «Θεμέλιο γερό, έχει θέσει ο Θεός για σας τους Αγίους» και «εσείς στον Χριστό που ελπίδα έχετε»11. Είμαι ευγνώμων υπερμέτρως να βαδίζω μεταξύ αυτών που έχουν προετοιμάσει ένα πνευματικό θεμέλιο άξιο του ονόματος των Αγίων και οι οποίοι είναι αρκετά δυνατοί και ασφαλείς να ανθίστανται στις πολλές δυσκολίες της ζωής.

Δεν νομίζω ότι μπορούμε να υπερεκτιμήσουμε τη σπουδαιότητα τέτοιου γερού θεμελίου στην προσωπική ζωή μας. Ακόμη και σε νεαρή ηλικία, τα παιδιά της Προκαταρκτικής μας διδάσκονται καθώς τραγουδούν γι’ αυτή την αλήθεια:

Ο συνετός άνδρας έχτισε το σπίτι του επάνω στον βράχο,

και οι βροχές ήλθαν κατρακυλώντας

Οι βροχές έπεσαν και οι πλημμύρες ανέβηκαν

και το σπίτι στον βράχο στάθηκε ακίνητο12.

Οι γραφές ενδυναμώνουν αυτή τη θεμελιώδη διδαχή. Ο Σωτήρας δίδαξε τους ανθρώπους στην αμερικανική ήπειρο:

«Και αν πάντα τα εκτελείτε όλα αυτά, είστε ευλογημένοι, γιατί έχετε οικοδομηθεί επάνω στον βράχο μου.

»Όμως όσοι από εσάς κάνουν περισσότερα ή λιγότερα από αυτά, δεν έχουν οικοδομηθεί επάνω στον βράχο μου, αλλά έχουν οικοδομηθεί επάνω σε αμμώδες θεμέλιο. Και όταν πέσει η βροχή, και έλθουν οι πλημμύρες, και οι άνεμοι φυσούν, και κτυπούν επάνω τους, θα πέσουν»13.

Είναι η ειλικρινής ελπίδα των ηγετών της Εκκλησίας οι σημαντικές ανακαινίσεις στον Ναό της Σωλτ Λέηκ Σίτυ να συνεισφέρουν στην εκπλήρωση της επιθυμίας του Μπρίγκαμ Γιανγκ να δει «τον ναό οικοδομημένο με έναν τρόπο ώστε να αντέξει στη Χιλιετία». Κατά τη διάρκεια των προσεχών ετών, είθε να επιτρέψουμε σε αυτές τις βελτιώσεις που έγιναν στον Ναό της Σωλτ Λέηκ Σίτυ να μας παρακινήσουν και να μας εμπνεύσουν, ως άτομα και ως οικογένειες, ώστε και εμείς –μεταφορικά– «να είμαστε οικοδομημένοι με τρόπο που θα αντέξει στη χιλιετία».

Θα το κάνουμε αυτό καθώς θα εκπληρώνουμε την παραγγελία του Αποστόλου Παύλου να «[αποθηκεύσουμε] για τον [εαυτό μας] ένα καλό θεμέλιο στο μέλλον, για να απολαύσ[ουμε] την αιώνια ζωή»14. Είναι η ένθερμη προσευχή μου ώστε το πνευματικό μας θεμέλιο να είναι βέβαιο και ακλόνητο, η μαρτυρία μας για την Εξιλέωση του Ιησού Χριστού και για τον ρόλο Του ως ο Σωτήρος και Λυτρωτή μας να γίνει για εμάς ο δικός μας κορυφαίος ακρογωνιαίος λίθος, για τον οποίο καταθέτω μαρτυρία στο όνομα Του, Ιησού Χριστού, αμήν.

Σημειώσεις

  1. Ημερολόγιο του Ουίλιαμ Κλέιτον, 26 Ιουλίου 1847, Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Εκκλησίας, Σωλτ Λέηκ Σίτυ.

  2. Βλέπε “At the Tabernacle, Presidents Woodruff and Smith Address the Saints Yesterday Afternoon”, Deseret Evening News, 30 Αυγούστου 1897, 5, “Pioneers’ Day”, Deseret Evening News, 26 Ιουλίου 1880, 2, Ημερολόγιο του Ουίλφορντ Γούντροφ, 28 Ιουλίου 1847, Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Εκκλησίας, Σωλτ Λέηκ Σίτυ.

  3. “Minutes of the General Conference of the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, held at Great Salt Lake City, State of Deseret, April 6, 1851”, Deseret News, 19 Απριλίου 1851, 241.

  4. Βλέπε “The Temple”, Deseret News, 19 Φεβρουαρίου 1853, 130. “Minutes of the General Conference”, Deseret News, 16 Απριλίου 1853, 146. “Minutes of the General Conference”, Deseret News, 30 Απριλίου 1853, 150.

  5. “Address by President Brigham Young”, Millennial Star, 22 Απριλίου 1854, 241.

  6. “Remarks by President Brigham Young”, Deseret News, 14 Οκτωβρίου 1863, 97.

  7. Παρουσίαση της Προεδρευούσης Επισκοπικής Ηγεσίας για τον Ναό της Σωλτ Λέηκ στην Πρώτη Προεδρία, Οκτ 2015.

  8. Βλέπε Ράσσελ Νέλσον, «Εισαγωγικά σχόλια», Λιαχόνα, Νοε 2019, 121.

  9. Προς Εφεσίους 2:20-21.

  10. Ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπό Κιμ Όλσεν Γουάιτ.

  11. «Θεμέλιο γερό», Ύμνοι, αρ. 35.

  12. “The Wise Man and the Foolish Man”, Children’s Songbook, 281. Η έμφαση στο πρωτότυπο αφαιρέθηκε σε αυτήν την περίπτωση.

  13. Νεφί Γ΄ 18:12-13. Η πλάγια γραφή προστέθηκε.

  14. Προς Τιμόθεον Α΄ 6:19. Η πλάγια γραφή προστέθηκε.